Katalitik riforming texnologik tizimi - Geologiya - Referatlar

Katalitik riforming texnologik tizimi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

973.3125 KB

Ko'chirib olish

Katalitik riforming texnologik tizimi Reja: 1. Katalitik riforming xom ashyosi va mahsulotlari. 2. Katalitik riforming jarayonida qo’llaniladigan katalizatorlar. 3. Izomerlash qurilmasi texnologik tizimi.

Hozirgi neftni qayta ishlash zavodlarida benzin sifatini yahshilash imkonini beruvchi, shuningdek qimmatbaho monomerlar olish jarayonlaridan biri katalitik riforming hisoblanadi va bu jarayon keng tarqalgan bo’lib, ayni vaqtda katalitik riforming qurilmalari asosan platinali katalizatorda ishlaydi. Katalitik riforming bu avtomobil benzining yuqori oktanli komponentlarining fraksiyalarini yoki individual aromatik uglevodorodlar benzol toluol ksilollarni past oktanli benzindan olishning asosiy jarayonlaridan bo’lib hisoblanadi. Jarayonning asosiy afzalligi bu gidrogenizasion jarayonlar uchun zarur bo’lgan arzon vodorod saqlagan gazning hosil bo’lishidadir. Sanoatda hozirgi vaqtda riformingni ikki х il variantini qo’llaydilar. Birinchi variant (yokilg’ili) benzinning yuqori oktanli komponentini ishlab chiqarish ikkinchi variant esa (neft kimyoviy)-aromatik uglevodorodlarni olish. Bu s х emalarning asosiy farqi turli past oktanli benzinli fraksiyalarni riforminglash. Ikkinchi variant hamda 62-140 ºS dan benzinli fraksiyani riformingga uchratiladi chunki bu frasiyaning riformatida sanoat ahamiyatiga ega bo’lgan asosiy aromatik uglevodorodlar benzol toluol va ksilollarning eng ko’p miqdori mujassamlashgan. Bu aromatik uglevodorodlarni riformatdan ekstraksiyalash bilan ajralib boriladi. Hozirgi vaqtda tovarli benzinning ekologik х ossalariga katta etibor qaratilyapti: birinchi-navbatda benzolning miqdori 1% (mas) gacha aromatik uglevodorodlarniki 25 % (mas) gacha chegaralanadi. Rossiyada tovarli benzinga qattiq talablar qo’yadigan te х nologik reglament kiritilgan katalitik reforming qurilmalarida olinidigan benzinga benzol va aromatik uglevodorodlarning juda standartlariga to’g’ri kelmaydi. SHu sababli riforming qurilmalarini aromatik uglevodorod va te х nik vodorodni ishlab chiqarishga o’tkazadilar va umumiy benzin fondida benzin riformlarining miqdorini qisqartiradilar. Boshqa yo’nalish bu riformatni dearomatlash va izomerlash bo’lib u muvaffaqiyatli amalga oshirilayapti. Riforming benzinning yirik ishlab chiqaruvchi bo’lib qoladi. Katalitik riforming jarayonidan maqsad - yuqori oktanli avtomobil benzin komponentini ishlab chiqarish shuningdek, aromatik uglevodorodlar benzol, toluol, ksilollar olishdir. Jarayon natijasida vodorod saqlovchi gaz ham olinadi va

keyinchalik yoqilg’i, moy va boshka fraksiyalarni gidrotozalashda hamda gidrokreking qurilmalarida foydalaniladi. Katalitik riforming xom ashyosi bo’lib to’g’ri haydashdan olingan benzin frasiyalari xizmat qiladi. Yuqori oktanli benzin olish uchun katta benzin fraksiyalari (85-180 0 C) xizmat qilsa, benzol toluol, ksilol olish uchun 62-85, 85115 0 C va 115-150 0 C fraksiyalaridan foydalaniladi, ba`zida keng benzin fraksiyalariga termik kreking jarayonidan olingan past oktanli benzinlar ham qo’shiladi. Bunda xom ashyo oltingugurtli bo’lsa katalizator zaharlanishi mumkin, shuning uchun doim riforminga gidrotozalangan xom ashyo kiritiladi. Xom ashyo tarkibidagi oltingugurt miqdori 0,01% bo’lishi kerak. Jarayonning х imizmi me х anizm va termodinamikasi. Katalitik riforming sharoitida aromatik uglevodorodning hosil bo’lishiga olib keladigan kuyidagi asosiy reaksiyalar sodir bo’ladi: 1) olti a`zoli sikloalkanlarni degidrogenlash 2) besh a`zoli sikloalkanlarni degedroizomerlash 3) alkanlarni degidrosiklizasiyalash 4) alkenlarni siklodegidrogenlash Arenlarning to’planishga olib keladigan sanab o’tilgan reaksilar bilan bir qator boshqa jarayonlar ham boradi, ya`ni parchalanishning keyinchalik gidrogenlash bilan boradigan alkanlarning kreking alkanlarning izomerlanish arenlar yon zanjirlarning izomerlanish kislorod saqlagan va metalloorganiq birikmalarning parchalanish aren va alkenlarning kondensasiyalanish reaksiyalari.

Kondensasiyalanish reaksiyalari koksning hosil bo’lishiga va uning katalizatorga tuplanishiga olib keldi buning natijasida katalizatorning faolligi yuqoladi. SHuning uchun jarayon vodorodli muhitda olib boriladi. Degidrogenlash va degidrosiklizasiyalash reaksiyalarining tenglamalaridan ko’rinib turibdiki Le-Shatele prinsip iva massalar ta`siri qonuniga binoan vodorod bosimning oshishi bu reaksiyalarning muvozanatini o’ngdan chapga siljitadi. SHu bilan birga ko’rsatilgankim vodorodning bosimi qancha yuqori bo’lsa shuncha koksning to’planishi kam bo’ladi. Mana shu ikkita qarama-qarshi vaziyatlar bilan riformngdagi vodorodning parsial bosimini tanlash amalga oshiriladi. Riforming katalizatorlari. Riforming benzinli fraksiyalarining barcha hozirgi zamon katalizatorlari jarayonning ma`lum rejimlarida oktan soni 97-103 (t.u) bo’lgan riformatning olinishini ta`minlaydi. Bundan tashqari katalizatorlarni takkomillashtirish asosan barqaror riformat va vodorodning chiqishini oshirish hamda regenerasion davrning uzayishi yunalishida davom etayapti. Platinali katalizator bifunksional katalizatorlarga kiradi. Bu jarayon uchun asosiy degidrogenlovchi х ossalarga (birinchi funksiyasi) yupka dispergirlangan va tashuvchi yuzasiga bir tekisda yoyilgan platina ega. Platinali katalizatorning degidrogenlovchi faolligi saqlaganda maksimal bo’ladi ammo sanoat katalizatorlari 0,3-0,6 % (mas) platinani saqlaydi. Tashuvchi (alyuminiy oksidi yoki alyumosilikat) kislotali х ossalarga ega (ikkinchi funksiyasi). Unda naften halqalarining izomerlanishi parapfinlarning gidrokrekingi va kam darajada gidrokrekinda hosil bo’ladigan parfin va olefinlarning (keyinchalik olefinlarni vodorod bilan to’yintirib) izomerlanish sodir bo’ladi. Tashuvchining faolligini oshirish uchun uning yuzasiga galogen (HCl yoki HF holida) yetkazib beradilar. Galogenli (odatda Cl ni) katalizatorni regenerasiyalash paytida yoki х om ashyo bilan birgalikda niritadlar. Tashuvchining gidrokrekinglovchi faolligi platina kristallari yaqinida joylashgan

va ularni koks bilan qoplanishidan himoyalovchi faol markazlarning miqdori bilan aniqlanadi. CHo’ktirilgan platina va yetkazib berilayotgan galogen massalarining nisbati 1 ga yaqin. Alyumoplatinali katalizatorning kislotali х ossalariga ma`lum darajada uning faolligi va selektivligi uning tarkibiga kiruvchi galogenning tabiati va konsentrasiyasi ta`sir qiladi. Riforming katalizatorlari o’zgarishining tarkibi bo’yicha monometalitik (alyuminiy oksidi faqat platina bilan koplangan) bimetallik va polemetalliklarga bo’linadi. Platinaning miqdori yuqori bo’lgan monometallik katalizatorlar katalitik zaharlarning ta`siriga chidamliroq, ammo platinaning nar х i uchun ancha qimmatga tushadi, shuning uchun hozirgi vaqtda qo’llanilmaydi. Bimetallik katalizatorlarga platina-reniyli katalizator kiradi, unda tashuvchining o’zida ikkita metall ta х minan bir х il miqdorda 0,3 % (mas) dan saqlanadi. Ikkinchi metall (reniy) ning asosiy vazifasi platinaning rekristallanishiga ya`ni vaqt utishi bilan uning kristallitlari yiriklashishiga va tegishli ravishda uning faol markazlari sonining kamayishiga to’skinlik qiladi. Reniy ikkinchi metall sifatida eng ko’p ishlatiladigan metalldir. Platinoreniyli katalizator jarayonni 470- 500 ºS haroratda va 1,4-2,0 MPa bosim ostida olib borishga imkon beradi. Reniydan tashqari ikkinchi metall sifatida germaniy iridiy radiy kalay va ko’rg’oshin qo’llanishi mumkin. XX asrning 80-yillarida bir qator firmalar riformining bimetallik katalizatorlaridan polimetalliklarga ya`ni Pt va Re bilan bir qatorda yana ikkita bo’ladi. Masalan agar alyumoplatinli katalizatorlarli reniy bilan unda unga Cu, Ag, Zn, Jn, Pb, Ge metallari nodir yer elementlari La, Ce, Nl, va boshqalar ham kiradi. Monometallik katalizatorlarning holidagi kabi tashuvchi bo’lib γ -yoki η Al 2 O 3 х izmat qiladi. Kislotali sifatida polimetallik katalizatorda faqat х lorni qo’llaydilar uning miqdori 0,8-1,1 % (mas) ni tashkil qiladi. Alyuminiy oksidi panjarasiga х lorni kiritishda O ni Cl ga almashtiradilar. Riforming katalizatorlarning tayyorlash jarayoni ko’p boskichlidir. U o’z ichigatashuvchi alyuminiy oksidini tayyorlashni so’ngra tashuvchi yuzasini platina

va boshqa faol komponentlar bilan qoplashni oladi. Bundan keyin katalizatorni quritib, qizdirish kerak. Zarur bo’lganda katalizatorni qizdirgandan keyin uning gaz fazali х lorlanishini, so’ngra esa H 2 oqimida katalizatorni qaytarilishini o’tkazadilar. Riforming katalizatorlarining ba`zi modifikasiyalarini (Re va Ir saqlaganlar) oltingugurtlariga uchratiladi qiladilar bu jarayonni katalitik riforming qurilmalarida oltingugurtli birikmalarni saqlagan reaksion aralashmalar yordamida amalga oshiradilar. Dunyoda riforming katalizatorlarini ishlab chiqaruvchi bir nechta kompaniyalar bir nechta kompaniyalar mash х ur. Bu kompaniyalar UOP(AQSH), “Axens”(Fransiya) va “Sritenon” (AQSH)lardir. Rossiyada ular bilan rakobatdosh bo’lgan “Angorskiy zavod katalizatorov” OAJ va “Promkataliz” (Ryazan) ZAO lar faoliyat ko’rsatadi. Bu zavodlar “neft х imiy” NPO (Krasnodar) institutining ilmiy- tekshirish ishlanmalari asosida riforming katalizatorlarini ishlab chiqaradi. “NPFOKLAT” OOO (Sankt-Peterburg) Rossiya kor х onalarida RB-44U riforming katalizatorlarini ishlab chiqdi va joriy qilindi 1 . 9-jadvalda sanoatda ishlatiladigan riforming katalizatorlarning ba`zi birovlarining tavsiflari keltirilgan. 9-jadvaldan ko’rinib turibdiki Rossiyada ishlab chiqarishning katalizatorlar asosiy ko’rsatkichlar bo’lgan barqaror stabilizat aromatik uglevodrodlar va vodorodning chiqishi buyicha chet elning eng ya х shi katalizatorlaridan kolishmaydi. Riforming katalizatorlarining keyingi takomillashishi katalizator chiqishining oshishi oktan sonining ko’tarilishi foydalanish muddatining oshishi yo’nalishida borishi hamda jarayonning moslanuvchanligiga va uning iktisodiy tavsiflarining ya х shilanishiga ko’maklashish kerak. 9-jadval Riforming katalizatorlarining kiyosiy tavsifi va jarayon natijalari Ko’rsatgich PR-51 (Rossiya) REF-25 (Rossiya) R-86 (SSHA,VO P) RG-682 (Fransiya) “AХEMB” 1 Mohamed A.Fahim, Taher A.Alsahhaf, Amal Elkilani. Fundamentals of Petroleum Refining. ©2010. ElsevierB.V. 95-121p.

O х irgi boskich reaktorida gi bosim, MPa CHiqishi, %(mas) Barqaror S 3 –katalizator ning Aromatik uglevodorodning Vodorodning Barqaror stabilizatining Miqdori, %(mas) Pt Re Nisbiy, yuza m²/g Govaklar hajmi, sm³/g Silindrlarning diametri, mm Uyulgan zichlik kg/m³ 1,3-1,5 85-87 58-60 2,5-2,9 98-100 0,23 0,30 250 0,65 1,6 680 2,0-2,5 84-85 54-55 2,0 95-98 0,25 0,40 250 0,8 1,8 700 1,3-1,5 84-85 56-57 2,0-2,4 98-100 0,25 0,40 180 0,38 1,6 730 1,3-1,5 84-85 57-58 2,2-2,6 98-100 0,30 0,40 210 0,61 1,6 690 Katalitik riforming vaqtida neftning benzin fraksiyasi uglevodorodlari katta miqdori aromatik uglevodorodlarga aylanadi. Bunda olti a`zoli naften uglevodorodlari degidrirlanishi, alkillangan besh a`zoli neftenlarni degidroizomerlanishi va parafin uglevodorodlarini degidrosiklanishi kuzatiladi. Bir vaqtning o’zida aromatik uglevodorodlarni dealkillanish reaksiyalari ham boradi. Shuningdek, ularni zichlanishi tufayli katalizator yuzasida koks qatlamini hosil bo’lishiga olib keladi. Katalizator kokslanishini oldini olish va kreking vaqtida hosil bo’lgan to’yinmagan uglevodorodlarni gidrogenlanishi uchun reaktordagi vodorod bosimini yuqori oktanli benzin olishda 3-4 MPa, individual aromatik uglevodorodlar olishda 2 MPa da saqlash zarur. Barcha asosiy reaksiyalar issiklik yutilishi bilan kechadi. Uglevodorodlarni o’zgarish darajasi jarayon issiklik effekti yig’indisiga ko’ra aniqlanadi. Jarayon borishida temperatura (480-520 0 C) pasayadi va xom ashyoda boshqa o’zgarish kuzatilmaydi. Shuning uchun xom ashyoni to’la o’zgarishi uchun aralashmani oraliq qizdirishdan o’tkazish lozim. Jarayon to’la o’tishi uchun odatda uchta ketma–ketlikda o’rnatilgan reaktorlardan foydalaniladi.

Yuqori oktanli benzin komponentini chiqish miqdori 80-88% (mass.)ni tashkil etadi, uning oktan soni 80-85 (motor usulida)ga teng. Riforming jarayonini o’tkazishda asosiy sanoat katalizatorlaridan hisoblangan alyumoplatinali katalizator (0,3-0,8 mass. platina) qo’llaniladi. Keyingi yillarda platina bilan reniy birikmali katalizatorlar keng qo’llanilmoqda. Bimetalli platina- reniyli katalizatorlar qo’llash orqali reaktordagi bosimni 3-4 dan 0,70- 1,4 MPa gacha pasaytirishga erishiladi. Katalizator silindrik shaklda bo’lib, uning diametri 2,6 mm, balandligi 4 mm. Katalitik riformingni sanoat qurilmalari Riformingning sanoat qurilmalarini qo’zg’almas qatlamli katalizatori bo’lgan (yarim regenerativ riforming) va harakat qiluvchi qatlamli bo’lish mumkin. Bularning orasida qurilmalarning oraliq turi mavjud bo’lib bunda qo’zg’almas qatlamli katalizatori bo’lgan qurilmaga qo’shib katalizatorni uzluksiz regenerasiyalash sistemasi (dualforming) bo’lgan yangi reaktorni yoki katalizatorni uzluksiz regenerasiyalash sistemasi (oktanayzing) ni quriladi. Rossiyaning neftni qayta ishlash zavodlarida VNIIN nefte х im instituti te х nologiyasi va Lengipronefte х imiya loyihasi bo’yicha qurilgan qo’zg’almas qatlamli katalizatori bo’lgan riforming qurilmalari hamda UOP va “Axens” kompaniyalarining lisenziyasi bo’yicha harakat qiluvchi qatlamli katalizatori bo’lgan qurilmalar ishlayapti. UOP kompaniyasining te х nologiyasi bo’yicha vertikal joylashgan reaktor va harakat qiladigan katalizatorli Х K,K qurilmalari loyihalashtirilayapti va qurilmoqda. “Axens” kompaniyasining te х nologiyasi bo’yicha asosan dualforming va oktanayzing qurilmalari kurilayati. Riformingni birinchi sanoat qurilmasi AQSH da 1941 yilda, Rossiyada esa 1953 yilda qurilgan. Katalitik riforming o’tkazishni ikki usuli keng tarqalgan: 1) qo’zg’almas katalizator qatlamida boruvchi riforming; 2) uzluksiz qayta tiklanuvchi qo’zg’aluvchan katalizator qatlamida boruvchi riforming.

Qo`zqalmas katalizator qatlamida boruvchi riforming jarayoni tavsifi Qurilma quyidagi bloklardan tuzilgan: xom ashyoni gidrotozalash, tsirkulyatsiyalanuvchi gazni tozalash, katalitik riforming, gazlarni separatsiyalash va benzinni barqarorlashtirish. Qo`zqalmas katalizator qatlamida boruvchi riforming texnologik sxemasi quyidagi 16-rasmda keltirilgan. Xom ashyo 12-nasos orqali bosim ostida (4,7 MPa) gidrotozalangan sirkulyatsiyalangan vodorod saqlovchi gaz va riformingdan ajralgan ortiqcha vodorod saqlovchi gaz bilan aralashtirishga beriladi. Bu aralashma 16- pechning aloqida bo`limida qizdiriladi (425 0 C gacha) va 15- gidrotozalash reaktoriga kiritiladi. Reaktordagi alyumokobal'tmolibdenli katalizator ishtirokida oltingugurtli birikmalar buzilib, so`ngra vodorod sul'fid qolatida chiqariladi. Shuningdek bir vaqtda xom ashyo azotli va kislorodli birikmalardan tozalash jarayoni boradi. Bug’-gazli aralashma 15-reaktordan pastki qismidan chiqarilib, 10qaynatkich va 14-sovutkichda sovitiladi va 35 0 C harorat bilan 8-gazseparatorga kiritiladi. Bu yerda aralashma suyuq gidrogenizatga va sirkulyatsiyalanuvchi gazga ajratiladi. Gaz 2- absorber pastki qismidan monoetanolamin (MEA) yordamida vodorod sul'fiddan tozalash uchun kiritiladi, so`ngra 11-kompressor yordamida 4,7-5,0 MPa bosimgacha siqiladi va gidrotozalash tizimiga yuboriladi. Ortiqcha sirkulyatsiyalanuvchi gaz 1- kompressor yordamida 5,0 MPa bosimgacha siqiladi va qurilmadan chiqariladi. Gidrogenizat 8-gaz separatoridan 9-issiqlik almashtirgichda sovitiladi va 7- buqlatuvchi kolonnaga kiritiladi. Kolonna yuqori qismidan chiquvchi vodorod sul'fid, uglevodorod gazlari va suv buqi 6-sovutkichda sovitiladi va 4separatorga yuboriladi. Separator pastki qismidan 5-nasos orqali kondensat yiqib olinadi va 7- buqlatuvchi kolonnaga qaytariladi. Vodorod sul'fid va uglevodorod gazlari monoetanolamin (MEA) yordamida tozalash uchun 3kolonnaga kiritiladi. Kolonna yuqori qismidan chiquvchi buqlar 27- fraksiyalovchi absorberga yuboriladi. Gidrogenizat 7- buqlatuvchi kolonna pastki qismidan chiqariladi va 10- qaynatkich va 9-issiqlik almashtirgichdan so`ng 13-nasos orqali platforming

blokiga yuboriladi. Gaz mahsulotli aralashma dastlab 20-issiqlik almashtirgichda qizdiriladi, keyin 16-pechda va 500-520 0 C haroratda 19reaktorga kiritiladi. Aralashma 18 va 17- reaktorlardan ketma ketlikda o`tib, qar bir reaktordan so`ng 16-pechda qizdiriladi. Va niqoyat, oxirgi 17- reaktordan keyin gazmahsulotli aralashma 20-issiqlik almashtirgich va 21-sovutkichda 30 0 C gacha sovitiladi va 22- yuqori bosimli separator (3,2-3,6 MPa) ga katalizatdan sirkulyatsiyalanuvchi gazni ajratish uchun kiritiladi. Sirkulyatsiyalanuvchi gaz 5MPa bosim ostida 24-kompressor yordamida platforming tizimiga qaytariladi, ortiqchasi esa - gidrotozalash tizimiga. Beqaror katalizat 22-separatordan 23-past bosimli separator (1,9 MPa) ga kiritiladi. Katalizatdan ajraluvchi uglevodorodli gaz separator yuqori qismidan chiqarilib, 27-fraksiyalovchi absorberga kirishdan oldin gidrotozalash-dagi uglevodorod gazlari bilan aralashtiriladi.

16-rasm . Qo`zqalm as katalizator qatlam ida boruvchi katalitik riform ing texnologik sxem asi: 1 , 11, 24 – kompressor; 2 – absorber; 3 – vodorod sulfiddan tozalash kolonnasi; 4 - separatorlar; 5, 12, 13, 25, 26, 29, 35, 36 - nasoslar; 6 – kondensator-sovitgich; 7- bug’latish kolonnasi; 8, 22, 23 – gaz-separatorlari; 9, 20, 30, 31 - issiqlik almashtirgichlar; 10 - qaynatkich; 14, 21 - sovitkichlar; 15 – gidrotozalash reaktori; 16 – ko’p seksiyali pech;17- 19 – reforming reaktorlari; 27 – fraksiyalovchi absorber; 28 - quvurli pech; 32 - havoli sovitish jihozlari; 33-yig’gich; 34 – barqarorlashtirish kolonnasi.

Shu absorberga 23- past bosimli separatordan suyuq faza 25-nasos orqali beriladi. Absorbent sifatida barqaror katalizat(benzin) xizmat qiladi. Absorber 27 da 1,4 MPa bosimda yuqori qismidagi harorat 40 0 C pastki qismida 165 0 C da quruq gaz ajratiladi. Beqaror katalizat 26-nasos yordamida 31-issiqlik almashtirgich orqali 34kolonnaga beriladi va u yerda barqarorlashtiriladi. Mahsulotning bir qismi 27 va 34 - jiqozlarning pastki qismidagi haroratni tutib turish uchun 28-pech orqali sirkulyatsiyalanib turadi. Barqarorlashtirishni bosh fraksiyasi 32-jiqozda sovitiladi va 33-yiqgichga kiritiladi, u yerdan 35-nasos orqali kolonnaga "sovuq quyilish" hosil qilish uchun qaytariladi, ortiqcha qismi qurilmadan chiqariladi. Kolonna 34 ni pastki qismidagi barqaror benzin 31 va 30-issiqlik almashtirgichlarda sovitilgandan keyin 29-nasos orqali 27-fraksiyalovchi absorberga kiritiladi, uning ortiqcha qismi qurilmadan chiqariladi. Qurilma ish rejimi: Harorat, 0 C................................................................................................480-520 Bosim, MPa.......................................................................................................3- 4 Xom ashyoni uzatish hajmiy tezligi, soat-1.................................................1,5- 2,0 Sirkulyatsiyalanuvchi vodorodsaqlovchi gazning xom ashyoga nisbatan karrasi……………………………………………………………..1500 Bosqichlar bo`yicha katalizator tarqatilishi..................................................1: 2 :4 Izomerlash jarayoni mohiyati yengil normal parafin uglevodorodlarini mos izotuzilishdagi uglevodorodlarga katalitik o’zgarishi hisoblanadi. Harakatchan qatlamli katalitik riforming CCR– riforming (Continuosis catalytic reforming) nomini olgan 17rasmda keltirilgan VOP kompaniyasining harakat qiladigan qatlami bo’lgan katalizatorli riforming qurilmasining te х nologik s х emasi keltirilgan. Ishchi bosimning х om ashyo o’zgarishi chuqurligining oshishi bilan bir vaqtda pasayishi holida bu

te х nologik s х ema eng tejamlidir. Birinchi qurilma AQSHda 1971 yilda ishga tushirilgan edi. Aylanib turadigan vodorod saqlagan gaz bilan aralashtirilgan, issiqlik almashtirgich 13 va ko’p seksiyali pech 8 da isitilgan х om ashyo birin-ketin reaktor 1-3 larda va o’sha pechning qolgan ikkita seksiyasidan o’tadi. Uchta reaktor bir-birining ustida joylashgan va bir-biri bilan kichik diametrli naylarning sistemasi bilan bog’langan. Diametri 1,6 mm bo’lgan sharikli katalizator reaktordan reaktorga og’irlik kuchi ta`sirida erkin oqib o’tadi. Uchinchi reaktordan sharli klapanli katalizator zanjirlar sistemasidan o’tib regenerator 4 ga kelib tushadi u yerda katalizator yuzasidagi koks kuydiriladi. Regenerator uchta te х nologik zonaga ajratilgan reaksion gazlarning radial oqimi bo’lgan apparatdan iborat. YUqori zonada kislorodning molli miqdori 1 % dan kam bo’lmaganda koksning kuydirilishini olib boradilar, o’rtadagi zonada kislorodning miqdori 10-20 % va х lororganiq moddalarni berib turganda katalizator metallarining dispergirlash uchun katalizatorning oksidlovchi х lorlanishi o’tkaziladi. Pastki zonada metallarni qaytarish uchun katalizatorni quruq havo oqimida qo’shimcha qizdiradilar. Zonalar bir-biridan gidravlik ajratilgan. Gaz mahsulotli aralashma yuqori va past bosimi separator 5,6 lardan, barqarorlashtir ustuni 7 dan o’tadi so’ngra riformat tovarli benzinni tayyorlash uchun yuboriladi. Ustun 7 ning ustidan gaz suyuqli aralashmani chiqarib havoli sovutish apparati 21 da sovutadilar so’ngra separator 17 da quruq va suyuqlantirgan gazga ajratadilar. Quruq gazni yonilg’i tarmog’iga chiqaradilar, suyuqlantirganini qisman ustun 14 ga qaytarib yuboradilar, balans miqdorini esa tovar parkiga yuboradilar.

17-rasm. Harakatchan qatlamli riforming te х nologik tizimi (CCR-riforming) 1-3-reaktorlar, 4-katalizator regeneratori; 5,6-yuqori va past bosimli separatorlar; 7-barqarorlashtiruvchi kolonna; 8-ko’p seksiyali pech; 9-12 nasoslar; 13,14-issiqliq almashtirgichlar; 15,16- sovutgichlar; 17-idish; 18-pech; 19,20- kompressorlar; 21-havoli sovutish apparati; I- х om ashyo (benzin 85-180 0 S); II- regenerasiyalanishga yuborilgan katalizator; III-regenerasiyalangan katalizator; IV-gaz х om ashyoli aralashma; V-gaz mahsulotli aralashma; VIaylanib turadigan vodorod saqlangan gaz; VII-ortiqcha vodorod saqlangan gaz; VIII-quruq gaz; IX- suyuq gaz va yengil riformat aralashmasi; X-barqaror riformat; XI-kondensat. Harakat qiluvchi qatlamli katalizatori bo’lgan qurilma ishining tartibi (rejimi). Harorat, 0 S........................................................................... 495-540 Bosim, MPa...........................................................................0,9-1,2 Х om ashyo yetkazib berishning hajmiy tezligi, s -1 ............1,8-1,9 Vodorod saqlagan gazning aylanib turish karraligi, m 3 /m 3 х om ashyoga...................................................................... 800-900 Reaktorlar bo’yicha katalizatorningtaqsimlanishi .........1:2:4 Mahsulotning oktan soni (t.u.) ...........................................100 Mahsulotda aromatik uglevodlarning miqdori, % (h)... 55-58

Uchta reaktordan har qaysisidagi haroratning tushishi tegishli ravishda 83,37 va 24 0 S ni tashkil qiladi. Regenerasiyalash, quritish va qaytarilishga yuboriladigan katalizatorningulushi ta х minan 0,4-0,5 % ni tashkil qiladi. Harakat qiluvchi qatlamli katalizatori bo’lgan riforming qurilmasining moddiy balansi (% (mas.)) qo’zg’almas qatlamli qurilmaga nisbatan riformat va vodorod chiqishining oshishini ko’rsatadi. Kelib tushdi Х om ashyo (85-180 0 S dagi fraksiya) ................................................100,0 Jami: ...............................................................................................100,0 Olingan Uglevodorodli gaz (S 1 -S 2 ) ..............................................................5,1 Suyuqlantirilgan gaz (S 2 -S 4 ) ........................................................3,4 Riformat .........................................................................................88,0 Vodorod saqlagan gaz.......................................................................3,5 SHu jumladan vodorod ....................................................................3,1 Jami: ...............................................................................................100,0 Sarf ko’rsatgichlari (1 t х om ashyoga) Suv bug’i Gkal...............................................................................0,15-0,19 Elektr quvvati, kVt s......................................................................20-30 Aylanadigan suv, m 3 ........................................................................3-10 YOqilg’i, kg.........................................................................................80-100 Katalizator, kg........................................................................... 0,01-0,03 Harakat qiluvchi qatlamli katalizatori bo’lgan riforming benzin chiqishi va oktan soni qiymatining doimo yuqoriligini (105 gacha) hamda jarayonning olib borilish sharoiti uncha qattiq bo’lmaganda vodorodning maksimal chiqishini ta`minlaydi. Hozirgi zamon NQIZda qo’zg’almas qatlamli katalizatori bo’lgan riforming qurilmalarini harakat qiluvchi qatlamli katalizatori bo’lgan jarayonga o’tkazishga harakat qiladilar. “Axens” kompaniyasi tomonidan ikkita shunday jarayon sanoat miqyosida ishlab chiqilgan va tadbiq qilingan. Bular dualforming va oktanayzing jarayonlari bo’lib qo’zg’almas qatlamli katalizatori bo’lgan riforming s х emasiga nisbatan ishchi bosimning pasaytirilishini ko’zda tutadi, bu

esa uglerodli х om ashyoning krekinglanishini pasaytiradi va riforming mahsulotlarining ayniqsa vodorod chiqishining oshishiga olib keladi. Dealkillash reaksiyalari ham yo’qotiladi, bu reaksiyalar davomida og’ir “aromatika” benzolga aylanadi. Bundan tashqari, riforming-benzinning to’yingan bug’lari bosimi pasayadi. Dualforming jarayoni qo’zg’almas qatlamli katalizatori bo’lgan riforming qurilmasini yangi to’rtinchi reaktor va harakat qiladigan katalizator bilan bog’langan regeneratorni montaj qilish hisobiga rekonstruksiyalash yo’li bilan amalga oshiriladi. Dualforming qurilmaning an`anaviy te х nologik s х emasida bo’lgan jihozlarni maksimal qo’llashga imkon beradi. Mavjud bo’lgan reaksion sistemaga integrasiyalangan katalizatorning uzluksiz sirkulyasiyalash sistemasini bo’lgan yangi reaktorning montaji ko’zda tutilgan. SHu bilan birga yangi pech va vodorod uchun qo’shimcha kompressorning montajini ham o’tkazish zarur 2 . Oktanayzing jarayonini uchta gorizontal joylashgan reaktorlarga uchinchi va birinchi reaktorga bog’lanadigan regeneratorni qo’shish yo’li bilan amalga oshirish mumkin. Katalizator aylanib turishining ajoyib sistemasining uzluksiz regenerasiyalash konturi bilan uyg’unlashuvi reaktorlarni bir-biri bilan yonmayon joylashuviga imkon beradi, bu esa joriy ta`mirlashni soddalashtiradi. SHu bilan birga oktanayzing te х nologiyasi bo’yicha rekonstruksiyalash harakatga bo’lgan qurilma reaktorlarini to’liq almashtirishni ko’zda to’tadi, bu esa ancha katta investisiyalarga sabab bo’ladi. Pentan va geksanlarni katalitik izomerlash jarayoni tavsifi Katalitik izomerlash jarayoni yuqori oktanli benzin komponentlari hamda neftkimyo sanoati uchun xom ashyo olishga mo’ljallangan. Jarayon xom ashyosi sifatida n-butan, boshlang’ich qaynash temperaturasi – 52 0 C bo’lgan yengil tug’ridan-to’g’ri haydashdan olingan fraksiyalar, katalitik riforming rifinatlari, n- pentan va n-geksan yoki ularni gazlarni fraksiyalash vaqtida ajratilgan aralashmalari ishlatiladi. 2 Mohamed A.Fahim, Taher A.Alsahhaf, Amal Elkilani. Fundamentals of Petroleum Refining. ©2010. ElsevierB.V. 95-121p.

Asosiy katalizatorlar sifatida Fridel-Kraft katalizatori, vol’fram sulfidli, bifunkcional, nodir metalli ceolit tarkibli va kompleks katalizatorlar qo’llaniladi. Hozirgi vaqtda platina yoki palladiyli bifunksional katalizatorlardan foydalanish keng tarqalgan. Izomerlash jarayoni rejimi qo’llaniladigan katalizatorga bog’liq holda har hil intervallarga o’zgarishi mumkin: Temperatura, 0 C ------------------------------------------------------------ 0 - 480 Bosim, MPa ----------------------------------------------------------------1,4- 10,5 Homshyoni hajmiy uzatish tezligi, soat -1 ------------------------------ 1,0 -6,0 Vodorodni xom ashyoga mol nisbati ---------------------------------- (2- 6) :1 Jarayonda izomerizatning chiqishi 93-97% (mass.), oktan soni esa 8892(tadqiqot usulida) teng. Yonaki mahsulot quruq gaz bo’lib, yoqilg’i sifatida ishlatiladi. Izomerlash qurilmasi rektifikatsiya va izomerlash bloklaridan tuzilgan: rektifikciyalash blokida izomerlashga yuboriladigan xom ashyo oldindan pentan va geksan fraksiyalariga ajratiladi, shundan so’ng olingan mahsulotni barqarorlashtish orqali undan tayyor izopentan va izogeksanlar ajratiladi. Izomerlash blokida izomerizatlar olinadi. Quyidagi 18-rasmda tarkibi – 27,5% (mass.) izopentan, 44% (mass.) npentan va 26,2% (mass.) izogeksanni ftor bilan promotorlangan alyumoplatinali katalizotor orqali olishdagi izomerlash qurilmasi texnologik sxemasi keltirilgan (xom ashyo boshlang’ich qaynashi – 62 0 C dagi fraksiya). Xom ashyo (boshlang’ich fraksiya va resirkulyatsiyalanuvchi pentan izomerizati aralashmasi) 17-absorberdan to’yingan absorbent bilan birgalikda 8rektifikatsion kolonnaga ajratishga kiritiladi. Izopentan fraksiyasi 8-kolonna yuqorisidan ajratiladi va keyingi rektifikatsiya uchun 5-butan kolonnasiga o’tkaziladi, 8-kolonna pastki mahsuloti 9-pentan rektifikatsiya kolonnasiga kiritiladi. 9-kolonna yuqorisidan olinuvchi tarkibi 91% (mass.) atrofidagi n- pentndan iborat pentan fraksiyasi vodorod saqlovchi gaz bilan aralashtirilib, 6issiklik alamashtirgichda isitiladi va so’ngra 12-quvurli pechda qizdirilib,

11izomerlash reaktoriga tushadi. Pentan kolonnasi pastki mahsuloti 10-izogeksan kolonnasiga ajratishga yuboriladi.

18-rasm . Izom erlash qurilm asi texnologik sxem asi: 1- nasoslar; 2- separatorlar; 3- suvli sovitkichlar; 4- qaynatkichlar; 5, 8- 10 16 , - kolonnalar; 6- issiqlik alm ashtirgichlar; 7- havoli sovitish jihozlari;11- reactor; 12- quvurli pech; 13-yig’gichlar; 14- adsorber-quritgich; 15-kom pressor; 17- absorber.

Reaksiya mahsulotlari 6-issiqlik almashtirgichda 7 va 3-sovitkichlarda sovitiladi so’ngra 2-separatorga tushadi. Separatordan sirkulyatsiyalanuvchi gaz 14-adsorberga yuboriladi, izomerizat esa 16- kolonnada barqarorlashtirishdan so’ng xom ashyo aralashmasi bilan aralashgan holda 8-rektifikatsion kolonnaga jo’natiladi. Katalizatorni kislotalik funktsiyasini saqlash uchun toza vodorod va sirkulyatsiyalanuvchi vodorod saqlovchi gaz oldindan 14-adsorberda NaA tipdagi seolitlarda quritishdan o’tkaziladi. Sirkulyatsiyalanuvchi gazdagi vodorod kontsentratsiyasi 80-85% (hajm) ni tashkil etadi. Jarayonda vodorodni sarfi xom ashyoga nisbatan 0,1-0,3% (mass.) ni tashkil etadi. Katalizator yuza qavatida hosil bo’lgan koksni har 3-4 oyda kuydirish yo’li bilan qayta tiklanadi. Izopentan 17-absorberda barqarorlashtirish gazlaridan ajratiladi, bunda absorber yuqorisidan geksan fraksiyasi «to’yintirish» hosil qilish uchun beriladi. Qurilma asosiy mahsuloti 95% (mass.) tozalikdagi izopentan hisoblanadi. Pentan fraksiyasini izomerlashdan so’ng boshlang’ich distillyat oktan soni 79 dan 90 gacha (tadqiqot usulida) ko’tariladi. Umumiy holda yengil fraksiyalar oktan sonini izomerlash yordamida 15-20 birlikka oshirish mumkin. Qurilmadagi tehnologik rejim quyidagicha boshqariladi: Temperatura, 0 C ----------------------------------------------------------------- 380- 450 Bosim, MPa -------------------------------------------------------------------------- 3,5 Xom ashyoni hajmiy uzatish tezligi, soat -1 -------------------------------------- 1,5 Vodorodni: n-pentanga mol nisbati ---------------------------------------------- 3:1 Sirkulyatsiyalanuvchi vodorod saqlovchi gaz karrasi m 3 /m 3 -------------------880 Pentanli izomerizat resirkulyatsiya karrasi -------------------------------------- 1,25 Kolonnalardagi temperatura va bosim quyidagi jadvalda keltirilgan: 9-jadval Ko’rsatkichlar Kolonna 5 Kolonna Kolonna 9 Kolonna

8 16 Temperaturalar, 0 S Evaporatorda 55 90 84 84 Yuqorisida 82 77 74 68 Pastida 100 110 110 104 Bosim, MPa 0,6 0,5 0,3 0,15

Foydalanilgan adabiyotlar: 1. E.A. Bakirov, V.I. Yermolkin, V.I. Larin i dr. Geologiya nefti i gaza Uch. Pos. Nedra 1989. 2. V.G. Kanalin, M.G. Ovanesov, V.P. Shugrin. Neftegazopromislovaya geologiya i gidrogeologiya Moskva. Nedra 1985. 3. I.X. Abrikosov, S.N. Gutman. Obshaya, neftyanaya i neftepromislovaya geologiya. Moskva. Nedra 1982. 4. M.A. Jdanov. Neftegazopromislovaya geologiya i podschet zapasov nefti i gaza. Moskva. Nedra 1986. 5. N.G. Sereda, V.M. Muravyov. Osnovi neftyanogo i gazovogo delo. Moskva. Nedra 1980. 6. N.G. Bobritskiy, V.A. Yufin Osnovi neftyanoy i gazovoy promishlennosti. Moskva. Nedra 1988. 7. A.V. Mavlonov. Neft va gaz koni geologiyasi. Toshkent 1992. 8. L.F. Petryashin, L.G. Lisyaniy. Oxrana prirodi v neftyanoy i gazovoy promishlennosti. Lvov. Visha shkola 1984. 9. N.A. Sidorov. Burenie i ekspluatatsiya neftyanix i gazov ы x skvajin. Moskva. Nedra 1982. 10. V.M. Muravev. Razrabotka i ekspluatatsiya neftyanix i gazovix skvajin. Moskva. Nedra 1986. 11. Neft va gaz jurnali. Toshkent 1997.

O'xshashlar

Neftni atmosfera–vakuum sharoitida haydash qurilmasi texnologik tizimi

Katalitik jarayonlar umumiy tavsifi

Katalitik kreking sanoat qurilmalari

Neft mahsulotlarini katalitik tozalash

Olefin gazlarni polimerlash