Скандинавия тоғларидаги водий - Geografiya - Referatlar

Скандинавия тоғларидаги водий

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

75.5 KB

Ko'chirib olish

Скандинавия тоғларидаги водий Швеция билан Финляндиянинг шимолида январь ойининг ўртача температураси-14°С дан-16°С гача бўлнб, баъзи ҳолларла температура-50°С га тушади. Бундай паст температура Норвеги янинг Скандинавия яриморолининг шимолий қисмидаги баланд фьельдлари учунгина эмас, балки жанубий қисмларидагилар учун ҳам хосдир. Жанубий районларда энг совуқ ойнинг ўртача температурас и анча юқори (Стокгольмда-2°С, Хельсинкида-4°С), бироқ арктика ҳаво массалари кириб келиши муносабати билан деярли ҳар қишда температура-30°С ва ҳатто-40°С га тушиб кетиш ҳоллари бўлиб туради. Бутун Фенноскандия учун ёзнинг салқин бўлиши, шимол ий қисмида эса унинг қисқалиги характерлидир. Июль-авгу ст ойларининг ўртача температураси Шимолин районларда атиги +10, +12°С; ж ануби- шарқда ( Стокгольм , Хельсинки) + 16, + 17°С га етади. Қутб кунининг узунлиги туфайли ўсимликл ар вегетацияси даври узаяди. ЁЗ кеч бошланади ва Фенносканди янинг деярли барча қисмида (Скандинавия яриморолининг жануби бундан мустасно) то июнгача ушуқ совуқ тушади, яъни ўсимликларнивг совуқ уриш хавфи сақланиб туради. Кузги совуқ тушиши августдан бошланади, сентябрга келиб эса, кечала ри жуда совуқ бўлади. Аҳоли бундай совуқ кечаларни-темир -тунлар деб атайди. Ғарб билан Шарқ ўртасидаги иқлимий тафовут ёғвнлар миқдорининг тақсимланишида янада яққол нам оён бўлган. Ғарбий соҳилнинг кўп эсувчи ғарбий шамолларига рўпара жанубий қисмида намлик айниқса каттадир. Бергенда йилига 2000 мм гача ёғин тушади, бу ёғин асосан ёмғир тарзида ёғади ва шуниси ҳам борки, кўп қисми қишда тушадн. Еғин миқдор и ички ва шарқий районларда 1000 мм дан, шимоли-шарқни районларда эса 500 мм дан кам, Шарқий районларда ёғинлар ёзда энг кўп ёғади, қишда асосан қор ёғади. Шимоли- шарқий ва тоғли районларда қор йилига-етти ой эримайди, тоғларникг энг

баланд қисмида эса у бутунлай эриб тугамайди ва каттагина ҳознрги замон музликларини тўйинтиради. Фенноскандиянинг рельефн ва иқлими ер усти сувларниинг ривожланишига қулайлик туғдиради, шу сабаблн бу область дарё ва кўлларга бой, улар сертармоқ ва мураккаб ягона гндрог рафия тўрини ҳоспл қилади. Кўллар кўпинча дарё водийларниинг кенгайган қирмларидан иборат, кўпгина дарёлар эса йирик кўлларни бирбцрига боғлаб туради. Гидрография тармоқларининг морфологик хусусиятлари уларнинг геологик жиҳатдан яқинда-тўртламчи давр музликлари чекингач шаклланганлиг и билан боғлиқ. Дарё водийлари профилининг ҳали узил- кесил шаклланмаганлиги ва унга боғлиқ ҳолда остона ва шаршарад арнинг кўплигини ҳам территория рельефининг ёшлиги билан изоҳлаш мумкин. Фенноскандия дарё ва кўлларининг катта қисми неогенда ҳосил бўлган ва кейинчалик музликлар таъсирида ўзгарган тектоник ёриқларда жойлашган. Дарё водийлар ва кўллар асосан шимоли-ғарбдан жануби- шарққа томон йўналганлигининг асос ий сабаби ҳам уларнинг тектоник ёриқлар йўналишига мос келиш идир. Скандинавия тоғларидан шарққа томон тезоқар ва қишда музламайдиган қисқа дарёлар оқиб тушади. Уларнинг кўпи тоғликнинг баланд жарликларидан фьордларга шиддат билан оқиб тушади ва баландлиги бир неча юз метрлаб келадиг ан шаршаралар ҳосил қилади. Скандинавия тоғларинингшарқ ий ёнбағирларидан оқиб тушувчи ва Балтика денгизига қуйилув чи дарёлар билан Финляндия дарёлари нисбатан кенг водийлар да оқади ва уларнинг нишаби ҳам камроқ, бироқ қаттиқ жинсларни кесиб ўтганда, улар ҳам кўпдан-кўп шаршаралар Ҳосил қилади. Швецияда Лулеэльве дарёсидаги Харспронгет ва Гёта-Эльве дарёсидаги Трольхеттан, Финляндияда Вуокса дарё- сндаги Иматра шовваси айниқса машҳурдир. Финляндия дарёларн унча узун эмас. Скандинавиянинг энг катта дарёсигломманинг узунлиги атиги 587 км, Финляндиянинг энг узун д арёси Кемийоки эса- 550 км.

Дарёлар асосан қор сувларидан, ғарбда эсақор ва ёмғир , қисман музлик сувларидан тўйинади. Дарёлар сув сарфи- яннг маълум миқдорда туришида кўлларнинг роли катта; дарёлар нинг кўпчилиги шу кўллар орқали оқиб ўтади. Сув сарфи максимуми баҳорнинг охири ва ёзнинг бошига тўғри келади. Ғарбий Норвегия тоғ дарёларидан бошқа барча дарёлар озми- кўпми музлайди. Шимолда дарёларнинг музлаши 5-6 ой давом этади. Дарёларнинг кема қатновидаги аҳамияти унча катта эмас. Фақат энг катта дарёларнинг айрим қисмларида, асосан қуйи қисмидагина, кема қатнай олади. Бироқ Фенноскандиянинг барча дарёлари ёғоч оқизишда кенг фойдаланилади. Дарёларнинг гидроэнергетикадаги аҳамияти шўнинг учун ҳам жуда каттаки, бу областда минерал ёқнлғи запаслари деярл йўқ. Фенноскандия ландшафтларининг характерли белгиси кўл ларнинг ниҳоятда кўплигидир. Кўллар Балтика қалқони доира сида, Финляндия территориясида айниқса кўп. Бу ерда.60 минг кўл бор. Финляндиянинг кўплаб кўллари ниҳоятда гўзал, хушманзара, эгри-бугри қнрғоқ чизиғи ажойиб, серўрмон оролларга бойдир. Кўпинча йирик ва майда кўллар занжири бир-бирига қисқа дарёлар ёки кенг ўзанлар орқали туташганлигидан, кў пинча бир кўл қаерда тугаб, иккинчиси қаердан бошланишини аниқлаш қийин. Кўпчилик ороллар майдони нисбатан кичик, би роқ йирик кўллар ҳам бор, йирик кўлларга Сайма (1800 км 2 ), Пайянне (1065 км 2 ), Инари (1000 км 2 ) кўллари мисол бўла ола ди. Энг катта кўллар Ўрта Швеция пасттекислигида ва Смоланд платосининг шимолий қисмида жойлашган. Шундай йирик кўллар группасига хориж ий Европадаги энг катта кўл Венерн (5546 им 2 ), шунвнгдек, майдони ундан анча кичик Веттерн (1900 км 2 га яқин), Меларен ва Ельмарен кўллари ки ради. Скандинавия яриморолининг энг катта ички транспорт (кема қатнайдиган) артерияси Каттегат бўғозини Балтика денгиз и билан туташтирувчи Гет системасидир. Бу система табиий сув йўллари ва каналлардан иборат. Гет системасининг ум у мий узунлиги 420 км.

Скандинавия тоғларида ҳозирги замон музликларининг марка зи жойлашган. Унинг майдони 5000 км 2 ra яқин. Қор чизиғи жанубий фьельдларда салкам 1200 м дан ўтади, шимолда эса 400-500 м гача иасаяди. Жуда катта фирн далалари фьельдг арни қоплаб олган, ғарбга тушиб келувчи водий музликлари шу ердан бошланади. Қор чизиғидан анча баланддаги энг юксак тоғ тепалари фирн далалари юзасидан нунатаклар тарзида қад кўтариб туради ва уларда кар музликлари жойлашган. Катта музлик массивлари тоғларнинг ёғинлар кўп тушадиган ғарбий полосасидадир. Майдони 850 км 2 га яқин энг катта муз даласи Скандинавия яриморолининг жануби-ғарбидаги Юстедальсбре массивида жойлашган. Бу массивдан ҳар томонга тушиб келувчи водий музлиқларининг учи денгиз сатҳидан 100-200 м баландда ётади, айримлари эса 50 м гача тушиб келади.

O'xshashlar

Шимолий Уэльсдаги водий

Жанубий Шотландиядаги водий

Альп тоғларидаги Маттерхорн массиви

Альп тоғларидаги Рона музлиги

Альп тоғларидаги ўрмоннинг юқори чегараси