Bug‘ turbinali qurilma - Fizika - Referatlar

Bug‘ turbinali qurilma

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

502.5 KB

Ko'chirib olish

B ug‘ turbinali qurilma Reja: 1. Bug‘ - kuch qurilmasining nazariy sikli 2. Regenerativ siklli bug‘ – kuch qurilmasi 3. Binar siklli bug‘ – kuch qurilmasi 4. Teplofikatsion bug‘-kuch qurilmasi 5. Bug‘ turbinasi.

1. Bug‘ - kuch qurilmasining nazariy sikli Hozirgi vaqtda elektr energiyasining asosiy qismi (80% ga yaqini) bug‘ - kuch qurilmalarida ishlab chiqariladi, ularda ish jismi sifatida suyuq va bug‘ xolatdagi suv ishlatiladi. Yoqilg‘ining yonishida hosil bo‘ladigan issiqlikni mexanikaviy ishga aylantiradigan qurilmalar yig‘indisi bug‘-kuch qurilmasi deyiladi. Bug‘-kuch qurilmalari qozon agregati, bug‘ turbinasi, kondensator, nasos, elektr generator va boshqa yordamchi uskunalardan tashkil topgan. Bug‘-kuch qurilmalarida ishlatiladigan ish jismi – suv bug‘i parametrlarining o‘zgarishini qarab chiqamiz. Bug‘-kuch qurilmalarining nazariy sikli Renkin sikli hisoblanadi (1-rasm). Bunday siklni XIX asrning 50 – yillarida shotlandiyalik muxandis va fizik U.Renkin hamda R.Klauziuslar qariyib bir vaqtda taklif etdilar; odatda bu siklni Renkin sikli deb ataydilar. 1-rasm. Bug‘-kuch qurilmasining elementar sxemasi. Bug‘ qozoni 1ga issiqlik keltiriladi. Qozondagi suv isiydi va to‘yingan nam bug‘ga aylanadi. Bug‘ bug‘ qizdirgich 2 ga o‘tadi va yerda belgilangan temperaturagacha qiziydi. Yuqori bosim va temperaturadagi qizdirilgan bug‘ turbina 3 ga yuboriladi, bu yerda u kengayib ish bajaradi. Mexanik ish generator 4 ning valiga uzatiladi. Ishlab bo‘lgan bug‘ esa turbinadan kondensator 5 ga o‘tib u yerda kondensatlanadi. So‘ngra kondensat nasosi 6 bilan ta’minlash nasosi 7 kondensatning bosimini berilgan qiymatgacha oshirib, keyingi sikl uchun qozonga uzatib beradi.

Renkin sikli to‘rtta – ikkita izobarik va ikkita adiabatik jarayondan tarkib topadi. 2 – rasmda Renkin siklining Pv , Ts va hs diagrammalari tasvirlangan. Bu diagrammalarda ordinatadagi 1 va 2 nuqtalar orasidagi masofa turbina bajargan ishga, 2 va 3 nuqtalar orasida ish bajarib bo‘lgan bug‘, o‘zidagi qoldiq issiqlikni kondensator – sovitgichga berib kondensatsiyalanadi, 3 va 5 nuqtalar orasida kondensat nasosda siqiladi, 1 va 5 nuqtalar orasidagi masofa siklda bajarilgan issiqlik q 1 ga mos keladi. 2 – rasmda Renkin siklining Pv , Ts va hs diagrammasi Siklda ish jismiga, beriladigan issiqlik miqdori (q 1 ) Ts diagrammada a– 3-5-4-6-1-v-s yuza bilan tasvirlanadi. Sikldan olinadigan issiqlik (q 2 ) a – 3-2-v-a yuzaga, sikl ishi esa Pv diagrammada 3-5-4-6-1-2-3 yuzaga ekvivalent. Renkin siklida issiqlik berish va olish jarayonlari izobaralar bo‘yicha amalga oshirilishi, izobarik jarayonda esa berilgan (olingan) issiqlik miqdori ish jismining jarayon boshi va oxiridagi entalpiyalari ayirmasiga teng bo‘lishi tufayli, Renkin sikliga tadbiqan quyidagilarni yozish mumkin: q 1 =h 1 -h 5 (1) va q 2 =h 2 -h 3 (2) Bu yerda h 1 o‘ta qizigan suv bug‘ining qozondan chiqishdagi entalpiyasi (p 1 bosim va T 1 temperaturada); h 5 – suvning qozonga kirishdagi, ya’ni nasosdan chiqishdagi entalpiyasi (p 1 bosim va T 5 temperaturada); h 2 – nam bug‘ning turbinadan chiqishdagi, ya’ni kondensatorga kirishidagi entalpiyasi (bu entalpiya p 2 bosim bilan qat’iy aniqlanadigan to‘yinish temperaturasi T 2 da suvning

to‘yinish chizig‘idagi entalpiyasiga teng). 1 kg bug‘ning sikl davomida bajargan foydali ishi l foy bug‘ning turbinaga kirishdagi h 1 va undan chiqishdagi h 2 entalpiyalarning farqiga teng: l foy = h 1 -h 2 (3) Umumiy ta’rifga ko‘ra, har qanday siklning termik F.I.K.  t foydalanilgan issiqlik q 1 -q 2 ning keltirilgan issiqlik q 1 ga nisbatiga teng:1 1 2 1 q l q q q фой t     (4) Renkin siklining F.I.K. ushbu ifodadan aniqlanadi:   5 1 3 2 5 1 ) ( h h h h h h t       (5) Bu tenglamani quyidagi ko‘rinishda ham yozish mumkin:   5 1 3 5 5 1 ) ( h h h h h h t       (6) Nasos bajargan ish (h 5 -h 3 ) turbinada bajarilgan ishga (h 1 -h 2 ) nisbatan juda kichik bo‘lishi tufayli, uni nazarga olinmasa, ya’ni h 3  h 5 bo‘ladi desak, u holda (6) tenglamani quyidagi ko‘rinishda yozish mumkin. 3 1 2 1 h h h h t     (7) Bu munosabatdan past bosimli bug‘ – kuch qurilmalar siklini taxminan hisoblashda foydalanish mumkin. Yuqori bosimli qurilmalarda nasos ishi kattaligini nazarga olmasdan bo‘lmaydi. Foydali ish birligi olish uchun turbina orqali muayyan

miqdorda bug‘ o‘tkazish kerak; bug‘ning shu miqdori bug‘ning solishtirma sarfi deyiladi va d 0 xarfi bilan belgilanadi (kg/J):2 1 0 1 h h d   (8) Barcha bug‘-kuch qurilmalari, asosan elektr energiyasi ishlab chiqarishga mo‘ljallangan bo‘ladi, shuning uchun bug‘ning solishtirma sarfi d 0 elektr energiyasi birligiga to‘g‘ri keladigan birliklarda o‘lchanadi. Agar entalpiyalar farqi h 1 -h 2 kJ/kg larda ifodalansa, u holda d 0 kg/(kVt  soat) bilan ifodalanadi. 1 kVt  soat = 3600 kJ ekanligini hisobga olib, (8) formulani quyidagi ko‘rinishda yozish mumkin: ) /( 3600 2 1 0 soat kVt кг h h d    Muayyan quvvatda bug‘ning nisbiy sarfi qanchalik kam bo‘lsa, bug‘-kuch siklining F.I.K. shunchalik katta bo‘ladi. Zamonaviy bug‘-kuch qurilmalari o‘ta murakkab bo‘lishiga qaramasdan F.I.K. 90-98% ni tashkil qiladi. Renkin sikli termik F.I.K.ning kattaligi suv bug‘i parametrlariga qanday bog‘liqligini aniqlaymiz. Tadqiqotlar natijasida Renkin siklining F.I.K. quyidagi hollarda ortishi aniqlangan: p 1 bosim ortsa, p 2 bosim kamaysa va bug‘ning o‘ta qizish temperaturasi T 1 ortsa. Bug‘-kuch qurilmalarining F.I.K. ortishi tufayli ko‘p miqdorda yoqilg‘i tejaladi. Masalan, quvvati 50 ming kVt bo‘lgan bug‘-kuch qurilmasining F.I.K. 1%ga ortsa, har soatda 250 kg shartli yoqilg‘i tejaladi. 1- jadvaldan ko‘rinib turibdiki, t 1 va p 1 o‘zgarmas bo‘lib, boshlang‘ich bosim p 1 ortsa, Renkin siklining termik F.I.K. ortadi. Lekin p 1 bosimni ortishi natijasida kengayish oxirida bug‘ning namligi ortadi.  t ning P 1 , t 1 , P 2 larga bog‘liqligi 1 – jadval P 1 , MPa  t , % t 1 , 0 S  t , % P 2 , MPa  t , % 1,5 34 300 37,4 0,004 38,9

2,5 36,9 350 38 0,01 36,3 5 38,9 400 38,9 0,08 29,6 7,5 40,5 450 39,5 0,12 27,8 10 41,5 500 40,2 0,2 25,5 12,5 42 550 40,8 0,3 22,3 t 1 =400 0 C ; P 2 =0,004MPa P 1 =5MPa; P 2 =0,004MPa P 1 =5MPa; t 1 =400 0 S 3- rasm. Bug‘ni oraliq bosqichda qizdiriladigan bug‘-kuch qurilmasining sxemasi Namligi yuqori bo‘lgan bug‘ turbina parraklarini tez ishdan chiqaradi. Namlikning yo‘l qo‘yilishi mumkin bo‘lgan me’yordan (10% gacha) ortib ketmasligi uchun bug‘ oraliq bosqichda qizdiriladi. Bug‘ turbinada qisman kengaygandan keyin bug‘ qizdirgichga beriladi, bu yerda u qaytadan o‘ta qizigan bug‘ holatiga o‘tdi. Shundan keyin u bug‘ turbinaning oxirgi bosqichlariga yuboriladi. Bug‘ni oraliq bosqichda qizdirish termik F.I.K. ni qisman ko‘payishiga va turbina parraklari ishlash muddatining uzayishiga olib keladi.3- rasmda bug‘ni oraliq bosqichda qizdirishning oddiy sxemasi keltirilgan. Oraliq bug‘ qizdirgich 2 qozon agregatining gaz yo‘llariga, odatda, asosiy bug‘ qizdirgich 1 dan keyin o‘rnatiladi. Bug‘ qizdirgich 2 dagi bug‘ qizigan gazlar ta’sirida deyarli boshlang‘ich temperaturasigacha isiydi va turbinaning oxirgi bosqichlariga o‘tadi. p 1 va p 2 o‘zgarmasdan bug‘ning boshlang‘ich temperaturasi t 1 ko‘tarilishi bilan temperatura tushishi ko‘payadi va natijada  t ortadi (1-jadvalga qarang), bug‘ning namligi esa, kamayadi. Bug‘ning turbinadan chiqishdagi bosimi p 2 qanchalik past bo‘lsa, bug‘ bajargan ish shunchalik ko‘p va qurilmaning termik F.I.K. katta bo‘ladi. Lekin p 2 bosim kondensatordagi sovituvchi suvning temperaturasi bilan aniqlanadi. Suvning yillik o‘rtacha

temperaturasini 10-15 0 S dan past temperaturagacha sovitadigan tabiiy sovitgichlar yo‘qligi sababli, p 2 ni juda kamaytirish yo‘li bilan siklning F.I.K.ni oshirish amalda mumkin emas. 2. Regenerativ siklli bug‘ – kuch qurilmasi Isiqlik texnikasida regeneratsiya so‘zi chiqib ketayotgan issiqlikning bir qismini issiqlik qurilmasida yana ishlatish uchun qaytarish ma’nosini bildiradi. Kondensatordan qozonga o‘tadigan kondensatni isitish, ta’minlash suvini regenerativ isitish deyiladi. 4–rasmda ta’minlash suvi regenerativ isitiladigan bug‘- kuch qurilmasining sxemasi va uning h S diagrammasi keltirilgan. 4-rasm.Regeneratsiya siklli bug‘-kuch qurilmasi va uning hs-diagrammasi: I – qozon qurilmasi; II- bug‘ turbinasi; III- kondensator; IV-kondensat nasosi; V va VI- regeneratsiya qurilmalari Ta’minlash suvini (kondensatni) isitish uchun uning yo‘liga regenerativ isitgich V va VI lar o‘rnatilgan. Issiqlik tashuvchi sifatida turbinaning oraliq bosqichlaridan bug‘ning bir qismi olinadi, ya’ni to‘liq ishlamagan bug‘ olinadi va isitgichga yuboriladi. Issiq bug‘ bilan isitilgan kondensat ta’minlash nasosi IV bilan qozonga uzatiladi. Bug‘ning boshlang‘ich parametrlari p 1 , t 1 ga qarab, kondensatning temperaturasi 145-245 0 S ga yetkaziladi. Ta’minlash suvini regenerativ isitish natijasida siklning termik F.I.K. 10-14 % ga ortadi. Bug‘ning boshlang‘ich parametrlari qanchalik ortsa, shunchalik ko‘p yoqilg‘i tejaladi. Necha joydan va qaerdan bug‘ olinishi hamda shunga muvofiq holda isitgichlarning soni hisoblash yo‘li bilan aniqlanadi. Tajribalarning ko‘rsatishicha, suvni regenerativ isitish bosqichlari soni oshganda siklning F.I.K. ortadi. Zamonaviy,

yuqori parametrli bug‘ turbinalari qurilmalarida regenerativ isitish bosqichlari soni o‘ntaga yetadi. 4-rasmda tasvirlangan bug‘ ikki marta olinadigan bug‘-kuch qurilmasining F.I.K. ni quyidagicha ifodalash mumkin:  ) ( .. 1 2 1 1 сТ n m t h h g h g h gh h q A          (9) bu yerda h 1 - turbinaga kirayotgan bug‘ entalpiyasi; h  , g m - birinchi isitgichga kelayotgan bug‘ entalpiyasi va miqdori; h  , g n – ikkinchi isitgichga kelayotgan bug‘ entalpiyasi va miqdori; h 2 , g - kondensatorga kelayotgan bug‘ entalpiyasi va miqdori; h t.s. – ta’minlash suvi entalpiyasi. Bug‘ning solishtirma sarfi quyidagicha bo‘ladi:  gh gh gh h l d n m 2 1 0 1 1        (10) 3. Binar siklli bug‘ – kuch qurilmasi Bug‘ – kuch qurilmasida ishchi jism sifatida suvning jiddiy kamchiligi shundan iboratki, suvning kritik temperaturasi nisbatan katta bo‘lmagan holda (t kr =374,15 0 S), kritik bosimi ancha yuqoridir (p kr =221,15 bar). Shu sababli siklning termik F.I.K. ni oshirish uchun, bug‘ning boshlang‘ich temperaturasini yuqori boshlang‘ich bosim bilan birgalikda ko‘tarish lozim bo‘ladi, bunga esa, qo‘llanilayotgan o‘tga chidamli materiallar bardosh bera olmaydi. Agar, suvga nisbatan o‘rtacha bosimda kritik temperaturasi yuqori bo‘lgan ishchi jismni topish mumkin bo‘lganda edi, Renkin siklini F.I.K.ni oshirish mumkin bo‘lar edi. U holda siklga issiqlik keltirishni, izotermik jarayonda yuqori temperaturada va past bosimlarda amalga oshirish mumkin bo‘lar edi. Shu bilan birgalikda past temperaturalar sohasida ishchi jismning to‘yinish bosimi juda ham kichik bo‘lmasligi lozim. Afsuski, hozirgi vaqtda bu shartlarning yetarli darajada qoniqtiradigan ish jismi ma’lum emas. Zamonaviy issiqlik energetikasida eng ko‘p

tarqalgan ish jismi – suv, siklning past temperaturali qismi uchun juda mos ishchi jism bo‘ladi. Lekin, yuqorida aytib o‘tilganidek, suvning kritik temperaturasi nisbatan pastligi tufayli, siklning yuqori temperaturali qismi uchun u mos kelmaydi. Boshqa ish jismlariga boshqacha kamchiliklar hos bo‘ladi. Masalan, simob yuqori temperaturada past to‘yinish bosimiga va yuqori kritik parametrlarga ega bo‘ladi: P kr = 151 MPa, t kr = 1490 0 S; masalan 557 0 S da to‘yinish bosimi atigi 15 barni tashkil etadi. Lekin boshqa tomondan olganda, atrof muhit temperaturasiga yaqin temperaturada simobning to‘yinish bosimi juda past: t=300 0 S da P=0,36 Pa. Odatda bug‘ turbinalari kondensatorida qo‘llaniladigan bosim uchun (P  4Pa) simobning juda ham katta temperaturasi (t  217,1 0 S) mos keladi. Pastki temperaturasi shunchalik katta bo‘lgan siklning termik F.I.K. katta bo‘lmaydi. Shunday qilib, simob ish jismi sifatida siklning yuqori (yuqori temperaturali) qismi uchun yaxshi, pastki qismi uchun qoniqarsiz bo‘ladi. Hozirgi vaqtda siklning barcha temperaturalari intePvalida aytib o‘tilgan talablarni qoniqtiradigan ish jismlari bo‘lmagani uchun, siklni ikkita ish jismi o‘zaro uyg‘unligidan foydalanib amalga oshirish mumkin; bu ikkita ish jismining har qaysisi eng ko‘p afzalliklarga ega bo‘lgan temperaturalar sohasida qo‘llaniladi. Bunday turdagi sikllar binar sikllar deb aytiladi. Binar simob – suv sikli amalga oshiriladigan bug‘ kuch qurilmasining sxemasi 5 – rasmda va Ts – diagrammasi 6 – rasmda ko‘rsatilgan. Simob qozoni I da simobga issiqlik beriladi, simob bug‘lanadi va simobning to‘yingan quruq bug‘i p 1 s bosimda simob turbinasi II ga kiradi, bu yerda u turbina bilan birlashtirilgan elektr generatoriga beriladigan ishni bajaradi. Ish bajargan va p  s bosimga ega bo‘lgan simob bug‘i kondesator – bug‘latgich III ga yuboriladi, u yerda bug‘ kondesatsiyalanadi, so‘ngra esa suyuq simob nasos IV yordamida qozon I ga yuboriladi; simob bosimi nasosda p 2 s dan p 1 s gacha ortadi. Kondensator-bug‘latgich IAA dan iborat bo‘lib, kondensatsiyalanayotgan simob bug‘i o‘z issiqligini bu yerda sovituvchi suvga beradi. Bu issiqlik hisobiga kondensator – bug‘latgichdagi suv qaynash temperaturasigacha isiydi va

bug‘lanadi. To‘yingan quruq suv bug‘i bug‘ qizdirgich 1 ga yuboriladi. O‘ta qizigan suv bug‘I p 1 suv bosimda bug‘ turbinasi 2 ga kiradi. Ish bajargan suv bug‘i P 2 suv bosimda kondensator 3 da kondensatsiyalanadi, so‘ngra suv nasosi 4 yordamida kondensator – bug‘latgichga yuboriladi. 5 – rasm. Binar simob- suv kuch qurilmasi sxemasi 6 – rasm. Binar simob- suv kuch qurilmasining Ts-diagrammasi Aytib o ‘ tish kerakki , siklda simob va suv sarflari turlicha bo ‘ ladi . Kondensator – bug ‘ latkichda 1 kg suvni qaynaguncha isitish va so ‘ ngra bug ‘ latish uchun 8,95 kg kondesatsiyalanadigan simob bug ‘ idan issiqlik olinishi zarur . Ko ‘ rib chiqilayotgan siklning Ts diagrammasi 1 kg suv va 8,95 kg simob uchun qurilgan (6- rasm ). Bu yerda a v – simob turbinasidagi adiabatik jarayon ; bs – kondensator - bug ‘ latgichda kondensatsiyalanayotgan simob bug ‘ idan issiqlik olish , sd – simob nasosidagi jarayon , yea – simob qozonida simobga izobarik issiqlik berish jarayoni . Binar siklining termik F.I.K. quyidagi ) 11. 15( ) ( ) ( ) ( ) ( 5 1 6 8 2 1 7 8 1 1 suv suv s s suv suv s s suv s t h h h h m h h h h m Q L L Q L            munosabat yordamida aniqlanadi, bu yerda L s -m kg simob bug‘ining ishi; L suv – 1 kg suv bug‘ining ishi, m- simobning aylanish karraligi (1kg suvga to‘g‘ri

keladigan simob massasi, kg); h 8 s - simob qozonidan chiqqan simob bug‘i entalpiyasi; h 7 s – simob turbinasidan chiqqan simob bug‘i entalpiyasi; h 2 suv - turbinadan chiqqan suv bug‘i entalpiyasi; h 1 suv - bug‘ qizdirgichdan chiqqan o‘ta qizigan suv bug‘i entalpiyasi; h 6 s -kondensatordan chiqqan simob entalpiyasi; h 5 suv – qozondan chiqayotgan to‘yingan suv bug‘i entalpiyasi. Simobni aylanish karraligi m ni kondensator-bug‘latgichning issiqlik balansidan aniqlaymiz m=(h 5 suv - h 3 suv )|/(h 7 - h 6 ), (12) bu yerda: h 3 suv – kondensatordan chiqqan suv entalpiyasi. 4. Teplofikatsion bug‘-kuch qurilmasi Issiqlik elektr stantsiyalarida elektr energiyasi ishlab chiqarish jarayonida juda ko‘p issiqlik miqdori kondensatorda sovituvchi suvga beriladi va shunday qilib, foydasiz yo‘qoladi. Ma’lumki, ishlab chiqarish va turmush ehtiyojlari uchun issiqlik issiq suv va bug‘ ko‘rinishida har xil turdagi texnologik jarayonlarda binolarni isitish, hamda issiq suv bilan ta’minlashda juda ko‘p miqdorda iste’mol qilinadi. Odatda, bug‘ turbinali qurilmalarda kondensatordagi bosim taxminan 4kPa ga teng bo‘ladi, ya’ni bug‘ – 28-29 o S ga yaqin temperaturada kondensatsiyalanadi. Bunday temperaturali suvdan esa, ishlab chiqarish yoki turmush extiyojlarida foydalanib bo‘lmaydi. Odatda, texnologik maqsadlar uchun bosimi 150-260 kPa bo‘lgan to‘yingan suv bug‘i yoki temperaturasi ayrim qurilmalarda 180 o S ga ko‘tariladigan issiq suvdan foydalaniladi. Agar kondensatordagi bosimni 100-200 kPa gacha oshirilsa, siklning pastki temperaturasi oshadi, termik F.I.K ning kattaligi bir oz pasayadi, lekin texnologik va turmush extiyojlari uchun ko‘p miqdorda issiqlik olish imkoni paydo bo‘ladi. Elektr stantsiyalarida elektr energiya va issiklikni aralash ishlab chiqarish teplofikatsiya deb aytiladi, bunday elektr stantsiyalarda ishlatiladigan turbinalar teplofikatsion turbinalar deb

aytiladi.Bunday elektr stantsiyalarni faqat elektr energiyasi ishlab chiqaradigan kondensatsion elektr stantsiyalari (KES) dan farqli o‘laroq (IEM) – issiqlik elektr markazlari deb aytiladi. Teplofikatsion bug‘ turbinalari qurilmasining sikli va sxemasi 7 va 8- rasmda tasvirlangan. Ts-diagrammada sikl ishi odatdagidek 1-2-3-4-5-1 yuza bilan tasvirlanadi. 1-5-7-6-1 yuza esa tashqi iste’molchiga berilgan issiqlik q 2 dan iborat. IEM bug‘ qozoni 1, bug‘ qizdirgich 2, qarshi bosimli bug‘ turbinasi 3, issiqlik iste’molchilari 4 va nasos 5dan tashkil topgan. Bunday turdagi kurilmalarda kondensator bo‘lmaydi, ish bajargan bug‘ turbinadan bug‘ quvuri bo‘yicha ishlab chiqarish ehtiyojlariga yuboriladi. Turbinadan chiqayotgan bug‘ bosimi ishlab chiqarish ehtiyojlari bilan aniqlanadi. Siklning termik F.I.K. quyidagiga teng:  t =(q 1 -q 2 )/q 1 = l /q 1 . 7-rasm. Teplofikatsion bug‘ – kuch qurilmasining Ts- diagrammasi 8-rasm. IEM ning sxemasi. Qurilmada issiqlikdan foydalanish. K=(L+q 2 )/q 1 . munosabat bilan aniqlanadi.

Bu yerda L -ishga aylangan issiqlik, q 2 – issiqlik iste’molchilari foydalangan issiqlik. Tezlik bosqichlari bor turbinalar 10-rasm. Uchta bosim bosqichi bor aktiv turbinaning sxemasi Qozon agregatlari takomillashib borishi bilan bug‘ning parametrlari ham kattalashib bordi, natijada kuraklar va turbina disklarining aylanma tezligi U ham yanada ko‘paydi. Lekin materialning mustahkamlik shartlariga ko‘ra, aylanma tezlik 300-400 m/s dan ortib ketmasligi kerak, aks holda markazdan qochuvchi kuchlar turbina kuraklari va disklarida nihoyatda katta hamda xavfli kuchlanishlar paydo qiladi. Bug‘ turbinalarida tezlik bosqichlarini tatbiq etish yo‘li bilan ish diskining aylanishlar sonini kamaytirishga, hamda bug‘ning kinetik energiyasidan to‘laroq foydalanishga muvofiq bo‘lindi. 9-rasmda 2 ta tezlik bosqichi bor aktiv turbinaning sxemasi keltirilgan. Tezligi C 1 bo‘lgan bug‘ tezlikning 1-bosqichiga, ya’ni birinchi qatordagi kuraklarning kanaliga kiradi, u yerda kinetik energiyaning faqat bir qismigina mexanik ishga aylanadi. So‘ngra bug‘ C 2 <C 1 tezlik bilan turbina qobig‘iga mahkamlangan yo‘naltiruvchi kuraklarning kanallariga kiradi. Bu kuraklar bug‘ oqimining yo‘nalishini o‘zgartirishga mo‘ljallangan. Bu yerda bug‘ yo‘naltiruvchi kuraklarga ishqalanishi natijasida tezligining ozgina qismini yo‘qotadi va ikkinchi qatordagi kuraklarga o‘tadi. Tezlikning ikkinchi bosqichida

kinetik energiyaning yana ma’lum bir qismi ishga aylanadi. Bunday turbinani Charlz Kyortis taklif etgan va birinchi marta 1900 yilda qurilgan. Bosim bosqichlari bor turbina 10-rasmda 3 ta bosim bosqichi bor, aktiv turbinaning sxemasi keltirilgan. Turbinani qobig‘i to‘siqlar: diafragma 8 lar bilan 3 ta kameraga bo‘lingan. Bug‘ har qaysi diafragmaga va kuraklarning panjarasi 7 ga o‘tadi. P 2 bosimli ishlab bo‘lgan bug‘ potrubka orqali kondensatorga o‘tadi. Bosim bosqichlari bor turbinaning F.I.K. i ancha yuqori bo‘ladi. Bug‘-kuch qurilmalarida asosiy Dvigatel sifatida keng ko‘lamda ishlatiladi. Bosim bosqichlari aktiv turbinalarda ham reaktiv turbinalarda ham qo‘llaniladi. Kombinatsiyalashtirilgan turbinalar K ombinatsiyalashtirilgan turbinalarda bosim va tezlik bosqichlarining ijobiy tomonlaridan foydalaniladi va bunday turbinalar aktiv va aktiv-reaktiv bo‘ladi. Masalan, ba’zi kombinatsiyalashtirilgan turbinalarda yuqori bosim qismiga aktiv turbina, pastki bosim qismiga reaktiv-turbina qo‘yiladi. Bunday turbinalarda bosim bosqichlarining soni kamayadi binobarin turbina ixchamlashadi, ancha arzon va ishonchli bo‘ladi. 5. Bug‘ turbinasi. Bug‘ning issiqlik energiyasini bosqichma-bosqich mexanik energiyaga aylantirib beruvchi issiqlik mashinasi bug‘ turbinasi deyiladi. Hozirgi paytda bug‘ turbinasi zamonaviy yirik elektr stantsiyalarining yagona dvigateli hisoblanadi. Italiyalik olim D.Branko bug‘ turbinasi modeliga hos bo‘lgan bug‘ g‘ildiragini 1629 yilda yaratgan, unda bug‘ oqimining kinetik energiyasi uyg‘otgan impulps kurakli gildirakni aylantirishga sarflangan. Quvvati 4,4 kVt bo‘lgan birinchi bug‘ turbinasini (reaktiv turbina) 1885 yili ingliz muxandisi

Parsons yaratdi, 1913 yilda esa , turbinaning kuvvati 25 MVt gacha yetkazildi. Keyinchalik bug‘ turbinalarining nominal kuvvati 60 MVt, bosimi 12,8 MPa ga yetkazildi, u kupchilik issiqlik elektr stantsiyalarida qo‘llanilib kelinmokda. Zamonaviy turbinalarning kuvvati 1200 MVt dan ortib ketgan. Turbina rotorining aylanishlar soni esa 2000-50000 ayl/min oralig‘ida. Suv bug‘ining kinetik energiyasini mexanik energiyaga aylantirish mumkinligini shved muxandisi Loval 1888 yilda (aktiv turbina) isbotladi. Shunday kilib, bug‘ turbinasi yaratilgandan so‘ng, uni takomillashtirish tadqiqotlari davom etdi. Natijada bir, ikki va ko‘p bosqichli bug‘ turbinalari yaratildi. Turbinadagi ish jarayoni ketma-ket kechadigan ikki bosqichdan tashkil topgan: bug‘ning potentsial energiyasini kinetik energiyaga aylanishi va bug‘ning energiyasini turbina valining aylanma energiyasiga aylanishi. Turbinaning ishlash tarzi sodda. Turbinaning (11-rasm) oqib o‘tish qismi ikkita asosiy qismdan: soplo apparati 4 va turbinaning vali 1 ga o‘rnatilgan disk 2 dan tashkil topgan. Diskning aylanasi bo‘ylab ishchi kuraklar 3 maxkamlangan, ular kanallar hosil kiladi. 11-rasm. Turbinaning ishlash tarzi. 1-val; 2-disk; 3-ishchi kuraklar; 4-soplo Bosimi yuqori bo‘lgan va odatda temperaturasi ham yukori bo‘lgan ishchi jism (bug‘, gaz, suyuklik) soplo apparatiga kiradi. Soplolarda bug‘ kengayadi, uning bosimi pasayadi va tegishlicha tezligi ortadi, ya’ni soplo apparatida bug‘ning ichki energiyasi kinetik energiga aylanadi. Ikkinchi bosqich ishchi kuraklar hosil qilgan kanallarda sodir bo‘ladi, bu yerda bug‘ning kinetik energiyasi diskning va u bilan bog‘langan turbina valining harakatlantiradigan mexanik ishiga aylanadi.Turbina bosqichlariga bug‘ qo‘zg‘almas va aylanuvchan kanallar tizimi

bo‘yicha o‘tadi. Shuning uchun harakat turiga ko‘ra bug‘ning uch xil tezligi bo‘ladi: C – absolyut tezlik; I – ko‘chma harakat tezligi, u turbina diskining aylanma tezligiga teng; w – nisbiy tezlik. Bug‘ning soploga kirish oldidagi, soplodan keyingi va kuraklardan keyingi parametrlari tegishlicha 0,1,2 indekslar bilan belgilanadi. Ishchi kuraklar mahkamlangan bitta diskli soplo apparati turbinaning bosqichini hosil qiladi. Bittta bosqichdan iborat bo‘lgan turbina bir bosqichli turbina deyiladi. Bir necha bosqichdan iborat bo‘lgan turbinalar ko‘p bosqichli turbinalar deyiladi. Aktiv turbina . Aktiv turbina kuraklari panjarasining kanallarida bug‘ oqimi buriladi. Bug‘ oqimi harakat miqdorining o‘zgarishi kuraklarga va aylanuvchan diskka hamda turbina valiga ta’sir etuvchi aktiv kuchga aylanadi (12-rasm). Ish kanallarida aktiv kuch ta’sir etuvchi turbina aktiv turbina deyiladi. Parametrlari p o , c o va t o bo‘lgan bug‘ soplo 1 ga kiradi. Parametrlari p 1 , c 1 va t 1 bo‘lgan bug‘ soplodan kuraklar 2 ning kanallariga o‘tadi, bu yerda bug‘ning bosimi o‘zgarmasligicha qoladi. (p 1 = p 2 ), tezligi esa s 1 dan s 2 gacha pasayadi, ya’ni bug‘ning kinetik energiyasi disk 3 ni va u bilan bog‘liq bo‘lgan turbina vali 1 ni aylantiruvchi mexanik ishga aylanadi. Turbina valiga tushadigan kuch bug‘ oqimi burilgandagina uzatilgani tufayli, kuraklar kuchli bukilgan aktiv profilli bo‘lishi kerak. Kuraklardan oldingi va ulardan keyingi bug‘ tezliklarining kattaligi va yo‘nalishini kirish va chiqish tezlik uchburchaklari qurib aniqlash mumkin (13 - rasm). Jumladan, nisbiy tezlik vektori ushbu geometrik ayirmadan aniqlanadi: w 1 =C 1 -U

13-rasm. Aktiv turbinada bug‘ oqimi sxemasi Bug‘ nisbiy tezligi w 1 ning yo‘nalishi turbina yuzasi bilan  1 0 burchak hosil qiladi, u kirish burchagi deyiladi. c 1 vektorning yo‘nalishi soplo o‘qi va disk tekisligi orasidagi burchak  1 bilan aniqlanadi. Bug‘ kanaldan o‘tib, disk tekisligiga  2 0 burchak ostida yo‘nalgan w 2 nisbiy tezlikka ega bo‘ladi. Bug‘ning harakatidagi isroflar tufayli bug‘ning chiqishdagi tezligi w 2 kirishdagi tezlik w 1 dan kichik bo‘ladi. Bu isroflar kurakning tezlik koeffitsienti (odatda 0,93  0,97)  bilan hisobga olinadi; bunda W 2 =  w

14-rasm. Reaktiv turbina sxemasi. Bug‘ning kuraklaridan chiqishdagi absolyut tezligi c 2 ni w 2 va U tezliklarini geometrik yig‘indisidan aniqlanadi. Aktiv turbinaning o‘ziga xos xususiyatlari shundan iboratki, birinchidan, bug‘ning kengayish jarayoni mavjudligi, ya’ni uning bosimi faqat soplolarda pasayadi; ikkinchidan, kurakli kanallarda bug‘ bosimi o‘zgarmasdan qoladi, bug‘ning nisbiy va absolyut tezliklari esa kamayadi. Reaktiv turbina. 14 – rasmda reaktiv turbina bosqichining sxemasi ko‘rsatilgan. Turbinaning soplo apparati qo‘zg‘almas kuraklar 3 ning har qaysi jufti hosil qilgan torayib boradigan kanallar 4 dan iborat. Soplo apparatida bug‘ boshlang‘ich bosimi p 0 dan biror oraliq bosim p 1 (p 2 <p 1 <p 0 ) gacha qisman kengayadi va energiyaning bir qismigina kinetik energiyaga aylanadi. Energiyaning qolgan qismi bevosita kurak kanallarida kinetik energiyaga aylanadi, bunda bug‘ p 1 bosimdan oxirgi p 2 bosimgacha kengayadi va natijada bug‘ning nisbiy tezligi w 1 dan w 2 gacha ortadi. Reaktiv bosqichning tavsifi reaktsiya darajasidir (  ), u ish g‘ildiragining kuraklarida vujudga keladigan issiqlik pasayishining barcha bosqichdagi issiklik pasayish nisbati sifatida aniqlanadi. Zamonaviy bug‘ turbinalarining oxirgi bosqichida  0,5 bo‘ladi. Birinchi bosqichlar uchun  0,1-0,2 atrofida tanlanadi chunki bu holda soplo va kuraklar profili bir xil bo‘ladi va natijada turbinalarni tayyorlash osonlashadi. Turbinani aylantiruvchi kuch bug‘ p 1 dan p 2 bosimgacha kengayadigan, kuraklari torayib boruvchi kanalning reaktiv ta’sirida vujudga keladi. Bosimning pasayishi natijasida

bug‘ning kuraklarga nisbatan oqish tezligi ortadi. Bunda itarish kuchi – reaktiv kuch vujudga keladi. Reaktiv kuchning yo‘nalishi oqib chiqayotgan bug‘ tezligiga teskari yo‘nalgan. Shuni ta’kidlab o‘tish kerakki, reaktiv turbinaning kuragida reaktiv ishdan tashqari bug‘ oqimining burilishi bilan bog‘liq bo‘lgan aktiv ish ham bajariladi. 15–rasmda reaktiv bosqichning tezlik uchburchaklari ko‘rsatilgan. 15-rasm. Turbinaning reaktiv bosqichida bug‘ oqimi sxemasi. Shuni alohida e’tiborga olish lozimki, bug‘ning chiqishdagi tezligi c 2 har doim bug‘ning kurakka kirish tezligi c 1 dan kichik bo‘lishi kerak, faqat shu holdagina turbina dvigatel bo‘la oladi, chunki 1 kg bug‘, ishchi g‘ildirakning kirish va chiqishdagi kinetik energiyalari farqi       22 21 2 1 С С tufayligina foydali ish bajara oladi. Ikkinchidan tezlik c 2 qanchalik kichik bo‘lsa, turbina quvvati shunchalik yuqori bo‘ladi. Bug‘ turbinasining aktiv va reaktiv bosqichlarini taqqoslash shuni ko‘rsatadiki, reaktiv bosqichning asosiy afzalligi bug‘ning kengayishi natijasida kurak bo‘shlig‘ini to‘liq to‘ldirishidir. Buning natijasida turbina reaktiv bosqichining quvvati aktiv bosqichnikiga qaraganda yuqori bo‘ladi. Reaktiv bosqichning asosiy kamchiligi – turbina valiga bo‘ylama kuchlarning ta’siri aktiv bosqichga qaraganda yuqori bo‘ladi.

O'xshashlar

Gaz turbinali qurilma

Bug’ turbinalarining kondensatsion qurilmalari

Bug‘ turbinasining fоydali ish kоeffisiyеnti (fik), uning quvvati va bug‘ sarfi

Bug‘ turbinasi haqida umumiy tushunchalar

Qaynash. Bug’ hosil qilsh va kondensatsiyasida issiqlik balansi tenglamasi