Ерларни иқтисодий баҳолаш ва уни ўтказиш услубияти - Geografiya - Referatlar

Ерларни иқтисодий баҳолаш ва уни ўтказиш услубияти

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

87 KB

Ko'chirib olish

Ерларни иқтисодий баҳолаш ва уни ўтказиш услубияти

Ерларни иқтисодий баҳолаш - ернинг қишлоқ хўжалигида асосий ишлаб чиқариш воситаси сифатидаги солиштирма қийматини аниқлаш демакдир. Бу кўрсаткичлар ҳам нисбий катталик да, яъни балларда, ҳам абсолют кўрсаткичларда, яъни ерга ҳисоблаб чиқилган шартли нархларда бўлиши керак. Шунга алоҳида аҳамият бериш зарурки, ерни иқтисодий баҳо лаш ва тупроқларни бонитировка қилиш ўртасида узвий боғлиқлик ва бир-бирига нисбатан кескин фарқ мавжуд. Тупроқларни бонитировка қи лишда ишлаб чиқариш шароитлари эмас, асосан ўсимлик ўсиши учун зарур бўлган табиий хоссалари ҳисобга олиниб, гуруҳ ларга бўлинади. Иқтисодий баҳолашда эса ернинг табиий сифати ва ишлаб чиқариш кўрсаткичлари унинг табиий - иқтисодий шароитлари га мос равишда ҳисобга олинади. Уларнинг ўзаро боғлиқлиги шун дан иборатки, тупроқларни бонитировка қилиш натижалари ерларни иқтисодий баҳолашда асос сифатида олинади. Қайд қилиш зарурки, республикамиз иқтисодиёт тармоқларида, жумладан қишлоқ хўжалигида бозор муносабатларини ривожланиб бораётган лиги мавжуд ер майдонларини иқтисодий жиҳатдан меъёрий баҳолаш заруриятини туғдирди. Қишлоқ хўжалик ерларини меъёрий баҳолаш натижалари асосан ширкат хўжаликларини фермер хўжаликларига айлантириш, ер солиғи ставкаларини аниқлаш, белгиланган меъёрда ажратилганидан ташқа ри қишлоқ жойларида уй-жой қуриш ва деҳқон хужалигига ер бе риш, банк томонидан кредит бериш, ер участкаларини ким ошди сав доси (аукционлар) орқали сотиш учун бошланғич баҳосини белгилаш ҳамда қонунда кўзда тутилган бошқа ҳоллар учун қўлланилади. Барча қишлоқ хўжалик ер майдонлари ерларни иқтисо дий (меъёрий) баҳолаш объекти бўлиб хизмат қилади. Бунда ерларни баҳолаш бўйича белгиланган ҳудудий ҳисоб бирликлари қуйидаги лардир: -ички хўжалик миқъёсида: тупроқ сифати бўйича (бонитети) бир хил бўлган ҳайдалма ерлар ва бошқа қишлоқ хўжалик ерлари нинг алоҳида

участкалари. Бундай ҳолда ерларнинг баҳоси ички хўжалик масалаларини ҳал қилиш, дехкон ва фермер хўжаликларини ташкил этиш, қурилишлар, суғориладиган ерларни текислаш мақсадлари учун аниқланади; -умумий жиҳатдан (умумий ер майдони бўйича) ерларнинг баҳоси ер учун солиқ ставкаси миқдорларини ҳисоб лаш, ер участкаларига бўлган ҳуқуқларни гаровга қўйиб банкдан кредит олиш, пай миқдорларини аниқлаш учун ҳисобланади. Қишлоқ хўжалигида ишлаб чиқариш билан шуғулланувчи ердан фойдаланувчилар ерларни иқтисодий баҳолаш субъектлари ҳисобланадилар. Ерларни иқтисодий жиҳатдан баҳолаш жараёнида суғориладиган ерларни баҳолаш муҳим амалий аҳамиятга эга. Экинларни етиштириш учун муҳим ҳисобланг ан ернинг табиий хусусиятлари бўйича қиёсий баҳоси (тупроқ банитировкаси) ва қиймат кўрсаткичи сифатидаги меъёрий соф да - ромад суғориладиган ерларнинг баҳосини аниқлаш учун асос қилиб олинади. Тупроқнинг табиий унумдорлигини, маҳсулдорлигини ҳамда қишлоқ хўжалигига яроқлилигини ҳисобга олган ҳолда бони тет баллари бўйича республикадаги суғориладиган ерларнинг 10 та синфи белгиланган. Агрономия нуқтаи назаридан бонитет баҳоси нинг баллари қишлоқ хўжалик экинларини кадастр бўйича ҳисобла наган ҳосилдорликлари орқали белгиланади. Бу эса ўз навбатида 100 баллик баҳолаш шкаласидан 1 гектардан олинадиган ҳосилни центнердаги ўлчами, яъни ц/га ҳисобида 1 баллга тўғри ке ладиган ҳар бир асосий қишлоқ хўжалик экини учун ҳисобланади. Республика қишлоқ хўжалиги вазирлиги томонидан 2001 йилда тасдиқланган "Ўзбекистон Республикаси суғориладиган тупроқ ларни бонитировка қилиш" услубиятига мувофиқ қабул қилинган бонитет баллари бўйича асосий қишлоқ хўжалик экинларини ка дастр ҳосилдорликлари қуйидаги жадвалда келтирилган

11 - жадвал Бонитет баллари бўйича асосий қишлоқ хўжалик экинларининг ҳосилдорлиги (ц/га) Бонитет бали Пахта Донли экинлар Беда Маккажўхо- ри дон учун Бир йил- лик ўт Ҳашаки лавлаги 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 4,0 8,0 12,0 16,0 20,0 24,0 28,0 32,0 36,0 40,0 6,0 12,0 18,0 24,0 30,0 36,0 42,0 48,0 54,0 60,0 20,0 40,0 60,0 80,0 100,0 120,0 140,0 160,0 180,0 200,0 7,5 15,0 22,5 30,0 37,5 45,0 52,5 60,0 67,5 75,0 30,0 60,0 90,0 120,0 150,0 180,0 210,0 240,0 270,0 300,0 90,0 180,0 270,0 360,0 450,0 540,0 630,0 720,0 810,0 900,0 Бир баллнинг қиймати 0,4 0,6 2,0 0,75 3,0 9,0 Турли сифатга эга бўлган суғориладиган қишлоқ хўжалик ер ларининг 1 га ҳисобига меъёрий соф даромади қуйидаги формула ёрдамидав аниқланади: 100 м м м Р ЯМ СД   , Бу ерда: м СД – 1 га қишлоқ хўжалик ерларидан олинадиган меъёрий соф Даромад, сўм; м ЯМ – 1 га қишлоқ хўжалик ерларидан олинадиган меъёрий ялпи маҳсулот, сўм;

мР– турлича сифатга эга бўлган ерларда вужудга келадиган қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришининг меъёрий ҳисобланган фойдаси, %. Меъёрий соф даромад экин майдонларининг таркибига ва қиш лоқ хўжалигининг ихтисослаштирилганлигига қараб қуйидаги икки ечимдан биттаси бўйича ҳисобланиши мумкин: -асосий экин бўйича; - ер баҳолаш объектида етиштириладиган асосий экинлар нисбати бўйича. Асосий экин бўйича меъёрий ялпи махсулот ҳисоби ушбу эки нни етиштиришда юқори ихтисослашганлик даражасига эга бўлиши керак. Ихтисослашганлик даражаси етакчи экинлар товар маҳсулотлари нинг солиштирма салмоғи 60 фоиздан кам бўлмаган ҳолда аниқ ланади. Асосий экин бўйича 1 га ердан олинадиган меъёрий ялпи маҳсулот ушбу экиннинг кадастр ҳосилдорлигини (ц/га) уни сотиш баҳоси (сотиб олиш, шартномавий, бозор) га кўпайтмасига тенгдир. Асосий экинлар қўшилмаси бўйича меъёрий ялпи маҳсулотни аниқлаш қуйидагича амалга оширилиши мумкин: -ер баҳолаш объекти бўйича экин майдонлари таркибининг ўртача қиймати ва ушбу экинларни сотиш баҳолари билан; -ҳайдалма ернинг умумий майдонида ҳар бир қишлоқ хўжалик экинининг қийматини ҳисоблаш асосида. Ҳисоблар қуйидаги формула ёрдамида бажарилади:  К З Х Р К Р З Р Х ЯМ м         3 2 1 , Бу ерда, Х -1 га ҳисобига пахта хом-ашёсининг қиймати, сўм; З – 1 га ҳисобига донли экинларнинг қиймати, сўм; К – 1 га ем-хашак экинларининг қиймати, сўм; ,3 ,2 ,1 Р Р Р -экинларнинг фоиз ҳисобидаги солиштирма миқдори,%.

Пахта-дон мажмуасида меъёрий ялпи маҳсулот ҳисобини сод - далаштириш учун кадастр объектидаги экинларнинг умумий тарки бидаги нисбатига қараб пахта бўйича ялпи маҳсулот қийматининг махсус ҳисобланган тузатма коэффициентларидан фойдаланиш мум кин (12-жадвал). 12 - жадвал Пахта бўйича ялпи маҳсулот қийматининг тузатма коэффициентлари Пахта экинини ҳайдалма ерлар умумий майдонидаги нисбати Умумий ҳайдалма ердан олинган пахта хом-ашёси қийматидан ялпи маҳсулот қийматининг тузатма коэффициентлари К 30 % К 40 % К 50 % К 60 % К 70 % 0,526 0,594 0,661 0,729 0,797 Турлича сифатга эга бўлган ерлар учун қишлоқ хўжалиги иш лаб чиқаришининг ҳисобланган фойда меъёри асосан ялпи маҳсулот қийматига нисбатан фоизларда хисоблаш йўли билан аниқланади. Унинг қийматлари қуйидаги жадвалда келтирилган (13-жадвал). 13 - жадвал Қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришининг ҳисобланган фойда меъёри (%) Бонитет бали Фойда меъёри Бонитет бали Фойда меъёри 10 20 30 40 - 6,0 9,0 12,0 60 70 80 90 18,0 21,0 24,0 27,0

50 15,0 100 30,0 Бир гектар суғориладиган ернинг меъёрий баҳоси қуйидаги формула ёрдамида аниқланади:100 1   П К СD Ц м м , Бу ерда, м Ц – 1 га суғориладиган ернинг меъёрий баҳоси; м СD – 1 га суғорма ердан олинадиган соф даромад; П - капитал маблағларга қўйиладиган банк ссудасининг фоизи, 5 %; 1 К – хўжалик юритиш даражасини ҳамда қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришининг интенсивлилик даражасини ҳисобга олиш коэффициенти. Капитал маблағларда ссуда фоизи молияловчи банк томонидан молиялашнинг ўртача ставкаси бўйича қабул қилинган. Хўжалик юритиш даражасини, қишлоқ жойларида истиқомат қилувчи аҳолини ва қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришининг интенсивлилик даражасига нисбатан боғлиқлик коэффициентлари республика бўйича ўртача даражага нисбатан қуйидагича қабул қилинган: Қоракалпоғистон Республикаси-0.70; Бухоро-1.0; Жиззах-0.8; Қашкадарё-0.8; Навоий-0.8; Наманган-1.1; Самарқанд-1.2; Сурхандарё-1.3; Сирдарё-0.8; Тошкент-1.2;Фарғона-1.1 ва Хоразм -1.0, Ўзбекистон Республикаси бўйича ўртача-1.0. Суғориладиган ерларнинг меъёрий қийматини аниқлашда улар ни қишлоқ аҳоли пунктларига ва маҳсулотларни сотиш бозорларига нисбатан жойлашганлиги ҳам ҳисобга олинади. Ер майдонларини аҳоли яшаш пунктларига ва хўжаликлараро объектларга нисбатан узоқлик радиуси, яъни транспорт ҳаракатига қулайлигига боғлиқ лиги бўйича ҳам ерларни меъёрий баҳолашда махсус тузатма коэф фициентлари киритилади (14-жадвал).

14 - жадвал Ер участкасининг аҳоли пункти ва маҳсулотларни сотиш жойларидан узоқлиги бўйича тузатма коэффициентлар (суғориладиган минтақа учун) Масосфаси, км Масофаси бўйича тузатма коэффициентларАҳоли пунктидан Маҳсулотларни сотиш пунктидан 2,0 гача 2-4 4-6 6,0 дан ортиқ ўртача 4,0 гача 1,50 1,47 1,44 1,41 1,46 2,0 гача 2-4 4-6 6,0 дан ортиқ ўртача 4-8 1,38 1,35 1,32 1,29 1,33 2,0 гача 2-4 4-6 6,0 дан ортиқ ўртача 8-12 1,26 1,23 1,21 1,19 1,22 2,0 гача 2-4 4-6 6,0 дан ортиқ ўртача 12-16 1,17 1,15 1,13 1,11 1,14 2,0 гача 2-4 4-6 6,0 дан ортиқ ўртача 16-20 1,09 1,07 1,05 1,03 1,06

2,0 гача 2-4 4-6 6,0 дан ортиқ ўртача 20 дан ортиқ 1,01 1,00 1,00 1,00 1,00 Ер участкаларини аҳоли пунктларидан узоқлиги бўйича маъ лумотлар бўлмаган тақдирда ҳамда ҳисоб-китобларни осонлаштириш мақсадида хўжаликларни маҳсулотларни сотиш бозорига ҳамда мод дий-техник таъминот марказларига нисбатан жойлашувини ҳисобга оладиган ўртача қийматлар қўлланилади. Хўжаликлар вилоят марказларидан 10-20 км радиусда жойлашган тақдирда қўлланилган коэффициент лар 10-15 фоизга оширилиши мумкин. Умумий тарзда суғориладиган ерларни меъёрий баҳолаш нати жалари қуйидаги, 15- жадвалда акс эттирилади. 15 – жадвал Ерларнинг меъёрий қийматини ҳисоблаш Тартиб рақами Кўрсаткичлар Ўлчов бирлиги Қиймати 1 2 3 4 5 6 7 Тупроқ бонитетининг ўртача бали Бир гектар ҳайдалма ердан олинган ялпи маҳсулотнинг меёрий баҳоси Фойда меъёри Меъёрий соф даромад (2х3):100 Банк ссудасининг фоизи Хўжалик юритиш ва қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришининг интенсивлик даражалари бўйича коэффициент Бир гектар ернинг базавий меъёрий баҳоси (4х6х100:5) бал минг сўм % минг сўм % минг сўм

8 9 10 11 12 Жойлашган ўрни бўйича коэффициент Маҳаллий шароит бўйича коэффициент Бир гектар ернинг меъёрий баҳоси (7х8х9) Умумий майдон Ер участкасининг ёки контурнинг ялпи меъёрий баҳоси минг сўм га минг сўм

O'xshashlar

Тупроқ бонитировкаси ва уни ўтказиш услубияти

Ерларни баҳолаш, иқтисодиёт тармоқларида унинг аҳамияти

Ер ҳисоби, унинг мазмуни, турлари ва ўтказиш услубияти

Давлат кадастрларининг ягона тизимида ер кадастрининг ўрни, вазифаси ва аҳамияти

Ҳисоб-китоб ва ер кадастри тўғрисида умумий тушунчалар