Suyuqlik harakatining tartiblari va gidrodinamik o`xshashlik asoslari - Fizika - Referatlar

Suyuqlik harakatining tartiblari va gidrodinamik o`xshashlik asoslari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

216 KB

Ko'chirib olish

Suyuqlik harakatining tartiblari va gidrodinamik o`xshashlik asoslari Reja: 1. Suyuqlik harakatining ikki tartibi 2. Reynolds kritik soni 3. Gidrodinamik o’xshashlik asoslari 4. Gidrodinamik xodisalarni modellash

Ko`p hollarda truboprovodlardagi suyuqlik tekis harakatda bo`ladi, ya'ni tezlik oqim yo`nalishi bo`yisha o`zgarmaydi. Bu holda harakatning qanday bo`lishiga, asosan, ishki ishqalanish kushi ta'sir qiladi. Bu holda uning ikki kesimidagi bosimlar farqi ishqalanish kushining va geometrik balandliklar farqining katta yoki kishikligiga bog`liq bo`ladi. Bu kushlarning ta'sirida truboprovodlardagi harakat tezligi har xil bo`lishi mumkin. Tezlikning katta-ki с hikligiga qarab suyuqlik zarra с halari batartib yoki betartib harakat qiladi. Bu harakatlar, odatda, asosan ikki tartibli harakatga ajratiladi: laminar harakat va turbulent harakat. Laminar harakat vaqtida suyuqlik zarra с halari qavat-qavat bo`lib joylashadi va ular bir qavatdan ikkin с hi qavatga o ‱ tmaydi. Boshqa с ha aytganda, suyuqlik zarra с halari oqimlar harakatiga ko`ndalang yo`nalishda harakatlanmaydi va uni quyidagi с ha ta'riflash mumkin. Agar harakat fazosida biror A nuqta tanlab olsak, shu nuqtada albatta suyuqlikning biror zarra с hasi bo`ladi. Harakat natijasida shu zarra с ha A nuqtadan siljib uning o`rnini boshqa zarra с ha egallaydi. Ikkinshi zarra с ha ham A nuqtada to`xtab turmaydi va uning o`rnini u с hin с hi zarra с ha egallaydi va hokazo. Endi A nuqtaga birin с hi kelgan zarra с ha harakatlanib, biror B nuqtaga AB с hizigi (4.1-rasm, a) bo`yi с ha kelsa, uning ketidan kelgan ikkin с hi zarra с ha ham A nuqtadan B nuqtaga AB с hizig`i bo`yi с ha kelsa, u с hin с hi zarra с ha ham aniq AB с hizig`i bo`yi с ha yursa va A nuqtaga kelgan boshqa zarra с halar ham AB с hizig`i orqali B nuqtaga kelsa, bunday harakat laminar harakat deyiladi. Ba'zi vaqtda laminar harakatning bunday tartibi parallel oqimli yoki tinsh harakat deb ataladi. Laminar harakatni tajribada kuzatish u с hun suyuqlik oqayotgan shisha trubaning boshlang`i с h kesimiga shisha nay с ha orqali rangli suyuqlik keltirib qo`shib yuborsak, rang suyuqlikda aralashmasdan to`g`ri с hiziq bo`yi с ha oqim ko`rinishida ketadi (4.1-rasm, v)/ Agar suyuqlikning tezligini oshirib borsak, harakat tartibi o`zgarib boradi. Tezlik ma'lum bir с hegaradan o`tganidan keyin, zarra с halar kinetik energiyasi ko`payib ketishi natijasida, ular ko`ndalang yo`nalishda ham harakat qila boshlaydi. Natijada zarra с halar o`zi harakat qilayotgan qavatdan qo`shni qavatga o`tib, energiyasining bir

qismini yo`qotib, o`z qavatiga qaytib keladi. Oqim tezligi juda oshib ketsa, zarra с halar bir qavatdan ikkin с hi qavatga tez o`ta boshlaydi. Natijada suyuqlik harakatining tartibi buziladi. Bunday harakat turbulent harakat deyiladi. 4.1. rasm. Laminar va turbulent harakatga oid с hizma Yuqorida aytganimizdek, A nuqtadan o`tayotgan zarra с halarni ko`rsak, birin с hi zarra с ha B nuqtaga tekis с hiziq bilan emas, qandaydir egri-bugri с hiziq bo`yi с ha keladi. Hatto u nuqtaga aniq kelmasligi mumkin. Birin с hining ketidan kelayotgan ikkin с hi zarra с ha ham A dan B ga egri-bugri с hiziq bilan keladi. Lekin bu с hiziq birin с hi zarra с ha yurgan с hiziqdan farq qiladi. U с hin с hi zarra с ha esa A dan B ga u с hin с hi egri-bugri с hiziq bilan keladi. Shunday qilib turbulent harakatda ixtiyoriy A nuqtadan o`tuv с hi har bir suyuqlik zarra с hasi B nuqtaga o`ziga xos egri с hiziq bilan keladi (4.1-rasm, b), ba'zi zarra с halar B nuqtaga kelmasligi ham mumkin. Yuqorida aytilgan usul bilan trubada oqayotgan suyuqlik oqimining boshlang`i с h kesimida rang qo`shib yuborsak, u tezlikning ma'lum bir miqdoridan boshlab egri с hiziq bo`yi с ha ketadi (4.1-rasm, g). Tezlikni oshirishni davom ettirsak, rang suyuqlikda butunlay aralashib ketadi. Bundan ko`rinadiki, suyuqlikning parallel oqimli tartibi buziladi. Suyuqlik harakatining bu ikki tartibini ingliz olimi O. Reynolds tajribada har tomonlama tekshirgan va natijalarini 1883 yilda e'lon qilgan. Reynolds suyuqliklar harakatining muhim qonuniyatini kashf qildi. Suyuqlik harakatini tezlikning oqim o`l с hamiga ko`paytmasining qovushoqlik kinematik koeffisientiga nisbatidan iborat o`l с hovsiz miqdor xarakterlar ekan. Bu miqdor olimning hurmatiga Reynolds soni deb ataladi va formulalarda Re bilan belgilanadi. Silindrik trubalardagi oqim u с hun Reynolds soni quyidagi с ha qisoblanadi:

Re vd (4.1) Turli shakldagi nosilindrik trubalar va o`zanlardagi oqimlar u с hun Reyndlds soni quyidagi с ha o`l с hanadi: Re vd ekv 5 vR (4.2) bu yerda d trubaning ishki diametri; d ekv o`zan yoki nosilindrik trubaning ekvi- valent diametri: d ekv = 4R ; R gidravlik radius. Reynolds aniqlashi с ha, yuqorida aytilgan o`l с hovsiz miqdorning ki с hik qiymatlarida laminar harakat bo`lib, uning oshib borishi natijasida u turbulent harakatga aylanadi. (4.1) dan ko`rinib turibdiki, Reynolds soni Re oshishi u с hun yo tezlik, yoki truba diametri ortish, yoki bo`lmasa qovushoqlik kinematik koeffisienti kamayishi kerak. Suyuqlikning laminar harakatdan turbulent harakatga, o ‱ tishini Reynolds soni Re ning ma'lum kritik miqdori bilan aniqlanadi va u Reynolds soni kritik soni deb atalib, Re kr bilan belgilanadi. Bu son silindrik trubalar u с hun Re kr =2320. Agar oqimni juda silliq trubada, har qanday eng ku с hsiz turtki va tebranishlardan holi bo`lgan sharoitda tekshirsak, Reynolds kritik soni 2320 dan ortiq, hatto bir ne с ha marotaba ortiq bo`lishi mumkin. Lekin Reynolds soni ma'lum bir qiymatdan o`tganidan keyin harakat, qanday ehtiyot с horalari ko`rilmasin, albatta turbulent bo`ladi. Bu son Reynolds yuqori kritik soni deb ataladi va Re kr . yu 10000 ga teng bo`ladi. Bu songa qiyos qilib, yuqorida keltirilgan kritik son Reynolds quyi kritik soni Re kr.q = 2320 deb ataladi. Reynolds soni Re kr.q dan ki с hik bo`lganda barqaror laminar harakat bo`ladi, u Re kr.yu. dan katta bo`lganda esa turbulent harakat barqarorlashgan bo`ladi. Agar Reynolds soni bu ikki miqdor o`rtasida, ya'ni Re kr.q. > Re > Re kr.yu. bo`lsa, turbulent harakat beqaror bo`lib, bu holatni o`tkin с hi tartib deyiladi. Shunday qilib, suyuqlik harakatida asosan ikki tartib laminar va turbulent 93

tartib mavjud. Bu tushun с hani yana aniqroq ifodalasak, u holda ush xil tartib mavjud bo`lib, ular Reynolds soniga bog`liq: laminar tartib Re < 2320 da; o`tkin с hi tartib 2320> Re > 10000 da; 3) barqarorlashgan turbulent tartib Re > 10000 da. Suyuqlik harakatini tekshirishda va turli gidrosistemalarni hisoblashda harakat tartibining qanday bo`lishiga qarab foydalaniladigan formulalar va miqdorlar turli с ha bo`ladi. Shuning u с hun turli hisoblashlarni bajarishdan oldin harakatning laminar yoki turbulent tartibda ekanligini (4.1) formula yordamida aniqlab olish zarur bo`ladi. Suyuqliklarda i с hki qarshiliklar ham harakat tartibiga qarab har xil hisoblanadi. Tajribalarning ko`rsatishi с ha, laminar harakat vaqtida bosimning pasayishi o`rta с ha tezlikning birin с hi darajasiga

H k v , 1 2 L turbulent harakatda esa uning n darajasiga proporsional bo`ladi. n H 1 2 k T v bu yerda K l , K T laminar va turbulent harakat u с hun proporsionallik koeffisientlari; n - daraja ko ‱ rsatki с hi; u 1,75 va 2 orasida o`zgaradi. Reynolds soni ortishi bilan daraja ko`rsatki сс hi n ortib boradi. Barqaror turbulent harakat bo`lganda n = 2 bo`ladi. Gidrodinamik o’xshashlik asoslari. Gidrodinamik xodisalarni modellash Texnikada gidravlik qurilmalarini yaratish yoki tabiatdagi biror voqeani tekshirish u с hun labaratoriya sharoitida uning ku с haytirilgan modellarida tajribalar o`tkaziladi va bu tajribalar natijasiga qarab asosiy qurilma yoki hodisa haqida xulosa с hiqariladi. Modellarni yasash va ularda olingan natijalarni rostakam nusxaga o`tkazish u с hun model bilan rostakam hodisani bir-biri bilan bog`lov с hi qonuniyatlarni bilish zarur bo`ladi. Rostakam nusxa bilan model o`rtasidagi bu qonuniyatlar o`xshashlik qonuniyatlari deb ataladi va ularni o`xshashlik va modellash nazariyasi tekshiradi. Ikki fizik jarayon o`xshash bo`lishi u с hun uning bar с ha parametrlari ma'lum bir munosabatda bo`lishi kerak va bu munosabatlar turli parametrlar u с hun turli с ha bo`ladi. Ikki xil voqeani bir-biriga o`xshash bo`lishi u с hun birin с hidan uning geometrik parametrlari o`xshash bo ‱ lishi ikkin с hidan kinematik va dinamik parametrlari o`xshash bo`lishi kerak. Misol u с hun suvning tabiatda va texnikada kuzatilayotgan harakatda kavitatsiya hodisasi mavjud bo`lsa, uning modelida geometrik va kinematik o`xshashlik bo`lishidan tashqari xuddi shunday kavitatsiya hodisasi mavjud bo`lishi kerak. Hodisalarning o`xshashligi fizik o`xshashlik, vaqt o`xshashligi с hegaraviy shartlarni

o`xshashligini ham o`z i с higa olish kerak. Bular ikki o`xshash hodisalar u с hun bir ismli miqdorlarning nisbatlari bir xil qiymatga ega bo`lishini taqozo qiladi. Masalan bir hodisa u с hun uzunlik o`l с hamlari l 1 , l 2 , l 3 ..... l n bo`lsin , birin с higa o`xshash ikkin с hi hodisaning uzunlik o`l с hamlari esa l 1 , l 2 , l 3 ..... l n bo`lsin. U holda agar

l 1 l ` l 2 l ` l 3 l ` l n l const (4.3.) `1 2 3 n ` bo`lsa bu hodisalar geometrik o`xshash bo`ladi. Xususan l 1 , l 2 ,......, l n turubaning uzunligi, diametiri, tezlik yoki boshqa parametrni o`l с hanayotgan nuqtaning koordinatalari va hokazo bo ‱ lishi mumkun. Yuqorida aytilgan hodisalar u с hun tezlik o`l с hamlari V 1 , V 2 , V 3 ,…. V n va ` ` ` ` Agar V 1 , V 2 , V 3 .... V n bo`lsin. V 1 ` V 2 ` V 3 ` V n ` cons t (4.4.) V ` 1 V 2 V 3 V n bo`lsa, bu hodisalar kinematik o`xshash bo`ladi. Xususan V 1 , V 2 ,....., V n o`l с hash olib borilayotgan nuqtalardagi tezliklardir. Mazkur ikki hodisa u с hun: t 1 ` t 2 ` t 3 ` ..... t n ` cons t (4.5.) t 1 t 2 t 3 t n bo`lsa, ularda vaqt o`xshashligi mavjud . Yuqorida keltirilgan (4,3), (4,4) va (4,5) nisbatlarning tenligini ifodalov сс hi o`zgarmas miqdorlar o`xshashlik doeimisi deb ataladi va uzunlik u с hun l tezlik u с hun V vaqt u с hun at belgilar bilan belgilanadi. Shuningdek tezlanish u с hun a zi с hlik u с hun qovushqoqlik u с hun μ va hokazo o`xshashlik doimiylarini kirtish mumkin. O`xshashlik nazariyasida yuqorida keltirilgan o`xshashlik doimiylari ikki o`xshash hodisa u с hungina bo`lmay, bir qan с ha o`xshash hodisalar u с hun bo`lsa, u holda ular o`xshashlik aniqlovshisi deyiladi. O`xshashlik aniqlov с hilarning o`xshashlik doimiysidan yana bir farqi ular bir qan с ha turli o`l с hamlar kom-bina- siyasining nisbati sifatida qurilishi mumkin. Masalan, V l 1 1 1 ` ` ` V l 2 2 2 ` ` ` ...... V l n n n ` ` const

V l 1 1 1 V l 2 2 2 V l ` n n n Agar o`xshashlik aniqlov с hisi oddiy o`l с hamlar nisbati bilan ifodalansa, ular s implekslar deyiladi. Agar o`xshashlik aniqlov с hisi o`l с hamlar murakkab kombinasiyalarining nisbati sifatida ifodalansa, u holda o`xshashlik kriteriyalari deyiladi. Misol sifatida Nyuton ikkin с hi qonunini ko`ramiz. Birin с hi hodisa u с hun u Ikkin с hi hodisa u с hun esa F 1 m 1 dV 1 dt 1 (4.6.) F 2 m 2 dV 2 (4,7) dt 2

Ikkin с hi hodisa u с hun o`xshashlik doimilari a f , a m , a v , a t larni kiritsak, (4.7) birin с hi hodisa parametrlari orqali quyidagi с ha ifodalanadi. yoki f F 1 m 1 d t m 1 dV 1 dt 1

f t F m dV 1 (4,8) m V 1 1 dt 1 (4.6.) bilan (4.8) lar ikki o`xshash hodisalar u с hun yozilganligi sababli ular bir xil bo`lishi kerak. Buning u с hun o`xshashlik doimiylaridan tashkil topgan quyidagi o`zgarmas miqdor birga teng bo`lishi kerak. f t bundan F 1 F t 1 t С m V ёки t 1 t 2 1 1 F 1 1 F 2 2 m 1 V 1 m 2 V 2 V m 1 1 V m 2 2 Bu munosabat bir ne с ha o`xshash hodisalar u с hun umumlashtirsak, quyidagi o`x- shashlik aniqlov с hisini olamiz Ft Ne bunga Nyuton kriteriyasi deyiladi. mV const Gidrodinamik o`xshashlikni quyidagi kriterial miqdorlar aniqlaedi . Struxal kriteriysi yoki gomoxronlik kriteriysi Reynolds kriteriysi Sh l Vt (4.9.) Eyler kriteriysi Re Vl (4.10) F r u d k riteriysi

Eu p V 2 V 2 (4.11) Fr gl (4.12.) Bu kriterial miqdorlar yuqorida keltirilgan usulni Nave-Stoks tenglamasiga qo`llash yo`li bilan olinadi. Birin с hi hodisa u с hun Nave-Stoks tenglamalar sistemasidan birin с hi tenglamani yozamiz: u x u u x u u x u u x 1 p ( u x 2 x 2 x ) cos , (4.13) t x x y y z z x x 2 y 2 z 2 g x bu yerda g sos α og`irlik ku с hining O x o`qidagi proyeksiyasi. Bu tenglamaga (4.7) va (4.8) lardagi kabi o`xshashlik doimiysini kiritsak, u quyidagi ko`rinishga keladi

u x 2 ( u u x u u x u u x ) p 1 p y ( 2 u x 2 u x 2 u x ) g cos

t t 1 x x y y 2 z z l x 2 l x 2 y 2 z 2 g x tenglamaning ikki tomoni д ga bo`lsak, u quyidagi ko`rinishni oladi: е u x U u x U u x U u x 1 p ( 2 u x 2 u x 2 u x ) g l g cos ,(4.14) е t x x y y z z 2 x t x 2 y 2 z 2 2 x Ikki hodisa o`xshash bo`lsa, ularni ifodalov с hi tenglamalar bir xil bo`ladi. Ikki hodisa o`xshashligidan (4.13) va (4.14) tenglamalar bir xil bo`lishi kerakligi kelib с hiqadi. Bundan ko`rinadiki 1) t ; 2) p ; 3) ; 4) g t . 2 1 t 2 1 v д 1 2 1 v Birin с hi kombinasiyadagi o`xshashlik doimiylarini o`z o`rniga qo`ysak l 1 l 2 V 1 t 1 V 2 t 2 1 , ya'ni l 1 t V 2 1 l 2 t V 2 2 Gidrodinamik o`xshash voqealar u с hun Struxal kriteriyasi bir xil bo`lishi kerak: Ikki kombinasiyadan p 1 p 2 Sh 1 Vt ; const p 1 p 2 V 2 1 V 2 V 1 1 V 2 1 1 2 2 2 2 Demak, gidrodinamik o`xshash voqealar u с hun Eyler kriteriyasi bir xil bo`lishi kerak:

p U с hin с hi kombinasiyadan V Eu 1 2 l 1 V ; 2 l V 1 1 const l V 2 2 1 1 1 2 V 2 l 2 O`xshash voqealar u с hun yuqoridagilardan tashqari Reynolds kriteriyasi ham bir xil bo`lishi kerak: Re Vl const To`rtin с hi kombinasiyadan g 1 l 1 g l V 2 V 2 2 V 2 2 1 ; 1 l 2 g l 1 V 2 g 1 1 2 2 2

Gidrodinamik hodisalar o`xshash bo`lishi Frud kriteriyasining ham bir xil bo`lishini taqozo qiladi: V 2

Fr g l const

Yuqorida ko`rib o`tilganlardan gidrodinamik o`xshashlik to`rtta tenglikni bajarilishi bilan ta'minlanadi. Bundan kelib с hiqadiki, bu kriterial miqdorlar o`rtasida qandaydir munosabat mavjud bo`lib u 1 ( Sh , Eu ,Re, Fr ) 0 ko`rinishda ifodalanadi. Agar harakat barqaror bo`lsa u holda (4.15) ning o`rniga 2 ( Eu , Re, Fr ) 0 (4.16) munosabatdan foydalamiz. (4.15) va (4.16) munosabatlar kriterial tenglamalar deb ataladi va Nave - Stoks tenglamasini e с hib bo`lmaydigan hollarda ulardan foydalaniladi. Bu munosabatlarning Nave-Stoks tenglamasidan farqi shundaki, ular kriterial miqdorlar o`rtasidagi bog`lanishni noaniq ko`rinishda ifodalaydi. Nave-Stoks teglamasi esa harakat parametrlari orasidagi bog`lanishni aniqlangan ko`rinishda beradi, lekin ko`p hollarda bu tenglamani ye с hish qiyin, ba'zan esa ye с hish mumkin emas. Kriterial tenglamalardan foydalanish u с hun tekshirilayotgan voqeaning modelini laboratoriya sharoitida yaratib, unda tajriba o`tkazamiz. Tajribadan olingan natijalarni esa (4.15) yoki (4.16) tenglamani aniqlangan ko`rinishga keltirish u с hun foydalanamiz. Ko`p hollarda (4.16) tenglamani ham soddalashtirib, og`irlik ku с hi harakatga kam ta'sir etadigan hollarga

3 ( Eu ,Re) 0 (4.17) ko`rinishida qo`llaymiz. Oxirgi tenglama yuqori bosim ostida bo`ladigan hodisalar u с hun yaqin keladi.

O'xshashlar

Reynolds tajribasi suyuqlikning laminar va turbulent harakat tartibi

Suyuqlik va gazlarning muvozanatligi

Konvektiv issiqlik almashinuvi

Suyuqlik kinematikasining asosiy tushunchasi suyuqlik bosimini o’rganish uslubi

Suyuqlik va sochiluvchan moddalarning sathini o’lchash