Ohangaron vodiysida tog`-kon sanoatining vujudga kelishi va rivojlanishi - Geografiya - Referatlar

Ohangaron vodiysida tog`-kon sanoatining vujudga kelishi va rivojlanishi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

42 KB

Ko'chirib olish

Ohangaron vodiysida tog`-kon sanoatining vujudga kelishi va rivojlanishi Mustaqil O`zbekistonning iqtisodiy rivojlanishiga o`zining salmoqli hissasini qo`shib kelayotgan Ohangaron vodiysidagi hudud Angren-tog`-kon sanoat rayoni hisoblanadi. Angren shimoli-g`arbdan Chotqol, janubi-sharqdan Qurama tog`i bilan chegaralangan. Ohangaron vodiysi dengiz sathidan 900-1200 metr balandlikda joylashgan. Tog`larning o`rtacha balandligi 3600 metr. Chotqol va Qurama tog`lari Chirchiq va Ohangaron daryosining yagona suv manbai hisoblanadi. Ohangaronning boshlanish qismi Chotqol tog` massivining Angren platosidan boshlanadi va Ohangaron vodiysining chap irmog`i Qamchiq soyidan boshlab vodiy kengayib boradi. Ohangaron vodiysida qadimdan odamlar yashab kelgan. Ohangaron daryosining o`ng qirg`og`ida eramizdan avvalgi III-IV asrlarga oid dehqonchilikda foydalanilgan mehnat qurollarining qoldiqlari topilgan. Vodiyda eramizdan oldingi birinchi ming yillikda sak va massaget qabilalari yashagan. Keyinchalik bir qancha yirik davlatlar va shaharlar vujudga kelgan. Masalan, bu yerda eramizdan avvalgi birinchi asrda Qang` davlati tashkil topgan va uning tarkibida 87 ta shahar va qishloq bo`lgan. Bu davlatni o`sha davrlarda-temirchilik ustaxonasi deb ta`riflashgan, chunki Olmaliqda mis, kumush, Chotqol hududida oltin va kumush qazib olingan, tog` yonbag`irlarida metall quyish mug`xona (pechlar)topilgan. Qizil olma hududida oltin qazib olingani to`g`risida ilk ma`lumotlar I.V.Mushketov (1886) va N.Veber(1913)ning ilmiy ishlarida aks etilgan. Bu yerda VII-XI asrlarda oltin qazib olingan va tangalar zarb qilina boshlangan (Choch tangasi). Qizil olmada temir qaylasi ham topilgan. Qazilmalarni ko`tarib olish uchun arqon va teridan yasalgan qoplar ishlatilgan. Qazilma rudalarini maydalash uchun tegirmondan foydalanilgan. Shuningdek, IX-X asrlarda Chotqol va Qurama tog`larida ayniqsa, Ohangaron daryosining o`rta qismida ko`plab feruza, qo`rg`oshin,

mis, qalay, kumush, oltin qazib olingan. Sharqda Qo`hisim (Kumushtog`) deb nomlangan Lashkarakdagi kon mashhur bo`lgan. O`rta asr konchilarining ish qurollari asosan toshdan yasalgan tayoqlarga bog`langan bolg`a, qaylalardan iborat bo`lgan. Ohangaron daryosining o`ng qirg`og`ida, Qorabog`soyning o`rta oqimi Qorabog` qishlog`ida metall maskani bo`lgan. Bu yerda X asrda kumush qazib olingan. Samarcho`g` qadimgi koni ham shu davrga taalluqli. Bu konda ham kumush va oltin olingan. X asrda Ohangaron (Iloq) vodiysi kumush, qo`rg`oshin beradigan katta markazga aylandi. Bu markaz tanga zarbxonalari soni bo`yicha Samarqand (Maroqand) va Buxorodan so`ng uchinchi o`rinda turgan. Qurama tog` tizmasidan janubi-g`arbiy yo`nalishda zanjiridan Qoramozor tog`lari ajralib chiqadi. VIII-XII asrlarda Qoramozor konlaridan oltin, kumush, mis, feruza qazib olingan. Lashkarak, Oltin topgan, Qurqaynar va Chotqol guruhiga Qarashli konlar Kumushkon, G`o`das, Kengol, Oqtosh, G`ovasoy kabilar bo`lgan. XIX asr oxirlarida ilmiy jihatdan hudud geologiyasi va foydali qazilmalarini N.P.Obruchev, P.P.Semenov-Tyan-Shanskiy, N.L.Seversov, I.V.Mushketovlar o`rganishdi. 1875 yil I.V.Mushketov Toshkent viloyatining Ohangaron vodiysini o`rganib chiqadi va tarkibida alyuminiy bo`lgan alunit minerali borligini taxmin qilgan. Uning taxminini 55 yildan so`ng N.A.Smolyanov tasdiqladi. I.V.Mushketov o`z qo`l yozmalarida Ohangaron vodiysi foydali qazilmalarga boy ekanligini ta`kidlab o`tgan. Ilgari respublikamizda katta yoqilg`i zahiralari bo`la turib, yoqilg`i mahsulotlarini boshqa hududlardan olib kelingan va bu mahsulotlarni tannarxi bir necha barobar qimmatga tushar edi. XIX asr boshlarida O`zbekiston hududida (jumladan, Ohangaron vodiysida yirik geologik qidiruv ishlari olib borildi). Vodiyda geologik-gidrologik va yer osti boyliklari zaxirasini, qiymatini aniqlash bo`yicha I.V.Mushketov, O.K.Lange, I.I.Tolstixin, N.F.Bezobrazova kabi olimlar shug`ullanishdi. Ohangaron vodiyda «Sredazugolgeologiya» trestining V.A.Zaxarevich boshchiligidagi geologiya-qidiruv partiyasi ish olib bordi. Gidrogeologiya ishlarini muhandis M.V.Sirovatko olib borgan. Aynan shu mutaxassislar tomonidan ko`mir

borligidan darak beruvchi ko`pgina belgilar borligi aniqlandi. Ilgari Jigaristondagi temirchi temirni qizdirish uchun ko`mirni Toshkentdan olib kelgan. Lekin Turk qishlog`i aholisi qishloq atrofidan sel suvlari bilan yuvilib, ochilgan ko`mirdan foydalangan. 1934 yili Angrenga D.M.Bogdanovich va V.A.Virovsevlardan iborat geologiya-qidiruv partiyasi qurilish materiallarini topish va ularning zaxiralarini aniqlash uchun yuboriladi. Bu yerda ular har xil qurilish materiallari bo`lgan 15 dan ortiq konni belgilashdi. Sarti-Butkanskda tillali ruda borligini aniqladi, shuningdek Jigaristonda qoramtir ko`mirning qatlami borligi haqida dastlabki ma`lumot berildi. D.M.Bogdanovichning shogirdi T.I.Korunets o`tkazgan tadqiqotlar natijasida ko`mir borligi asoslab berildi. O`sha davrlardayoq D.M.Bogdanovich vodiyda yura davriga mansub, qatlamlarida ko`mir borligini aniqladi (Cho`chqa buloq koni). Keyinchalik G.S.Chikrizov tomonidan qidiruv ishlari olib borilib B.M.Bogdanovich haq ekanligi o`z isbotini topdi. 1940 yildan boshlab muntazam qidiruv ishlarini olib borildi va shu yili Zagan soyining Ohangaronga qo`yiladigan joyidan ko`mir borligi qayd etildi. D.M.Bogdanovich vodiyda ko`mir konini topish bilan birga, u birinchi bo`lib Ohangaron vodiysida yuksak sifatli kaolin, shuningdek unda ko`mir belgilari borlishini aniqladi. 1940 yil 29 noyabr kuni konchilar 51 metr chuqurlikda ko`mirning asosiy sanoat qatlamini o`zlashtira boshlaydilar. 1942 yil Angrenda 30 ming tonna ko`mir qazib chiqarildi. 1941 yili sement zavodi uchun xom ashyo qidirish ishlari olib borildi. Turk qishlog`ida qurilish toshlari, Navgarzonsoyda-ohaktosh, Cho`chqabuloqda kaolin topish uchun ham tadqiqotlar olib borildi. 1947 yili sement zavodi ishga tushirildi. Angren ko`mir konining zahiralarini hisobga olgan holda 1953 yili – Angren DNESi qurila boshlandi. 1960 yilda Ko`chbuloq oltin koni ochildi, 1963 yili kulolchilik kombinatining qurilishi boshlandi, 1965 yilda–Navgarzon flyuorit koni ko`lami kengaytirildi. 1971 yildan boshlab oltin saralash fabrikasi (AZDR) qurila boshlandi va 1972 yil ishga tushirildi. Angren ruda boshqarmasi 2002 yilning iyundan boshlab tog`-metallurgiya konbinati tarkibiga kirib, «Ko`chbuloq», «Semg`uron», «Qizilolma», «Razvedka» shaxtalarini o`z ichiga oladi. 2004 yildan boshlab «Qizilolma» shaxtasi tarkibiga

«Cho`mouk» koni kiritilgan. Korxonada oltini majud rudani ishlab va boyitib, flyuto- konsentrotni hosil qilish amalga oshiriladi. Konsentrot Olmaliq TMKga qayta ishlash va undan oltin, kumush va boshqa qimmatbaho metallar olish uchun jo`natiladi. Sharqiy qurama geologik qidiruv ekspeditsiyasining vodiyda yer osti boyliklarini aniqlashda xizmati katta bo`ldi. Bu ekspeditsiya 1963 yilda tashkil etildi (hozirgi kunda Sharqiy Qurama OTAJ deb yuritiladi) uning asosiy vazifasi-Toshkent oldi hududida yangi tarmoq-oltin qazib olish uchun mineral xom ashyosini topishdan iborat bo`ladi. Ohangaron vodiysi nafaqat O`zbekiston-dagina emas balki Markaziy Osiyoda yagona yirik, kelajagi porloq hududiy ishlab chiqarish majmualari joylashgan maskandir. Hozirgi kunda mintaqa ko`mir sanoati, rangli metallurgiya, elektroenergetika, nefteximiya va qurilish materiallari ishlab chiqaradigan markaz sifatida rivojlanmoqda.

Adabiyotlar:1. Sviridov A. A. Koordinatsiya i funksionirovaniye struktur sistemi obespecheniya natsionalnoy bezopasnosti i geopolitiki Rossii. Ponyatiye o strukturnix i bezstrukturnix sposobax upravleniya. Natsionalnaya bezopasnost i geopolitika Rossii, 2002, 1-2 (30-31)-son, 2002 g. 2. Kasimova N.A. Soyedinenniye Shtati Ameriki v regionalnix integratsionnix protsessax. Politiko-ekonomicheskiy aspekt.- T.:UMED, 2002,183-bet. 3. Sviridov A. A. Geopolitika Rossii v voprosax voyennoy i pogranichnoy bezopasnosti Rossii, regionov, predpriyatiy i firm. Natsionalnaya bezopasnost i geopolitika Rossii, 2002, 1-2 (30-31)-son, 2002 . 4. Voshanov P. Chem grozit Rossii usileniye voyenno-politicheskogo vliyaniya SSHA v Sredney Azii? R i MM, 2002, 4-son, Geopoliticheskiye problemi Sentralnoy Azii i Zakavkazya. Referativniy jurnal «Vostokovedeniye i afrikanistika», seriya 9,2002, 2-son. 5. Yevangelista M. Geopolitika i budusheye Rossiyskoy Federatsii Politicheskiye issledovaniya, 2002, 2-son

O'xshashlar

Amaliy landshaftshunoslikning vujudga kelishi va rivojlanishi

Qashqadaryo viloyat sanoatining shakllanishi va rivojlanishi

Tabiiy geografik jarayonlar

Orol va orolbo'yi muammosining yuzaga kelishi va rivojlanishi

Markaziy Osiyoning sanoati