Jahon qora va rangdor metallurgiya sanoati - Geografiya - Referatlar

Jahon qora va rangdor metallurgiya sanoati

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

31.5 KB

Ko'chirib olish

Jahon qora va rangdor metallurgiya sanoati Jahon qora metallurgiya sanoati 1,5 asr mobaynida (keyingi) toshko’mir havzalariga tayanib rivojlandi. AQSH, Horijiy Yevropa. Rossiya metallurgiya markazlari ana shunday vujudga keldi. O’ziga jalb qilish boyicha 2-o’rinda temir ruda havzalari turadi. Jahonda hozirda 50 mamlakatda temir qazib olinadi. Lekin asosan bir necha mamlakatlarda eritiladi xolos. Avvaliga metallurgiyaning kokslanadigan ko’mir va temir keltirishga tayanishi sababli qora metallurgiya korxonalari dengiz portlariga yaqinlashib borgan. Masalan: Yaponiya, Horijiy Yevropa qisman AQShda. Keyingi vaqtlarda iste’molchilarga tayanish ayniqsa kuchaydi. Natijada yirik metallurgiya korxonalaridan kichik zavodlar qurishga o’tila boshlandi. Ularni erkin joylashtirish mumkin. Asrimizning 50-60 yillari butun qora metallurgiya sanoati iqtisodiy rivojlangan mamlakatlarda to’plangan edi. Lekin keyingi vaqtlarda Braziliya, Koreya, Hindiston kabi mamlakatlarda ham temir eritish rivojlangan davlatlar darajasiga etdi va ba’zan o’zib ketdi. Jahonda temir rudasi asosan yer po’stining seysmik mintaqalarida va platforma yoriqlarida uchraydi. Jahonda yiliga 1,1 mlrd t. temir rudasi qazib olinadi (2006 y). Temir rudasi zapasi boyicha yetakchi davlatlar: 1.MDH-146 mlrd.t. 4.Kanada-25,3 mlrd.t. 2.Braziliya-49,3 mlrd.t. 5.AQSH-25 mlrd.t. 3.Avstraliya-45,4 mlrd.t. 6.Hindiston-19,3 mlrd.t.

Temir rudasi qazib olish boyicha yetakchi davlatlar (1994 yil mln.t.). 1.Xitoy-229 6.Hindiston-57 2.Braziliya-166 7.Kanada-36 3.Avstraliya-128,7 8.JAR-32 4.Rossiya-68 9.Shvesiya-20 5.AQSH-58 10.Venesuela-16 Temir rudasining asosiy eksportchilar: Avstraliya, Braziliya, Kanada, Hindiston. Temir rudaning asosiy importchilari: Yaponiya, Germaniya, Xitoy, Koreya Respublikasi. Masalan: barcha ishlatiladigan temirni Yaponiyada 100%, Germaniyada 90%, Buyuk Britaniyada 66% chetdan keltiriladi. Po’lat eritishda yetakchi mamlakatlar (mln.t.2006y.): 1 Xitoy-220., 6.Germaniya-45 2. Yaponiya-110 7.Ukraina-37 3.AQSH-94 8.Hindiston-32. 4.Rossiya-63 9.Braziliya-31 5.Koreya-46 10.Italiya-27 Mazkur birinchi o’nlik davlatlariga dunyoda eritilinayotgan jami po’latning 72, 6 % i to’g’ri keladi. Aholi jon boshiga choyan-po’lat eritish jihatidan 1-o’rinda Lyuksemburg turadi. 1 kishiga 10t.

Po’latning asosiy eksportchilari: Yaponiya, GFR, Italiya, Fransiya, Ispaniya, Rossiya, Ukraina. Importchilari: AQSH, Buyuk Britaniya, Niderlandiya, Saudiya Arabistoni. Jahonda yiliga 970 mln.t. dan ortiq po’lat eritilinadi. Prokat bu-quvur, ramalar, listlar, ugolnik, shviller, armatura, prut kabilar. Qora metallurgiya sanoatining harakterli xususiyati: 1970 yillarga nisbatan deyarli barcha mamlakatlarda choyan, po’lat eritish kamayib bormoqda. Masalan: AQSH 1970 yil 122 mln.t. 1990yil 90 mln.t.; Buyuk Britaniya 1970yil 28 mln.t., 1990yil 18 mln.t. Rangdor metallurgiya o’zida rangli metallarni qazib chiqarish, boyitish, eritish va qotishmalar ishlab chiqarishni birlashtiradi. Rangdor metallurgiya ishlab chiqarish ko’lamiga ko’ra qora metallurgiyadan 20 hissa orqadadir. Rangdor metallurgiya FTI davrida elektrlashtirish, atom texnikasi, aviasiya, raketasozlik, mikrotexnika, ximiya sanoati uchun katta ahamiyatga ega. Rangdor metallurgiya qimmatli xususiyatlarga ega. Ularning ba’zilari (qalayi, nikel, qo’rg’oshin) korroziyaga chidamli, issiqqa bardoshli (titan), elektr tokini yaxshi o’tkazadi (Al, Cu, Ag). Rangdor metallurgiya sanoatida Al eritish birinchi o’rinda, Cu eritish esa ikkinchi o’rinda turadi. Rangdor metallurgiya quyidagi gruppalarga bo’linadi: 1.Og’ir metallar: mis, qalayi, qo’rg’oshin, rux, nikel. Tarkibida engil metall rudalariga nisbatan metallning kam bo’lishi bilan farq qiladi. Masalan: 1t. Cu olish uchun 100 t. ruda, 1 t.qalayi olish uchun 300t. ruda kerak bo’ladi. Rudalar boyitiladi. Og’ir rangdor metallurgiya rudalarining yana bir xususiyati ularning kompleks ekanligidir. Masalan: Norilsk (Rossiya) mis-nikel kombinatida 14 xil mahsulot olinadi. Energiyani ko’p talab etmasligi va konsentratda misning kam bo’lishi (10-35%) mis zavodlarini xom-ashyoga yaqin qurilishini taqozo etadi.

Qo’rg’oshin, rux konsentratlari tarkibida metall ko’p bo’ladi. Shuning uchun kombinatlar energiya ko’p joylarga quriladi. Og’ir metallardan turli maqsadlarda foydalaniladi. Masalan: misdan sof holda, qalayi bilan (bronza), nikel bilan (melxior), Al bilan (dyurAl), rux bilan (latun). Nikelning asosiy qismi (80%i) qora metallurgiyada ishlatiladi (ligerlovchi metall). Qalayidan oq tunuka va podshipniklar qilishda ishlatilinadi. 2.Yengil metallar: Al, magniy, titan. Ko’p energiya talab qiladi. Al-eng ko’p tarqalgan metaldir. Xom-ashyosi boksitlar, nefelinlar, alunitlar, glinozyom, kaolin loyi. 1t. Al olish uchun 20000 kVt soat energiya kerak. Shu sababli Al zavodlari ko’proq GESlar yoniga quriladi. Tursunzoda. Titan-pishiq, kislotalarga chidamli, yuqori temperaturada eriydi, magnit xususiyati yo’q, shuning uchun reaktiv dvigatellar, yadro reaktorlari, kemasozlik va harbiy texnikalarda keng qo’llaniladi. Ko’p energiya talab. Jahonda yiliga 25 mln.t. dan ortiq alyuminiy, 15 mln.t.dan ortiq tozalangan mis eritilinadi (ishlab chiqariladi). 3.Qimmatbaho metallar: Au,Ag,Pt. 4.Qiyin eruvchi metallar: W,Mo (molibden). 5.Kamyob metallar: uran, germaniy, tseziy, toriy, strontsiy. Dunyodagi eng yirik mis sanoati rayoni Markaziy Afrikadagi Mis mintaqasi (Zair, Zambezi oralig’ida). Dunyoda qazib olinadigan Cu ning 1/3 qismi eksport qilinadi. Ularni dengizda tashish o’rtacha masofasi 7000 km. Mis qazib oluvchilar:KDR, Zambiya, Peru, Chili, Kanada, AQSH, Qozog’iston, RossiY. Oluvchilar: AQSH, Horijiy Yevropa, Yaponiya, BraziliY. Al qazib oluvchilar: Yamayka, Gaiti, Braziliya, Rossiya, Avstraliya, Surinam.

Rangdor metallurgiyaning yirik rayonlari: AQSH, Kanada, Germaniya, Fransiya, Rossiya, Qozog’iston, KDR, Zambiya, Yaponiyada. Rux ishlab chiqarish boyicha Kanada, AQSH, Rossiya, Qozog’iston, Peru. Qo’rg’oshin (svines)- Rossiya, Avstraliya, AQSH, Kanada, Peru, Qozog’iston, Meksika. Oltin qazib olish 1993 yil t.hisobida: 1.JAR-614 6.Rossiya-150 2.AQSH-331 7.Braziliya-80 3.Avstraliya-248 8.O’zbekiston-75 4.Xitoy-160 9.Papua Yangi Gvineyasi-61 5.Kanada-153 10.Gana-39. Mavzu: Jahon energetika sanoati. Yoqilg’i-energetika jahon xo’jaligining tarixiy taraqqiyotida muhim ahamiyatga ega bo’lib keldi. FTI davrida ham energetika ishlab chiqarishni rivojlantirish va joylashtirishga juda katta ta’sir ko’rsatadi. Shu ma’noda energetika “jahonni boshqaryapti”. Birlamchi energiya boyliklarini (neft, tabiiy gaz, toshko’mir, torf, yonuvchi slanes) jahonda ishlab chiqarish va iste’mol qilish har doim o’sib boradi. Masalan: 1900yilda 1mlrd.t. shartli yoqilg’i qazib chiqarilgan va ishlatilgan bo’lsa, u 1990yilda 10 mlrd.t.ga etdi. 2000yil taxminan 14 mlrd.t.ga yetadi. Bunday o’sish sur’ati 1970 yillarda juda yuqori bo’ldi va neft buxroni boshlandi. Butun jahonga

xos bo’lgan bu yo’nalish hamma joyda bir xil emas. Masalan: AQSH butun birlamchi energiya resurslarining 1/4 qismini iste’mol qilgani holda, 3 mlrd.dan ortiq aholisi bo’lgan rivojlanayotgan mamlakatlarning hammasi shuncha energiya iste’mol qiladi. Jahonda yiliga har bir kishiga o’rtacha 2t. shartli yoqilg’i to’g’ri kelsa, AQShda 10 t.rivojlanayotgan davlatlarda 0,7 t. to’g’ri keladi. Kapitalistik dunyodagi barcha energiya resurslarining 40%i AQSH hissasiga to’g’ri keladi. Jahon energetika sanoati X1Xasr-XX-asrning 2-yarmiga qadar ko’mir bosqichi, XX asrning 2-yarmidan 70 yillarga qadar neft-gaz bosqichi, 70 yillardan buyon 3- o’tkinchi davrga asosan tugamaydigan tabiiy resurslardan fodalanishga o’tish (suv,shamol,uran,quyosh) kiradi. Bunga sabab energetika krizisidir. Masalan, jahon bozorida 1 barel neftning narxi 2001-yil 28 AQSH dollaridan 2008-yili 138 AQSH dollarigacha ko’tarildi.

O'xshashlar

Rangdor va qora metallurgiya

Metallurgiya sanoati majmui

Markaziy Osiyo metallurgiya sanoati

Jahon energetika sanoati

Qozog`istonda metallurgiya, mashinasozlik va kimyo sanoati majmui