Bosh sahifa
Referatlar
Geografiya
Orol dengizining dastlabki tabiiy geografik tahlili
Orol dengizining dastlabki tabiiy geografik tahlili
Yuklangan vaqt:
15.09.2022
Ko'chirishlar soni:
0
Hajmi:
42.1708984375 KB
Ko'chirib olish
O'xshashlar
Orol dengizining tarixiy geografik nomlari
Orol dengizining ekologik ahvoli
Orol va orolbo'yini tabiiy geografik rayonlashtirishda muhim manba
Tabiiy geografik rayonlashtirish
Tabiiy geografik tadqiqotlar
![Orol dengizining dastlabki tabiiy geografik tahlili Bu yil taniqli geograf olim Lev Semenovich Bergning “Aralskoye more, opit fiziko-geograficheskoy monografii” nomli mashhur asarining nashr etilganligiga 100 yil to`ladi. Bu asar o`z vaqtida ham, hozirgi kunda ham va keyin ham Orol va Orolbo`yi tabiiy geografiyasi nuqtai nazaridan katta ahamiyatga egadir. XX asrning ikkinchi yarmida taniqli geograflarning aksariyati L.S.Bergning nihoyatda yirik va serqirra olim ekanligini e`tirof etganlar. Darhaqiqat, bu olim 700 dan ortiq ilmiy asarlar muallifi bo`lib, fanning turli sohalarida, jumladan ko`lshunoslik, iqlimshunoslik, geomorfologiya, ixtiologiya, paleogeografiya, tabiiy geografiya sohalarida ilm bilan shug`ullangan va tanilgan. L.S.Berg 1876 yilda Bessarabiyaning Bendera shahrida tug`ilgan. 1894 yilda esa Moskva davlat universiteti fizika-matematika fakultetining tabiiy bo`limiga o`qishga kirgan va 1898 yilda uni muvaffaqiyatli tugallagan. O`sha yili Rus geografiya jamiyatining Turkiston bo`limi yo`llanmasiga binoan, gidrologik nuqtai nazardan mutlaqo o`rganilmagan Orol dengiziga yuboriladi. Bu yerda u nafaqat gidrologik tadqiqotlar, nafaqat ko`lning o`zini, balki uning yon-atroflarini ham geologik, geomorfologik, meteorologik xususiyatlarini, o`simligi va hayvonot dunyosini ham o`rgandi. Olimning 1898-1903 yil va 1906 yillarda Orol dengizi va uning atroflarida olib borgan izlanishlari natijasida to`plagan juda katta hajmdagi ma`lumotlar bir qator ilmiy maqolalar va kitoblarga asos bo`ldi. Ular orasida “Orol dengizi” monografik asari [1] alohida e`tiborga sazovordir. Ushbu asar 554 betlik katta kitob bo`lib, muallifning Orol dengizi va uning atroflarida olib borgan ilmiy tadqiqotlarining natijalaridir. Unda L.S.Berg Orol dengizi va yon-atroflarini geografik o`rganishlar tarixiga katta ahamiyat bergan va imkoni boricha mavjud manbalardan foydalanishga harakat qilgan. Shu ma`noda tadqiqotchi qadimgi yunon olimlarining asarlariga, o`rta asrlardagi sharq olimlari qoldirgan yozma manbalarga keng murojaat qilgan. Natijada, qadimgi yunon olimlari Gerodot, Strabon, Ptolemey va boshqalarning asarlarida Orol dengizi haqida birorta ishonarli](/data/documents/fec205b1-66b0-469b-a48f-e9c022e56060/page-1.png)
![iqlim o`zgarishlariga bog`lab muhim xulosalar chiqargan. Shunday xulosalardan biri o`sha vaqtlarda geografik adabiyotlarda uchrayotgan “O`rta Osiyo qurib bormoqda” degan masalaga oydinlik kiritish edi. Olim, O`rta Osiyo iqlimida tarixiy davrlar mobaynida sezilarli o`zgarishlar bo`lmaganligini inobatga olib, nafaqat Orol, balki O`rta Osiyoning qurib qolishi noto`g`ri degan xulosaga keladi. Bundan tashqari, L.S.Berg Amudaryo bilan Sirdaryo oqizib kelib yotqizadigan delta yotqiziqlari Orol botig`ini 29000 yilda to`ldirishi mumkinligini aniqlagan, dengizdagi seysh hodisasi, Orol dengizi qirg`oqlarining morfologik tuzilishi kabi bir qator tabiiy geografik hodisalarni yorqin va asosli qilib yoritib bergan. L.S.Bergning hayoti, ijodi va ilmiy asarlarini o`rgangan tadqiqotchilarning yozishiga ko`ra [2], olimning “Orol dengizi” monografik asari Moskva universiteti ilmiy kengashiga magistrlik ilmiy darajasini olish uchun topshirilgan. Ammo asar bilan tanishib chiqqan katta olim, geograf D.N.Anuchin uni ajoyib ilmiy ish ekanligini va doktorlik darajasiga loyiq ekanligini aytgach, qo`shimcha taqrizchilar tayinlanib ish himoyaga qo`yilgan. Rasmiy taqrizchilar-professorlar D.N.Anuchin hamda E.YE.Leyst monografiyaning yuqori ilmiy darajada yozilganligini, qolaversa dissertantning chop etilgan boshqa asarlari ham katta ilmiy ahamiyatga ega ekanligini ta`kidlaganlar. Himoyada norasmiy taqrizchi sifatida qatnashgan zoolog olim G.A.Kojevnikov hamda taniqli sharqshunos olim V.V.Bartoldlar ham “Orol dengizi” nihoyatda katta ilmiy saviyada yozilganligini, muallif esa doktorlik darajasiga loyiq olim ekanligini qayd etganlar. Asar haqida o`zlarining muhim fikrlarini bildirgan taniqli olimlardan mineralog V.I.Vernadskiy, geolog A.P.Pavlov va zoolog M.A.Menzbirlar ham o`zlarining yozma taqrizlarida asarning muallifi geografiya fanlari doktori ilmiy darajasiga munosib ekanligini tavsiflab berganlar. L.S.Bergning “Orol dengizi” asari bilan tanishgan o`quvchida muallifning bir qator o`ziga xos xususiyatlari e`tiborni jalb qiladi. Bular: 1) asarning nihoyatda yuqori ilmiy darajada, ammo ravon, tushunarli hamda qiziqarli yozilganligi; 2) u yoki bu masalaga yondashishda ko`p va turli sohalarga oid ma`lumotlardan keng foydalanilganligi;](/data/documents/fec205b1-66b0-469b-a48f-e9c022e56060/page-3.png)
