Ўзбекистон республикасининг геосиёсий келажаги - Geografiya - Referatlar

Ўзбекистон республикасининг геосиёсий келажаги

Yuklangan vaqt:

15.09.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

142 KB

Ko'chirib olish

Ўзбекистон республикасининг геосиёсий келажаги Режа: 1. Ўзбекистоннинг геостратегик ва геосиёсий хусусиятлари 2. XXI аср ва янги геосиёсий вазият 3. Ҳозирги замон геосиёсатида ахборот омили

Ўзбекистон Афғонистон шимолида жойлашган Марказий Осиёнинг марказидаги республика. Ж у ғрофий координаталари: 41° 00" ш.к, 64° 00" ш.у. Умумий майдони: 447,4 км.кв.; қуруқлик майдони: 425,400 км.кв.; сув майдони: 22 000 км.кв. Қуруқликдаги чегараларининг умумий узунлиги 6221 км. Шу жумладан Афғонистон билан – 137 км., Қозоғистон билан 2203 км., Қирғизистон билан 1099 км, Тожикистон билан 1161 км ва Туркманистон билан 1 621 км. Қирғоқ чегарасининг узунлиги: 0 км 1 . Қитъа ичида жойлашганлиги учун денгиз ҳудудларига даъволари мавжуд эмас 2 . Иқлими асосан мўътадил, ёзи узоқ ва иссиқ, қиши юмшоқ шарқий ҳудудлари қуруқ чўллар, чала-чўллар ва дашлардан иборат. Рельефи асосан текис қумли чўллар, Амударё, Сирдарё, Зарафшон дарёларидан суғориладиган кенг майдонлардан иборат. Фарғона водийси шарқда Қирғизистон тоғлари билан ўралган. Мамлакат ғарбида Орол денгизи жойлашган. Энг юқори ва энг паст нуқталари: Сариқарнуш кўли – 12 м., ва энг юқори нуқтаси Аделунга тоғи 4 301 м. Табиий за х иралари: табиий газ, нефть, кўмир, олтин, уран, кумуш, мис, қўрғошин, цинк, вольфрам, молибден. Деҳқончилик: ҳайдаладиган ерлар: 9%; Яйловлар: 46%; Ўрмонлар: 3%; Бошқалар: 41% (1993 й.р.м.) Суғориладиган майдонлар: 40 000 км.кв. 1 2

Ўзбекистонда атроф муҳит билан боғлиқ айрим муаммолар мавжуд бўлиб, Орол денгизининг қуриши оқибатида пестицидлар ва табиий тузларнинг тўпланиши рўй бермоқда. Бунинг натижасида ерларнинг шўрланиши ва чўлларнинг кенгайиши кучайиб бормоқда. Саноат оқовалари билан сувларнинг ифлосланиши навбатдаги жиддий муаммо ҳисобланади. Ўтган асрнинг 80 йилларида минерал ўғитлар ва пестицидларнинг қишлоқ хўжалигида кенг қўлланилиши оқибатида аҳоли ўртасида турли касалликлар кузатилган. Шўро даврида қишлоқ хўжалигида турли химиявий дориларнинг (масалан ДДТ) қўлланилиши ҳам ерларнинг касаланишига ҳам олиб келган. Марказий Осиё миқёсида тарқалган бу муаммолар минтақадаги барча республикалар иштирокида ҳал этилиши мумкин. Шу нуқтаи назардан Ўзбекистон Марказий Осиё минтақасида интеграция жараёнларига алоҳида аҳамият беради. XX асрнинг охирида юз берган сиёсий, иқтисодий, ижтимоий ўзгаришлар натижасида дунёнинг геосиёсий ҳолати тубдан ўзгарди, янги мустақил давлатлар вужудга келди ва бу давлатлар халқаро муносабатлар тизимида ўз ўрнини аниқлаш йўлига утди. Булар жумласига Марказий Осиё давлатлари ҳам киради. Марказий Осиё давлатлари мустақилликни қўлга кирит г анларидан сўнг, ҳар бири ўзининг сиёсий ва иқтисодий, ташқи ва ички сиёсатида устувор тамойилларни аниқлаб олган ҳолда миллий давлатчилигини шакллантира бошлади. Давлатлар ташқи сиёсат юргизар экан, албатта, миллий манфаатларини кўзлайди. Ташқи сиёсатнинг моҳиятини эса миллий манфаатлар ташкил этади. Миллий манфаатлар - бу миллати, дини, дунёқарашидан қатъи назар, республикамиздаги барча фуқароларнинг манфаатидир. Мазкур манфаатларнинг турли хил ташқи ва ички тажовузлардан ҳимоя қилинишига эришиш бевосита миллий хавфсизликни таъминлаш билан боғлиқ. Шу нуқтаи назардан Ўзбекистон Республикаси ташқи сиёсати, авваламбор, миллий манфаатлар асосида шаклланган бўлиб, қуйидаги тамойиллар унинг устувор йўналишлари сифатида қабул қилинган: -республика миллий давлат манфаатларининг устунлиги, бошқа давлат манфаатларини ҳисобга олиш зарурати; -республика халқаро майдонда тинчлик ва хавфсизлик учун, зиддиятларни тинч йўл билан ҳал қилиш тарафдори сифатида ҳаракат қилиши; -ядросиз ҳудуд бўлгани ҳолда, Ўзбекистон ҳеч қандай харбий блокларга ва иттифоқларга кирмайди, шунингдек, мунозарали муаммоларни куч орқали таҳдид қилиш йўли билан ҳал қилишдан бош тортиши; -ташқи сиёсатнинг бошқа давлатларнинг ички ишига аралашмаслик, тенг ҳуқуқлилик ва ўзаро манфаатдорлик тамойилларига асосланган ҳолда қурилиши;

-ўз миллий-ҳуқуқий тизимини барпо этаётган Ўзбекистоннинг ички давлат меъёрларига нисбатан халқаро ҳуқуқ меъёрларининг устун эканини тан олиши ва барча халқаро стандартларга риоя қилиши; -Ўзбекистон, ўзаро ишонч асосида икки томонлама ва кўп томонлама ташқи алоқаларни ўрнатишга ва халқаро ташкилотлар доирасида хамкорлик қилишга тайёрлиги. Халқаро муносабатларда қабул қилинган мазкур тамой иллар ўта муҳим бўлиб, уларга риоя қилиш давлатлар ўртасидаги муаммоларни ечишга кўмак беради. Шу ўринда айтиш лозимки, Ўзбекистон Республикаси ташқи сиёсатининг асосий йуналишларидан бири бу - Map казий Осиё омилидир. Зеро, Марказий Осиё бугунги кунда жуғрофий-сиёсий ва жуғрофий-стратегик нуқтаи назардан жуда муҳим марказий ҳудудда жойлашган. Марказий Осиё ҳақида проф. Г.А. Ҳ идоятов шундай дейди: «Марказий Осиё давлатлари Осиё минтақасида муҳим геосиёсий ўрин тутадилар. Уларнинг ҳудуди 4.4 млн. кв.км. бўлгани ҳолда, бутун Осиёнинг 10 фоизини ташкил этади. Ҳудуд Хитой чегараларидан Эрон ва Каспийгача ч ў зилган бўлиб, Европа, Узоқ Шар қ , ва Жанубий Осиёни боғловчи т угу ндир. Марказий Осиё давлатларининг келажакда дунё сиёсатида муҳим тарихий роль ўйнаши учун барча имкониятлар мавжуд» 3 . Марказий Осиё давлатлари «совуқ уруш» барҳам топгандан кейинги даврда – халқаро муносабатларнинг янгича тизими таркиб топиши жараёнига жадал қўшилмо қ да. Икки муҳим омил: геостратегик шароит ва табиий ресурслар Мар казий Осиё минтақасига оламшумул иқтисодий ва сиёсий ўлчовларни бахш этмоқда. Ўз навбатида, бу омиллар бир-бири билан ўта чатишиб кетган таркибий қисмларга бўлиниб кетади, бунинг устига, уларнинг ривожланиши бир маромда эмаслиги кузатилмоқда. Айримларининг а қ амияти йўқолиб бораётган бўлса, бошқалари, аксинча, энди авж олиб келмоқда. Бугунги кунда этник, ма ҳ аллий, минтақавий можаролар ва жангари сепаратизм, диний ақидапарастлик каби омиллар хавфсизликка таҳдид солмоқда. Айниқса, бундай қарама-қаршиликлар айрим кучлар қўлида уларнинг ўз манфаатлари ва таъсир доираларини сақлаб қолиш ва ҳимоя қилиш учун ёки стратегик кучлар мувозанатини ўз фойдасига ўзгартириш учун қудратли сиёсий таъсир воситасига айлантиришга ҳаракат қ илмоқда. Ҳар қандай минтақанинг ҳал қилинмаган ва газак отиб кетган муаммолари бутун дунёда занжир реакциясини келтириб чиқариши мумкин. Ўзбекистан этник, демографик, иқтисодий ва бошқа муаммолар гирдобида қолган мамлакатлар қуршовида жойлашган. 3 Хидоятов Г.А. Безопасность и сотрудничество в Центральной Азии: проблемы, поиски, решения. // Халқаро муносабатлар: иқтисод, сиёсат, 2001, 3-сон, 53-6 ет .

Дунё ҳ амжамиятининг Марказий Осиёга нисбатан қизиқи ши ва манфаатлари жуда кучлидир. Шу билан бир қ аторда, айтиш лозимки, таш қ и кучларнинг сиёсий ва и қ тисодий, маънавий ва мафкуравий манфаатлари ҳ ам й ўқ эмас. Шунинг учун минта қа да жойлашган давлатлар бу муаммоларнинг ечимини биргаликда излаб топишлари лозим бўлади. Президентимиз айтганларидек, Марказий Осиё минта қа сининг бар қ арор ривожланиши ва тара ққи ёти, унинг х ал қ аро ҳ амжамиятга қў шилиши ва улар билан тенг ҳ у қ у қли ало қ алар ўрнатиши к ў п жи ҳ атдан тинчликка боғли қ дир. Тинчлик эса ҳа мкорликда таъминланади. Сайёрамизнинг жуда катта майдонида кучлар нисбати к ў п жиҳатдан Марказий Осиёдаги янги муста қи л давлатларнинг қа йси йўлдан боришига бо ғ лиқ. Шундай экан, муста қи лликнинг биринчи йилларидано қ , минта қ адаги давлатларга давлат сифатида ривожланишига, и қ тисодий тара ққи ётига, ўзи танлаган й ў лдан боришига таш қ и кучлар томонидан таъсир к ў рсатиш ҳа ракатлари бўлди. Минта қ ада жуғрофий-сиёсий мувозанатни ва бар қа рорликни сақ л аган та қ дирдагина мазкур муаммоларни ҳал этиш имкони ту ғ илади. Географик ну қ таи назардан Ў збекистан мазкур ҳ удуднинг марказида жойлашган ва бу барча ердаги давлатлар билан чегарадош ҳ исобланади. Қўшни давлатлар бундай имкониятдан маҳрумдирлар. Барча давлатлар улкан геосиёсий майдонда жойлашган бўлиб, умумий инфратузилмага, бир-бирига боғлиқ, и қ тисодиётга эга ҳо лда денгиз коммуникацияларидан анча узо қ да жойлашганлар, яъни мазкур ҳ удуд континентал ҳ исобланади. Ана шу масалада Марказий Оси ёни дунёнинг бош қа минта қа си ёки давлатлари билан та ққо слаб бўлмайди. Европа қит ъаси, Осиё-Тинч океани мин та қа си, Жанубий Осиё ва Ўрта Ер денгизи давлатларининг деярли барчаси бевосита денгиз коммуникацияларига чи қа ди, яъни улар денгиз давлатлари ҳ исобланади. Марказий Осиё нафа қ ат геосиёсий ну қ таи назардан, балки геоиқтисодий томондан ҳам ягона ҳ удуд ҳ исобланади. Ун и нг геосиёсий жиҳатдан чеклангани табиий ресурсларнинг бойлиги билан қопланади. Табиий ресурсларни қазиб олиш ва қа йта ишлаш янги технологияларни ва технологик фанларни ривожлантиришни талаб этади. Афсуски, ушбу соҳада Марказий Осиё давлатлари ривожланган давлатлардан ор қ ада қо лмоқда. Шунинг учун минта қ а давлатларининг фан ва техника со ҳа сидаги уринишларини мувофи қ лаштиришга э ҳ тиёж ту ғ илмоқда. Ҳа р бир республика алоҳида фаннинг муайян со ҳ асида маълум юту қ ларга эга, агарда ушбу юту қ лар умумий манфаатлар йўлида бирлаштирилса, йирик ва ижобий натижаларга эришса бўлади. Ҳ удуднинг тарихан бирлиги иқтисодий интеграция жараёнларига кучли туртки б ў лади. Марказий Осиё давлатларининг дини, эъти қо ди, тили, урф-одатлари, бошидан

ўтказган o ғи p тарихий кунлари ва йиғил иб қо лган муаммолар йиғиндиси уларни бирлаштирувчи асосий омил б ў либ хизмат қилади. Шу жумладан, Марказий Осиё давлатларининг иқтисодий интеграциясига табиий таъсир этувчи бир қа нча омиллар ҳам мавжуд (булар сув манбалари ва транспорт й ў лларининг умумийлиги, коммуникация ва энергетик ресурсларнинг бир-бирига бо ғ лиқлиги, Орол денгизи билан бо ғлиқ , экологик муаммо ва бош қа лар). Мазкур геоиқтисодий бирлик интеграция жараёнларига табиий асос б ў лиши мумкин ва , ўз навбатида , мазкур омилларнинг ҳал қ илинмаслиги минта қа хавфсизлиги ва интеграция жараёнларини ривожлантиришга т ў с қи нлик қил иши мумкин. Марказий Осиё ҳудудидаги и қ тисодий интеграция жараёнлари чет давлатларини ҳ ам, хал қа ро ташкилотларнинг ҳ ам минта қ амизга б ў лган қи зи қи шини оширади. Молиявий-и қ тисодий бар қ арорлик ва миллий валютамизнинг конвертациясига эришилгани, қ улай агросаноат комплекси чет эл инвесторларини жалб этиш учун омил б ў либ хизмат қ илиши мумкин. Лекин Ў збекистоннинг географик жойлашуви, очи қ ва арзон транспорт коммуникацияларининг етарли эмаслиги, божхона масалаларининг тўла ҳ ал этилмаганлиги, республикалар ўртасида пул муомаласи тартибга солинмаганлиги - катта ми қ дорда арзон ишчи кучи бўлган тақдирда ҳам, - маҳсулот ва хомашёни, ўзларига тегишли бўлган валюта миқдорини олиб чи қи шдаги т ў си қл ар чет эл капиталини жалб этиш самарадорлигини пасайтириши мумкин. Буни салбий ну қ таи назар сифатида қа рамаслик лозим, чунки ю қо рида к ў рсатилган муаммолар ҳ ал этилса, Ў збекистон ва Марказий Осиё бозори чет эл капитали учун фойда келтирувчи манбага айланади. Шу ну қ таи назардан Марказий Осиё давлатларининг ё қ илги энергетика борасида ҳам келишилган сиёсат олиб боришлари и қ тисодий интеграция жараёнига кўмак беради. Лекин бу жуда нозик масала б ў либ, давлат раҳбарларининг сиёсий иродасига ҳ ам бо ғ лиқдир. Марказий Осиёнинг нефть ва газ захираларига бойлиги чет эл давлатларини доимо ўзига жалб этиб туради. Марказий Осиёда разведка қилинган нефть захиралари 15 дан 31 млрд. баррель ёки барча дунё захираларининг 2,7 фоизини, табиий газ захиралари 230 дан 360 триллион куб.футни ёки дунё захираларининг 7 фоизини ташкил этади. Ҳ озирги кунда Европа Ҳ амжамияти давлатлари энерге тика эҳтиёжларининг 50 фоизини импорт эвазига қопламо қ далар. Энергетика бўйича хал қа ро агентликнинг маълумотига к ўра ушбу қара млик янада ортади. Европа Иттифо қ нинг табиий газга б ў лган эҳтиёжи 220 млрд. м .к убни ташкил этган ҳ олда, 2010 йилга бориб 300 млрд.см.кубга етади, яъни 35 %га ортади. Жануби-Шар қи й Осиё давлатларининг ё қ ил ғ и-энергетик ресурсларга б ў лган э ҳ тиёжи ҳ ам айрим маълумотларга к ў ра тахминан 30 %га ортди.

Мазкур ресурсларнинг чекланганлиги Европа, Жануби-Шар қи й Осиё давлатларини Марказий Осиё минтақасига эътибор қа ратишга ундайди 4 . Нефть ва газ ресурсларини разведка қи лиш, қа зиб олиш ва экспорт қи лиш Марказий Осиё давлатларидан юқо рида к ў рсатилган муаммоларни ҳа л этишни ва турли хил мавжуд т ў си қл арни олиб ташлашни та қа зо этади. Ундан таш қа ри, Марказий Осиёнинг Россия, Хитой, Эрон, Туркия давлатлари билан қў шничилиги дунё давлатларининг назарини ўзига тортади. Ҳо зирги кунда А ҚШ Европа давлатлари ва Япония минта қа мизнинг и қ тисодий потенциалига қизиқи ш билдирмо қ да. Бу эса Марказий Осиёда геосиёсий ра қо батнинг авж олишига олиб келади. Мазкур жараёнда масалани минта қа давлатларининг миллий манфаатлари уст у ворлиги асосида ҳ ал этилиши ўта муҳим вазифа ҳисобланади. Бу борада ҳ ам маълум даражада келишилган сиёсат ўз ижобий натижасини бериши му қа ррар. Ў збекистон ва Марказий Осиё бозорида йирик компанияларнинг иш бошлаши, улар томонидан иқтисодимизга жалб қи линадиган капиталлар минта қа миз хавфсизлиги йўлидаги муҳим омиллардир. Чунки у ёки бу давлатга қў йилган инвестициялар бевосита хавфсизлик масалалари билан ҳам бо ғ ли қ дир. Маълумки, инвестор давлатлар мазкур ҳудуднинг бар қа рорлигидан манфаатдор бўлади. Ў з ў рнида, мин та қа давлатлари ҳ ам ана шу бар қа рорликни са қл аб туриш ма қ садида келишилган сиёсат олиб боришдан манфаатдор дир . Марказий Осиё давлатларининг у ёки бу давлатлар ёки хал қа ро ташкилотларнинг таъсирига тушиб қо лмаслиги мазкур давлатларнинг та шқи сиёсатига ва айни қ са, ў заро муносабатларига бо ғ ли қ дир. Чунки Марказий Осиё аслида ягона геосиёсий ҳ удуддир. Шундай экан, Марказий Осиё давлатлари 1994 йилда имзоланган ягона и қ тисодий ҳ удудни ташкил этиш шартномасини қа йта к ў риб чи қи шлари ва и қ тисодий интеграция жараёнига катта эътибор беришлари ма қ садга мувофи қ , б ў лар эди. Ҳ удуднинг асосий бойликлари (Туркманистон бундан муста сно), яъни ишчи кучи, сув ва энергетика ресурслари, ер ости бойликларининг асосий қ исми Марказий Осиёнинг турт давлати ҳ иссасига тўғри келади. Келишилган и қ тисодий сиёсат ор қ али ЭКО, МД Ҳ , Ш Ҳ Тда ҳа м муваффа қ иятли фаолият олиб бориш мумкин бўлади. Аслида, иқтисодий интеграция ҳ ам жуда мураккаб жараёндир. Замонавий ривожланиш жараёни хал қа ро хўжалик тизими вужудга келаётганлигидан далолат бермо қ да. Маз кур хўжалик тизимида йирик давлатлар ва и қ тисодий ташкилотларга бирлашган ҳолда , яъни умумий минта қа бозори ор қ али маълум 4 Гегешидзе А. Еще раз о Великом шелковом пути //Центральная Азия и Кавказ , 1999, 3 (4) -сон ,174 -бет

минта қа давлатлари иштирок этмо қ далар. Бу жараён ўз ў рнида и қ тисодиётнинг трансмиллийлашаётганлигини ва маълум минта қ аларда и қ тисодий интеграциянинг кучаяётганлигини к ў рсатмо қ да. Шу ўринда айтиш лозимки, Марказий Осиё давлатлари бир-бирига я қин и қ тисодий позицияга эга б ў лган ҳ олда ўз и қ тисодиётларини ривожлантиришга эътибор бериб, умумжаҳон и қ тисодиёти интеграцияси жараёнларидан ор қ ада қо лмасликлари лозимдир. Ҳақиқий ва амалий натижа берувчи ягона геои қ тисодий маконни шакллантиришга ривожланган миллий и қ тисодиёт ор қа ли эришиш мумкин. Миллий и қ тисодиётни ю қо ри даражага к ў тариш, бу реал ишлаб чи қа ришни шакллантириш ва экспорт-импорт масалаларига катта эътибор беришдир. Мазкур масалага прагматик ну қ таи назардан ёндашадиган б ў лсак ҳар қ андай и қ тисодий ҳам корлик сиёсий келишувлар ор қа ли амалга ошади, яъни и қ тисодий ҳамкорлик маъ лум бир сиёсий аспектларсиз амалга ошиши мумкин эмас. Ў збекистон Президенти Ислом Каримов биринчи б ў либ Марказий Осиё давлатлари ў ртасидаги иқтисодий интегра ция масаласини к ў тариб, 2001 йилнинг декабрь ойида «Мар казий Осиё Ҳамкорлиги» ташкилотини тузиш ташаббуси билан чи қ ди. Ушбу муаммо Марказий Осиё давлатлари ўртасида ги муносабатларда маълум бир қ ийинчиликларни вужудга келтираётганини англаган давлат рахбарлари бу ташаббусни қўллаб- қ увватладилар. Натижада, 2002 йилнинг 28 февралида Алматида минта қа давлатлари ра ҳ барларининг учрашувида Марказий Осиё и қ тисодий ҳ амдустлиги «Марказий Осиё Ҳамкорлиги» ташкилотига айлантирилди ва унинг сиё сий функциялари кенгайтирилди. Охирги ўн йил мобайнида минта қ а ра ҳ барлари томонидан жуда кўплаб ишлар қил инди ва натижада тинчлик, барқарорлик ва хавфсизлик учун ягона тизим ў заги шаклланди. Тан олмо қ зарурки, ушбу тизимнинг юзага келиши ва шаклланишида Президентимиз Ислом Каримовнинг хизматлари катта бў лди. Минта қ а давлатларининг рахбарлари томонидан олиб борилган бу ҳаракатлар ўз натижасини бера бошлади. Ҳоз ирги кунда Марказий Осиё давлатлари томонидан и қ тисодий интеграция учун ҳу қ у қ ий асос яратилмо қ да. И қ тисодий, савдо ва божхона муносабатларнинг такомиллаш и б бориши натижасида, Марказий Осиёнинг ичида хам келажакда экспорт-импорт амалиётларининг ривожланиши ва унинг ю қо ри бос қи чга к ў тарилишини кутиш мумкин. Хулоса қи либ шуни таъкидлаш лозимки, Ў збекистоннинг асосий вазифаси ҳозирги кундаги турли хил та шқ и ва ички омилларни, шунингдек, барча давлатларнинг

манфаатларини ҳ исобга олган ҳолда интеграция жараёнларини сифат жиҳатидан янги бос қи чга к ў таришдир. Шундай қилиб, XXI асрда минта қ адаги давлатларнинг ушбу йўналишдаги ҳ аракатлари тинчлик, барқарорлик, хав фсизлик ва жуғрофий-сиёсий мувозанатни са қл аб қо лишга холис к ў з билан қарашга ундайди. Минта қа нинг келажакдаги ривожланиши ва тара ққ иёти ҳозирги хал қ аро муносабатларнинг, сиёсий ва и қ тисодий ало қа ларнинг сифат жиҳатидан янгича тартибда шаклланишига, минта қ а давлатларини раҳбарларин инг юксак ма ҳ орат и ва масъулиятига бо ғл и қ . 2. XXI аср ва янги геосиёсий вазият Бугунги кунда хал қ аро муносабатларда энг долзарб ва оламшумул муаммолардан ҳ исобланган хавфсизлик, бар қ арорлик ва тинчлик масалаларига эътибор тобора кучайиб бормо қ да. Дунё хал қл арининг и қ тисодий, сиёсий-ижтимоий тара ққ иёти ва ривожланиши айнан шу муаммоларнинг қа й даражада ечилишига бо ғ ли қ дир. Соби қ совет тузуми парчаланиб кетиши о қи батида «сову қ уруш» деб аталган энг даҳшатли ҳарбий ра қ обатга ну қ та қў йилди. Аммо эски тузумнинг парчаланиб кетиши бош қа му ҳ им муаммоларнинг ечими учун кафолат бўла олмади. XX асрнинг с ў нгги ўн йилидаги во қ еалардан кейин дунё хавфсиз б ў ла олмади, аксинча у янада кескин, баъзида шаф қа тсиз, айни қ са олдиндан билиб б ў лмас қи ёфага кирди. Хал қ аро муносабатлардаги айнан ушбу янги бос қи ч айрим сиёсатшунослар томонидан «сову қ дунё» номи билан юритилиб, у минтақавий ми қ ёсда ҳ ам, глобал ми қ ёсда ҳам ўз тасди ғ ини топмо қ да. Марказий Осиё мамлакатлари «сову қ уруш» бар ҳ ам топгандан кейинги даврда хал қа ро муносабатларнинг янгича тизими тар ғ иб топиши жараёнига жадал қў шилмоқдалар. Икки муҳим омил: геостратегик шароит ва табиий ресурслар Марказий Осиё минта қ асининг оламшумул иқтисодий ва сиёсий аҳамиятини оширмо қ да. Ў з навбатида, бу омиллар бир-бири билан ў та чатишиб кетган таркибий қисмларга б ў линиб кетади, бунинг устига, уларнинг ривожланиши бир маромда эмаслиги кузатилмо қ да. Айримларининг аҳамияти йу қо ла бораётган бўлса, бош қа лари, аксинча, энди авж олиб келмо қ да. Бундай қарама- қа ршиликлар айрим кучлар қў лида улар нинг ўз манфаатлари ва таъсир доираларини са қл аб қо лиш ва ҳи моя қи лиш учун ёки стратегик кучлар мувозанатини ўз фойдасига ўзгартириш учун қудратли сиёсий таъсир воситасига айлантиришга ҳа ракат қи лмоқдалар.

Марказий Осиё давлатлари муста қи лликни қў лга киритганларидан сўнг, ҳа р бири ўзининг сиёсий ва и қ тисодий, таш қи ва ички сиёсатида устувор тамойилларни ани қл аб олган ҳо лда ўз давлатчилигини шакллантира бошлади. Давлатчиликни шакллантириш жараёни, албатта, осон кечмади. Чунки минта қа даги давлатларнинг ҳ ар бирида ички ва таш қ и муаммолар етарли эди. Ҳа р қа ндай минта қа нинг ҳал қи линмаган ва газак отиб кетган муаммолари бутун дунёда занжир реакциясини келтириб чи қа риши мумкин. Марказий Осиё минта қа сида турли сиёсий, и қ тисодий, ҳ арбий, транспортга ва экологияга оид муаммолар т ў планиб қо лган 5 . Шуни ало ҳ ида таъкидлаш керакки, минта қа даги мавжуд муаммоларнинг ижобий ҳа л этилиши минта қа хавфсизлигини таъминлаш билан бевосита бо ғ ли қ , б ў лади. Акс ҳо лда, бу муаммолар келажакда бар қа рорлик ва хавфсизликка та ҳ дид сифатида шаклланиб бориши ва мисли кўрилмаган о қи батларга олиб келиши ани қ. Минтақанинг хавфсизлигига ва барқарор ривожланишига таҳдид солаётган омилларни шартли равишда ташқи ва ички омилларга бўлишимиз мумкин. Ички омилларга – собиқ совет тузумидан қолган эскича режа асосида қурилган иқтисод, сув- энергетика, транспорт-коммуникация муаммола ри, даҳшатли экологик вазиятни киритиш мумкин. Ҳар қандай жамият ва мамлакатнинг барқарор тараққиёти ва иқтисодий ривожланиши иқтисодий ўсишнинг 3 та омили билан аниқланади: меҳнат ресурслари, сунъий ра вишда яратилган ишлаб чиқариш қуроллари (ускуналари) ва табиий ресурслар. Иқтисодиёт фани экологик муаммоларга етарли эътибор қаратмаганлиги оқибатида иқтисодий ривожланишнинг техноген тури юзага келди. Бу турни табиатни барбод этувчи ривожланиш тури сифатида баҳолаш мумкин, чунки у экологик чекланишларни ҳисобга олмаслик асосида яратилган сунъий ишлаб чиқариш воситаларидан фойдаланишга асослангандир. Умумбашарий, минтақавий ва маҳаллий (локал) эко логик таҳдидларнинг олдини олиш учун тараққиёт ва ри вожланишнинг техноген омилидан ташқари бошқа барқарор турига ўтиш ҳозирги куннинг асосий талабига айланди. Барқ арор ривожланиш концепцияси нафақат иқтисодиёт фанида, балки халқаро амалиётда ҳам тан олинди. Курраи заминимизда барқарор иқтисодий ва экологик тараққиётни таъминлашга бағишланган 3-Бирлашган Миллатлар Ташкилоти конференцияси 2002 йил август- сентябрь ойларида Йоханесбург (ЖАР)да бўлиб ўтганлиги кўпчиликка маълум. 5 Каримов И.А. Ўзбекистан буюк келажак сари. - Т. : Ўзбекистон, 1999, 421- бет .

Конференциянинг энг муҳим ҳужжати сифати да, сўзсиз, "XXI асрда барқарор тараққиёт декларацияси" қабул қилинганлигини алоҳида эътироф этмоқ керак. Барқарор ривожланишни қисқача таърифлайдиган бўлсак, ўз мазмун-моҳиятига кўра, қуйидагилардан иборат: -келгуси авлодларга қўшимча харажатларни юкламайдиган тараққиёт йўлини танлаш; -доимо келажак мақсадларни кўзлаб, мавжуд ишлаб чиқариш потенциалларидан кенгроқ, фойдаланишга асосланган ривожланиш; -табиий салоҳиятни ва экологик яхлитликни сақлаган ҳолда, ундан оқилона фойдаланишга асосланган ривожла ниш ва ҳ.к. Аммо сўнгги йилларда Ер сайёрасининг табиий - ҳаётий муҳитида юз бераётган экологик ҳолат инсониятни тобора ташвишга солмоқда. Замонавий ишлаб-чиқариш техникаси ва технологияларининг шиддатли суръатлар билан ривожланиши нафақат мамлакатнинг иқтисодий ўсишига олиб келади, балки табиий ресурсларнинг камайиб бориши ва атроф-муҳитга салбий таъсири каби салбий жиҳатлари ҳам кузатилади. Натижада, кўплаб экологик муаммолар содир бўлади. Ҳозирги экологик аҳвол ва ер юзининг турли жойларида кузатилаётган табиий ва иқлимий ўзгариш фикримиз исботидир. Иқтисодиётнинг аграр йўналишидаги ривожланиш ва сувдан оқилона фойдаланмаслик оқибатида Орол денгизига қуйиладиган Амударё ҳамда Сирдарёнинг сув ҳажмлари камайиб кетди. Орол денгизи муаммоси нафақат минтақавий, балки сайёравий фожеага айланди. Минтақада ерларнинг шўрланиши сабабли пахта ҳосилдорлиги камайишидан кўрилган иқтисодий зарар бир неча ўн миллиард сўмни ташкил этди. 3 миллиондан ортиқ Орол бўйи аҳолиси учун ижтимоий-иқтисодий ва экологик муаммолар вужудга келди. Сув таъминоти ва чегараолди сув ресурсларидан ҳамкорликда фойдаланиш муаммоси Марказий Осиё давлатлари ривожини оқсоқлантираётган омиллардан бири ҳисобланади. Сув муаммоси - Марказий Осиё мамлакатларида давлат қурилишидаги яхлит жараёнга таъсир кўрсатувчи, миллий хавфсизлик манфаатларига бевосита дахлдор бўлган мавзу. Чунки сув доимо тараққиётнинг энг муҳим геоиқдисодий ва стратегик peсурси бўлиб келган ва шундай бўлиб қолади, уни назорат қилган ҳолда, нафақат ўз иқтисодиётини ва ижтимоий соҳани ўзгартириш, шунингдек, умуман, Марказий Осиёдаги вазиятни ҳам назорат қилиш мумкин. Минтақанинг чекланган сув ресурсларидан самарасиз фойдаланиш натижасида келгусида уларнинг камайиб кетиши Марказий Осиёда геосиёсий ва ижтимоий- иқтисодий беқарорлик жараёнини кучайтириши мумкин. Шунинг учун ҳам ушбу

муаммонинг самарали равишда хал этилиши келгусида минтақада барқарор ривожланиш жараёнида муҳим аҳамият касб этади. Марказий Осиё мамлакатларининг келгусидаги ривожи сув таъминоти муаммосининг муваффақиятли равишда ҳал этилишига боғлиқдир. Марказий Осиё мамлакатлари мустақиликка эришганидан сўнг, минтақадаги сув масалаларида жиддий ўзгаришлар рўй берди. Янгидан ташкил топган бешта мустақил давлат ўз йўлини бозор иқтисодиётига қадам ташлаш билан бошлади, бу эса беқарор экологик вазият шароитларида минтақанинг айрим ҳудудларида сув ресурсларини бошқариш ва ундан фойдаланиш масалаларига ёндошув жиҳатларини қайта кўриб чиқишни талаб қилди. Минтақанинг ҳар бир давлати атроф-муҳит муаммоларига муносабатни ўзгартирган ҳолда ҳамда халқаро сув ҳуқуқи тамойилларига мувофиқлаштириш заруратини англаган ҳолда, ўзининг миллий ижтимоий-иқтисодий тараққиёт манфаатларини белгилади. XX асрнинг охири ҳамда XXI асрнинг бошида Марказий Осиё минтақасида сув муаммоси янада долзарб бўлиб бормоқда. Сув муаммолари XXI асрга келиб инсоният олдида турган энг асосий муаммолардан бири бўлиб қолди. Бугунги кунга келиб шу нарса аниқ бўлмоқдаки, алоҳида давлатлар ўртасидаги ҳуқуқий асосни таъминламай туриб, сув муаммоларини ҳал қилишга эришиш мумкин эмас. Шунинг учун ҳам ҳозирги кунда ҳуқуқуий асос уни амалга оширишнинг асосий воситаси деб ҳисобланмоқда. Бундай шароитда, умумий хавфсизликни таъминлаш ва мувозанатга эришиш манфаатлари ва шу билан бирга миллий хавфсизлик ва барқарорлик нуқтаи назаридан келиб чиқиб Ўзбекистоннинг ушбу жараёнда жаҳон ҳамжамиятининг тент ҳуқуқли аъзоси сифатида иштирок этиши долзарб масалалардан биридир. Географик макон жиҳатидан Марказий Осиё минтақасининг геосиёсий ҳолатида транспорт-коммуникация муам моси алоҳида ўрин эгаллайди. Яъни давлатларнинг дунё денгиз алоқа йўлларига чиқиш имконияти йуқлигидир. Шунинг учун ҳам Ўзбекистон шахсий экспорт юкларини халқаро савдо-иқтисодий йўллар орқали олиб ўтишга мажбур. Бу эса ўз навбатида минтақа давлатлари ўртасидаги муносабатларда бир қанча қийинчиликлар туғдиради. Шу нуқтаи назардан минтақа давлатларининг ўзаро ҳамкорлиги бу соҳадаги муаммоларни бартараф этишга асос бўлади. Бу соҳада сиёсий- ҳуқуқий асосни яратиш муҳим йўналиш ҳисобланади. Шунинг учун ҳам минтақа давлатлари миллий манфаатларининг ўзаро уйғунлигига эришиш ва уларни мувофиқлаштириш эҳтиёжи сезилади. Давлат рахбарлари томонидан бир қанча амалий ишлар амалга оширилди, аммо, бу соҳада хали қилиниши лозим бўлган ишлар талайгина.

Мазкур муаммоларнинг ўзаро ҳамкорликда бартараф этилиши бугунги кунда устувор вазифалар сирасига киради. Марказий Осиёда транспорт-коммуникация, сув- энергетика, экологик муаммоларнинг ижобий ҳал этилиши оқибатида минтақанинг иқтисодий барқарорлигига эришиш имкониятлари кенгаяди. 3.Ҳозирги замон геосиёсатида ахборот омили Бугунги дунёда ахборот муҳим аҳамиятга эга бўлган сиёсий омил ҳисобланади. Дунё бўйича хабар тарқатувчи оммавий ахборот воситаларига эга бўлган давлатлар ер юзида кечаётган сиёсий воқеаларни ўз манфаатларидан келиб чиққан ҳолда талқин қилади ва бошқаларга етказади. Тарқатилаётган хабарлар асл ҳақиқатдан йироқ бўлганлиги туфайли кўпгина мамлакатлар ва халқлар тажовузкор давлатларнинг таъсирига тушиб қолмоқда. Бу эса адолатсиз урушларнинг давом этишига олиб келмоқда. Ана шу ҳолатни назарда тутган ҳолда ахборот ва оммавий ахборот воситалари омилини таҳлил этишга ҳаракат қиламиз. Маълумки, ҳ уқуқий фуқаролик жамиятида энг муҳим демократик институтлардан бири – оммавий ахборот воситалари саналади. Ривожланган демократик тизимда “Тўртинчи ҳокимият” деб эътироф этилган оммавий ахборот воситалари икки муҳим вазифани адо этади: биринчидан, жамиятдаги сиёсий, иқтисодий, маънавий, маърифий ислоҳотларни тарғиб ва таҳлил этади; иккинчидан, жамиятдаги турли қатлам фикрини ифодалаш баробарида ижтимоий фикрни шакллантиради ва йўналтиради. Демак, мамлакатдаги ижобий ўзгаришлар, иқтисодий юксалишлар Оммавий ахборот воситаларининг мавқеи ва даражасини белгилайди. Ўз ўрнида ахборот воситаларининг эркин ва мустақил фаолиятини таъминламай туриб демократик ўзгаришларга эришиб бўлмайди. Юртбошимиз Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг иккинчи чақириқ 9-сессиясида жамиятимиз олдидаги муҳим стратегик вазифалар, давлат сиёсатининг устувор йўналиш ҳамда тамойилларини кўрсатиб, фуқаролик жамияти асосларини шакллантиришдаги муҳим устувор йўналиш сифатида сўз ва матбуот эркинлигини таъминлаш эканини шундай таҳлил этади: “Жамиятимизни янада ривожлантириш ва сифат жиҳатидан янгилаш борасидаги тўртинчи ва ўйлайманки, энг муҳим устувор йўналиш – бу инсон ҳуқуқлари ва эркинликларини, сўз ва матбуот эркинлигини, шунингдек, ошкораликни, жамиятда ўтказилаётган ислоҳотларнинг очиқлигини таъминлайдиган демократик тамойилларни

сўзда ёки қоғозда эмас, амалий ҳаётда жорий қилишдир, десак ҳар томонлама тўғри бўлади”. 6 Оммавий ахборот ҳукумат ва халқ ўртасида воситачи сифатида сиёсий партиялар, давлат ва нодавлат ташкилотлари билан ижтимоий мувозанатни сақлайди. Оммавий ахборот воситалари давлатнинг сиёсатини, муайян масалалар бўйича, нуқтаи назарини, шу йўлдаги Фармон, қарор ва қонунларни халққа етказади. Ўз навбатида халқ давлатнинг ички ва ташқи сиёсатидан бохабар бўлади, уни таҳлил этиб, ўзига яраша хулоса чиқаришга интилади, ноқонуний ҳатти-ҳаракатларнинг олдини олишга ҳаракат қилади. Демак, оммавий ахборот воситаларининг мавжудлиги боис жамиятда халқ ҳокимияти ва инсон ҳуқуқлари таъминланади. Кенг жамоатчиликка таъсири, муайян ахборот ёки маълумотни зарурий даражада етказиш, аудиторияни қамраб олиши, жамиятда кечаётган воқеа ва ҳодисаларни тўғри талқин этиш, тарғибу ва ташвиқ қилиш жиҳатидан оммавий ахборот воситалари турли даражага эга. Рус олими Е.Старобинский таъбири билан айтганда, ҳар соҳа ўзига яраша ахборот воситасини, ҳар бир бозор эса тарғибот шаклини танлайди. Кишиларнинг айрим қатлами эса ўзига мос арзон, сифатли ва қулай воситани танлаб, кўпроқ маълумот олишга интилади. 7 “Деловой мир” журнали таҳлилига кўра, аҳолига тез таъсир қилиши, қисқа фурсатда маълумотларни етказиш бўйича телевидение, барча ёшдаги кишиларни жалб этиши, таъсирчанлиги бўйича радио қулай ва арзон ахборот воситаси саналар экан. Ижтимоий-сиёсий воқеликни тарғиб этиш ва муайян ғоялар талқинини етказишда радионинг мавқеи юқори баҳоланган. 8 Демак, мамлакатдаги ислоҳотлар жараёнида радио ва телевидение, газета ва журналнинг ўзига хос алоҳида ўрни мавжуд. Оммавий ахборот воситалари ичида телевидение ва радио кучли мафкуравий таъсир ўтказадиган воситадир. Улар бир томондан журналист ва мутахассислар кўмагида тарғибот олиб боради, сиёсий, иқтисодий, хуқуқий муаммоларни таҳлил этади. Иккинчи томондан ҳар бир фуқарога ўз фикрини айта олишга имкон беради. Ахборот тарқатишда телевидение ва радио Аввало, сиёсий жараёнларда иштирок этиш, унинг асл мақсад-моҳиятини англаш учун фуқаронинг хабардорлик даражасини оширади; Иккинчидан, ўтиш даври, тўғрироғи аста-секин иқтисодий юксалиш бўлаётган бир паллада пайдо бўлаётган муаммоларни таҳлил этишда муҳим вазифани амалга оширади; 6 Каримов И . Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг иккинчи чақириқ тўққизинчи сессиясидаги маърузасидан. 7 Ста робинский Е. Самоучитель по рекламе.- М., 2002,17-бет. 8 Ўша жойда, 123 -бет.

Учинчидан, мафкуравий курашлар кучаяётган, ислом динига сиёсий тус берилаётган, “ислом дини” ниқоби остида ўзининг қабиҳ – қўпорувчилик ниятини амалга ошираётган террорчилар гуруҳларининг кирдикорларини очиқ-ойдин таҳлил этишда иштирок этади; Тўртинчидан, дунё ҳамжамиятининг дардига айланган диний ақидапарастлик, терроризм, сепаратизм иллатларини бартараф этишда телерадиоканаллар самарали ахборот тарқатади. Бугунги иллатларнинг туб илдизини, аниқроғи ахборот тарқатиш манбаларини қўпориб ташлаш хусусида Ўзбекистон Президенти шундай ёзади: “Биз фақат терроризмнинг ташқи кўринишларига, бегуноҳ одамларни отадиган, портлатадиган ва ўлдирадиган кимсаларга қарши курашиш билангина бу офатни бартараф этиб бўлмаслигини бир неча бор таъкидлаганмиз. Ҳаётнинг ўзи шуни кўрсатмоқдаки, авваламбор, ушбу бало-қазонинг бирламчи манбаларига қарши курашиш даркор. Яъни ислом динини сиёсатга айлантираётган, ёвузлик ва террорчилик мафкурасини яратаётган кўплаб радикал ва экстремистик марказларнинг биринчи навбатда ёшлар онгини заҳарлаб, зомбига айлантириб, улардан террорчилар тайёрлаш бўйича конвеер ташкил этаётган, халифалик тузишда турли хом-хаёлларни амалга оширишга уринаётган қабиҳ кишиларнинг илдизини қирқиб ташлаш керак”. 9 Кўриниб турибдики терроризм ва диний ақидапарастлик айнан ахборот воситасида тарқатилади . Ахборот воситасида амалга ошириладиган ҳ ар қандай қўпорувчилик, хоҳ сиёсий, хоҳ иқтисодий, хоҳ ҳарбий ё мафкуравий бўлмасин давлат ва жамият тараққиётига салбий таъсир кўрсатади, ислоҳотлар жараёнини сустлаштиради. Улкан миқдордаги иқтисодий зарар келтиради, давлатлар ўртасидаги муносабатларни салбий тарафга ўзгартиради, миллатлар, диний-этник гуруҳлар орасидаги зиддиятни кескинлаштириб, келиштириб бўлмайдиган даражага келтиради. Бу турли миллат, элат, диний конфессия, мазҳаб ва йўналишларга мансуб бўлган, турли дунёқарашу тафаккур вакиллари яшайдиган Марказий Осиё, хусусан Ўзбекистон давлати учун ниҳоятда хавфлидир. Демократия тамойилларини ёйиш, инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилиш, глобаллашув жараёнини тезлаштириш, динларни такомил топтириш, нодавлат ташкилотлар фаолиятини дунё бўйлаб ёйиш, ривожлантириш ва мустаҳкамлаш баҳонасида “Гегемонлик” ғоясини сингдиришга интилаётган баъзи бир давлатлар оммавий ахборот воситаларидан ўз мафкурасини сингдиришда фойдаланмоқда. Аслида терроризм, диний 9 Каримов И.А. Бизнинг бош мақсадимиз—жамиятни демократлаштириш ва янгилаш, мамлакатни моджернизация ва ислоҳ этишдир. Олий Мажлис қонунчилик палатаси ва Сенатининг қўшма мажлисидаги маърузаси.

ақидапарастлик, мутаассиблик, гиёҳвандлик ва наркобизнесга қарши курашда оммавий ахборот воситалари, айниқса, радио ва телевидениея асосий ташвиқот қуроли бўлиши керак. Аммо ғарблик сиёсатшуносларнинг фикрича, телевидения ва радио террорчиларнинг одамлар билан мулоқот қиладиган оддий воситага айланиб қолди 10 . Бу жараён Европадаги ахборот воситаларида кўпроқ сезилади. 1972 йил 5 сентябрда Германиянинг Мюнхен шаҳрида XX олимпиада ўйинлари бўлаётган бир вақтда Арабистондаги “қора сентябрь” экстремистик ташкилоти исроиллик спортчиларни аввал гаровга олиб, сўнгра отиб ташлаган эди. Бу қонхўрликнинг вақти, жойи, шакли тасоддифий эмас, олдиндан режалаштирилган. Дунё ҳамжамиятининг диққатини Араб - Исроил можаросига қаратиш асосий мақсад ҳисобланиб, оммавий ахборот воситалари тарғибот манбаига айланганди. Ахборот тарқатиш усули билан нафақат махсус контртеррористик ҳаракатлар ўтказишни қийинлаштириш ёхуд терроризм ғоясини тарғиб қилиш, балки жиноий ҳаракатлар тайёрлаш тактикаси ва террористик мақсадларни амалга ошириш ҳам мумкин. Масалан, 1986 йилда бир гуруҳ уюшган жиноятчилар Швеция бош вазири У.Тельманни ваҳшийларча ўлдиришади. Оммавий ахборот воситалари эса бош вазир ўлими тафсилоти ва тактикасини бутунича эълон қилади. Орадан бир қанча вақт ўтмай худди шу сценарий асосида банк директори З.Марбий ўлдирилади. Мамлакатлардаги ҳарбий хизматчилар, махсус хизмат вакиллари, ҳуқуқни ҳимоя қилувчи органлар, йирик сиёсатшунос олимлар оммавий ахборот воситаларини ҳар қандай ҳолатда ҳам террорчиларга минбар сифатида бермаслик тарафдоридирлар. АҚШ Мудофа Вазирлиги 1991 йилда 14 январда “Оммавий ахборот воситалари учун асосий қоида ва кўрсатмалар” ни қабул қилиб, одамларнинг ҳаётига хавф туғдириши мумкин бўлган ахборотни тарқатишни таъқиқлаб қўйди. 1996 йил Москвада бўлиб ўтган “Терроризмга қарши кураш”, 1997 йилда Санкт-Петербургда ўтган “Халқаро терроризм ва янги ўлчовлар” халқаро анжуманларда муҳим масала бўйича бир тўхтамга келинди: террористик ва антитеррористик ҳаракатларни ёритиш билан боғлиқ маълумотларни олиш ва тарқатишда журналистларнинг ҳуқуқларини қонунан чегаралаш зарур. Россия Федерацияси Президенти 1996 йил 7 мартда “Терроризм билан курашни кучайтириш хақида” Фармон қабул қилиб, Бош Прокуратурага терроризм билан боғлиқ воқеаларни оммавий ахборот воситалари томонидан ёритилишида Россия Федерацияси қонунчилигининг бажарилиши устидан назоратни кучайтириш борасида тавсия ҳам берган. 10 Жумаев Р., Убайдуллаев У., Хўжанов Б. Конфликтология асослари. – Т.:Академия, 2000, 17-бет.

Хулоса сифатида айтиш мумкинки, терроризм ва унинг оқибатларини ахборот воситасида ёритиш, тарғиб ва таҳлил этишда икки тенденция кўзга ташланади: Биринчиси – ахборот терроризм иллатини бартараф этиш, унинг олдини олиш, манба ва илдизларини қуритиш жараёнида тарғибот манбаи. Иккинчиси – ахборот антитеррористик актларни ўтказишда халақит бериш баробарида уюшган жиноятчилар гуруҳи ва оқимларининг реклама манбаига айланмоқда. Кейингиси Ўзбекистон оммавий ахборот воситаларига тааллуқли эмас. Сабаби – биринчидан, истиқлолнинг дастлабки куниданоқ Ўзбекистон давлати терроризм, диний ақидапарастлик, мутассибликнинг оғир оқибатларини англаб, ахборот воситаларида Афғонистон, Тожикистон мисолида айта бошлади. Иккинчидан, диний-этник ва миллатлараро нотинчликнинг жабрини биз бошқалардан олдинроқ кўрдик (Паркент-Ўш) ва унинг “газак” отишига қарши радио, телевидения ва матбуот кучидан ҳам фойдаландик. Учинчидан, мавжуд ОАВ тўғрисидаги қонунлар Ўзбекистон Республикаси Конституцияси, мудофаа тўғрисидаги қонунларда бузғунчилик, қўпорувчилик ва парокандаликка қарши кураш алоҳида қайд этилган.

А дабиётлар : 1. Ўзбекистон Республикаси Қонуни “ Оммавий ахборот воситалари тўғрисида ”ги. 199 7 йил 26 декабр . 2. Ўзбекистон Республикаси Қонуни “Журналистлик фаолиятини ҳимоя қилиш тўғрисида”ги. 1997 йил 24 апрел. 3. Ўзбекистон Республикаси Қонуни “Ахборот олиш кафолатлари ва эркинлиги тўғрисида” ги.1997 йил 24 апрел. 4. Тўртинчи ҳокимият. қонунлар тўплами.Т, Ўзбекистон, 1999. 5. Вазирлар Маҳкамаси қарори “Журналист кадрларни тайёрлаш ва қайта тайёрлаш тизимини такомиллаштириш тўғрисида”ги.Т, 1999 . 6. Ўзбекистон Республикаси Президенти Республикаси Президентининг Фармони “Мустақил телерадиоканалларни ислоҳ қилиш ва ривожлантириш чора-тадбирлари тўғрисида” 2005. 7. Ўзбекистон Республикаси Президентининг Қарори “Аҳоли ўртасида олиб борилаётган маънавий –маърифий ва тарғибот-ташвиқот ишларининг таъсирчанлиги ва самарасини оширишга қаратилган қўшимча чора-тадбирлар дастури тўғрисида”ги.-Т, 2006, 3 апрел. 8. Раҳматуллаев Т. Матбуот ва демократия. Самарқанд, 2002. 9. Умарова Н. Глобаллашув шароитида ахборот хуружларига қарши кураш. Т: Академия, 200 5 . 10. www.ziyonet.uz 11. www.nur.uz

O'xshashlar

Ўзбекистон республикасининг геосиёсий келажаги

Ўзбекистон Республикасининг ер фонди – ер кадастрининг объекти сифатида

Ўзбекистон Республикаси геосиёсий манфаатлари тизимида Россия, Европа ва Америка омили

Маккиндернинг геосиёсий карашлари

Классик геосиёсий таълимотларнинг ташқи сиёсатдаги аҳамияти