Mamlakatshunoslik faniga kirish - Geografiya - Referatlar

Mamlakatshunoslik faniga kirish

Yuklangan vaqt:

24.01.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

80 KB

Ko'chirib olish

Mamlakatshunoslik faniga kirish Reja: 1. Fanning maqsadi va vazifasi. 2. Dunyo siyosiy kartasining shakllanishi. 3. Dunyo davlatlarining siyosiy tuzilishi. 4. Dunyoda ingliz tilida so `zlashuvchi davlatlar geografiyasi.

Tayanch so ` zlar: Respublika, monarxiya, konstitutsiya, parlament, davlat tili, Antanta, siyosat, mustamlaka, kon- gress, palata, qadimgi davr, yangi davr, eng yangi davr, tayahch mamlakat, Uchlar ittifoqi, prezident, gimn, BMT, NATO, etnogeografya. 1. Fanning maqsadi va vazifasi . O ` zbekiston Respub- likasining barcha ta’lim turlarida mamlakatshunoslik fa-nini o ` qitishdan maqsad ta’lim oluvchilarning madaniyatli dunyoda maishiy, ilmiy va kasbiy sohalarda faoliyat yuri-tishi uchun kommunikativ kompetentsiyani shakllantirish-dan iborat. Kommunikativ kompetentsiya ishtirokchilarning o ` z-lari tomonidan qo ` yilgan aniq maqsadlarga qaratilgan nutq faoliyatini shakllantirishga imkon beradigan bilim, ko ` nikma, malaka va shaxsiy fazilatlar yig ` indisini ifoda-laydi. Kommunikativ kompetentsiya talabalarning tili o ` rga- nilayotgan mamlakat madaniyati bilan tanishishi, o ` z mamlakati madaniyatini yanada yaxshiroq anglashi, uni muloqot jarayonida ko ` rsata olishini nazarda tutadi. Mamlakatshunoslik fanini talabalar o ` rganish jarayon- ida maqsaddan kelib chiqib ingliz tilida so ` zlashayotgan mamlakatlarning jahon hamjamiyatdagi mavqei, u mam-lakatning tabiiy sharoiti va foydali qazilmalari, ma’muriy-hududiy bo ` linishi, ta’lim tizimi, aholisi, urf-odatlari va bayramlari, sanoat tarmoqlari, transport geografyasi ham-da tashqi iqtisodiy aloqalarini kengroq o ` rganishni asosiy vazifa etib, bu sohadagi ma’lumotlari kengayib borib o ` z bilim, tushuncha va ko ` nikmasiga ega bo ` lishadi. 2. Jahon siyosiy kartasining shakllanishi. Ma ’lumki, dunyo siyosiy kartasi hozirgi holatga kelgunga qadar ko ` p marotaba o ` zgarishga uchragan. Dastlab “Afrika” qit’asining, ayniqsa, XV asrda yangi dunyo “Amerika qit’asi”ning ochilishi tufayli o ` sha davrdagi Yevropaning yetakchi davlatlari dastlab Afrika keyinchalik Amerika qit’asi, so ` ngra Avstraliya va Okeaniya yerlarini qayta-qayta bo ` lib olib, o ` z mustamlakachilik siyosatini olib borishdi. Natijada bu dunyo

kartasidagi oq dog ` lar o ` rnida o ` zlariga tegishli ranglarning hosil bo ` lishiga olib keldi. XX asrning boshlarida dunyo siyosiy kartasi o ` zgarishiga kuchli turtki bo ` lgan omil Birinchi Jahon uru- shidir. Ikki harbiy siyosiy bloklar – “Antanta” va “Uch- lar ittifoqi” ning bir-birlari bilan urushi I Jahon urushini keltirib chiqardi. “Antanta” harbiy tashkiloti 1895-1907-yillari tashkil topgan bo ` lib, unga Fransiya, Angliya, Rossiya va Serbiya kabi mamlakatlar kirgan. “Uchlar ittifoqi” harbiy bloki Germaniya, Avstriya- Vengriya, Italiya mamlakatlaridan tarkib topgan bo ` lib, bu harbiy blok 1882-yili tashkil topgan. I jahon urushi 1914-yili boshlanib, 1918-yili tugagan. Bu urush yillari Belorussiyaning g ` arbiy qismi, Ukraina-ning g ` arbiy qismi hamda Moldaviya (Bessarabiya) Ger- maniya hamda Ruminiya davlatlari tomonidan bosib olindi va o ` sha davlatlarning mustamlakasiga aylandi. 1917-yil Rossiyada Oktyabr revolyutsiyasi ro ` y berdi va revolyutsiya g ` alaba qozondi. Oktyabr revolyutsiyasi-dan so ` ng Rossiyada fuqarolar urushi alanga oldi. Bu davrda birgina O ` zbekiston hududi 3 davlatga bo ` -lingan bo ` lib, ular: 1. Buxoro amirligi 2. Xiva xonligi 3. Qo ` qon xonligi edi. Mazkur amirlik va xonliklar 1917-yilgacha, ularning qoldiqlari esa 1920- yilgacha hukmronlik qilgan. 1922-yil 30-dekabr kuni dunyo siyosiy kartasida yangi davlat paydo bo ` ldi. Shu kuni RKP(b) ning Butunittifoq I-syezdida RSFSR, Ukraina, Belorussiya va ZSFSR bir-lashib SSSR ni tashkil qildi. 1936-yilgacha O ` rta Osiyo respublikalari birin-ketin sobiq SSSR tarkibiga qo ` shilib bordi. 1924-yil dunyo siyosiy kartasida 2-sotsialistik davlat paydo bo ` ldi. U Mongoliya Xalq Respublikasi edi. Shun-day qilib, jahon mamlakatlari sotsialistik va kapitalistik sistemaga bo ` lindi.

II jahon urushi dunyoni qayta taqsimlash va sotsi-alistik sistemani yo ` qotish uchun 1939-yil boshlandi. 1940-yil G ` arbiy Belorussiya, G ` arbiy Ukraina va Mol- daviya SSSR tarkibiga qayta qo ` shib qaytarib olindi. Shu yili Boltiqbo ` yi respublikalari – Latviya SSR, Litva SSR va Estoniya SSR lar tashkil topdi va SSSR tarkibiga qo ` shildi. 1941-1945-yillari jahonda sotsialistik tizim kengaydi va kuchaydi. G ` arbiy Yevropadagi Germaniya tomonidan bosib olin- gan bir qator davlatlar Germaniya zulmidan ozod etildi va sotsialistik davlatlar qatoriga qo ` shildi. 1. Polsha 5. Ruminiya 2. GDR 6. Bolgariya 3. Chexoslovakiya 7. Yugoslaviya 4. Vengriya 8. Albaniya 1945-yil Yapon militarizmi tor-mor keltirildii. Horijiy Osiyoda 4 ta davlat sotsialistik sistema qatoriga qo ` shildi: 1. Xitoy Xalq Respublikasi 2. KXDR 3. Vetnam 4. Laos 1959-yil Amerika qit ’asida ham sotsialistik davlat paydo bo ` ldi. Bu davlat Kuba Respublikasidir . Shun-day qilib, jahon sotsialistik sistemasida jami 16 ta davlat mavjud edi. XX asrning 2-yarmidan boshlab Afrika, Osiyo va Lo-tin Amerikasi mamlakatlarida milliy ozodlik harakat-lari kuchayib ketdi. Bunday harakatlar ayniqsa Afrika qit ’asidagi II jahon urushida yengilgan mamlakatlarning mustamlakalarida keskin tus oldi. Masalan: 1957-yilning o ` zida Afrikada 20 ga yaqin davlat mustamlaka zanjirini uloqtirib tashlab ozodlikka erishdi. Shuning uchun 1957-yil – Afrika mustaqillik yili deb e’lon qilingan.

Ma ’lumki, I-jahon urushida Yer shari xususan, Afrika qit’asi o ` sha davrdagi agressiv davlatlar – Buyuk Britani-ya, Fransiya, Italiya, Belgiya, Portugaliya, Ispaniya kabi davlatlar tomonidan bo ` lib olingan edi. Mustamlakachi davlatlarning II-jahon urushida kuch-sizlanishi va mag ` lubiyatga uchrashi mustamlaka mam-lakatlarda milliy ozodlik harakatlarining keskin tus olishi-ga sabab bo ` ldi. 1990-yillarga kelib dunyo siyosiy kartasida kuchli o ` zgarish ro ` y berdi. Ular quyidagilar: - GFR va GDR birlashib yagona Germaniya davlatini tashkil topishi. - Varshava shartnomasi va O ` IYoK tashkilotlarining tarqatib yuborilishi. - Sobiq sovet davlatining parchalanib ketishi natijasida dunyo siyosiy kartasida 15 ta suveren davlat paydo bo ` lishi. - Chexoslovakiyaning ikki davlatga bo ` linib parchala- nishi: Chexiya – Praga, Slovakiya – Bratislava. - YuFSR dagi siyosiy ahvolning keskinlashuvi va o ` zaro janglar natijasida 6 ta suveren davlatlar paydo bo ` ldi: 1. Xorvatiya – Zagreb; 2. Bosniya va Gertsegovina – Saraevo; 3. Makedoniya – Skope; 4. Sloveniya – Lyublyana 5. Serbiya – Belgrad 6. Chernogoriya – Podgoritsa Ma ’lumki, «dunyoda nechta davlat bor?» degan savol-ga aniq bir javobni aytish birmuncha mushkul. Buning sababini dunyo xaritasida turli maqomga ega hududiy-ma’muriy birliklar – mustaqil davlatlar, jahon hamjami-yati tomonidan to ` la tan olinmagan mamlakatlar, maqomi aniqlanmagan, boshqa mamlakatlarga qaram hududlarning mavjudligi bilan izohlash mumkin. 1933-yilda Urugvayning Montevideo shahrida o ` tkazilgan xalqaro anjumanda davlat tushunchasiga aniq-lik kiritishga ilk bor to ` xtalib o ` tildi. Anjumanda qabul

qi-lingan, Montevideo konvensiyasi deb nom olgan yakuniy hujjatda «davlat» tushunchasiga ta’rif berilib, uni siyo-siy-geografk birlik sifatida tan olishning quyidagi asosiy to ` rtta mezoni belgilandi: 1. Doimiy aholining mavjudligi 2. Ma ’lum hududga egaligi 3. O ` z hukumatining mavjudligi 4. Boshqa davlatlar bilan tashqi aloqalarni amalga oshirish imkoniyati yetarliligi Haqiqatan ham, manbalarga ko ` ra, davlat xalqaro huquqning subyekti sifatida xalqaro munosabatlarning asosiy ishtirokchisi hisoblanadi va muayyan aholiga ega bo ` lgan hududda siyosiy hokimiyatni tashkil etishni o ` z ichiga oladi. Montevideo konvensiyasida belgilab berilgan mezon-lar hozirgi kunda ham o ` z ahamiyatini yo ` qotmagan. Bir-lashgan Millatlar Tashkilotiga yangi a’zolar qabul qilishda ushbu mezonlar qat’iy ravishda hisobga olinadi. Shunga ko ` ra, hozirgi kunda dunyoda ushbu mezonlarga to ` la javob beradigan 194 ta mustaqil davlat mavjud, deb aytish mum- kin . BMT 1945-yil 24-oktyabrda tashkil topgan bo ` lib, qarorgohi Nyu-Yorkda joylashgan. (2011-yilning 9-iyuli- da Sudan ikkiga bo ` linib, Janubiy Sudan davlati tashkil top-di va shu yil 14-iyulda BMTga a’zo bo ` ldi). Ushbu davlat- lardan 193 tasi BMTga a’zo, dunyodagi eng mitti davlat Vatikan BMTda doimiy kuzatuvchi maqomiga ega. Dunyo kartasida BMTda kuzatuvchi maqomiga ega, dunyoning 104 mamlakati bilan diplomatik aloqalar olib boruvchi, bor-yo ` g ` i 0,012 ming km 2 hududga ega Malta ordeni kabi mitti davlatlar ham bor. Har yili Nyu-Yorkda nashr qilinadigan «Dunyo almanaxi»da BMTga a’zo va kuzatuvchi (Vatikan) bo ` lgan 194 ta mustaqil davlatlar haqida ma’lumotlar e’lon qili-nadi. Har yili Vashingtonda chop etiladigan «Jahon fakt-lar yilnomasi»da dunyodagi 266 ta siyosiy va geografk hududiy birliklar bo ` yicha ma’lumotlar keltiriladi.

Shunday qilib, dunyodagi davlatlarning umumiy soni sayyoramizda mavjud hududlarga qanday siyosiy- geo-grafk ta ’rif berilishiga bog ` liq holda, 194 tadan 266 taga o ` zgarishi mumkin. Demak, dunyodagi davlatlar soni-ning har xil manbalarda turlicha ko ` rsatilishini mutaxas-sislarning ushbu masalaga qay yo ` sinda yondashishi bilan izohlash mumkin. Hududining kattaligiga ko ` ra dunyoda har birining maydoni 3 mln km 2 dan ortiq bo ` lgan 7 ta eng katta mam-lakat ajratilgan bo ` lib, ularning yalpi maydoni Yer yuzi-dagi quruqlikning 1/2 qismiga yaqinini egallagan. U mam-lakatlar quyidagilar: 1. Rossiya (17 mln. km 2 ); 2. Kanada (10 mln. km 2 ); 3. Xitoy (9,6 mln. km 2 ); 4. AQSH (9,4 mln. km 2 ); 5. Braziliya (8,5 mln. km 2 ); 6. Avstraliya (7,7 mln. km 2 ); 7. Hindiston (3,3 mln. km 2 ); Aholi soni mln. dan oshiq bo ` lgan 166 mamlakat va hududlar mavjud. S hundan aholi soniga ko ` ra 2 tasi mil- liarder davlat (Xitoy va Hindiston), 10 ga yaqin aholi soni 100 mln. dan ortiq bo ` lgan davlatlar mavjud. 1. Xitoy – 1.370 mln kishi, shahar aholisi 24% 2. Hindiston – 1.220 mln kishi, shahar aholisi 26% 3. AQSH – 320 mln kishi, shahar aholisi 75 % 4. Indoneziya – 232 mln kishi, shahar aholisi 42 % 5. Braziliya – 189 mln kishi, shahar aholisi 80 % 6. Pokiston – 169 mln kishi, shahar aholisi 28 % 7. Bangladesh – 149 mln kishi, shahar aholisi 23 % 8. Nigeriya – 144 mln kishi, shahar aholisi 44 % 9. Rossiya – 148 mln kishi, shahar aholisi 72%

Dunyo siyosiy kartasida o ` rtacha va kichikroq mam- lakatlar ko ` pchilikni tashkil etadi. Hududiga ko ` ra juda kichik davlatlar ham borki, ular “mitti davlatlar” deb ataladi. 1. Andorra 2.Vatikan 3. Monako 4. San-Marino 5. Malta 6. Lixtenshteyn 7. Grenada 3. Dunyo davlatlarining siyosiy tuzilishi . Mamla-katlarni rivojlanish darajasiga ko ` ra BMT tomonidan 2 toifaga bo ` lish qabul qilingan: iqtisodiy jihatidan rivoj-langan va rivojlanayotgan mamlakatlar. Rivojlangan mamlakatlar ichida “G ` arbning katta yet- tilik mamlakatlari” alohida ahamiyatga ega. “G ` arbning katta yettilik mamlakatlari”ga AQSH, Yaponiya, Germa- niya, Buyuk Britaniya, Fransiya, Italiya, Kanada kabi dav- latlar kiradi. Mazkur toifaga 1998-yildan Rossiya ham kiritilgan. Hozirda ular “Katta sakkizlik” deb ataladi. Bular G ` arb dunyosining yetakchi mamlakatlari bo ` lib, katta miqyosdagi iqtisodiy va siyosiy faoliyati bilan ajralib turadi. “Katta sakkizlik” mamlakatlarida aholi jon boshiga to ` g ` ri keluvchi ichki yalpi mahsulot (IYaM) 10 ming dol-lardan 20 ming dollargacha yetadi. Rivojlanayotgan mamlakatlar . 1. Tayanch mamlakatlariga – Hindiston, Braziliya, Mek sika kiradi. Bu mamlakatlar juda katta tabiiy, aholi va iqtisodiy imkoniyatlarga ega. Rivojlanayotgan mam- lakatlar ichida ko ` p jihatdan yetakchidir. Masalan, hamma rivoj lanayotgan mamlakatlar qancha sanoat mahsuloti ish lab chiqarsa, bu uch mamlakat ham shuncha sanoat mah-suloti ishlab chiqaradi. Lekin bu davlatlarda ham YaIM rivojlangan davlatlardan ancha kam. Masalan: Hindiston-da IYaM

qiymati jon boshiga 3800 AQSH dollarni tash-kil etadi. Holbuki, bu ko ` rsatkich dunyo bo ` yicha 9940 AQSH dollarini tashkil etadi. 2. Yangi sanoatlashgan mamlakatlar toifasi. Dunyoda “Osiyo yo ` lbarslari” nomi bilan mashhur bo ` lgan Osiyo-dagi 4 ta davlat: Koreya, Tayvan, Gonkong, Singapur ki-radi. Bu davlatlar 70-80-yillarda rivojlanayotgan ko ` p mamlakatlardan juda o ` zib ketdi. XXI asrning boshiga kelib mazkur toifaga Yapon modeli asosida Malayziya va Tailand qo ` shildi. Hozirda Indoneziya va Filippin dav-latlari shu taraqqiyot yo ` lidan bormoqda. “Osiyo yo ` l- barslari” toifasiga Yevropa kapitali ostida Turkiya, Kipr va Isroil ham kiritildi. “Osiyo yo ` lbarsi” mamlakatlarining jahon xo ` jaligida tutgan o ` rni tobora ortib bormoqda. Tashqariga neft eksport qiluvchi mamlakatlarga (OPEK) – Saudiya Arabistoni, Quvayt, Katar, BAA, Livi-ya, Bruney kabi jami 13 mamlakat kiradi. Bu mamlakat- larda neft sotishdan katta daromad kelganligidan aholi jon boshiga to ` g ` ri keluvchi IYaM 10-15 ming dollar va undan ortiq daromadni tashkil etadi. Masalan, Quvaytda IYaM 29300 AQSH dollarini tashkil etadi. Jahon mamlakatlarining davlat tuzumi avvalo idora qi-lishi, ya ’ni boshqarish shakliga bog ` liq. Davlatni idora qi-lishning 2 asosiy shakli mavjud. Bu Respublika va Monar-xiya hamda hamkorlik. Dunyo mamlakatlarining 74%i Respublika, 15%i Monarxiya, 9%i Britaniya va MDH hamkorligi, 2%i boshqa shakllarda boshqariladi. Boshqarishning Respublika shakli ancha keng tarqal-12 gan bo ` lib, dunyo mamlakatlarining asosiy qismi (74% i) respublikalardir. Respublika davlatni idora qilishning shunday bir shakliki, bunda qonun chiqaruvchi hokimiyat saylanib qo ` yiladigan yuqori organ – parlament ixtiyori- dadir. Ijro etuvchi organ hukumat ixtiyorida bo ` ladi. Masa- lan: O ` zbekistonda Oliy Majlis ikki palatali bo ` lib, yuqori palata Senatdan, quyi palata esa Qonunchilik palatasidan iborat. Dunyodagi birinchi Respublika davlati – Italiyadir.

Davlatni boshqarishning Monarxiya shakli ancha kam tarqalgan. Hozirda jahon mamlakatlari ichida ham-masi bo ` lib 43 ta monarxiya shaklida yoki Britaniya hamdo ` stligi shaklida boshqariluvchi mamlakatlar bor. Monarxiyalarda imperator, qirol, knyaz, shoh, sulton va boshqalar davlat boshlig ` i hisoblanadi. Shunisi ham bor-ki, bunda oliy hokimiyat nasldan-naslga o ` tadi. Bunday davlatlar orasida konstitutsion monarxiyalar ko ` pchilikni tashkil etadi. Konstitutsion monarxiyalarda haqiqiy qonun chiqaruvchi hokimiyat – parlament, ijro etuvchi hokimiyat esa – hukumat ixtiyoridadir. Monarx hokimlik qilsa-da, idora qilmaydi. Bunday mamlakatlarda monarxiya tuzumi o ` ziga xos tarixiy, ba’-zan ming yillik an’ana sifatida saqlanadi va “toj- taxt”ning bir vaqtlardagi qudratidan darak berib turadi, xolos. Ma-salan: Buyuk Britaniya dunyodagi eng keksa konstitut-sion monarxiya davlatidir. Qirol davlat va sud tizimining boshlig ` i, harbiy kuchlar bosh qo ` mondoni, ingliz davlat cherkovining dunyoviy boshlig ` i, shuningdek, Buyuk Bri-taniya tomonidan boshqariluvchi Hamdo ` stlikning ramzi hisoblanadi; bu hamdo ` stlikka 50 ga yaqin mamlakat kira- di. Qirol parlament qabul qilgan qonunlarni tasdiqlab imzo qo ` yadi. Mutloq monarxiyada, aksincha, monarx hokimiyati de yarli cheklanmagan. Biroq hozirgi zamon jahon siyo-siy kartasida bunday mamlakatlar kam qolgan. Saudiya Arabistoni – mutloq monarxiyadir. Bu yerda qirol qonun chiqaruvchi va ijro etuvchi hokimiyat vazifasini o ` taydi. Ayni vaqtda u bosh vazir, bosh qo ` mondon, oliy hakam, shuningdek diniy boshqaruvchi vazifalarni bajaradi. Hu-kumat asosan qirol sulolasidan tarkib topadi. Masalan: Saudiya Arabistonining 1-qiroli Abdul Aziz ibn Saudning 5000 ga yaqin sulolasi hozirda mamlakatni boshqarmoqda. Yevropadagi monarxiya davlatlari: 1. Andorra (knyazlik) 7. Lixtenshteyn (knyazlik) 2. Belgiya (qirollik) 8. Lyuksemburg (gersoglik) 3. Vatikan (papa davlati) 9. Monako (knyazlik) 4. Buyuk Britaniya (qirollik) 10. Niderlandiya (qirollik) 5. Daniya (qirollik) 11. Norvegiya (qirollik)

6. Ispaniya (qirollik) 12. Shvetsiya (qirollik) Osiyodagi monarxiya davlatlari: 1. Bahrayn 8. Malayziya 2. Bruney 9. Oman 3. Butan (qirollik) 10. Tailand 4. Iordaniya (qirollik) 11. Yaponiya 5. Kambodja (qirollik) 12. BAA 6. Katar 13. Saudiya Arabistoni 7. Quvayt Shimoliy Amerikadagi monarxiya davlatlari: 1. Antigua va Barbuda 6. Kanada 2. Bagam 7. Sent-Vinsent va Grenada 3. Barbados 8. Sent-Kits va Nevis 4. Beliz 9. Sent-Lyusiya 5. Grenada 10. Yamayka Afrikadagi monarxiya davlatlari: 1. Lesoto (qirollik) 2. Marokko (qirollik) 3. Svazilend (qirollik) Avstraliya va Okeaniyadagi monarxiya davlatlari: 1. Avstraliya 5. Salomon orollari 2. Samoa 6. Tonga 3. Yangi Gvineya 7. Tuvalu 4. Yangi Zelandiya Jami 43 ta monarxiya davlati bor. Hozirda jahon mamlakatlari federativ (10%) va unitar (90 %) davlatlarga bo ` linadi. Qolgan barcha davlatlar unitar davlatlardir. Unitar dav- latlarda hududiy tuzilishi shakliga ega bo ` lib, bu tuzumda mamlakatda yagona qonun chiqaruvchi va ijro etuvchi ho-kimiyat mavjud bo ` ladi. Masalan: O ` zbekiston.

4. Dunyoda ingliz tilida so ` zlashuvchi davlatlar geo grafyasi. Buyuk Britaniya, Amerika Qo ` shma Shtatlari, Kanada, Avstraliya, Hindiston, Yangi Zelandiya, Janubiy Afrika Respublikasi. Ishchi rejaga muvofq keyingi mavzularda ushbu mamlakatlarning tabiiy sharoiti va foydali qazilmalari, ma ’muriy-hududiy bo ` linishi, ta’lim tizimi, aholisi, urf- odatlari va bayramlari, sanoat tarmoqlari, transport geografyasi hamda tashqi iqtisodiy aloqalarini kengroq o ` rganish belgilangan.

Adabiyotlar: 1. Abirqulov Q. Iqtisodiy geografiya. – T ., « O ‟ zbekiston » 2004. 2. География, политика и култура (современ. проблемы географии). Л .,1990. 3. Jahon mamlakatlari iqtisodiy-ijtimoiy geografiyasi Elektron ta`lim resurslari www.arxiv.uz www.ziyonet.uz

O'xshashlar

Umumiy yer bilimiga kirish

Harbiy geografiyaning ilmiy–nazariy masalalari

Buyuk geografik kashfiyotlar asri

Geografiya o’qitish nazariyasi va metodikasi fani, uning o’rganish predmeti, mazmuni, vazifalari va muammolari

Geografiya o’qitish nazariyasi va metodikasi fanining boshqa fanlar bilan aloqasi va o’rganish metodlari