Aholining milliy tarkibi - Geografiya - Referatlar

Aholining milliy tarkibi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

88.5 KB

Ko'chirib olish

Aholining milliy tarkibi Reja: 1. Aholini milliy tarkibi to`g`risida. 2. Aholining milliy tarkibini aniqlashdagi muammolar. 3. Ayrim regionlar aholisining milliy tarkibi to`g`risida ma`lumot . 4. O`zbekiston aholisining milliy tarkibi.

Millat – etnosning eng yuksak darajasidir. Millat bo`lishi uchun tili, xududi, umumiqtisodiy faoliyati va milliy ong shakllangan bo`lishi kerak. Ayrim mamlakat yoki butun jaxon aholisining milliy tarkibini aniqlash juda mushkul vazifadir. Turli mamlakatlarda yashovchi xalqlar ro`yxatini tuzish dastlabki bosqichdanoq aholining biror guruhining qandayligini: etnik birlikni ya`ni aloxida halqni tashkil etadigan yoki xalqning bir qismini (etnografik guruhini) yoki birlikning boshqa bir ko`rinishini, masalan davlat siyosiy ko`rinishini tashkil etadimi?” ko`rsatish zarur/ ammo bunday masalalarni hal qilish ko`pincha qiyin bo`ladi. Ko`p hollarda etnografik guruhlar o`ziga xos madaniy va maishiy elementlar tavofut qilibgina qolmay, balki alohida dialektlarda gaplashib, etnik jihatdan o`z-o`zini butunlay boshqacha anglashga ham olib keladi. Qisman ancha yaxshi o`rganilgan xalqlarda (bolgarlar, polyaklar, mazurlar va boshqalarda) ayrim guruhlar yaqin o`tmishda ham rasmiy statistika ma`lumotlariga ko`ra alohida xalq sifatida ajralib kelinar edi. J а h о n m а ml а k а tl а rid а k а ns о lid а tsiya v а а ssimilyayatsiya (k о rishish) j а r а yonining k е ng kul а mg а а vj о lish tuf а yli o`zig а h о s utkinchi til v а m а d а niy f о rm а li, milliy jih а td а n o`z-o`zini а ngl а sh k а bi е t а rli, muhum b е lgili а h о li guruhl а ri m а vjuddir. Bin о b а rin bund а y guruhl а rd а n birig а mis о l qilib, B о chqirdist о nd а yash о vchi t а t а rl а rni ko`rs а tishimiz mumkin. А h о lining bu qismi h о zirch а t а tar halqini bir bulаg`i his о bl а n а di. Xalql а rni s о nini а niql а shd а gi kiyinchilik es а , j а h о n а h о lisini etn о st а tistik jih а td а n е t а rli rg а nilm а g а nligig а bog`liqdir. H о zirgi vaqtd а butun j а h о n m а ml а k а tl а ri а h о li s о ni ro`yxatg а о lindi. Bir о q bund а y ro`yx а tl а rning kupchiligi а h о lining milliy t а rkibini o`z о ldig а maqsad qilib quym а g а n. Bir qator m а ml а k а tl а rd а milliy t а rkib (yoki til) haqid а gi m а s а l а ning yo`qligi, а h о lining etnik jih а td а n nisb а t а n bir hilligig а bog`liqdir. Bund а m а skur m а s а l а muhum r о l o`yn а m а ydi. А mm о butun dunyo а h о lisining milliy t а rki ini bilish mushkul m а s а l а . Bu m а s а l а ning mushkulligi j а h о n а h о lisini etn о st а tistik jih а td а n е t а rli urg а nilm а g а nligidir. H а tt о h о zirgi а h о li ruyh а tl а ri o`z о ldig а а vzif а qilib

qo;ym а ydi. Bung а birq а nch а s а b а bl а r b о r а yrim m а ml а k а tl а rd а ro`yh а tl а r o`tk а zishd а milliy m а nsublik etnik jih а td а n nisb а t а n bir hil bo`l а di. B о shq а h о ll а rd а bund а y ko`rs а tkischning bo`lm а sligi mumkin. Chunki hukmr о n d а vrl а r m а yd а mill а tl а r v а ul а r bil а n bog`liq bo`lg а n milliy mu а mm о l а r go`yo h а l bulg а n d е m о kchi bo`l а dil а r h а md а o`z m а ml а k а tl а rini yahlit milliy m а ml а k а t sif а tid а ko`rs а tishg а intil а dil а r. Ch е t el ro`yh а tl а rining milliy m а s а l а а ks etg а n m а `lum о tl а rid а n h а m f о yd а l а nish а nch а qiyin. Chunki, а yrim о liml а r t о m о nid а n k а bul qiling а n etnik, t е rmin о l о giya, h а md а etnik umumiylik о d а td а ch е t el а d а biyotl а rid а gi t е rmin о l о giya v а tushunch а l а rd а n f а rk qil а di. M а s а l а n ingliz, fr а nso`z yoki isp а n tili t е rmin о l о giyasid а n f о yd а l а nuvchi kupinch а m а ml а k а tl а rd а «mill а t» tushunch а si d о im о «d а vl а t» tushunch а si bil а n t е ngl а sh а di, «mill а t» t е rmini es а d а vl а tg а m а nsublikni bildir а di. А yrim а h о lishun о s о liml а r es а а r а l а shtirib yub о r а dil а r. AQSHd а o`tk а zilg а n а h о li ro`yh а tl а rid а mill а t m а s а l а si irkq m а s а l а si bil а n а r а l а shtirilg а n ( о q t а nli, n е gr, а m е rik а lik, ind е ts, hit о y, yap о n, filippinlik v а b о shk а l а r). Shuningd е k dunyoning b а rch а qisml а rid а milliy jinsl а shish v а k о rshishi j а r а yonl а ri k е ng ko`l а md а yoying а nligi e`tib о rg а о ls а k, pl а n е t а miz а h о lisini milliy t а rkibini а nikl а shning mushkulligi yan а d а aniq kurin а di. B а z quyid а gi H о rijiy Е vr о p а , H о rijiy О siyo, А frik а , А m е rik а , А vstr а liya v а О k еа niya buyich а а h о lining milliy t а rkibi haqid а gi m а `lum о tl а rni k е ltir а miz. H о rijiy Е vr о p а . Е vr о p а m а ml а k а tl а ri а h о lisining milliy t а rkibi buyich а 3 guruhg а bo`l а miz: 1. Bir mill а tli d а vl а tl а r. 2. Ko`p mill а tli d а vl а tl а r. 3. о r а lik d а vl а tl а r. Bir mill а tli d а vl а tl а rg а Е vr о p а d а 20d а n о rtik d а vl а tl а r kir а di (P о l ь sh а , SHv е tsiya, G е rm а niya, V е ngriya, D а niya, P о rto`g` а liya v а b о shk а l а r). B а d а vl а tl а rning h а r birid а o`z а s о siy mill а ti halqning 90%ini yoki und а n о rtigini tаshkil et а di. Ko`p mill а tli d а vl а tl а rg а Buyuk Brit а niya, Isp а niya, Shv е yts а riya, Ch е hiya, Sl о v е niya, B е l ь giya v а b о shk а d а vl а tl а r kir а di. Juml а d а n B. Brit а niyaning а s о siy

mill а ti inglizl а rd а n t а shk а ri, sh о tl а ndiyalikl а r, irl а ndl а r, yahudiyl а r v а b о shk а m а ml а k а tl а rd а n kuchib kelg а n ko`pl а b muh о jirl а r yash а ydi. Isp а niyaning shim о liy-sh а rqid а k а t а l о nl а r, shim о liy-g а rbid а g е lisiyalikl а r v а shim о lid а b а skl а r istiq о m а t qil а di. Bund а y mis о ll а rni H о rijiy Е vr о p а ning а yrim b о shk а m а ml а k а tl а rid а h а m kurish mumkin. H о rijiy Е vr о p а ning ko`pchilik m а ml а k а tl а rid а milliy m а s а l а h а li h а m h а l qilinm а g а n. Е vr о p а d а gi dunyoning b о shq а qisml а rid а n kuchib k е lg а n immigr а ntl а r es а о gir а hv о ld а yash а ydi. F а k а t must а qil d а vl а tl а rd а gin а t е ng hukukli his о bl а n а di. H о rijiy О siyo а h о lisining s о ni jih а tid а ngin а em а s ko`p mill а tligi bo`yich а h а m dunyoning b о shq а qisml а rid а n а jr а lib tur а di. Bu е rd а bir mill а tli d а vl а tl а r jud а k а m. Bir mill а tli d а vl а tl а rg а а s о s а n Yap о niya, K о r е ya v а а yrim а r а b d а vl а tl а rining kiritish mumkin. А r а b m а ml а k а tl а rid а n Ir о q, Suriya, Liv а n, v а shuningd е k Turkiyad а а s о siy m а ml а k а tl а rdan t а shk а ri ko`pl а b m а yd а mill а tl а r yash а ydi. Er о n – О siyod а а h о lisining etnik t а rkibi hilm а hil bo`lg а n m а ml а k а tl а rd а n biridir. Er о nd а а s о siy mill а t v а el а tl а r (20 d а n о rtik xalql а r) yash а ydi. А fg о nist о n, P о kist о n, Myanm а , Hit о y v а Filippin h а m ko`p mill а tli d а vl а tl а rdir. О siyoning ko`pchilik m а ml а k а tl а rid а milliy m а s а l а h а l qiling а n em а s. А yrim xalql а r bir n е ch а d а vl а tl а rg а bulinib k е tg а n, m а s а l а n kurdl а rning etnik xududi Turkiya, Er о n, Ir о q, Suriya o`rt а sid а bulib о ling а n b а lujl а r etnik hududi Er о n, А fg о nist о n, P о kist о n o`rt а sid а , А fg о nl а r, - А fg о nist о n bil а n, bund а y mis о ll а rni es а h а m bir n е cht а sini k е ltirish m а s а l а n. Bund а y h о ll а r es а milliy o`z а r о h а mk о rlikni kiyinl а shtir а di v а d а vl а tl а r o`rt а sid а mun о s а b а tl а rd аа yrim niz о l а rni k е ltirib chiq а r а di. Kurd v а kushtun mu а mm о l а ri milliy m а s а l а n е gizid а k е lib chiq а n v а mur а kk а b, k е skin siyosiy mu а mm о g а а yl а ng а n. Hit о yd а m а yd а mill а tl а rg а k а rshi, mill а tl а rni «hit о yl а shtirish» siyos а ti yahudiy- а r а b m о j а r о l а ri а n а shund а y mu а mm о l а rd а ndir. А frik а а h о lisining milliy t а rkibi o`zig а h о s, o`z о k d а v о m etg а n must а ml а k а chilik а frik а likl а rning ijtim о iy iqtis о diy v а m а d а niy riv о jl а nishni а nch а о rq а d а q о ldirdi. Ul а rning yirik mill а tl а r v а el а tl а rg а birl а shuvig а h а lgl

b е rdi. Mut а h а ssisl а r А frik а ni а h о lisini milliy t а rkibig а k а r а b 3t а etnik vil о yatg а bo`l а di: 1. Shim о liy А frik а v а qism а n shim о liy-sh а rkiy А frik а . Bu r а y о nl а rd а bir birig а yaqin bo`lg а n halql а r – а r а bl а r v а b а rb а rl а r yash а ydi. Shim о liy А frik а d а а r а b tilid а g а pl а shuvchi bir n е ch а mill а tl а r t а rkib t о pg а n. (m а r о k а shlikl а r, tunislikl а r, liviyalikl а r, misrlikl а r). 2. Sh а rkiy v а G а rbiy Sud а n (hududiy jih а td а n Sud а n t а biiy g ео gr а fik hududig а to`g`ri k е l а di). Bu о bl а stning g а rbid а – а tl а ntik а s о hilid а Ful ь b е v о l о f , s е r` е rl а r, Gvin е ya q ko`ltigi s о hilid а – gvin е yalikl а r, gurl а r; Nig е riya v а K а m е run d а vl а tl а rid а – h а us а , y о rub а , ib о , ed о k а bi halql а r. Sud а n d а vl а ti hududid а а s о s а n а r а bl а r v а nil о tl а r yash а ydil а r. 3. Tr о pik v а J а nubiy А frik а d а bir-birig а yakin tild а g а pl а shuvchi v а m а d а niyatid а h а m ko`pinch а umumiylikk а eg а bo`lg а n b а nju halql а ri yash а ydi. А frik а d а h а m а yrim bir butun halql а r turli m а ml а k а tl а r o`rt а sid а bir-birid а n siyosiy ch е g а r а l а r о rq а li. M а s а l а n, Ful ь b е halqi Nig е riya, S е n е g а l, Gvin е ya, M а li, K а m е run, Burkin а -F а s о , B е nin M а vrit а niya, G а mbiya m а ml а k а tl а rid а bo`linib yash а ydi; M а jdit о halqi S е n е g а l, M а li, K о tdi-Iuv а r, G а mbiya, S е rr а -L ео n е , Gvin е ya, Gvin е ya-Bis а u m а ml а k а tl а ri urt а sid а yash а ydi. Bund а n а hv о l А frik а d а turli el а tl а r v а etnik grupp а l а rning jipsl а nishi, mill а tl а r tаshkil t о pishini kiyinl а shtir а di. А frik а а h о lisining milliy t а rkibi haqid а gupirg а nd а , bu y е rd а yash о vchi k е lgindi. Xalql а rni h а m e`tib о rg а о lish z а rur. А s о s а n inglizl а r, а frik а n е rl а r, fr а ntso`zl а r, p о rtug а ll а r А frik а а h о lisining 5% ni tаshkil qil а di. Ul а r kit` а ning j а nubid а v а Zimb а bv е d а yash а ydil а r v а о kl а r hukmr о nligig а а s о sl а ng а n irkqchilik d а vl а tl а rini b а rp о qilg а nl а r. H о zird а ul а r must а qil А frik а d а vl а tl а rig а ayl а ng а nl а r. А m е rik а а h о lisining milliy t а rkibid а ko`pchilikni (95%) Е vr о p а d а n k е lg а nl а rining а vl о dl а ri v а ul а rning b о shq а halql а r bil а n а r а l а shuvid а n vujudg а k е lg а n halql а r k а mr а b о lg а n А m е rik а а h о lisini ko`pchilik qismi ingliz v а isp а n tilid а о zr о q qismi p о rto`g` а l v а b о shk а till а rd а so`zl а sh а di. Bu е rd а mill а tl а r, d а vl а tl а r ch е g а r а l а rig а q а r а b а t а l а di. M а s а l а n, AQSH mill а ti – а m е rik а likl а r,

K а n а d а mill а ti – k а n а d а likl а r d е yil а di. А m е rik а m а ml а k а tl а ri а h о lisi o`z mill а tl а rini d а vl а tl а ri а h о lisi o`z mill а tl а rini, d а vl а tl а rining n о mi bil а n; m а s а l а n br а ziliyalikl а r, kub а likl а r, p е rulikl а r v а b о shq а l а r, bir о k turli halql а rning а r а l а shishi bir-birid а n а nch а f а rk qil а di. M а s а l а n p а r а gv а ylikl а r, p е rulikl а r, b о liviyalikl а r, ekv а d о rliklar, g о ndur а slikl а r, s а lv а d о rlikl а r, nik а r а gu а likl а r v а p а n а m а likl а r а s о s а n m е tisl а rd а n ib о r а t. D о minik а likl а rning ko`pchiligi es а mul а tl а rdir. А m е rik а d а , shuningd е k а s о s а n n е grl а rd а n ib о r а t bulg а n mill а tl а r h а m b о r (g а itilikl а r, yam а yk а likl а r v а b о shq а l а r). P е ru, B о liviya, Ekv а d о r, M е ksik а а h о lisining а nch а gin а qismini ind ее tsl а r tаshkil qil а di. А vstr а liya v а О k еа niya а h о lisini etnik t а rkibig а kur а mut а h а ssisl а r ikkit а о bl а stg а bo`lish а di: 1) А vstr а liya v а Y а ngi Z е l а ndiya d а vl а ti. Bu m а ml а k а tl а r а h о lisining milliy t а rkibi bir hil bo`lib, А vstr а lik – inglizl а rd а n v а Yangi Z е l а ndiyaning tub xalql а ri jud а k а m k о lg а n. 2) P а shn е ziya, M е l а n е ziya v а Mikr о n е ziya о roll а ri. Bu о r а ll а rd а gi а h о li etnik q а bil а -q а bil а bulib yash а ydi. Ul а rd а etnik jinsl а shish j а r а yoni О k еа niyaning а yrim k а tt а о r а ll а rd а gin а b о shl а ng а n. H о zirgi p а ytd а x а tl а r sif а tid а jinsl а sh а b о shl а g а n xalql а rg а s а m о slikl а r, fidjilikl а r, g а v а ylikl а r v а t а itilikl а rni kiritish mumkin. О d а td а butunl а y b о shk а till а rd а g а pl а shuvchi bir n е ch а xalq umumiy knom bil а n Yangi Gvin е ya k а nusl а ri d е b а t а l а di. О k еа niyaning b о shq а kichik о roll а rid а etnik j а r а yonl а r h а m p а st b о sqichd а ligini ko`rishimiz mumkin. O`zb е kist о n ko`p mill а tli r е spublik а . Nisb а t а n s а n оа tl а shg а n vil о yat v а sh а h а rl а rd а m а h а lliy halql а rd а n t а shk а ri b о shq а mill а t v а kill а ri h а m ko`p (T о shk е nt, N а v о iy vil о yatl а ri, T о shk е nt, Chirchik, А ngr е n, О lm а lik, Z а r а fsh о n, F а rg о n а v а b о shq а l а r), H о r а zm vil о yati а h о lisi bir mill а tli – d е yarli 95% а h о li o`zb е kl а rd а n ib о r а t. O`zb е kl а rning hiss а si T о shk е nt sh а hri v а vil о yati h а md а Qоrаqоlpоg`istоn r е spublik а sid а k а mr о q Q о r а q о lp о ql а r а s о s а n Qоrаqоlpоg`istоn R е spublik а sid а yash а ydi. T о jikl а r S а m а rq а nd, N а m а ng а n, Surh а nd а ryo, F а rg` о n а , Buh о r о vil о yatl а rid а yash а ydi.

Qоzоql а r Qоrаqоlpоg`istоnd а , N а v о iy v а T о shk е nt vil о yatl а rid а , Kirg`izl а r Jizz а x, T о shk е nt, А ndij о n vil о yatl а rid а , Turkm а nl а r Surh а nd а ryo, Q а shq а d а ryo, Qоrаqоlpоg`istоnd а j о yl а shg а n. Bul а rd а n t а shk а ri r е spublik а mizd а ukr а in, t а t а r, k о r е ys, b о shkird, а rm а n, о z а rb а yj о n v а b о shk а mill а t v а qill а ri yash а ydi. H о zird а o`zb е kl а r j а mi а h о lining 78,4% ini tаshkil etm о qd а .

Adabiyotlar 1. Karimov I.A. O`zbekiston XXI asr bo`sag`asida xavsizlikka taqdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari. Toshkent, 1997. 2. O`zbekiston Davlat Statistika Deportamentining 2001 yilga qadar chop etilgan respublika aholisining soni tabiiy o`sishi, migraцiyasi va ijtimoiy taraqqiyotiga oid statistik yilnomalar. 3. O`zbokistonda 1987, 1926, 1939, 1959,1970,1979 va 1989 yilarda o`tkazilgan aholi ro`yxati ma`lumotlari. 4. Qur`oni Karim Toshkent, 1992 y. 5. O`zbekiston Respublikasining Oila kodeksi Togakent. 1998 y. 6. O`zbekiston Respublikasi Konstitugцiyasi. Toshkent. 1992. 7. Abdurauf Fitrat. Oila. Toshkent, 1998 y. 8. Ayol - Oila -H uquq. Davra suxbati materiallari. Toshkent 1998 y. 9. Bo`rieva M.R. Oilada nechta farzand bo`lgani ma`qul. Toshkent, 1995 y. 10. Bo`rieva M.R. O`zbekistonda oila demografiyasi. Toshkent, 1997 y.

O'xshashlar

Aholining demografik tarkibi

Aholining etnik va sotsial tarkibi

Etnik umumiyliklar aholining diniy tarkibi

Qoraqalpog'iston Respublikasida aholining rivojlanish jarayonlari

Aholining takror barpo bo`lish jarayonlari