logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Geografiya
  4. Евросиё

Евросиё

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

36.5 KB
Ko'chirib olish
Евросиё Ер шари аҳолисининг ярмидан ортиғи яшайдиган ва планета миздаги энг катта қуруқлик массиви бўлмиш Евросиё матер игини тўрт океан- Шимолий Муз океани, Атлантика океани, Тинч океан ва Ҳинд океани ўраб олган бўлиб, у экватор билан 77° шим. кенглик орасида жойлашган. Материкнинг чекка нуқтал ари-Челюскин бурни (77°43 ш. к.), Пиай бурни (Г 16 ш. к.), Рока бурни (9°34 ғ. у.) ва Дежнёв бурнидир (169°4 шр .у.)-Ушимолдан жанубга 8 минг км га, ғарбдан шарққа 16 минг км га чўзилган. Евросиёга киритиладиган баъзи ороллар бу мат ерикдан анча олисда жойлашган. Шпицберген, Франц Иосиф Ери ва Северная Земля ороллари 80°ш. к. дан шимолга кириб борган, Малайя архипелагидаги ороллар эса жанубий ярим шарда 11° ж. к. гача тушиб келган. Атлантика океанидаги Азор орол лари 28° ғ. у. дадир. Оролларнинг умумий майдони - 2,75 млн. км 2 , Евросиёнинг майдони ороллар билан бирга- 53,4 млн. км 2 . Мат ерикнинг жуда катталиги унинг табиий шароити жуда мураккаб ва хилма-хил эканлигига сабаб бўлган. Евросиёда иккита қитъа-Европа ва Осиё жойлашган. Европа билан Осиёнинг алоҳида қитъа эканлиги ҳақидаги тасаввур жуда қадимги замонларда, яъни бутун материкнинг ҳақиқий катталиги ва қиёфаси (чегаралари) ҳақидаги геогра фик тасаввурлар шаклланмасдан анча илгари вужудга келган. Шу сабабли узоқ вақт мобайнида Европа ва Осиё ҳақида, улар турли қитъалардир, деган тасаввурдан ташқари улармустақ ил материклардан иборат, деган тасаввур ҳам бўлган. Европа билан Осиё табиий шароитидаги тафовутларга таянган бу туш унчани кўплаб географлар қабул қилганлар ва бу фикрга қўш илганлар. Бироқ материклар деб қуруқликнинг ҳамма томонда н Дунё океани сувлари билан ўралган йирик қисмларига айтади ган бўлсак, Европа билан Осиёни фақат бир бутун материк деб қараш мумкин. Уни қитъаларга бўлиш табиий географик асосга эмас, балки тарихий асосга эгадир; қитъалар ҳақидаги тасаввур бир бутун материк ҳақида тасаввур ҳосил бўлмасдан олдин вужудга келган. Ер шаридаги энг катта материк-Еврос иё номининг унда жойлашган ва юқорида қайд қилинган икки қитъа (Европа ва Осиё) номидан ташкил трпганлигининг боисн ҳам шундадир. Материк ичкарисига чуқур кириб борган океан ҳамда денгиз лар унинг чекка қисмларини, айниқса ғарб ва жанубда жуда парчалаб юборган. Бироқ Евросиё материги жуда катта бўлганлигидан унинг ички районлари денгиз ва океанлардан минглаб километр узоқдадир. Бу эса материк доирасида табиий тафовутлар нинг кескинлигини кучайтиради. Евросиёнинг Совет Итти- фоқидан ташқаридаги ғарбий қисми, яъни Хорижий Европа энг тор бўлиб, уни денгизлар жуда парчалаб юборган: майдонининг 1 / 3 қисми ороллар ва ярим оролларга тўғри келади ҳамда денгиз дан энг узоқдаги жойи атиги 600 км келади. Материк шарқ қа томон кенгая боради. Осиё қисмида ороллар ва ярим оролларга материк жами майдонининг 1 / 4 қисми тўғри келади. Ғарбдан шарққа томон материк ер юзасининг характери ҳам ўзгара боради. Хорижий Европанинг парчаланган рельефи шарқда Шарқий Европа, Ғарбий Сибирь ва Турон текисликла рининг ҳамда Ўрта Сибирь платосининг кенг саҳни билан алмаши нади. Евросиёнинг бутун жанубий қисми бўйлаб Атлантика океанидан Тинч океангача чўзилган тоғ системалари минтақаси ғарбдан шарққа томон янада кенгайиб ва баландлашиб бориб, Ҳимолай тоғлари ва Тибет тоғлигида Ер шаридаги энг баланд тоғларни ҳосил қилади. Евросиёнинг ғарбий ва жанубий қисмларида асосий орограф ик элементлар кўпроқ деярли географик кенглик йўналишида жойлашган бўлса, материкнинг ўрта қисмида ва айниқса шарқида улар асосан меридионалга яқни йўналишга эга. Шундай қилиб, орография Атлантика ва Шимолий Муз океани ҳаво массаларининг материк ичкарисига кириб келишига тўсқинлик қилмай ди, ваҳоланки Евросиёнинг ички қисмлари Тинч ва Ҳинд океанлари ҳаво массалари таъсиридан баланд тоғлар орқали тўсилиб қолган бўлиб, бу таъсир материкнинг чекка қисмларид агина намоён бўлади. Евросиёнинг энг кенг ва яхлит ички қисм и яхши ривожланган кескин континентал иқлими билан характер ланади. Евросиёнинг майдони жуда катта эканлиги, унинг геологик тузилиши ва рельефининг мураккаблиги, қутбёни ва экваторёни кенгликлари орасида жойлашганлиги, океанларнинг турли даражада таъсир кўрсатиши, табиати зонал хусусиятларининг ни- ҳоятда хилма-хиллигини ва географик қобиқ зонал структурасидаги катта тафовутларни вужудга келтиради. Евросиёда унумси з арктика совуқ саҳролари ҳам, нам экваториал ўрмонлар ҳам тарқалган; катта майдонлар берк оқимли территориялар дан иборат бўлиб, бу ерларда деярли ёмғир ёғмаса, бошқа қисмида худди шундай катта майдонларда аҳоли ортиқча намликдан қийналади. Евросиёда температура ва баландликлар тафовути дунё бўйича энг катта. Бу ерда ер шаридаги энг балан д тоғ тепаси ва энг чуқур қуруқ ботиқ (чўкма) жойлашган. Евросиёнинг дунёда энг катта эканлиги ва табиий шароитининг мураккаблиги-унинг асосий хусусияти, ўзига хослиги, бошқа материклардан асосий фарқидир. Бу ҳол бир томондан уни ўрганишни қийинлаштирса, иккинчи томондан уни ўрганишга бўлг ан қизиқишни кучайтиради.

O'xshashlar

Евросиё
Евросиё иқлими
Евросиё тупроқлари
Евросиё ички сувлари
Евросиё ички сувлари