Президент Ислом Каримов асарларида ватан географияси ва миллий маънавият уйғунлигининг ёритилиши - Geografiya - Referatlar

Президент Ислом Каримов асарларида ватан географияси ва миллий маънавият уйғунлигининг ёритилиши

Yuklangan vaqt:

15.09.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

43.041015625 KB

Ko'chirib olish

Президент Ислом Каримов асарларида ватан географияси ва миллий ма ъ навият уйғунлигининг ёритилиши

Ушбу мақолада мамлакатимиздаги география таълими ва тарбия тизимида бугунги кун талабидан келиб чиқиб, эътиборни кучайтириш лозим бўлган қуйидаги учта масалага тўхталмоқчимиз. Биринчи масала, Ватанимизнинг иқтисодий тараққиётида географик имкониятлардан фойдаланиш лозимлигини ўқувчиларга тушунтириб, уларнинг мазкур имкониятлардан оқилона, узоқни кўзлаб фойдаланишга тайёрлаб бориш, шунингдек, юксак иқтисодий салоҳият, табиий бойликлар ва беқиёс имкониятларга эга юртимиз ҳақида маълумотлар бериш орқали ёшларимизда ватанга муҳаббат, ифтихор ҳиссини шакллантириш заруратидир. Бу масалани ижобий ҳал этишда Республикамиз п резиденти И.А.Каримов асарларидан фойдаланиш кутилган натижани беради. У ўзининг кўплаб асарларида Ватанимизнинг ўзига хос географик хусусиятларини жамият ривожи, иқтисодиётимиз тараққиётига кўрсатадиган бевосита таъсири ҳақида ёзади. Жумладан, “Ўзбекистоннинг ўз истиқлол ва тараққиёт йўли” (1992) асарида ўз йўлимиз бўлиши кераклигини асосий шартлари сифатида ватанимиздаги ўзига хос демографик вазият, сиёсий- географик ўрин, табиий–иқлим шароит каби географик омилларни санаб ўтган. Олиб борилган таҳлилий мулоҳазалар натижасида ер шарида Ўзбекистон деган юрт, ўзбек деган миллат бор экан унинг ўзига хос, бошқаларга (Швед, турк ёки корейсларга) ўхшамайдиган ривожланиш ва тараққиёт йўли бўлиши кераклигини илмий башорат қилди. Бу башорат ҳозирда тараққиётнинг “ўзбек модели” яратилиши билан ўз тасдиғини топди. Ватанимиз географларининг асосий қўлланмасига айланган “Ўзбекистон XXI аср бўсағасида: хавфсизликка таҳдид, барқарорлик шартлари ва тараққиёт кафолатлари” (1997) асарида президент И.А.Каримов мамлакатимиздаги географик–стратегик имкониятлар, табиий хом–ашё ресурслари, инсон салоҳияти ва ишлаб чиқариш инфраструктураси тараққиётнинг кафолатлари сифатида баҳолади. Иккинчи масала –миллий ўзлигимизни англаш, юксак маънавиятимиз, унинг шаклланишига сабаб бўлган омилларни ўқувчи ёшлар онгига

сингдириб боришда география фани имкониятларидан фойдаланишдир. Бу масалани ижобий ҳал этишда президент И.А.Каримовнинг 2008–йилда чоп этилган “Юксак маънавият-енгилмас куч” асаридан самарали фойдаланиш мумкин. Бу асарда ўзбек миллатининг турмуш тарзи, юксак маънавиятини шакилланишида тарихий, ижтимоий омиллар билан бирга географик омилнинг ҳам ўрни борлиги таъкидланади. ”Атрофи чўл ва саҳролар билан ўралган, табиати ва иқлими ғоят мураккаб бўлган минтақа шароитининг ўзи ана шу элат ва миллатларнинг минг йиллар давомида бир-бирига мослашиб, яқин елкадош бўлиб, бир-бирининг оғирини енгил қилиб яшашини тақозо этиб келди” –деб ёзади китоб муаллифи (9-бет). Худди шундай табиий шароит кишиларни жамоа бўлиб яшашга, бир- бирларига оқибатли бўлишга, ер ва сувдан оқилона, тежамкорлик билан фойдаланишларини хаётий зарурият қилиб қўяди. Кишиларда бундай фазилатларни шаклланишига замин ҳозирлаган она табиат - боқувчи ландшафт шу икки дарё оралиғида ўзбек деган миллатни дунёга келишига туртки бўлди. Миллатимизнинг асосий хусусиятларини юзага келишига таъсир кўрсатган географик омиллар ҳудудий характерга эга бўлиб, улар айнан Ўрта Осиё учунгина хосдир. Ўзбекнинг ватани Амударё ва Сирдарё оралиғидаги бепоён чўл, суғориладиган воҳалар, осмонўпар тоғлар ва жаннатмакон водийлардир. Бу маълум чегараларга эга бўлган географик ландшафтда асрлар мобайнида, табиат ва қўшни халқлар билан ҳамжиҳат бўлиб яшаш бизнинг миллий менталитетимизни ёки И.А.Каримов сўзи билан айтганда “...бизни бошқалардан ажратиб турадиган” хусусиятларимизни шаклланишига таъсир ўтказди. Кишилардаги моддий ва маънавий маданиятнинг ўзига хос жиҳатларини юзага келишида географик омилнинг таъсири борлиги ҳақида улуғ аллома А.Беруний шундай ёзган эди: “Одамлар тузилишларининг ранги, сурат, табиат ва ахлоқда турлича бўлиши фақатгина насабаларнинг турличалигидан эмас, балки тупроқ, сув, ҳаво ва ернинг одам яшайдиган жойларининг турличалигидан ҳамдир” (1992, 11-бет). Бироқ, шўролар

таълимотида бундай ёндашувни географик детерминизм деб қоралаб келинди. Айниқса, мустамлакачилик мафкураси бунга қарши қаттиқ курашди. Чунки, турли географик ландшафт шароитида яшовчи, ер шарининг олтидан бир қисмида “ягона совет халқи” юзага келишини кутаётган ҳукмрон мафкурага бундай қараш зид эди. Президент И.А.Каримов “...Наврўз байрами биз учун ҳаёт абадийлиги, табиатнинг устувор қудрати ва чексиз саховатининг, кўп минг йиллик миллий қиёфамиз, олижаноб урф-одатларимизнинг бетакрор ифодаси бўлиб келмоқда”–деб ёзади (35-бет). Халқимизнинг миллий қадриятлари даражасига кўтарилган мазкур байрам тарқалган ҳудудларини ўрганиш орқали, унинг юзага келишида ҳам географик омилнинг таъсири борлигини кўриш мумкин. Наврўз баҳорги тенг кунликда (21март) янги йилни, деҳқончилик ишларини бошланиши сифатида Ўрта Осиё ва Яқин Шарқ халқларида байрам қилинган. Агар бу байрамни пайдо бўлишига география фанидаги зоналлик қонунияти таъсир ўтказган деб ҳисобласак, унда шу ёки шунга ўхшаш байрамларни баҳорги тенг кунлик кузатиладиган, биз билан бир хил географик кенгликда жойлашган ер шаридаги бошқа минтақаларда ҳам ( шарқда Хитой, Корея, Япония, ғарбда Жанубий Европа ва Америкада) кўриш мумкин эди. Бироқ бу кун байрам сифатида фақат биздагина нишонланади. Бунинг сабабини географиядаги азонал қонуниятлар тушунтириб беради. Ўрта Осиё ва Яқин Шарқ ҳудуди мўътадил ва субтропик минтақанинг чўл ва чала чўл зонасида, материк ичкарисида, денгизлардан узоқда жойлашган. Бу географик ўрин мазкур минтақадагина баҳорги тенг кунликдан сўнг температуранинг кўтарилишига, ёғинлар миқдорини кўпайиб, табиатда янгиланиш, уйғониш даври бошланишига шароит яратади. Ёз ойларида ёмғир келтирувчи муссон иқлими хукмрон бўлган Узоқ Шарқда ёки доимий яшил ўрмонлар минтақасидаги субтропик Ўрта денгиз иқлими хукм сурган Жанубий Европа ва Америкада йилнинг бу даврида табиатда катта ўзгаришлар кузатилмайди.

Президент И.А.Каримовнинг мазкур асарида географиянинг алоҳида тармоғи бўлган жой номлари ҳақидаги фан – топонимиканинг бугунги кундаги вазифаларини ҳам белгилаб берилган. Миллий мафкурамизга зид, кишиларда ҳеч қандай ҳис туйғу, хотира уйғотмайдиган мавҳум номларни ўрнига, аниқ тарихий –географик маъноси, миллий руҳияти билан ажралиб турувчи номларни кўпайиб бораётганлиги таъкидланади (92 –бет). Мамлакатимиз иқтисодиёти ва миллатимиз маънавиятига сезиларли таъсир кўрсатадиган Ватан географиясини ўқитиш ва ўрганишнинг бугунги ҳолати биз кўрмоқчи бўлган учинчи масаладир. Ўз мустақиллигини қўлга киритган халқлар таълим ва тарбия тизимида юз берадиган дастлабки ўзгариш она тили ва адабиёти, Ватан тарихи ҳамда географиясини ўқитишга устивор эътибор берилиши билан боғлиқдир. Сабаби умумбашарий фанлардан фарқли равишда бу фанлар миллат ва у яшаётган масканни улуғлашга, миллий маънавият ва ватанпарварликни шакллантиришга хизмат қилади. Бу фан ва билимларни ўқитишга мустамлакачилик даврида кам аҳамият берилиши ҳаммага аён. Мазкур тарихий ҳақиқат бизнинг мамлакатимизни ҳам четлаб ўтмаганлигини ўз вақтида англаб етган мамлакатимиз президенти И.А.Каримов 1995 йил 23 февралда ўтказилган Олий Мажлис сессиясидаги маърузасида шундай деган эди - “...Ватан тарихи ва маданиятини, географияси ва иқтисодини, қадимий урф-одатларимизни ҳар томонлама ўрганиш долзарб аҳамиятга эга. Боғчалардан тортиб олий ўқув юртларигача бўлган таълим-тарбия тизимларида мазкур фан ва билимларни ўқитишга муҳим сиёсий вазифа сифатида қаралмоғи лозим” (1996, 38-бет). Фанни пухта ўқитиш ва ўргатишга таъсир этувчи омилларга ажратилган дарс соатлари, малакали мутахассислар, дарслик ва ўқув қўлланмалари билан таъминланганлик даражаси каби кўрсатгичларни киритиш мумкин. Бу кўрсаткичлар бўйича география фани бошқа фанлардан орқада қолаётганлигини сезиш қийин эмас. Бироқ, бир кўрсаткич борки у географияни ўқитиш ва ўрганишга бўлган қизиқиш ва интилишни асоссиз равишда пасайиб кетишига сабаб бўлмоқда. Бу олий ўқув

юртларига киришдаги тест синовлари ўтказиладиган фанлар қаторида географиянинг тутган ўрнидир. Агар республикамизда тест синовлари жорий этилган дастлабки йилларда география социал блок таркибида тарих билан бир ҳил мавқега эга бўлган бўлса, кейинчалик у фақатгина учта география, география ва иқтисодий билим асослари, гидрометеорология йўналишидагина сақланиб қолди. Ачинарлиси шундаки, 2008 й. 1 мартда “Маърифат” газетасида эълон қилинган мақолада республикамизда олий маълумотли бакалавр мутахассисларнинг барчаси (198 та йўналиш) она тили ва адабиёти фанидан, 184 таси тарих (Ўзбекистон тарихи) фанидан тест синовлари топшириши таклиф этилган. География фани эса яна фақат географлар учунгина зарур деб топилган. Ватанимизнинг бугунги куни, қудратли табиий ва ижтимоий-иқтисодий имкониятлари, жаҳонда тутган ўрни ҳақида билим бериб, ёшларда жонли ватанпарварлик, ўзлигини англаш ва миллий ғурурни тарбиялайдиган фан бундай муносабатга лойиқ эмас. Муқаддас Ватанининг бугунги кунини билмайдиган, унинг муаммоларини ўз соҳасида бартараф этишга интилмайдиган олиму инжинер, педагог ёки иқтисодчидан юрт равнақи йўлида кўп нарса кутиб бўлмайди. Жаҳон майдонида аждодларимиз эгаллаган муносиб ўрин ҳақида тарих фани етарлича билим бермоқда, энди бугунги мустақил Ватанимизниниг жаҳон майдонида тутган ўрни ҳақида батафсилроқ билим бериш лозим. Бу шарафли вазифани бажарувчи фан- Ватан географияси эканлигини унутмаслик, унга эътибор қаратиш вақти келди.

O'xshashlar

Агротуризм географияси

Ахоли географияси курсининг предмети максади ва вазифаларии

Узбекистонда география таълими. Узбекистон худудида чор Россияси босиб олгангача география фанини ўқитиш

Мамлакатимизда ахоли географиясининг таркиб топиши ва ривожланиши

Материк ва океанларнинг табиий географияси фанининг предмети, максади ва вазифалари, тадкикот объекти