Yorug’lik difraksiyasi. Yorug’lik sochilishi - Fizika - Referatlar

Yorug’lik difraksiyasi. Yorug’lik sochilishi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

265 KB

Ko'chirib olish

Yo ru g’lik difraksiyasi. Yorug’lik sochilishi Reja: 1. Gyuygens – Frenel qoidasi. 2. Frenel va Fra u ngofer difraksiyasi. 3. Difraksion panjara. Panjarani ajrata olish qobiliyati. 4. Rentgen nurlarinig difraksiyasi. V ulf – B reg formulasi. 5. Y orug’likning sochilishi . Reley formulasi. 6. Yorug’likning o ’z – o’zida fokuslanishi. 7. Golografiya to'g’risida tushuncha. 8. Gologramma hosil qilish va qayta tasvirni hosil qilish. 9. Golografiyaning qo’llanishi.

 1.13 -rasm . б) Tayanch iboralar: yorug’lik difraksiyasi, Guyugens va Frenel qoidasi, difraksion panjara, panjaraning ajrata olish qobiliyati, rentgen nurlari, yorug’likning qaytishi, yorug’likning sochilishi, Reley formulasi, fokuslanish, golografiya tarixidan, golografiyaning asosi, gologramma hosil qilish, golografik tasvir hosil qilish, golografiyaning qo’llanilishi. 1. Gyuygens - Frenel qoidasi. Geometrik optika qonunlariga asosan, E ekranda T to'siqning soyasi doira shaklidagi qorong’i so h a kuzatilishi lozim. Tajribada shu narsa kuzatiladi. Lekin to'siqdan ekrangacha bo'lgan masofa to'siq o'lchamlaridan bir necha ming marta katta bo'lsa, ekranda ketma-ket yorug’lik va qorong’i konsentrik halqachalar kuzatiladi. Gyuygens prinsipiga asosan, to'lqin frontining har bir nuqtasini ikkilamchi to'lqinlarining manbalari deb hisoblash mumkin. Frenel uni to'ldirib, bu ikkilamchi to'lqinlarning manbalarini kogerent manbalar deb va fazoning ixtiyoriy nuqtasidagi tebranish bu nuqtaga yetib kelgan ikkilamchi kogerent to'lqinlar interferensiyalanishining natijasi deb qarash lozimligini aytib o'tadi Yorug’lik difraksiyasi. Yorug’lik difraksiyasi deb ataladigan hodisada, yorug’lik nurlari shaffofmas to'siqlardan egilib o'tib geometrik soya sohaga ki rib boradi. Difraksiya so'zi lotincha "difraksio" "egilib o'tish" dan olingan. Masalan, nuqtaviy monoxromatik yorug’lik manbai M dan tarqalayotgan yorug’lik nurlarining yo'liga shaffofmas jismdan yasalgan disk shaklidagi T to'siq joylashtirilgan bo'lsin. Geometrik optika qonunlariga asosan, E ekranda T to'siqning soyasi doira shaklidagi qorong’i soha kuzatilishi lozim. Tajribada shu narsa kuzatiladi. Lekin to'siqdan ekrangacha bo'lgan masofa to'siq o'lchamlaridan bir necha ming marta katta bo'lsa, ekranda ketma-ket yorug’lik va qorong’i konsentrik halqachalar kuzatiladi. 2. Frenel va Fra u ngofer difraksiyasi . Frenel difraksiyas i - bu difraksiya tarqaluvchi yorug’liklar difraksiyasi bo’lib, aylana shaklidagi tirqishdan bo’ladigan

difraksiya ko’rinishida ko’rib chiqamiz. Agar AB aylana shaklidagi tirqish to’lqin uzunligi darajasidan katta bo’lsa, bu vaqtda tirqishning tasviri ekranda hosil bo’ladi.Agar tirqishni kichraytirsak, tirqish tasviri o’rniga o’zaro bir-birini almashtiruvchi qora va oq xalqalar hosil bo’ladi. Agar aylana shaklidagi tirqishda tok Frenel zonalari sig’adigan bo’lsa, birinchi xalqa oq bo’ladi, agar tirqishga juft Frenel zonalari sig’adigan bo’lsa birinchi xalqa qora bo’ladi. Fraungofer difraksiyasi. Difraksiya hodisalari ikki sinfga bo'linadi. To'siqqa tushayotgan nurlar parallel dastasini hosil qilgan va difraksion manzara manbadan cheksizlikda mujassamlashgan holdagi hodisalarni Fraungofer tekshirgan. Shuning uchun bu hodisalar Fraungofer difraksiyasi deyiladi. Bir tirqishdan bo'ladigan difraksiya. To'g’ri to'rtburchakli tor tirqishli B ekranga parallel monoxromatik nurlar dastasi ekranga normal holda tushayotgan bo'lsin. Tirqishdan dastlabki yo'nalishda o'tayotgan barcha nurlar S linza yordamida linzaning fokal tekisligida joylashgan A ekrannning 0 nuqtasiga to'planadi. Bu barcha nurlar o'rtasidagi yo'l ayrimasi 0 ga teng bo'ladi. 0 nuqta orqali tirqishga parallel yorug’ yo'l o'tadi. Endi difraksiya tufayli tirqishdan o'tgan nurlarning faqat dastlabki yo'nalishda emas, balki bu yo'nalishga turli burchaklar ostida o'tishini nazarga olamiz (j burchak difraksiya burchagi deb ataladi ) . Tirqishdan shunday j = j 1 burchak ostida difraksiyalanuvchi nurlar dastasini ko'raylikki, dastaning chekka nurlari orasidagi yo'l ayirmasi D l yorug’lik to'lqinining uzunligiga teng bo'lsin: D l = 2 j /2 bunda butun dastani Frenel zonalari deb ataluvchi shunday I va II zonalarga ajratish mumkin, bu zonalar uchun I

zonaning har bir nuri bilan II zona mos nurining yo'l ayirmasi l /2 ga teng bo'ladi. Linza yordamida 0 1 nuqtadan o'tgan to’g’ri chiziqda to'plangan bu nurlar interferensiyalanadi va o'zaro so'nishadi. Natijada 0 1 orqali qorong’i yo'l - difraksiya minimumi o'tadi (bu qol 0 1 ga simmetrik bo'lgan 0´ 1 da ham ro'y beradi). j = j 2 burchak ostida difraksiyalanuvchi nurlar dastasinining chekka nurlar orasidagi D l yo'l ayirmasi 3 l /2 ga teng bo'lsin. Bu holda butun dastani uchta I, II, III Frenel zonalariga ajratish mumkin. Ikki qo'shni zonaning (I, II) bir-birini so'ndirishi tushunarli (chunki bu zonalarning nurlari orasidagi yo'l ayirmasi l /2 ga teng) III zona esa so'nmaydi va 0 2 nuqtadan o'tuvchi chiziqda difraksiya maksimumini beradi. 0 2 nuqtaga simmetrik bo'lgan 0´ 2 nuqtadan o'tuvchi to’g’ri chiziqda ham shunday maksimum paydo bo'ladi. 0´ 2 va 0 2 maksimumlarning yoritilganligi 0 maksimumning yoritilgangligidan ancha kam bo'ladi. Shunday qilib, Frenel zonalarning toq soniga mos burchaklar bilan difraksiyalanuvchi nurlar dastasi ekranda difraksiya maksimumlarini hosil qiladi, Frenel zonalarining juft soniga mos burchaklar bilan difraksiyalanuvchi nurlar dastasi difraksiya minimumlar hosil qiladi. Bu maksimumlarni hosil qiluvchi nurlarning difraksiya burchaklari ortishi bilan maksimumlarni yoritilganligi kamayadi. Natijada bir tirqishdan hosil qilinadigan difraksiya manzarasi markazi yorug’ yo'ldan har ikki tomonda simmetrik joylashgan qorong’i va yorug’ yo'llarning navbatlashishidan iborat. b) ikki va ko'p parallel tirqishlardan hosil bo'lgan difraksiya. Parallel monoxromatik nurlar dastasi bir-biridan d masofada joylashgan ikkita parallel tirqishi bo'lgan B ekranga perpendikulyar tushayotgan bo'lsin. Bunda bu tirqishlar yorug’likning kogerent manbalari bo'lib qoladi. Agar B ekran orqasida S yig’uvchi linza qo'yilgan bo'lsa, u holda linzaning fokal tekisligida joylashgan A ekranda difraksiya manzarasi vujudga keladi, bu difraksiya manzarasi ikki jarayonning, ya'ni yorug’likning har bir ayrim tirqishdan interferensiyasi natijasidir. Biroq bu manzaraning asosiy xususiyatlari ko'proq ikkinchi jarayon bilan aniqlanadi. Ikki parallel nurlar yo'llarining ayirmasi dsin j = nl . Agar bu ayirma

        +2  +1  0  -1  n = -2 В С А  А С B d 1.16-rasm . dsin = n shartni qanoatlantirsa, ekranda interferension maksimum kuzatiladi. Agar dsin j = (2n +1) 2  bo'lsa, interferension minimum kuzatiladi. Maksimumlarning mumkin bo'lgan soni, sin birligidan n £ d/l bo'ladi. Yorug’lik bir-biriga yaqin joylashgan ko'plab parallel tirqishlar to'plamidan difraksiyalanganida ham difraksiya manzarasining ko'rinishi ikki tirqishdan difraksiyalanishdagi ko'rinishda bo'ladi. Faqat maksimumlar ravshanroq va torroq, ularni ajratib turgan minimumlar esa keng va amalda butunlay qorong’i ko'rinadi. Bunday qurilma difraksiya panjarasi deyiladi. Masofa panjaraning davri deyiladi. Difraksiya panjaralari shisha plastinka yoki metall ko'zgu sirtiga ingichka shtrixlar (tirnashlar) chizish yo'li bilan tayyorlanadi. Difraksion panjara bilan yorug’lik to'lqin uzunligini aniqlash mumkin. 3. Difraksion panjara. Panjarani ajrata olish kuchi . Bu davriy ravishda tirqish va to’siqlardan iborat tiniq optik qurilma hisoblanadi. Tirqish kenligi b va to’siq kenligi a bo’lsa, difraksion panjaraning davri d=a+ b bo’ladi. Bu vaqtda panjaradagi tirqishlar soni: N = l/d . Bu yerda l – panja-raning eni. Bu tizimga parallel yorug’liklar tushganda Fraungofer difraksiyasi vujudga kelib, nurlar tushish yo’nalishiga nisbatan φ burchakka og’adilar. Bu nurlar linza yordamida to’planganda, linzaning fokall tekisligida o’zaro bir-birini almashtiruvchi oq va qora tasmlar hosil bo’ladi.

Bu vaqtda difraksion manzara bir nechta maksimumlardan iborat bo’ladi. Difraksiya vaqtida  burchakning ma’lum qiymatlarida ikkala tirqishning mos nuqtalaridan kelayotgn nurlar bir xil fazada bo’ladi. Bu nurlarning interferensiyalanishi natijasida intensivlikning asosiy maksimumi kuzatiladi. d sin  = 2 k 2  , k = 0, 1, 2, 3 …. Kuzatish burchagi φ ning ma’ lum qiymatlarida nurlar qarama-qarshi fazada bo’lib yo’llar farqi yarim to’lqin uzunligi juft karalli bo’ladi, bu holda nurlarning interferensiyalanishi natijasida yorug’lik intensivligining so’nishi kuzatiladi va qo’shimcha minimumlik sharti bajariladi. 2 2 sin   k a  Kuzatish burchagining ma’lum qiymatlari: 2)1 2( sin      k a kuzatiladi va bu shart qo’shimcha maksimumlar sharti hisoblanadi. Difraksion panjaraning ajrata olish qobiliyati. Agar difraksion panjaraga monoxromatik yorug’lik tushmasdan murakkab oq yorug’lik ko’rinishdagi yorug’liklar parallel tushsa, difraksion manzara oq va yorug’ tasmalar o’rniga binafsha rangidan boshlab, qizil ranggacha bo’lgan tasmalar majmuasi, ular orasida esa, qora tasmalar kuzatiladi. Tasmalar rangdorligi quyidagi tartibda bo’ladi. Eng kichik og’ush burchagi binafsha rangli tasma, undan keyin esa havo rang, ko’k, yashil, sariq, zarg’aldoq va qizil rangli tasma eng katta og’ish burchagiga ega bo’ladi. Har bir rangdagi tasma o’zining maksimumlariga ega bo’ladi. Reley qoidasiga ko’ra, maksimumlar bir-biridan ajirim chegarasi ordinata yo’nalishida umumiy maksimumning 0,8 qismiga teng bo’lsa, tasma ranglari o’zaro ajralgan deb hisoblanadi. Difraksion panjara va disfraksion asboblarning ajrata olish qobiliyati

  2 1 2 d dSin  1.17 -rasm . burchakli dispersiya va chizig’li dispersiya ko’rinishda bo’ladi. Burchakli disperisya:   d d D   cosb k D  bu yerda φ difraksiya vaqtida nurning og’ush burchagi , d  - to’lqin uzunligining o’zgarishi, k – difraksion manzaraning tartib raqami, b – difrak- sion panjaradagi tirqish eni. Dispersiyaning chizig’lik kattaligi ya’ni panjara yoki spektral asboblarning chizig’li ajrata olish qobiliyati quyidagicha aniqlanadi: 1 2 1         r 4.Rentgen nurlarining difraksiyasi. V ulf – B reg formulasi . Rentgen nurlarinig difraksiyasi. Difraksion manzara kuzatilishi uchun panjara doimiysi va to'lqin uzunliklarining tartibi bir xil bo'lishi kerak. Kristallarning panjara doimiysi ~10 -10 m va shuning uchun ko'rinadigan yorug’lik (l >> 5×10 -7 м ) uchun ularda difraksiya kuzatilmaydi. Nemis fizigi M.Laue kristallarda difraksiyani rentgen nurlari (>>10 -12 - 10 -8 м )da kuzatish mumkinligini birinchi bo'lib ko'rsatdi. Monoxromatik rentgen nurlari dastasi (1,2)-sirpanish burchagi ostida kristallga tushmoqda va 1,2 ikkilamchi to'lqin sifatida tarqalmoqda va interferensiyalanmoqda. Intensivlik maksimumlari - difraksion maksimumlar 2d sin q = ml (m=1,2,3, ...) da kuzatiladi. Bu ifodadan foydalanib, kristallarning atom tekisliklari orasidagi masofa (d) ni aniqlash mumkin (rentgenostrukturaviy tahlil). Bu usul elektronlar va neytronlardan foydalanib amalga oshirilishi mumkin (elektronografiya,

neytronografiya). d va m ni bo'lgan holda yorug’lik to'lqin uzunligini aniqlash mumkin. Vulf – Bregg formulasi. Rus olimi Yu.V.Vulf va ingliz fiziklari U.G. Bregg va U.L.Bregglar bir – biridan mustaqil ravishda kristall panjaradan hosil bo’ladigan difraksion manzaraning analizini quyidagi sodda usulda ham bajarish mumkinligini ko’rsatdilar kristall panjaraning tugunlari orqali bir – biridan barobar masofalarda parallel tekisliklar o’tkazamiz. Bundan keyin biz o’sha tekisliklarni atom qatlamlari deb ataymiz. Agar kristallga tushayotgan to’lqin yassi bo’lsa, bunday qatlamda yotuvchi atomlar yuzaga keltiradigan ikkilamchi to’lqinlarning o’ramasi ham tekslikdan iborat bo’ladi. Shunday qilib, bir qatlamda yotgan atomlarning natijaviy ta’sirini atomlar bilan qoplangan sirtdan odatdagi qaytish qonunlari bo’ycha qaytgan yassi to’lqin ko’rinishida tasavvur qilish mumkin. Turli atom qatlamlaridan qayta yassi ikkilamchi to’lqinlar o’zaro kogerent va difraksion panjaraning har xil tirqishlaridan berilgan yo’nalishda tarqalayotgan to’lqinlar kabi interferensiyalashadi. Shuning bilan birga, difraksion panjaradagi kabi qo’shni to’lqinlar uchun yo’llar farqi λ ga karrali bo’lgan yo’nalishlardan tashqari hamma yo’nalishlarda ikkilamchi to’lqinlar amalda bir-birini yo’qotadi. Qo’shni atom qatlamidan qaytgan ikki to’lqinning yo’llar ayirmasi 2 d sin υ bo’ladi; bunda d qaralayotgan qatlamlarga perpendikulyar yo’nalishda kristallning birdaylik davri, υ – yutilish burchagiga qo’shimcha burchak bo’lib, tushuvchi nurlarning sirpanish burchagi deb ataladi. Demak, difraksion maksimumlar hosil bo’ladigan yo’nalishlar quyidagi shart bilan aniqlanadi va Vulf – Bregg formulasi deb ataladi. 2dsinυ=±mλ (m = 1,2,3…….) 5. Y orug’likning sochilishi . Reley formulasi. Yorug’lik qaytishi. Agar yorug’lik ikkita muhitning chegarasiga tushsa, unda tushuvchi nur ikkita nurga ajraladi. Bular qaytuvchi va sinuvchi nurlar. Yorug’lik nuri deganda, yorug’lik energiyasi tarqaladigan yo’nalish tushuniladi. Yorug’lik nurining intensivligi esa vaqt birligida nur yo’nalishiga perpendikulyar bo’lgan birlik yuzadan oqib o’tadigan energiya bilan aniqlanadi. Tushuvchi va qayta nurlar hamda ikki muhit chegarasidagi, nurning tushush

nuqtasiga o’tkazilgan perpendikulyar bir tekislikda yotadi. Qaytish burchagi i 1 ׳ tushish burchagi i 1 ga teng: i ׳ 1 =i 1 Y orug’likning sochilishi . Tiniq bo'lmagan muhitlarda, ya'ni optik jihatdan bir jinslimas bo'lgan muhitda ham yorug’lik difraksiyasi kuzatiladi. Bunday muhitlarga aerozonlar (bulut, tutun, tuman), emulsiya, kolloidli eritmalar va hokazolar kiradi, ya'ni mayda zarrachalar suzib yurgan muhitlar kiradi. Yorug’lik bunday muhitdan o'tayotib tartibsiz joylashgan bir jinsli bo'lmagan joylardan, zarralardan difraksiyalanadi va hamma yo'nalishda bir xil intensivlik beradi, bunda aniq bir difraksion manzara hosil bo'lmaydi. Bu hodisa tiniq bo'lmagan (xira) muhitda yorug’likning sochilishi deb ataladi. Misol uchun quyosh nurining ingichka dastasi changli havodan o'tayotib, sochiladi va ko'rinadigan bo'lib qoladi. Yorug’likning sochilishi begona zarralari bo'lmagan toza muhitlarda ham kuzatilishi mumkin. L.I.Mandelshtam bu hodisani muhitning sindirish ko'rsatkichining doimiy emasligi bilan ya'ni nuqtadan nuqtaga o'tganda o'zgarishi bilan tushuntiradi. Keyinchalik M.Smoluxovskiy bunga sabab molekulalar xaotik issiqlik harakati tufayli yuzaga keladigan zichlikning fluktuatsiyalari bo'lishi mumkinligini ko'rsatdi. Bunga sabab yangi muhit anizotropligi bo'lishi mumkin. Bunday sochilishlar molekulyar sochilish deb ataladi. Osmon rangining ko'kligi molekulyar sochilishi bilan tushuntiriladi. D.Reley bo'yicha sochilgan yorug’lik intensivligi I ~ l -4 , shuning uchun havo rang ko'k nurlar, sariq va qizil nurlarga nisbatan ko'proq sochiladi va osmon havorang (ko'k) bo'lib ko'rinadi. Zichlik va intensivlik fluktuatsiyalari temperatura ortishi bilan ortadi. Shuning uchun yozda osmon rangi qishdagidan ko'ra to'yinganroq bo'ladi. Reley formulasi. Yorug’likning ko’zguli qaytishi vaqtida monoxramatik fazaviy tezligi k    bu yerda ω – monoxramatik davriy chastotasi, k - to’lqin soni.

Yorug’likning spontan sochilishi vaqtida uning faza tezligi bilan birga guruppa tezligi vujudga keladi. Guruppa tezligining qiymati u = dω/dk bo’ladi. bu tenglamaga ω – qiymati qo’yilsa dk dk dk k d dk d u         ) (           d d d d dk dk   2 2 2     d d u   Reley formulasi kelib chiqadi. Muhitning sindirish ko’rsatgichi bilan yorug’likning tezligi orasida bog’lanishda foydalangan holda nλ=2πc/ω Guruppa tezligining qiymati quyidagicha aniqlanadi.   d dn n c u /   6. Yorug’likning o ’z – o’zida fokuslanishi. Parallel yorug’lik oqimi muhitda tarqalganda, difraksiya hodisasi tufayli chekka sohalarga ham tarqaladi. Agar muhit suyuqlik yoki (ba'zan) kristall bo'lsa bunday bo'lmasligi ham mumkin ekan. Shunday tajribalardan birida rubin lazeri ( l = 9643 А ~qizil soha) ning qizil dastasi F filtrni va dumaloq diafragmani o'tgandan so'ng shaffof suyuqlik, masalan, nitrobenzolga tushadi. Quvvat Р ~ 0,5 Vt bo'lganda odatdagi chiziqli optika qonunlariga binoan difraksion manzara hosil bo'ladi. Quvvat P kr = 20 kVt ga teng bo'lsa, yorug’lik chetga tarqalmasdan dasta bo'lib tarqaladi. P>P kr da dasta muhitda siqilib P ~ P 1 , o'z-o'zidan

fokuslanadi. Buning sababi muhit sindirish ko'rsatkichi yorug’lik intensivligi ortib borishi bilan ortishidir: n = n 0 +n 1 E 2 n 0 =0 Bunda nur egallagan soha optik jiqatdan zich bo'lib qoladi va dasta fokuslanadi. Lazer nurining intensivligi ma'lum chegaraviy intensivlikdan katta bo'lsa, asosiy chastota (w) ga yo'ldosh sifatida xosil bo'ladigan spektrlar-satellitlarning intensivligi ortib ketar ekan va asosiy chastotali chiziq intensivligiga teng bo'lib qolar ekan. Satellitlar soni ham ortib ketar ekan va w ± 2W; w ± 3W; w ± 4W va hokazo komponentalar paydo bo'lar ekan. Ayniqsa, bu hodisa rubin lazer nurini siqilgan gaz (vodorod, azot) da sochilishida yorqin namoyon bo'ladi. Intensivlik 10 8 - 10 9 vt/sm 2 yetganda, sochilgan nur tarkibidagi komponentalar shu darajada ko'payadiki, tushayotgan qizil bo'lgan nur chiqishda oq yorug’likka aylanadi. Shunday qilib, muhit bilan ta'sirlashish natijasida yorug’likning spektral tarkibi o'zgaradi. 7. Golografiya to'g’risida tushuncha. Golografiya grekcha "holo" "to'liq", "grafic", "yozaman" so'zlaridan tashkil topgan bo'lib, u buyumlarning tashqi ko'rinishini "yozib olish" ning maxsus usulini anglatadi. Bu usul 1947 yilda D.Gabor tomonidan kashf qilingan. Golografiyaning mohiyati buyumdan kelayotgan nurlanishning to'lqin frontini fotoplastinkaga qayd qilish (yozib olish), so'ng buyumning tasvirini vujudga keltirish maqsadida bu frontni tiklashdan iborat. Fotografiyada yoritilgan ob'ektning ayrim nuqtalaridan qaytgan nurlar fotoplastinka yoki fotoplyonka tekisligining ayrim nuqtalariga ob'yektiv yordamida fokuslanadi. Bunda buyum barcha qismlarining tasvirlari ravshan bo'lavermaydi. Fotoapparat biror tekislikka ravshan qilib moslangan bo'lsa, buyumlarning shu tekislikda yotuvchi nuqtalarining tasvirlari ravshan bo'lib chiqadi. Buyumning bu tekislikdan beriroqdagi yoki nariroqdagi qismlarining tasvirlari esa unchalik aniq bo'lmaydi. Masalan, bino oldida turgan odamning fotografik tasvirida odam gavdasi berkitib turgan bino qismini fotografiyaga turlicha vaziyatlardan qaragan bilan bari bir ko'rib bo'lmaydi. Bundan tashqari, binoni odamdan qanchalik uzoqda

G lazer Ko’zgu Buyum 1.18 -rasm . joylashganligi ham aniqlab bo'lmaydi. Bino va odamning tasvirlari bitta tekislikda ko'rinadi. Fotoplastinkada buyumning ayrim nuqtalaridan qaytgan nurlarning nisbiy intensivliklari qayd qilinadi. Bu nurlar fazalari orasidagi munosabatni fotoplastinkaning qorayishiga hech ta'siri yo'q. Vaholanki, fazalar orasidagi munosabat buyumning ayrim nuqtalarini fotoplastinkadan uzoqliklariga bog’liqdir. 8. Gologramma hosil qilish va qayta tasvirni hosil qilish. Gologramma hosil qilish. Kogerent yorug’lik dastasi ikkiga ajratilib, uning bir qismi buyum (B) dan qaytib fotoplastinka (G) ga tushadi. Bu to'lqinni signal to'lqin yoki buyum to'lqin deyiladi. Ikkinchi qismi esa qaytargich plastinka (K) dan qaytib fotoplastinkaga tushadi. Uni tayanch to'lqin deyiladi. Bu ikki guruh kogerent to'lqinlar fotoplastinkada qo'shilib intenferension manzara hosil qiladi. Fotoplastinkaga ishlov berilgandan so'ng oshkor bo'ladigan bu interferension manzara gologramma deyiladi. Gologrammada buyumdan qaytgan to'lqinlarda, ya'ni buyum to'lqinlarining amplituda hamda fazalari to’g’risidagi axborotlar qayd qilingan. Haqiqatan, buyum va tayanch to'lqinlarning fazalari bir xil bo'lsa, bu to'lqinlarning amplitudalari qo'shiladi. Shuning uchun pozitiv gologrammaning bunday nuqtalari shaffofroq (negativ gologrammada esa xiraroq) bo'ladi. Buyum va tayanch to'lqinlar fazalari mos bo'lmagan tarzda yetib kelgan gologrammada nuqtalar esa qorong’iroq bo'ladi. Golografik tasvirni tiklash. Demak, buyumdan qaytgan nurlarning faqat amplitudalarinigina emas, balki fazalarini ham fotoplstinkada qayd qilish usulini topish lozim. Bu usul golografiyadir. Golografiya to'lqin optikasining asosiy qonunlari - intenferensiya va difraksiya qonunlaridan foydalanish asosida vujudga keldi.

Tasvirni tiklash uchun gologramma avvalgi holatiga joylashtiriladi va uni "tayanch" bilan yoritiladi. Natijada interferension strukturadagi difraksiya tufayli buyum to'lqinning nusxasi tiklanadi.

Adabiyotlar: 1. I.V.Savelyev. "Umumiy fizika kursi." I-qism. Toshkent: O’qituvchi,1973 y. 2. I.V.Savelyev. "Umumiy fizika kursi." II-qism. Toshkent: O’qituvchi,1973 y. 3. I.V.Savelyev. "Umumiy fizika kursi." III-qism. Toshkent: O’qituvchi,1973 y. 4. S.X. Astanov, M.Z. Sharipov, N.N. Dalmuradova, M.Sh.Ivayev "Fizik kattaliklar va ularning o'lchov biriliklari" elektron o'qitish kursi EHM uchun yaratilgan dastur. O'zbekiston Respublikasi davlat patent idorasi GUVOHNOMA № DGU 00975 Toshkent, 12 iyul 2005 y. 5. A.G.G’aniev, A.K.Avliyoqulov, G.A.Almardonova “Fizika” I qism Toshkent 2007 y. 6. S.X.Astanov, M.Z.Sharipov, N.N.Dalmuradova, R.V.Metanidze “Umumiy fizika kursining elektr bo’limidan” elektron darslik.

O'xshashlar

Yorug’lik difraksiyasi. Gyuygyens - Frenel prinsipi

Yorug’lik difraksiyasi va uning qo’llanilishi

Yorug’lik difrаktsiyasi

Yorug’lik nurlarining monoxromatliligi va kogerentligi. Yorug’lik intenferensiyasi

Yorug’lik interferensiyasi. Interfrometrlar