Машғулот Фотосинтез процесси - Fizika - Referatlar

Машғулот Фотосинтез процесси

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

92.5 KB

Ko'chirib olish

Машғулот Режа: 1. Фотосинтез процесси. 2. Импульсли концентрланган қуёш ёруғлигини ўсимлик уруғига таъсири. 3. Инфрақизил ва ультрабинафша нурларнинг ўсимликка таъсири.

Маълумки, тўғри қуёш радиацияси ва сочилган қуёш радиацияси биргаликда Ерда табиий ёритилганликни вужудга келтиради. Қишлоқ хўжалигида қуёш энергиясидан фойдаланишда табиий ёритилганликнинг сутка ва йил давомида ўзгаришини билиш керак, чунки ёритилганликнинг ўзгариши ҳам ўсимлик ўсиши ва ривожланишига таъсир қилади. Кундузги ёритилганликни қуёш радиациясининг бир қисми, яъни кўринадиган нурларгина рўёбга чиқаради. Қуёш радиацияси Ерга тушаётган қуёш нурларини энергетик жихатдан характерлайди. Ёритилганлик эса қуёш нурининг фотомертик характеристикаси бўлиб, қуёш радиациясидан фарқли равишда ёруғлик бирликларида ўлчанади. Ёритилганликнинг СИ даги ўлчов бирлиги - люкс бўлиб, қуйидагига тенг:   2 1 1 1 м люмен люкс Қуёш радиацияси ва ёритилганликнинг ўзаро муносабатини ўрнатиш учун уларни бир вақтда ўлчаш, бошқача айтганда, қуёш радиациясининг ёруғлик эквивалентини аниқлаш керак. Қуёш радиациясининг ёруғлик эквиваленти деб килолюкс ҳисобида ўлчанаётган ёритилганликнинг айни шу вақтда мин см кал 2 ҳисобида ўлчанаётган қуёш радиациясининг интенсивлигига нисбатига айтилади. Кўпчилик тадқиқотчилар (О.Д. Бартенева, Е.А. Полякова ва бошқалар) текширишлари йиғиндиси қуёш радиацияси ёруғлик эквивалентининг горизонтал сиртга нисбатан ўртача қиймати 1 2 4 10 0,7      мин см кал лк га тенг эканлигини кўрсатади. Бунда ёруғлик эквивалентининг ўлчанаётган қиймати ҳақиқий қийматидан ± 5% четлашиши мумкин. Тошкент шаҳри территорияси учун июнь ойида ҳаво очиқ куни ёритилганликнинг ўзгара боришини қуйидаги жадвалдан кўрайлик (ўртача қийматларни, четланишни ҳисобга олмаган ҳолда).

ВАҚТ Йиғинди қуёш радиацияси Ёритилганл ик (люкс) Соат 6 дан 30 минут ўтганда Соат 9 дан 30 минут ўтганда Соат 12 дан 30 минут ўтганда Соат 15 дан 30 минут ўтганда Соат 18 дан 30 минут ўтганда 0,44 1,16 1,37 0,92 0,16 29049 82360 98640 65320 9920 Шундай қилиб, қуёшнинг горизонтдан баландлигини билган ҳолда йиғинди қуёш радиациясининг қийматини ёруғлик эквивалентига кўпайтириб ёритилганликни аниқлаш мумкин. Модомики, ёруғлик таъсирида яшил ўсимликларда фотосинтез процесси амалга ошар экан, ёритилганлик интенсивлиги фотосинтез жараёнига таъсир қилади. Ёруғлик интенсивлигининг ошиши фотосинтезда аввало ассимиляция қилинаётган карбонат ангидрит миқдорининг чизиқли ошишига олиб келади. Аммо ёритилганлик ошган сари фотосинтез жараёнининг тезлиги камая бошлайди ва ниҳоят, ёруғлик оқими интенсивлигининг бирор қийматида «ёруғликка тўйиниш» рўй беради. Интенсивликнинг бундан кейин янада оширилиши фотосинтезни тезлаштирмай қўяди. Тажрибалар кўрсатадики, фотосинтез бошланиши мумкин бўлган ёритилганликнинг минимал интенсивлиги жуда оз. Масалан, керосин лампаси ёруғида ҳам фотосинтез процесси бўлиб ўтади. фотосинтезнинг жадал бориши учун ёритилганликнинг зарур максимал интенсивлиги турли ўсимликларда турличадир. Шундай қилиб, қишлоқ хўжалиги экинларининг ҳосилдорлигини ошириш, агротехника қоидалари билан бир қаторда, ўсимлик учун оптимал ёруғлик режимини яратишга ҳам боғлиқдир. Атоқли рус олими К.А. Тимирязев қишлоқ хўжалигида ёруғликнинг аҳамиятига тўхталиб, шундай фикрларни айтган: «Кишлоқ хўжалиги офтобли жойни қидириш, агрономия эса ҳаёт манбаи–иссиқликни тутиб

қолишни энг яхши усуллари тўғрисидаги фандир». Шундай қилиб, ўсимлик учун зарур ёруғлик режимини яратиш қишлоқ хўжалиги экинларидан юқори ҳосил олишда муҳим роль ўйнайди. Яқин йилларгача ўсимликлар қуёш энергиясидан фақат фотосинтез процесси орқалигина фойдаланади деган тасоввур мавжуд эди. Шу муносабат билан қишлоқ хўжалик экинларининг ҳосилдорлигини оширишнинг эффектив усули ўсимликларнинг қуёш энергиясидан фойдаланиш коэффициентини ошириш керак деб қараб келинган. Аммо биология фанининг тараққий этиши қуёш энергияси фақат фотосинтез учун аҳамиятга эга бўлмай, балки ундан бошқа процесслар орқали ҳам ўсимлик ҳаётига ва ҳосилдорлигига таъсири муҳимлигини кўрсатмоқда. Бошқача айтганда, фотосинтез процесснинг ролини пасайтирмасдан туриб, уни қуёш энергиясининг яккаю-ягона истеъмолчиси эмаслигини таъкидлаб ўтамиз. Олиб борилган текширишлар, ўсимликнинг ҳаётига қуёш энергиясининг таъсирини тўла равишда тушуниш учун ўсимликка, тўлқин узунлиги 0,4 – 0,76 мк оралиқдаги ёруғлик нурларигина таъсир қилади деб чегаралаб қўймасдан, балки инфрақизил ва ультрабинафша нурларнинг ҳам ўсимликка таъсирини ўрганиш кераклигини кўрсатмоқда. Инфрақизил ва ультрабинафша нурлар ҳам ўсимликка бевосита таъсир қилади. Ультрабинафша нурларнинг бактерияга таъсирига оид қуйидаги мисолни келтирамиз: ультрабинафша нурларнинг инфузорийга таъсири текширилганда аниқланадики, инфузорий фақат ультрабинафша нурлар таъсирида ҳалок бўлади. Аммо ультрабинафша нурларни кўринадиган нурлар билан аралаштириб инфузорийни нурлантирилса, улар таъсирида бу бактерия кўпая олади. Олимларимизнинг теширишлари кўрсатадики, биологик объектга электромагнит майдон узлуксиз таъсир эттирилганга қараганда, узиб- узиб(узлукли) таъсир қилдирилса, унинг биологик объектга таъсири кўпроқ фойдали бўлади. Интенсив ёруғлик оқими билан уруғ, тугунак ва ўсимликни импульсли режимда нурлантирилса, ўтказилган тажрибалар яхши натижалар

беради. Биологик объектларда қуёш энергиясидан фойдаланишдаги бу янги методнинг моҳияти қуйидагича: бирор типдаги концентратор фокусига нурлантириладиган биологик объект (уруғ ёки тугунак) солинган идиш жойлаштирилади. Концентратор юзидан қайтган ёруғлик нурлари тўпланиб коцентратор фокусига тушади. Сўнгра тўпланган қуёш ёруғлиги оқими йўлига, шу оқимнинг йўлининг даврий равишда ўзаро тенг вақт ораликларида тўсадиган қурилма – обтюратор қўйилади. Натижада обтюратордан ўтган ёруғлик оқими узиқ-узиқ, яъни импульсли режимда бўлади. Бундай тўпланган қуёш ёруғлигини, одатда, импульсли концентрланган қуёш ёруғлиги деб юритилади. Биологик объектни нурлантириш турли тажрибаларда 5 минутдан 45 минутгача давом этади. Концентратор сифатида: шиша фацетлар, унчалик катта бўлмаган алюминийдан қилинган ялтиратилган параболоид ёки плёнкали концентраторлар ишлатилмоқда. Уларнинг концентрация даражаси, одатда 10-50 атрофида бўлади. Концентратор фокусида жойлаштирилган биологик объект импульси концентрланган қуёш ёруғлиги таъсирида қизиб кетмаслиги учун биологик объект солинган идиш тебрантириб ёки айлантириб турилади. Шундай қилиб, бу методда ёруғликка хос дискрет порциялар билан тарқаладиган ёруғлик оқимининг биологик объектга таъсирини эмас, балки тўпланган кучли ёруғлик чақнашлари–фотоимпульсларнинг биологик объектга таъсирини ўрганилади. Ҳар қайси фотоимпульс орасидаги вақтда биологик объектни тўғридан-тўғри тушувчи қуёш нурлари ёритади, бошқача айтганда кетма-кет фотоимпульслар орасидаги ёруғлик паузалари бўлади. Кетма-кет фотоимпульслар орасида қоронғилик эмас, балки ёруғлик паузалари келишидан биологик мақсадда фойдаланиш янги методнинг принципиал фарқли белгисидир. Ўтказилган кўп йиллик тажрибалар кўрсатадики, ўсимликни импульсли концентрланган қуёш ёруғлиги билан нурлантириш фотосинтез

процессининг интенсивроқ ўтишини юзага чиқаради. Масалан, Ўзбекистон Фанлар академиясининг ботаника институтида олиб борилган текширишлар натижасида тўғри қуёш радиациясидан 10 марта ортиқ бўлган импульсли концентрланган қуёш ёруғлиги билан яшил сув ўти – хлореллани 10 ва 20 минут ёритилганда, ҳосилдорлик 20 % га ошгани кузатилган. Бунда фотосинтезнинг интенсивлиги нурлантирилмаган ҳолдагига қараганда 1,5-2 марта ортиқ бўлган. Шунингдек, импульсли концентрланган қуёш ёруғлиги билан хлореллани нурлантирганда унинг хужайраларидаги пигментлар таркиби ҳам яхшиланади. Масалан, хлореллани концентрация даражаси 5 га тенг бўлган импульсли концентрланган қуёш ёруғлиги билан нурлантирилганда унинг таркибидаги хлорофиллнинг миқдори, нурлантирилмаган хлорелладагига нисбатан 2,2 марта ортган. Шунингдек, каротиноидлар миқдори ҳам ортган. Ҳозирги вақтда қуёш энергиясидан фойдаланишда фотосинтетик бўлмаган усулга ҳам қизиқиш ортиб бормоқда. Бу уруғларни, тугунакларни экиш олдидан импульсли концентрланган қуёш ёруғлиги билан нурлантиришдир. Шу мақсадда мамлакати-мизнинг турли жойларида кўплаб тажрибалар ўтказилди ва ўтказилмоқда. Қишлоқ хўжалиги экинларининг ҳосилдорлигини гелиотехник усулда ошириш йўлида А. А. Шахов, Г. Т. Каплина, М. З. Юсупов, С. А. Станко, Н. В. Коцур ва бошқа олимлар илмий тадқиқот ишлари олиб бормоқдалар. Олимларимизнинг тинмай изланишлари самарасида ҳозирги вақтда бу метод тажриба босқичидан ўтмоқда. М. З. Юсупов ва Г. Т. Каплинанинг Олмаота вилояти тоғ этаги зонасида сабзавот ва полиз экинларининг уруғларини экиш олдидан импульсли концентрланган қуёш ёруғлиги билан нурлантириш бўйича ўтказилган тажрибаларида қуйидагилар аниқланди: уруғларни экиш олдидан нурлантирилганда эртаги бодринг навларининг умумий ҳосили 16-40 % гача ошган; помидорда умумий ҳосил 17-18 % гача, эрта пишадиганида эса ( 1 августгача ) ҳосилнинг миқдори 30 % гача ошган. Картошка ҳосили тоғ этаги

зонасида 5-8 %, тоғ зонасида эса 25% ошганлиги аниқланган. Юқорида кўрсатилган экинларда ҳосилнинг ошуви маҳсулотлар сифатининг яхшиланиши билан биргаликда помидор ва бодрингда витамин С миқдор, картошкада эса крахмал миқдори ошади. Тошкент қишлоқ хўжалик институтида 108-Ф чигит навини экиш олдидан импульсли концентрланган қуёш ёруғлиги билан нурлантириш соҳасидаги олиб борилган илмий ишлар қизиқарли натижалар берди. Дастлабки тажрибаларда, ҳар бирининг ўлчами 7,5х7,5 см дан бўлган 25 та шиша фацетлардан ташкил топган Бухман концентраторидан фойдаланилди. Концентраторнинг қайтарувчи юзи 0,14м 2 га тенг. Ҳар қайси фотоимпульснинг давом этиш муддати 0,25 сек га тенг. Кейинроқ ўтказилган тажрибаларда Бухман концентраторидан ташқари алюминийдан қилинган параболоцилиндрик шаклдаги концентратордан ва доиравий фацетлар тарзидаги плёнкали концентратордан фойдаланилди. Ўтказилган тажрибалар шуни кўрсатадики, 108-Ф навли ғўза чигитларини экиш олдидан импульсли концентрланган қуёш ёруғлиги билан нурлантирилганда чигитлар яхши униб чиқади. Бунда нурлантирилган чигитдан униб чиққан ғўзанинг шонаси ва гули нурлантирилмаган чигитдан униб чиққан ғўзанинг шонаси ва гулига қараганда кўп бўлади. Масалан, чигитларни экиш олдидан кам қувватли импульсли концентрланган қуёш ёруғлиги билан нурлантирилса, пахта ҳосили 8% гача ошади, қуёш ёруғлиги кучлироқ бўлса, ҳосил 12% гача ошган. Бундан ташқари пахта ҳосилининг технологик сифати яхшиланган, яъни пахта толасининг узунлиги 10 % ошган. Шунга ўхшаш бошқа экинларнинг (арпа, буғдой, карам, тарвуз, қовун ва бошқаларнинг) уруғларини экиш олдидан импульсли концентрланган қуёш ёруғлиги билан нурлантирилса, бу экинларнинг ҳосилдорлиги ҳам юқори бўлади. Юқоридагига ўхшаш мисолларни кўплаб келтириш мумкин, уларнинг ҳаммаси ҳам турли хил уруғларни ҳар хил қувватли концентраторлар билан

оптимал равишда импульсли режимда нурлантирилса, ўсимликларга ижобий стимуляция беришини кўрсатади. Хўш, бундай ижобий эффектнинг моҳияти нимада? Ҳозир олимларимиз шу муаммони ҳал этиш устида илмий иш олиб бормоқдалар. Биз аввалги мавзуда ёруғлик квантини ҳужайрада хлорофилл молекулалари ютгач, фотохимиявий реакциялар бўлишини, бундан кейин мураккаб химиявий, биохимиявий реакциялар оқибатида органик модда ҳосил бўлишини кўриб ўтган эдик. Қуёш энергиясидан фотосинтетик усулда фойдаланишда ёруғлик квантлари ўсимлик ҳужайрасига ўзининг «одатдаги» энергияси билан таъсир қилар эди. Экиш олдидан импульсли концентрланган қуёш ёруғлиги билан нурлантиришда эса, бутунлай бошқача механизмлар мавжуд: 1. Уруғни экиш олдидан концентрланган қуёш ёруғлиги билан нурлантиришда ёруғлик импульслари фотосинтетик органлар билан таъсир қилишмайди. 2. Бу методда ёруғлик квантлари ўрнига айрим-айрим ёруғлик чақнашлари – фотоимпульсларнинг таъсири рўй беради. Интенсив фотоимпульсларнинг кўп марта такрорланиши (улар орасида ёруғлик паузалари бор), яъни импульсли режимда ўсимликни нурлантириш, афтидан, фотонларнинг ўсимлик моддаси билан активроқ таъсирига олиб келади. Натижада қўшимча ютилган фотоимпульслар ҳисобига ўсимликнинг биологик ривожланиши активлашади, бунинг натижасида ҳосилдорлик ошади. Профессор А. А. Шахов импульсли концентрланган қуёш ёруғлиги билан нурлантирилган уруғ униб чиқиши, ўсиши, ривожланишидаги фотоэнергетик процессларни шартли равишда қуйидаги уч босқичга ажратади: 1. Физикавий босқич. Импульсли концентрланган қуёш ёруғлиги квантларини ютган моддада атомлар ва молекулаларнинг уйғониши, электроннинг термик активлашиши рўй беради, атом ва молекулаларнинг энергиялари ортиши сабабли химиявий боғланишлар бузилади, эркин

радикаллар ҳосил бўлади. Эркин радикаллар ўз навбатида юқори химиявий активликка ва реакцияга киришиш қобилиятига эга. 2. Химиявий босқич. Фотохимиявий оксидланиш, оксидланиш – қайтарилиш процесслари кучаяди ҳамда фотосинтез, биосинтез процесси активлашади. 3. Биологик босқич. Уруғларнинг униб чиқиш энергияси ортади, ўсимликнинг ўсиши ва ривожланиши кучаяди, ўсимликнинг ҳосилдорлиги ўзгаради. Навбатдаги вазифа фотоимпульсларнинг ўсимликка таъсири назариясини термодинамика ва квант механикаси асосида яратишдир. Ерга тушадиган қуёш нурланиши оқими таркибида кўринадиган нурлардан ташқари кўринмайдиган нурлар– инфрақизил ва ультрабинафша нурлар борлигини биламиз. Тўлқин узунликлари 0,7 мк дан 500 мк гача бўлган нурларни инфрақизил нурлар деб юритилади. Қуёш радиациясининг таркибининг қарийиб 50 % ини инфрақизил нурлар (тўлқин узунлиги ʎ=0,76 мк дан 2 мк гача) ташкил қилади. Инфрақизил нурларни температураси унча юқори бўлмаган жисмлар чиқаради. Нурланаётган жисмнинг температураси қанчалик паст бўлса, унинг нурланиши таркибида узун тўлқин узунликдаги нурлар шунчалик кўп бўлади. Масалан, жисмнинг температураси 700 0 С бўлганида унинг нурланиши таркибида 2,9 мк тўлқин узунликдаги нурлар кўпроқ бўлади. Қизиган жисмларнинг инфрақизил нурлар чиқаришини қуйидаги тажрибадан била оламиз. Пўлат симга 2 кг ли қадоқ тошни осиб, уни ёнаётган газ алангасида қиздирайлик. Ундан бир оз нарида иккинчи рефлекторни қўйиб, унинг фокусига пахта қўйсак бир оздан кейин унинг ёна бошлаганини кузатамиз. Киши организми, тупроқ, иссиқ сув ва турли хил жисмлар доим инфрақизил нурлар чиқариб туради. Инфрақизил нурларнинг асосий хоссаси иссиқлик эффекти беришлигидадир, яъни инфрақизил нурлар жисм юзига тушгач, унинг маълум қисми ютилиб бу жисмнинг температурасини

оширади. Инфрақизил нурлар бўялган буюм ва қурилмаларни қуритишда, фотография ва бошқа турли соҳалар мувоффақиятли қўлланилмақда. Сув кўринадиган нурларни яхши ўтказиб, тўлқин узунлиги ʎ=1,1 мк дан катта инфрақизил нурларни ютади. Сув ʎ=1,1 мк дан кичик инфрақизил нурларни ютмайди. Агар кўринадиган нурларни ютиб, инфрақизил нурларни ўтказиш лозим бўлса, қора бўёқлардан ёки йоднинг углерод сульфиддаги эритмасидан фойдаланилади. Ўсимлик барглари ҳам инфрақизил нурларни яхши қайтаради. Шуниси қизиқки, нормал шароитда инфрақизил нурлар кўпроқ тушадиган ўсимликлар, инфрақизил нурларни яхши қайтаради. Сув ўтлари (сувнинг ичида ўсадиган) бундай қобилиятга эга эмас. Инфрақизил радиация кўпроқ тушадиган баланд тоғларда ўсувчи ўсимликлар, худди шу турдаги, аммо паст текисликда ўсадиган ўсимликларга қараганда инфрақизил нурларни икки марта яхши қайтаради. Кўрамизки, ўсимликлар ўзларининг эволюция даврида спектрнинг айрим қисмларидан фойдаланиш ва бошқа қисмларидан «ҳимояланишга» мослашганлар. Энди инфрақизил нурларнинг ўсимликка таъсирини ўрганайлик. Биологияда, ўсимликлар физиологиясида инфрақизил нурларни икки қисмга: тўлқин узунлиги ʎ=1,1 мк га тенг ундан қисқа нурлар ва ʎ=1,1 мк дан узун нурларга ажратиб ўрганилади. Олдинги мавзуда инфрақизил нурларнинг ўсимликка таъсири тўғрисида дастлабки фикрлар айтилган эди. Асримизнинг 30–йилларида А. Н. Данилов инфрақизил радиациянинг фотосинтездаги ролига кўп эътибор берган. У ўз текширишлари асосида қисқа инфрақизил радиация фотосинтез механизмига яқин турган процессларда маълум даражада роль ўйнайди, деган хулосага келган. Шунингдек, бошқа олимлар (А. А. Шахов, Б. С. Мошков ва бошқалар) ҳам инфрақизил радиациянинг ўсимликка таъсирини муфассал ўрганиш зарурлигини айтмоқдалар. Инфирақизил радиациянинг ўсимликларга

таъсирини билиш, сунъий равишда ёритилиб, ўсимликларни ўстириш практикасида катта аҳамиятга эга эканлигини пайқаш қийин эмас. Кўпроқ соя жойда ўсган ўсимликларнинг (ғўза, картошка ва бошқалар) ғовлаб кетиши ҳаммага маълум. шунингдек электр лампалари ёруғида ўсаётган ўсимликнинг ғовлаб кетиши кўринадиган ва инфрақизил нурларнинг етишмаслигидан келиб чиқади. Бу фикримизни асослаш учун Ленинград шаҳридаги агрофизика институтида профессор Б. С. Мошков раҳбарлигида ўтказилган қуйидаги тажрибани кўрайлик. Иккита бир хил баландликка эга булган помидор кучати берилган. Ҳавонинг температураси, озиқланиш шароити ва парвариш қилиш иккала ҳолда ҳам бир хил бўлган. Лекин иккала кўчат икки хил лампа ёруғида ўстирилган. Суратга олиш пайтида биринчи ўсимликнинг бўйи 45 см га етган ва 8 та барги бўлган. Иккинчи ўсимлик эса худди ўшанча барг сонига эга бўлса-да, бўйи 11 см бўлган. Биринчи ўсимлик қуввати 150 ВТ/м 2 нур оқимида ўстирилган. Маълумки чўғланма лампалар нурланиш энергиясининг 90 процентдан кўпроғи инфрақизил нурланишга тўғри келганидан, биринчи ўсимлик инфрақизил нурлар таъсирида ғовлаб кетгандай туюлади. Иккинчи ўсимлик эса қуввати 600 Вт/м 2 бўлган электр лампаси ёруғлигида ўстирилган. Иккинчи ўсимликка таъсир қиладиган инфрақизил нурларнинг қуввати биринчи ўсимликдагига қараганда 4 марта кўп бўлса-да унинг бўйи нормал равишда ўсганлигини кўрамиз. Агар ўсимликнинг ғовлаб кетишига инфрақизил нурлар сабаб бўлганда эди, у вақтда иккинчи ўсимлик бўйи, биринчисига қараганда ҳам баланд бўлиши лозим эди. Ваҳоланки, иккинчи ўсимликнинг бўйи нормал ўсган. Тажрибалар кўрсатадики, инфрақизил радиация ҳавонинг ҳарорати 25- 30 0 С бўлгандагина ўсимликнинг қизишига олиб келади. Шунинг учун бундай ҳолларда сунъий ёруғлик манбаида ўсимликни ўстиришда ўсимликнинг қизиб кетмаслик чораларини кўриш керак. Ҳозиргача инфрақизил нурларнинг ўсимликка таъсирини тўла равишда ўрганилган деб айта

олмаймиз. Шу сабабли, 0,76-1 мк орасидаги инфрақизил нурлар ўсимликнинг ўсишига ижобий таъсир қилади, деган умумий мулоҳазани келтириш билан чекланамиз холос. Тўлқин узунлиги 0,4 мк дан 0,18 мк гача бўлган нурлар оқимини ультрабинафша нурлар деб юритилади. Қуёш нурланишининг умумий оқимида ультрабинафша радиациянинг миқдори кўп эмас ва 1-5 % ни ташкил қилади. Ер юзига етиб келадиган қуёш радиацияси таркибида 0,29 мк дан қисқа ультрабинафша нурлар бўлмайди. Чунки, атмосферанинг юқори қатламларида жойлашган озон қатлами 0,29 мк дан қисқа ультрабинафша нурларни ютиб қолади. Ультрабинафша нурларни ҳарорати юқори бўлган жисмлар чиқаради ва тирик организмга ҳар томонлама таъсир қилади. Масалан, ультрабинафша нурланишнинг ўрта меъёрдаги дозаси одам организмининг инфекцион (юқумли) касалликларга қаршилик кўрсатиш қобилиятини кучайтиради. Шунингдек, одам организмидаги модда алмашинишини яхшилайди. Энди ультрабинафша нурларнинг ўсимликка таъсирини баён қилайлик. Турли тўлқин узунликдаги ультрабинафша нурларнинг ўсимлик организмига таъсири ҳам ҳар хил. Шу сабабли физиотерапия ва фотобиология бўйича II Халқаро конгресс ультрабинафша нурланиш спектрини уч қисмга ажратиб текширишни тавсия қилган: 1. А қисм: тўлқин узунлиги 0,4 мк дан 0,32 мк гача. 1. В қисм: --, -- 0,320 мк дан 0,275 мк гача. 2. С қисм: --, -- 0,275 мк дан 0,180 мк гача. Тўлқин узунлиги 0,25 мк дан кичик бўлган ультрабинафша нурлар ўсимликка зарарли таъсир кўрсатади (бундай нурлар таъсирида ўсимлик ҳужайралари ҳалок бўлади). Узун тўлқин узунликдаги ультрабинафша нурлар кўпроқ фойда келтиради. Ўсимлик узун тўлқин узунликли ультраби-нафша нурланишнинг ўртача меъёрдаги дозасини олганида ҳужайраларнинг ўсиши ва кўпайиши яхшиланади, ўсимликдаги витамин ва антибиотиклар миқдори ошади ҳамда

ўсимлик ҳужайраларининг турли хил касалликларга берилавермаслик қобилиятини оширади. Шунингдек, ультрабинафша нурлар таъсирида ўсимликнинг совуққа чидамлилиги ортади. Бундай дейишимизга тоғда ўсадиган ўсимликларнинг худди шу турдаги, аммо паст текисликларда ўсадиган ўсимликка қараганда совуққа анча чидамлилиги асос бўлади.

Фойдаланилган адаби ё тлар : 1. Г.Я.Умаров, Р.Т.Раббимов и др. Использование низко- потенциаль ных солне ч ных установок. Изд-во «Фан» АнУзССР, 1976 2. П.Л.Михайлов. «Гелиотехника в школе» Изд-во «Укитувчи», Т. 1977 3. Бринкворт. «Солнечная энергия для человека» Изд-во «Энергия» 1985. 4. Б.Андерсон. Солнечная энергия М. Стройиздат, 1982 5. Х.Аргинбоев Гелиотехника ўқув қўлланма. Ўқитувчи Т., 1974 6. Вейенберг В.Б. Оптика в устоновках для использования Сольнечной Энергии М. Оборонгиз. 1959. 7. Изроэль Г.Б. Энергетика и ее будушее М. Энергия 1969. 8. Баум В.А. Использование Солнечной энергия. Сб.науч.трудов. № 1 М.1957

O'xshashlar

Киринди хосил булиш процесси ва киринди турлари

Усимликларнинг озикланиши ва унинг турлари. Озикланиш назариясининг асосий боскичлари

Усимликлар кабул киладиан озука элементлари бирикмаларининг шакли

Тузларнинг физиологик реакцияси. Усимликларнинг озикланишида микроорганизмларнинг роли

Тузларнинг физиологик реакцияси. Усимликларнинг озикланишида микроорганизмларнинг роли