Ер тузишда бажариладиган съёмкаларнинг оддий усуллари - Geodeziya - Referatlar

Ер тузишда бажариладиган съёмкаларнинг оддий усуллари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

88.5 KB

Ko'chirib olish

Ер тузишда бажариладиган съёмкаларнинг оддий усуллари Режа: 1. Чизиқларни ориентирлаш. 2. Хақиқий азимут билан магнит азимутлари ва ориентирлаш бурчаги билан горизонтал бурчак орасидаги муносабат. 3. Буссол.

Таянч тушунчалар: Ориентирлаш, азимут, дирекцион бурчак, румб, меридиан, параллел, буссол. 1. Бирор бир жойнинг планини чизиш учун, жойда олинаётган очиқ ёки ёпиқ полигон (кўп бурчак) томонларининг горизонтал томонларга нисбатан йўналишини аниқлаш керак бўлади, шунинг учун ҳам чизиқларни ориентирлашни билиш зарур. Чизиқ йўналишининг асосий (бошланғич) йўналишига нисбатан аниқланишига чизиқни ориентирлаш дейилади. Асосий йўналиш учун меридиан йўналиши қабул қилинган бўлиб, геодезияда чизиқлар йўналиши хақиқий меридиан зонанинг ўқ меридиани ёки магнит меридианига нисбатан аниқланади. Хақиқий меридиан йўналиши астрономик кузатишлар ёрдамида, магнит меридиани йўналиши эса стрелкаси ёрдамида аниқланади. Чизиқлар йўналиши азимут, дирекцион бурчак ва румб деб юритиладиган бурчаклар билан аниқланади: 2. Азимут меридианнинг шимолий йўналишидан соат стрелкаси йўналиши бўйича ўлчанадиган бурчакка-азимут дейилади ва у «А» харфи билан белгиланиб, 0 0 дан 360 0 гача бўлади (34-расм). 34-расм. Азимутлар. Азимутлар тўғри ва тескари бўлади. Агарда азимутлар МК йўналишида (34-расм) ўлчанаётган бўлса-тўғри азимут, агарда азимутлар КМ

йўналишида (35-расм) ўлчанаётган бўлса-тескари азимут бўлади. Тескари азимут, тўғри азимутдан 180 0 га фарқ қилади, яъни:А tes = A tog +180 0 ; 35-расм. Тўғри ва тескари азимутлар Дирекцион бурчак. Бир тўғри чизиққа ётган икки нуқтадан (36-расм) ўтган меридианлар бир-бирига параллел бўлмаганлиги, бу нуқталардаги, азимутлар бир-бирига тенг бўлмайди, яъни А 1 =А 2 , шу сабабли, 2-нуқтадаги азимутни аниқлаш қийин бўлаги, шунинг учун ҳам бу ерда азимут ўрнига дирекцион бурчакдан фойдаланилади ва у «а» ҳарфи билан белгиланади. Дирекцион бурчак деб, зонанинг ўқ меридиани ёки унга параллел бўлган чизиқнинг шимолий учидан, соат стрелкаси йўналиши бўйича чизиққача ўлчанадиган бурчакка айтилади, у 0 0 дан 360 0 гача бўлади. Дирекцион бурчак ҳам азимут тўғри ва тескари бўлади. Тескари дирекцион бурчак тўғри дирекцион бурчакдан 180 0 га фарқ қилади, яъни а tes =а tog +1800; 36-расм. Дирекцион бурчаклар. Румб. Берилган чизиқ (37-расм) ўтган ўқ меридианинг шимол ёки жануб учидан чизиқ йўналишигача бўлган ўткир бурчакка румб дейилади ва у « r » харфи билан белгиланади, ҳамда 0 0 дан 90 0 гача ўлчанади.

Чизиқ йўналишини румб билан аниқлашда румбнинг сон қийматидан ташқари чизиқ жойлашган чорак номи хам кўрсатилади. Масалан: 01 чизиқнинг румби ШШқ : r 1 =30 0 ёки 03 чизиқнинг румби Жғ: r 3 =30 0 деб ўқилади. Агар чизиқ азимути маълум бўлса, чизиқ румбини аниқлаш мумкин. Бевосита 37-расмдан: 37-расм. Румблар r 1 =А 1 r 3 =А 3 -180 0 r 2 =180 0 -А 2 ; r 4 =360 0 -А 4 ; Бизга маълумки тўғри бурчакли координаталар системасида абцисса орқали хар бир зонанинг ўқ меридианига параллел қилиб чизиқлардан иборат. Географик меридианлар икки нуқтада, яъни географик қутбларда бирлашади. Шунинг учун географик меридиани йўналиши билан абцисса ўқи меридианидагина бир-бирига тўғри келади. Бошқа меридианлар йўналиши абцисса (ўқ меридианга параллел чизиқлар) йўналишига тўғри келмасдан меридиан билан абцисса ўқи орасида қанақайдир бурчак хосил бўлади, бу бурчак меридианлар яқинлашиш бурчаги дейилади ва у «у» харфи билан белгиланади. Бу ерда : - ўқ меридиан билан белгиланган нуқта меридиани географик узунликларининг айирмаси. -берилган нуқтанинг географик кенглиги.

38-расм. Меридианлар яқинлашиши. Меридианлар яқинлашиш бурчагининг ишораси абцисса ўқини географик меридианга нисбатан ўрнига боғлиқ: абцисса ўқи шарқ томонда бўлса-шарқий хисобланиб, ишраси мусбат, ғарбда бўлса-ғарбий хисобланиб ишораси манфий бўлади. Бирор территориядаги меридианлар ўртача қиймати шу территория топографик харитасининг жанубий рамкаси остида берилади. Ернинг географик ва магнит қутблари бир нуқтада ётмаганлиги туфайли берилган нуқтадан ўтган хақиқий ва магнит меридианлари турли йўналишда бўлганлигидан хақиқий ва магнит азимутлари хам бир-биридан фарқ қилади. Шу сабабли бу фарқни магнит стрелкасининг ўқиши деб, уни «б» ҳарфи билан белгиланади. Агарда магнит стрелкасининг шимол учи ҳақиқий меридианга нисбатан шарқ томонга оғса деб , ишораси мусбат, яъни: яъни А haq = A mag б бўлади, ёки ғарб томонга оғса деб, ишораси манфий, яъни А haq = A mag – б бўлади. 39-расм. Ориентирлаш бурчаги билан горизантал бурчак орасидаги муносабат.

40-расм. Кўпинча полигон (кўпбурчак) бошланғич 1-2 томоннинг дирекцион бурчаги (а 1;2 )ва ўлчанган ички бурчак ўнг (В) ёки чап бурчакли бўйича полигоннинг қолган томонлари дирецион томонлари дирекцион бурчакларини аниқлаш керак бўлади. 40-расмга кўра ҳисоблаш ишлари қуйидаги формула ёрдамида аниқланади: а 2,3 =а 1,2 +180 0 – В 2; а 3,4 =а 2,3 +180 0 – В 3; … … … … … … … … a n =а n +180 0 – В n ; Демак, кейинги томоннинг дирекцион бурчаги, олдинги томоннинг дирекцион бурчагига 180 0 қўшилиб, ўнг (В) бурчак айрилганига (ёки чап бурчакнинг қўшилганига) тенг бўлади. Магнит стрелкасининг ўқиши турли жойда турли қийматда бўлиб, MDH территориясида ±15 0 гача ва ундан ҳам ортиқ бўлади. Магнит аномалияси бўлган раёнларда магнит стелкасидан фойдаланиш мумкин эмас. Магнит стрелкасининг ўқиши бир ерда ҳамиша бир қийматда бўлмай, аста секин ўзгариб туради, ўзгариш йиллик ва асрий бўлади. Асрий ўзгариш 500 йил давом этиб, ±22,5 0 га етиш мумкин. Йиллик ўзгариш MDH давлатларида 8 1 ни ташкил этади ва узоқ вақтгача ўз ишорасини сақлайди. Ўқиш бир сутка давомида ҳам ўзгариб туради, бунга кунлик ўзгариш

дейилади ва у одатда 15 1 атрофида, баъзан ундан ҳам катта бўлиши мумкип. Шуларга биноан магнит стрелкаси магнит меридианининг йўналишини тахминан кўрсатади. 3. Жойдаги чизиқларни тез фурсатда ориентирлаш учун буссолдан фойдаланилади. Буссол ўз тузилиши бўйича компосдан бир оз фарқ қилади. Буссол (41-расм) айланаси грудусларга бўлинган ҳақли доиравий қутича бўлиб, марказидаги сихчага магнит стрелкаси эркин ўрнатилгандир. Қутича шиша қопқоқ билан беркитилади. Вақтиқвақти билан стрелкани маҳкамлаш ва бўшатиш учун махсус винт-арретир ишланган. Ҳалқа айланаси 0 0 дан 360 0 гача бўлингани азимут, 0 0 дан 90 0 гача бўлингани эса румб ҳалқаси деб аталади. Азимут ҳалқали буссол ёрдамида жойидаги чизиқларни магнит азимутлари, румб ҳалқали буссол ёрдамида магнит румблари ўлчанади. 41-расм. Буссол. Буссолни ишлатишдан олдин қуйидаги шатрлар бўйича текшириб кўриш керак: 1.Буссол стрелкаси мувозанатда бўлиши керак, яъни буссол ҳалқаси горизонтал ҳолатда турганда учлари бир хил баландликда бўлиши керак мувозанатга келтириш учун стрелкани кўтарилган учига суриладиган ҳомут (бўйин боғ) ўрнатилади. 2.Стрелка сезгир бўлиши керак, яъни стрелкага темир предметни яқинлаштирилганда у айланиши, предмет олингач, яна тезда ўз ўрнини

эгаллашни керак, агарда бу шарт бажарилмаса, стрелкани дарҳол магнитлаш керак. Хулоса: Бирор бир жойнинг планини чизиш учун, жойда олинаётган очиқ ёки ёпиқ полигон (кўп бурчак) томонларининг горизонтал томонларга нисбатан йўналишини аниқлаш керак бўлади, шунинг учун ҳам чизиқларни ориентирлашни билиш зарур. Чизиқлар йўналиши азимут, дирекцион бурчак ва румб деб юритиладиган бурчаклар билан аниқланади. Жойдаги чизиқларни тез фурсатда ориентирлаш учун буссолдан фойдаланилади.

Asosiy adabiyotlar 1. U . Norqulov , X . Sheraliyev . Qishloq xo ’ jalik meliorasiyasi T . 2003 y . 2. Artukmetov Z , Sheraliyev X « Ekinlarini sug ’ orish asoslari » T . O ’ zbekiston milliy ensilopediyasi Davlat ilmiy nashriyoti 2005. 3. V . T . Lev va boshqalar « Sug ’ oriladigan dehonchilik va qishloq xo ’ jalik meliorasiyasidan amaliy mashg ’ ulotlar » T .1992. 4. Avezboyev S, Volkov S. «Yer tuzishning ilmiy asoslari»,T.2002 y. 5. Avezboyev S, Karaboyeva T «Yer tuzish» T. 2005y. 6. Avezboyev S, Troiskiy V.P. «Yer tuzishning ilmiy asoslari»,T.1996 y. 7.Tolipov G.A. va boshqalar «O’zbekiston Respublikasi yer kadastri».-T.1994 y.

O'xshashlar

Ер тузишда бажариладиган аниқ геодезик съёмкалар

Ер тузишни лойиҳалашда тайёргарлик ишлари ер тузишда геодезик ўлчаш ишларини асослаш

Ер майдонлари ҳисоблаш усуллари

Ер кадастри ер кадастрининг таркибий қисмлари

Ер тузиш харакатлари ер тузиш турлари ва тамойиллари