Cho'l zonasining tuproqlari - Geologiya - Referatlar

Cho'l zonasining tuproqlari

Yuklangan vaqt:

16.09.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

47 KB

Ko'chirib olish

Cho`l zonasinint tuproqlari R e j a : 1. Tarkalishi. Tabiiy sharoitlari. 2. Sur kungar tusli tuproklar kelib chikishi, klassifikasiyasi, tuzilishi tarkibi va xossalari. Kishlok xujaligida foydalanish. 3. Takirlar. Kelib chikishi klassifikasvyasi, tarkibi va xossalari. Kishlok xujaligida foydalanish. 4. Takirli tuproklar. Morfologiya tuzilishi, tarkibi va xossalari. kishlok xujaligida foydalanish. 5. Kumli chul tuproklari, tarkalishi, morfologiyasi, tarkibi va xossalari. Kdiplok xujaligida foydalanish.

Tayanch tushunchalar. Chul zovasi tuproklarining tarkalishi. Tabiiy sharoitlari, iklimi, relefi, ona jinsi, usimliklari. Sur kungir tusli tuproklar tarkalishi, kelib chikishi. klassvfikasiyasi. Tuzilishi, tarkibi va xossalari. Takirlar va takirli tuproklar. Tarkalishi va kelib chikishi klassifikasiyasi. Morfologik tuzilishi. Kumli chul tuproklari tarkalishi, morfologik tuzilishi tarkibi va xossalari. fiplos xujaligida foydalanish. 1. Chul zonasi chala chullar zonasining janubida joylashgan bulib, Rossiya, Urta Osiyo va janubvy Kozotstovving Turov pasttekisligi deb ataluvchi nixoyatda katta tekislik maydonni egallaydi. Umumiy maydoni 130 mln/ga. Bu zonada asosan sur kungar tusli tuproklar. Takir va takirli tuproklar, kumli chul tuproklari, kumlar va shurxoklar xam keng tarkalgan. Uzbekiston respublikasi er maydonining asosiy kismi ya'ni 70 % i chul zonasida joylashgan bulib, Kizilkum, Ustyurt, Malikchul, Sherobod, Karshi chullari va boshka territoriyalarni uzichiga oladi. Tabiiy sharoitlari. Iklimi . Iklimi nixdatda kuruk,. yorin mikdori kam. 125-200 mm. Asosiy kismi kish va erta baxorga tugri keladi. Buglanish Yogingarchilikka nisbatan 10-20 barobar kup. xavo namligi 20-30 %. Kor koplami 5-10 sm bulib, uncha Uzok saklanmaydi. Zonaning shimoliy kvsmvda urtacha xarorat 10-12. Iyul oyvda 23-27 S. yavvarda -10-12 S. Kishdagi eng sovuk temperatura - 30 S, sovuk bulmaydigan temperatura 180-200 kun. Janubiy kismida urtacha yillik xarorat 13-17, iyul oyida 29, yanvarda -1-2. Yongin mikdori 100-200 mm. Sovuk bulmaydigan davr 250 va undan kuprok. Relefi. Juda murakkab va xilma-xil bulib, Turon pasttekisligi katta maydonni egallaydi. Shuningdek Sirdaryo, Amudaryo, Tajang, Turgay. Murgob va Atrek

daryolarining kadimgi va xozirgi zamon deltalari Ustyurtning chul platosi xamda Betpakdala baland tekisligidan iborat. Tupros paydo kiluvchi ona jinslar. Turov past—tekisligida asosan xar xil mexanik tarkibli, xar xil shurlangan xamda karbonatli kadimgi va xozirgi zamon allyuvial va kul-allyuvial jinslar keng tarkalgan. Betpakdala baland tekisligida palengen va neogen davri dengiz kum va gilli jinslarning ellyuviy va dellyuviysidan iborat. Zaugnaz platosi va 1$izilkumda oxaktoshlar, slanes,mergelli gillardan iborat chukindi jinslar shuningdek, magmatik jinslarning ellyuviyis, delyuviysi ancha skeletli jinslari xam uchraydi. Usimliklari. Xar xil efemer va efemeroidlar, kungirbosh, kovrak, xar xil chala butalar, ok saksovul shuvoklardan iborat. 2). Sur-kungar tusli tuproklar Uzok vakt aloxida tipga ajratilmay, buztuproklar bilan birga karab keliy di. S.S.Neustruev va NA.Dimo uni dastlab strukturali och tusli buz tuprok, A.N.Rozanov esa sur buz tuprok, B.V.Gorbunov primitiv (yosh) buz tuprok deb ataganlar. Keyinchalik I.L.Gerasimov sur-kunrir tusli chul tuproklarni aloxida mustakil tipga ajratishni tavsiya etdi. Fakatgina N.V.Kimberg, SA-Shuvalov (1949) G.I.Dolenko (1953) va YE.V.Lobova (I960) larning olib borgan tadkikotlari bu tuprokni aloxida tip sifatida ajratishda katta rol uynadi. Sur-kunrir tusli tuproklar issik va kuruk iklimda xar-xil jinslarning karbonatli, kupincha shurlangan ellyuviysi va prolyuviysi ustida siyrak usadigan shuvok va shuralar ta'sirida paydo buladi. Tuprokdagi biologik jarayonlar asosan baxor va kuzda buladi. Yozda usimliklar kurib ketadi, biologik jarayonlar mikroorganizmlar xayoti tuxtaydi. Shuning uchun bu tuproklarda organik moddalar kam tuplanadi. Klassifikasiyasi. Sur-kungir tusli tuproklar ikki tipchaga: karbonatli tipik sur- kunrir tusli va oz karbonatli sur-kungir tusli tuproklarga bulinadi.

Birinchi tipchasi - Turon past-tekisligining garbiy chullarida va Ustyurt baland tekisligida, ikkinchisi esa Betpakdala baland tekisligining sharkida va Balxash atrofida tarkalgan. Termin rejimlari va rivojlanish sharoitiga kura xozirgi vaktda 3 tipchaga bulinadi. 1. Muzlaydigan juda ilik .sur-kungir tusli chul tuproklari. 2. Kiska muddatli muzlaydigan subtropik sur-kungir tusli chul tuproklari. 3. Issik subtropiklarning muzlamaydigan sur-kungir tusli chul tuproklari. Sur-kungir tusli tuproklar kuyidagi avlodlarga ajratiladi. Shurxoksimon oddiy, shurxokli sur-kungir, gipsli sur-kungir, shurxokli sur-kungir tusli gipsli tuprok Morfologik tuzilish tarkibi va xossalari. Sur-kungir tusli tuproklarning genetik katlamlari bir-biridan keskin fark kiladi. Tuprok yuzasi kalinligi 1-3 sm bulgan och tusli uvaloklanib ketadigan katkalok. Bu katkaloklarda ozmi-kupmi chagirtosh uchraydi. Katkalok tagida tangachasimon rovak katlam joylashgan. Undan pastdagi V katlam och kungir yoki jigarrang tusda, zichlangan va uvokli strukturali karbonatlarning okish dorlari uchraydi. Undan pastda tarkibida gips xamda suvda oson eriydigan tuzlar bulgan tuprok paydo kiluvchi ona jins. Sur-kungir tusli tuproklarda gumus nami 0,3-0,9 %. Usimlik bir muncha kalin usadigan joylrada ba'zan 1-1,2 % ga etadi. Chirindi katlam kalinligi 10-40 sm. Chirindining kimyoviy tarkibida fulvokislota kuprok, umumiy azot 0,04-0,07 %, fosfor 0,07-0,15 %.

Kishlok xujaligida foydalanish. Xozirgi davrda sur-kungir tusli tuproklarni uzlattirib, dexkonchilikda keng foydalanilmokda. Jumladan Malikchul, Karshi chullari, Fargona vodiysida bu tuproklar uzlashtirilib paxta ekilmokda. Ekinlardan yukori xosil olish uchun mineral va maxalliy uritlar bilan yaxshi ta'minlash lozim. 3. Takirlar Amudaryo va Sirdaryoning kadimgi allyuvial tekisliklarida Kizilkum, Zaujgut, Ustyurt, Betpakdala, Devxona kabi baland tekisliklarning melkozyomli pastliklarida kata maydonlarni egallaydi. Geograf va geologlar, ayrim tuprokshunos olimlar dastlab takirlarni chullardagi geologik prosesslar natijasida xosil bulgan deb xisoblaganlar. S.S.Neustruev takirlarni suv tuxtab kolishi va vaktlar utishi bilan loyka chukib kolishi natijasida xosil bulgan tuprok deb xisoblaydi. I.P.Gerasimov takirlar er yuzasini davriy ravshpda suv bosishi natijasida gox shurlanib, goxi gauri yuvilishi tufayli paydo bulgan zonal tuprok deb xisoblaydi. N.N.Volushev, N.I.Bazilevich va boshkalar, takirlar tuban usimliklar - suv utlari, lishaynik va boshkalar ta'sirida xamda er yuzasini vakti-vakti bilan suv bosishidan paydo bulgan chul tuprok deb xisoblaydilar. Klassifikasiyasi. Takirlar shurlanish,namlanish xarakteriga va katkalogining rivojlanishiga kura ikki tipchaga: tipik takirlar va chullashgan takirlarga bulinadi. Tipik takirlar uz navbatida oddiy takirlar,shurxokli.lpurtobsimon, shurtobsimon zich kuyma, takirlar yuzasini kum bosgan va eski partov takirlarga ajratiladi. Tarkibi va xossalari. Takirlar asosan orir mexanik tarkibli gilli, soz tuproklar jumlasiga kiradi. Katkalogining pastki kismi ancha kum aralashgan engil mexanik tarkibli. Gumus

mikdori 0,3-0,8 %. Gumus tarkibida fulvo kislota kuprok. azot 0,03-0,06 %. Yalpi fosfor mikdori 0,113-0,137 %, Singdirish sirimi 5-10 mgRekv. Singdirilgan asoslar tarkibida Sa va Md 65-80 %., Na esa 20-25 % muxit reaksiyasi kuchli ishkoriy pH=8-10. Kishlok xujaligida foydalanish. Takirlarning fizik, fizik-mexanik va agrokimyoviy xossalari nixoyatda yomon bulishiga karamay, ularni uzlashtirib, dexkonchilik maksadlarida foydalanish mumkin. Bunda erga gung xar xil organik uritlar va kum solish yaxshi samara beradi. 4. Takirli tuproklar kurigan allyuvial va prolyuvial-allyuvial tekisliklarda, daryo vodiylarida xamda deltalarida keng tarkalgan. Takirli tuproklar chul zonasidagi yaxshi tuproklardan xisoblanadi. Shuning uchun bu tuproklar sur kunrir, takir va kumli tuproklarga nisbatan kuprok uzlashtirilmokda. Morfologiyasi. Takirli tuproklar yuzasi darzlarga ajralgan 2-6 sm kalinlikdagi rovak katkalogining usti kupincha kum bilan koplangan buladi. Katkalok tagida tangachasimon kunrir rangdagi rovak katlam yotadi. Undan pastda xar-xil mexanik tarkibli katlamlar joylashadi. Chirindi katlamining kalinligi 30-60 sm. Gipsli, karbonatli katlamlar anik ifodalanmagan. Tarkibi va xossalari. Mexanik tarkibi turli xil bulib, kumok xillari eng kup tarkalgan, ularning sozli, kumok va kumli ayirmalari xam uchraydi. Takirli tuproklarda suvga chidamli strukturalar uncha kup bulmaydi. 0,25 mm dan katta agregatlar fakat 19-24 %, mikroagregatlar esa 76-81 %, sugoriladigan takirli

tuproklarda esa yirik struktura agregatlari yana xam kamrok4-9 %. Takirli tuproklarda chirindi 0,4-1G3 % Azot 0,02-0,05 %, fosfor 0,15 %, kaliy 2 %. Kishloq xo`jaligida foydalanish. Takirli tuproklar respublikamiz er fondining asosiy rezervi xisoblanadi. Uning unumdorligini oshirish uchun kuyidagi agromeliorativ ishlarni amalga oshirish lozim. 1. YErga organik uritlar solish va turli utlar ekish yuli bilan tuprokdagi organik moddalar mikdorini kupaytirish. 2. Azotli va fosforli ugatlardan keng foydalanish. 3. Takirli tuproklarning xdydalma osti katlamini asta-sekin chukurlashtirib borish yuli bilan, erga ishlov berish. 4. Shurlangan erlarni yuvish, kish va kuz mavsumida erga yaxob berish, kollektor zovur sistemalarinit tartibga solish. Kumli chul tuproklari Urta Osiyoda jumladan Korakum, Kizilkum. Karshi chullari, Mirzachul, Sherobod vodiysi, Buxoro vodasi, Farrona vodiysi, garbiy Kopetdog togoldi tekisliklarda va boshka maydonlarda tarkalgan. Kumli tuproklarni MAXda maydoni 64,7 mln.gektar Uzbekistonda esa 1572 ming gektarni tashkil etadi. Iklimi uta kuruk,YoRInlar mikdori 80-120 mm, mayda zarrali kumli tuproklarda namlanish 40-50 sm, xarorat uta yukori 60-80 gacha, kiziydi, kechasi tez soviydi. Baxorda kum betini efemer va efemeroidlar koplab, kun isishi bilan kurishadi. Morfologik tuzilishi va xossalari. Eng ustki katlam 5-6 sm kalinlikda bulib, unda shamolda tuzgiydigan sochilma kum buladi. Undan pastda och kulrang tusli va noanik agregatli katlam buladi. Yana pastda koramtir zichlashgan katlam joylashgan bulib, bunda usimlik ildizlari

bilan birga xasharotlarning inlari xam uchraydi. Undan pastda esa govak xolatdagi kum katlami yotadi. Kumli tuproklarda gumus juda oz 0,2-0,5 %, bulgani sabab azot 0,01-0,03 % va fosfor 0,03-0,05 % xam kamdir. Birok, umumiy kaliy ancha kup 1-2 %:

O'xshashlar

Dunyo tuproqlari

Markaziy va G'arbiy Osiyo tuproqlari

Arktika va subarktika tundrasining tuproqlari

Bo`z tuproqlar poyasi (kamari)ning tuproqlari

Avstraliya tuproqlari va ulardan qishloq xo'jaligida foydalanish