Yer necha yoshda - Falsafa - Referatlar

Yer necha yoshda

Yuklangan vaqt:

26.10.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

90 KB

Ko'chirib olish

Yer necha yoshda? Reja: 1. O'z vaqtida ertak 2. Erning yoshini aniqlash 3. Cho'kindi jinslarning hosil bo'lishi. 4. Radioaktiv soat 5. Radioaktivlik bilan jinslarning yoshini belgilash 6. Stalaktitlar va stalagmitlar

Evolyutsiya Yerning juda qadimgi bo'lishi kerakligini da'vo qilmoqda - axir hayot tasodifan paydo bo'lishi uchun minglab million yillar kerak bo'ldi. Va minglab million yillar davomida birinchi hayotiy shakl hozirgi kunda Yerda yashaydigan turli xil tirik mavjudotlar va o'simliklarga aylanadi. Shunday qilib, Yerning yoshi haqidagi savol evolyutsiya nazariyasi uchun juda muhimdir. Yosh masalasini muhokama qilishimiz kerak bo'lgan ikkita sabab bor. Ushbu kitobdagi erlar. Birinchidan, Yerni o'rganadigan olimlar (ular geologlar deb ataladi, yunoncha "ge" so'zidan, "er" degan ma'noni anglatadi) Yer juda qadimgi ekanligi haqidagi evolyutsiyaga qo'shilishadi. Ular bu to'rt ming million yilga yaqin deb hisoblashadi va bu evolyutsiyaning sodir bo'lishi uchun etarlicha uzoq davr ekanligini aytishadi. Ikkinchidan, Muqaddas Kitobda erning hech eski emasligi aytilgan. Agar Ibtido kitobida keltirilgan ismlarga murojaat qilsak, Odam Ato taxminan o'n ming yil oldin yaratilganligini aniqlaymiz. Agar tan olsak, dunyo yaratilishining etti kuni tasvirlangan yilda davomiyligi nuqtai nazaridan Ibtido, bo'lim biri kitob oddiy kun, vaqt kichik vaqt oralig'ida teng edi, keyin biz Yerning ming o'n haqida yoshda bo'lgan, degan xulosaga keladi. Biroq, hamma narsa juda oddiy emas, chunki biz ushbu bobda ko'rib chiqamiz. Evolyutsiya uchun etarli vaqt bor-yo'qligini va geologiya fani bilan Injil o'rtasida ziddiyat mavjudligini bilish uchun Yerning yoshi haqidagi savolni topishimiz kerak. O'z vaqtida ertak Bir qarashda biz Yer nihoyatda qadimgi deb o'ylashimiz mumkin, chunki uni evolyutsiya ham, geologiya ham talab qilmoqda. Albatta, ularning ikkalasi ham adashishi mumkin emasmi? Aslida, ularning ikkalasi ham noto'g'ri bo'lishi mumkin, chunki geologiya Yerning yoshini aniqlashda unga tayanib, evolyutsiya g'oyasini ishlatgan (va ishlatishda davom etmoqda)!

Mana, fabrikada terish ohangini eshitgan odam haqida hikoya. Shaxs har kuni soat 13.00 - tushlik tanaffusi va 17.30 da - ish tugashi bilan qo'ng'iroq ohangini berdi. Uning o'z soati yo'q edi, lekin to'g'ridan-to'g'ri ko'chaning narigi tomonida katta tashqi soat bilan taqinchoqlar do'koni bor edi. Uning kulbasi derazasidan soat qancha bo'lganini aniq ko'rish mumkin edi. Nihoyat, bu kishi nafaqaga chiqqan kun keldi. U borib, zargarga unga juda katta yordam bergan soati uchun minnatdorchilik bildirish kerakligini aytdi. U o'z hikoyasini zargarga, shu paytgacha keksa odamga aytib berganda, u yuzida juda g'alati ifodani ko'rdi. Bir oz to'xtab turgach, u sekin dedi: "Ammo men har doim soatni ovozli signalga o'rnataman!" Menimcha, bu voqea haqiqat emas, ammo bu bizga xavfni tushunishga yordam beradi evolyutsiya geologiyaga, geologiya esa vaqt evolyutsiyasiga tayanadi. Qo'ng'iroq ohanglari va soat kabi, ular Yerning yoshi to'g'risida kelishib olishlari va ikkalasi ham adashishlari mumkin! Erning yoshini aniqlash Ishonchim komilki, siz necha yoshda ekanligingizni bilasiz. Buni qayerdan bilasiz? Javob, albatta, siz tug'ilganingizda, ota-onangiz sizning tug'ilgan kuningiz va vaqtingizni yozib qo'ygan. Ushbu sana sizning tug'ilganlik haqidagi guvohnomangizda ham qayd etilgan. Endi siz har doim o'zingizning yoshingizni aniqlay olasiz. Erning yoshini hisoblash ancha qiyin, chunki Yer tug'ilganda u erda hech kim yo'q edi. Rabbimiz Xudodan boshqa hech kim yo'q. Qanday qilib geologlar Yerning yoshini hisoblashlari mumkin? Ular foydalanadigan ikkita asosiy usul mavjud. Ular hisoblagan narsa Erning yoshi emas, aksincha er po'stini hosil qiluvchi toshlarning yoshidir. Ushbu jinslar ikkita asosiy turga ega. Birinchidan, bu "cho'kindi" jinslar bo'lib, ular cho'kindi jinslar sifatida hosil bo'lgan, ya'ni dengiz tubidagi loy qatlamlari. Ushbu loyli cho'kindilar slanets, ohaktosh va boshqa ko'plab tog 'jinslariga aylanmaguncha yana siqilgan. Faqat yilda cho'kindi jinslarning fotoalbom topilmalar yuzaga keladi.

Ikkinchidan, bu ergandan keyin qotib qolgan yoki Yerning issiq ichaklarida deyarli erib ketgan jinslar. Eng taniqli misol - bu lava, bugungi kunda ham vulqon otilishi paytida er qa'ridan er yuziga otilib chiqadi. Ushbu turdagi jinslar "vulkanik" deb nomlanadi. Uchinchi turdagi tog 'jinslari "metamorfik" deb nomlanadi, bu ularning shakllarini o'zgartirganligini anglatadi. Metamorfik jinslar dastlab cho'kindi jins sifatida paydo bo'lgan bo'lishi mumkin, ammo keyinchalik harorat va bosim ta'sirida o'zgargan. Ushbu bobda biz vulkanik jinslar va metamorfik jinslarni birlashtiramiz, chunki ularning hech birida tosh qoldiqlari mavjud emas. Biz toshning yoshi haqida gapirganda, cho'kindi yotqizilganidan beri qancha vaqt o'tganini (cho'kindi jinslar uchun) yoki tosh qotib qolganidan beri qancha vaqt o'tganligini anglatadi. Bu vaqtni qanday hisoblashingiz mumkin? Eng zamonaviy usul tog 'jinslarining radioaktiv elementlarini o'rganishdir. Ushbu usulni batafsil ko'rib chiqamiz, ammo shuni nazarda tutmoqchimanki, u oltmish yil oldin topilgan va bundan oldin geologiya toshning yoshini aniqlashda cho'kindi jinslar tahliliga tayangan. Ushbu usul juda oddiy. Bir yilda ko'l tubida qancha loy to'planib qolishini o'lchaymiz deylik. Buni yiliga bir marta o'sha joyda loyning qalinligini o'lchash orqali amalga oshirishimiz mumkin. Aytaylik (yiliga bir dyuym loy yotadi) va agar suv siqib chiqarilsa, u yarim dyuymga quyiladi. Bizning oldimizda qirq ming fut qalinlikdagi cho'kindi jinslardan iborat tog 'bor. Faraz qilaylik, tog'ni tashkil etuvchi cho'kindilar bizning ko'limizdagi loy bilan bir xil darajada edi. Cho'kindi jinslarning hosil bo'lishi. Keyin tog'ning shakllanishi qirq ming marta yigirma to'rt yil davom etdi. Ya'ni, toshning pastki qatlami kamida to'qqiz yuz oltmish ming yil bo'lishi kerak. Cho'kindi jinslarning yoshini hisoblash uchun geologlar ikkita narsani bilishlari kerak. Ular er paydo bo'lganidan beri yiliga o'rtacha qancha cho'kindi

yotqizilganligini bilishlari kerak. Shuningdek, ular taglik qatlamining qalinligini bilishlari kerak. Cho'kma qancha tez hosil bo'ladi? Javob shuki, barchasi uni qaerda va qachon o'lchashga bog'liq. Uzoqlarda, okeanning tubida, cho'kindi juda sekin to'planib, yuz yil ichida bir oyoqqa etmaydi. Ammo shuni bilamizki, kuchli toshqin bir necha soat ichida bir necha metr loyni qoldirishi mumkin. Bizdan uzoq bo'lmagan daryo bor, uni bir necha yilda loydan tozalash kerak. Shu vaqt ichida daryoning tubida ikki-uch metrli cho'kindi to'planib qoladi. Uchun Geologlar toshning yoshini aniqlashda odatda cho'kma hosil bo'lishining eng sekin sur'atlarini, masalan, yuz yoki ming yillikdagi cho'kindi oyoqni hisobga olishadi. Ular cho'kindi jinslarning okean tubida va erdan uzoqda asta-sekin hosil bo'lganligini asos qilib oladilar. Ammo agar cho'kindi jinslar yer yuzasida yoki unga yaqin joyda, tezkor daryolar yoki suv oqimlari orqali hosil bo'lgan bo'lsa, ular o'n ming marta tezroq shakllangan bo'lar edi. Bu shuni anglatadiki, ushbu konlarning yoshi geologlar aytganidan o'n ming marta kam bo'ladi. Quruqlikka yaqin cho'kmalar okean tubiga qaraganda ancha tez hosil bo'ladi. Loyga ko'milgan Cho'kma tez yoki sekin hosil bo'lganligini ayta olasizmi? Ha. Cho'kindi jinslarda son-sanoqsiz qoldiqlar yoki hayvon qoldiqlari mavjud. Bular nafaqat baliq va dengiz jonzotlari, balki o'zlarini hech qachon okean tubida topa olmaydigan sutemizuvchilar, qushlar, hasharotlar va boshqa quruqlikda yashovchilar. Ushbu jonzotlar kutilmagan tarzda va ko'pincha quruqlikda ko'milgan. Bunday jonzotlar juda ko'p, chunki bu jonzotlar tasodifan daryo yoki ko'lga tushib ketgan. Ba'zida o'tlab ketayotgan mamontlarning butun podalari shu qadar to'satdan ko'milganki, ularning og'zidan o't topilgan. Qoldiqlari yaxshi saqlanib qolgan hayvonlar kutilmaganda suv oqimlari bilan ko'milgani va ular ko'milgan loy loyqa cho'kindi jinsga aylangani aniq. Faqatgina barcha qoldiqlar juda tez hosil bo'lgan cho'kindilarga ko'milgan deb ayta olmaymiz, ammo ularning aksariyati. Skelet yoki dengiz chig'anoqlari singari

o'lik hayvonning qattiq qismlari ham uzoq yashay olmadi, asta-sekin yig'ilib qolgan cho'kindi jinslar ko'milib. Agar ular loy qatlami bilan himoyalanmagan bo'lsa, ular tezda suv va toshlar bilan yo'q qilinadi. Albatta, butun baliqlar, hayvonlar va qushlar, albatta, tez ko'milmasdan toshqotgan toshga aylanishi mumkin emas edi. Cho'kma yuz yoki ming yil ichida bir oyoq tezligida to'planib qolsa, ularning tanasi parchalanadi (5-quti). Qatlamlar yoki qatlamlar paydo bo'lishi kerakligini ko'rsatadigan yana bir narsa bor yilda qisqa vaqt. Vaqti-vaqti bilan toshning bir necha turli qatlamlari orqali o'tadigan fotoalbom daraxt tanasini topish mumkin (6-quti). Daraxt tanasi atrofida turli qatlamlar hosil bo'ldimi yoki u allaqachon hosil bo'lgan qatlamlarning yumshoq loyiga singib ketdimi, biz uchun muhim emas. Har holda, cho'kindi qatlamlari taxminan bir xil yoshda bo'lishi kerak edi. Aks holda, magistralning yuqori uchi ko'milishidan ancha oldin cho'kib ketishi kerak edi yoki quyi qatlamlar juda zich bo'lib, daraxt tanasi ular orasidan o'tib ketolmas edi. Ushbu daraxt novdalari bizga to'rt yoki besh qatlamli toshlar tarkibidagi o'ttiz metrgacha cho'kma bir necha yil ichida eng ko'p to'planganligini ko'rsatadi. Fosil qoldiqlari, agar biron bir narsa bo'lsa, ba'zi bir cho'kindi jinslar geologlar aytganidek, asta-sekin emas, balki tezroq, ehtimol, suv oqimlari natijasida hosil bo'lganligini ko'rsatadi. Bu shuni anglatadiki, yuz million yillik tosh faqat o'n ming yillik bo'lishi mumkin. G'alati arifmetik Men toshning yoshini aniqlash uchun, birinchidan, ma'lum bir vaqt ichida qancha cho'kindi yotishini, ikkinchidan, cho'kindi jinslar qatlamining qalinligini bilishingiz kerakligini aytdim. Ushbu shartlarning birinchisi, biz allaqachon muhokama qildik. Keling, ikkinchisini ko'rib chiqamiz. Bir joyda cho'kindi jinslrning eng katta qalinligi ellik ming fut. Shunday qilib, biz eng qadimgi cho'kindi jinslarning yoshi ellik ming yildan oshmagan deb taxmin qilishimiz mumkin, bu cho'kindi hosil bo'lishining tez sur'atiga asoslangan - yiliga bir oyoq cho'kindi. Ammo geologlar toshlarning qalinligi o'n baravar bo'lishi

kerakligini aytishadi ko'proq, shuningdek ularning shakllanish vaqti. Ular shunday deb o'ylashadi. Birinchidan, barcha jinslar qatlamlarga (yoki qatlamlarga) bo'linadi. Turli xil qatlamlar turli xil turdagi qoldiqlarning tarkibiga ko'ra farq qiladi. Turli qatlamlarga murakkab nomlar berilgan, ammo biz ularni shunchaki A, B, C va boshqalar deb belgilaymiz. A qatlamda ma'lum bir tosh qoldiqlari guruhi, B qatlamda o'z guruhi va boshqalar mavjud. Har qanday qatlamning qalinligi dunyoning ikki tomonida ham bir xil emas. Masalan, K qatlami Angliyada bir metrdan biroz qalinroq bo'lishi mumkin, AQShning Kaliforniya shtatida esa yigirma to'rt metr qalinlikda bo'lishi mumkin! K qatlamining Kaliforniyada juda qalin va Angliyada juda nozik bo'lishining aniq izohi mavjud. Bu shundan iboratki, bir joyda cho'kindi boshqa joyga qaraganda tezroq cho'kindi. Yupqa qatlam juda sekin yotar edi va qalinligi yigirma to'rt ming fut bo'lgan qatlam juda tez. "Ammo yo'q", deyishadi vaqtni aniqlaydigan geologlar. Ularning aytishicha, K qatlamining eng qalin qismi eng past tezlikda yotqizilgan. Va eng ingichka qatlam K, shuningdek etishmayotgan qatlamlar ham eskirgan hisoblanadi. Shunday qilib, cho'kindi jinslarning yoshini olish uchun ular AZ, C va boshqalarning barcha qatlamlarining maksimal qalinligini qo'shadilar. Keyinchalik, ushbu qalin qatlamlarni yotqizish bir xil sekin sur'atda sodir bo'lganligi aytiladi. Shunday qilib, ular barcha cho'kindi jinslarning haqiqiy qalinligi deyarli butun yuz er yuzida bo'lgani kabi, ellik ming emas, deyarli besh yuz ming fut ekanligini aniqladilar. Ular, shuningdek, barcha qatlamlar ming yilda bir metrdan, ya'ni juda sekin yotqizilganligini aytishadi. Shunday qilib, ular eng qadimgi cho'kindi jinslarning besh yuz million yillik ekanligini anglashadi. Ammo eng nozik qatlamlar asta-sekin, eng qalinlari esa ancha tez sur'atlar bilan hosil bo'lgan deb aytsak, unda yosh millionlab emas, minglab yillarda hisoblab chiqiladi! Xo'sh, nega geologlar, agar ular ehtimol ming yillargina bo'lsa, toshlar yuz minglab yil deb ta'kidlaydilar? Javob shuki, ular evolyutsiya nazariyasi bilan

murosaga kelishga urinmoqdalar, bu biz biladigan hayot shakllarining paydo bo'lishi va rivojlanishini tushuntirish uchun juda ko'p vaqt talab etadi. Ham evolyutsiya, ham geologiya o'z soatlarini bir-biri bilan taqqoslaydi. Ular rozi bo'lishi mumkin, ammo ikkalasi ham noto'g'ri bo'lishi mumkin! Radioaktiv soat Biz geologlarga nisbatan adolatli bo'lishimiz kerak. Ularning o'zlari tan olishicha, jinslarning yoshini cho'kindi qatlamlari bilan aniqlash ishonchli emas. Aslida, loyning qanchalik tez yoki qanchalik sekin yotqizilganligini hech kim bilmaydi. Biroq, yaqinda toshlarning yoshini butunlay boshqacha usulda o'lchash mumkin bo'ldi. Vaqtni hisoblashi mumkin bo'lgan har qanday narsani soat deb atash mumkin. Biz hammamiz terish va qo'l bilan soatni bilamiz, soat soatlari ham bor qaysi qum ma'lum vaqt davomida yarmidan ikkinchisiga oqadi. Quyoshning osmondagi holatiga qarab vaqtni ham belgilashingiz mumkin. Endi butunlay "soat" turini tasavvur qilaylik. Ming kishini katta zalda to'p oldida tasavvur qiling. Siz ularni galereyadan tomosha qilasiz. Ularning barchasida bilagida soat bor, ammo vaqtni aytib berishga imkoningiz yo'q. Aytaylik, bal zalidagi odamlar har o'ndan bir soat zalni tark etishiga yashirincha kelishib oldilar. Bir soatdan keyin yuz kishi zalni tark etadi, to'qqiz yuz kishi qoladi. Ikki soatdan keyin to'qson kishi zalni tark etadi va sakkiz yuz o'n kishi qoladi. Yana bir soat ichida yana sakson bir kishi ketadi, etti yuz yigirma to'qqiz kishi qoladi. Vaqt o'tishi bilan xonadagi odamlar sonining o'zgarishi ko'rsatilgan. Endi siz zalda qolgan odamlar sonidan quyidagicha foydalanishingiz mumkin soatning bir turi. Jadvaldan foydalanib va ma'lum bir daqiqada zaldagi odamlarning sonini bilib, to'p boshlangandan beri qancha vaqt o'tganini hisoblashingiz mumkin. Agar siz startga kechiksangiz ham, to'pni qancha vaqt oldin boshlaganini zaldagi raqqosalar sonidan bilib olishingiz mumkin.

Ammo buni amalga oshirish uchun siz ikkita narsani bilishingiz kerak. Birinchidan, siz boshidanoq xonada qancha odam bo'lganligini bilishingiz kerak. Va ikkinchidan, har o'ninchi bir soat ichida tark etishi lozim, deb maxfiy shartnoma, xabardor bo'lishi kerak. Agar har beshinchi kishi ketadigan bo'lsa, hisob-kitoblar butunlay boshqacha bo'ladi. Yerdagi ko'plab toshlarda radioaktiv atomlar mavjud. Ushbu atomlar mayda zarrachalarni yo'qotib, boshqa atomlarga aylanadi. Radioaktiv atomlar xuddi bal zalidagi raqqosalarga o'xshaydi va bitta atomning boshqasiga aylanishi bir kishining zaldan chiqib ketishiga o'xshaydi, ya'ni bitta radioaktiv atom kam. Radioaktiv atomlarning o'zgarishi (yoki parchalanishi) qoidalari bir xil va raqqoslar o'rtasida maxfiy kelishuv. Demak, bizning diagrammada ko'rsatilganidek, vaqt o'tishi bilan radioaktiv atomlar soni kamayadi. To'p boshlanganidan beri qancha vaqt o'tganini zalda qolgan raqqosalar sonini hisoblash orqali hisoblashimiz mumkin. Xuddi shu tarzda, zalda qolgan raqqosalar soni. Xuddi shu tarzda, qolganlari sonini hisoblash orqali biz radioaktiv atomlarning qancha vaqt oldin parchalana boshlaganligini aniqlashimiz mumkin. Ushbu grafada har o'ninchi kishi har soatda uni tark etganda, zaldagi odamlar soni qanday o'zgarganligi ko'rsatilgan. Radioaktiv atomlarning parchalanishi ham sodir bo'ladi. Va yana, albatta, biz ikkita narsani bilishimiz kerak: boshida qancha atom bo'lgan va ular yo'q bo'lib ketadigan yashirin qoida. Hozir atom zarralarining qanchalik tez parchalanayotganini kuzatish orqali ikkinchisini topish oson. Tabiiyki, biz ushbu maxfiy qoidaning boshidanoq bir xil bo'lib qolganiga ishonishimiz kerak bo'ladi. Biz aniq bilmaymiz, ammo bugungi kunda atomlar o'tmishdagiga qaraganda boshqacha tezlikda parchalanadi, deyishga hech qanday asos yo'q. Atomlarning parchalanishining maxfiy tartibini radioaktiv parchalanishning yarmi, radioaktiv atomlarning yarmi parchalanishi paytida yarim umr ko'rish paytida aniqlash osonroq. Bizning bal zalidagi misolda diagramma shuni

ko'rsatadiki, bu moment (yoki "yarim hayot") olti yarim soat ichida keladi. Ya'ni, bu vaqtga kelib yilda zalida bir ming besh yuz odamlar haqida ham bo'ladi. At turli atomlarning turli radioaktiv yarim hayoti. Ba'zilar uchun bu muddat atigi bir necha soniyani oladi. Biroq, tabiiy ravishda yuzaga keladi radioaktiv atomlarning yarim umri juda uzoq, ba'zida u yetib boradi million yil. Jadvalda bir nechta misollar keltirilgan: E'tibor bering, radioaktiv bo'lmagan atomlar cheksiz uzoq umr ko'rishadi. Ya'ni, yuqoridagi davrlar ushbu atomlar allaqachon million yillar davomida mavjud bo'lgan degani emas. Ular kecha paydo bo'lgan bo'lishi mumkin, ammo baribir ularning yarim umrlari millionlab yillarga to'g'ri keladi! Shakl: 15 Ba'zi radioaktiv atomlarning yarim yemirilish davri. Radioaktivlik bilan jinslarning yoshini belgilash Radioaktiv soatlar bo'yicha jinsning yoshini (toshni sanasini) aniqlash uchun avval tarkibida radioaktiv moddalar bo'lgan toshni topishimiz kerak. Ko'pgina nasllar tarkibida yo'q, shuning uchun siz diqqat bilan qarashingiz kerak. Ikkinchidan, tog 'jinsi paydo bo'lganidan beri radioaktiv atomlar faqat radioaktiv parchalanish natijasida yo'qolganiga amin bo'lishimiz kerak. Ya'ni, ular suv bilan yuvinmagan va bug'lanib ketmagan. Bu uran, kaliy 40 kabi radioaktiv moddalarning ko'pi suvda oson eriydi, chunki bu masalani murakkablashtiradi. Bu cho'kindi jinslarning yoshini radioaktiv soatlar bilan aniqlashning iloji yo'qligining sabablaridan biridir. Tosh va loydan yasalgan eng kichik zarralar suv bilan pastga tushib, cho'kindi hosil bo'lguncha suv bilan olib ketiladi va u zichlanganda toshga aylanadi. Bu sodir bo'lguncha radioaktiv moddalar osongina yuvilishi mumkin! Agar bunday bo'lmasa ham, radioaktiv soatlar toshning qachon yotqizilganligini aniqlashga yordam bermaydi. Biz aniqlaydigan yosh, birinchi navbatda, cho'kindagi toshlar va loy bo'laklarining yoshi bo'ladi. Albatta, bu zarrachalarning yoshi toshning yoshidan kattaroqdir. Faqat ayrim ayrim hollarda cho'kindi jinslarning yoshini radioaktiv soatlarga qarab aniqlash mumkin, ammo aksariyat hollarda radioaktivlik jinslarning yoshini aniqlashga imkon bermaydi.

Qoldiq qoldiqlari faqat cho'kindi jinslarda bo'lishi mumkinligi sababli, ularning yoshini radioaktiv soatlar bilan aniqlash mumkin emasligi aniq. Ushbu muammoni hal qilish uchun geologlar "vulqon bosqini" deb nomlangan yoshni taxmin qilishadi. Yodingizda bo'lsin, vulkanik tosh ergandan keyin qattiqlashadi. Agar erigan tosh erning ichaklaridan tashlansa, u cho'kindi jinslarning ko'p qatlamlarini yorib o'tishi yoki singib ketishi mumkin, u soviganida va qotib qolganda vulkanik toshdan ko'rpa hosil qiladi. 16-rasmda bu qanday sodir bo'lganligi ko'rsatilgan. Buni bugungi kunda vulqon otilishi paytida, eritilgan lava atrofga tarqalganda ham kuzatishimiz mumkin. Agar vulkanik jinsning cho'kindi qatlamini qoplaganini aniqlasak, unda ikkinchisining yoshi kattaroq bo'lishi kerak. Radiokanal soatdan vulkanik jins hosil bo'lish vaqtini aniqlab, ostidagi yoshning eng kichik yoshini aniqlaymiz, cho'kindi jinslar Agar bu toshda toshqotganliklar mavjud bo'lsa, unda ularning yoshi ham vulkanik tosh yoshidan katta bo'lishi kerak. 16 vulqon kirib borishi. Vulqon jinslarining yoshini belgilash Vulkanik yoki olovli toshning yoshini radioaktiv soatlar bilan qanchalik aniq o'lchashimiz mumkin? Hisob-kitoblar shuni ko'rsatadiki, ularning yoshi million yillardir. Ushbu hisobkitoblarga ishonishimiz mumkinmi? Rostini aytganda, yo'q. Men kuchli ilmiy asboblari yordamida o'lchash o'zlari juda diqqat bilan yuqori malakali mutaxassislar tomonidan olib boriladi, deb aniqlik kerak. Bu juda zarur, chunki ko'plab oddiy atomlardan bir nechta radioaktiv atomlarni ajratish talab qilinadi. Nima bo'lishidan qat'iy nazar, men o'lchovlarning to'g'ri ekanligiga ishonishimiz mumkin deb o'ylayman. Muammolar toshning yoshini, ya'ni u ergandan keyin qancha vaqt o'tganini hisoblashga harakat qilganda paydo bo'ladi. Keling, bal zalimizga qaytaylik. To'p boshlanganidan beri qancha vaqt o'tganligini hisoblash uchun biz boshida zalda qancha odam bo'lganligini aniqlashimiz kerak edi. Qattiqlashgandan so'ng darhol tosh tarkibida qancha radioaktiv atom borligini bilishimiz kerak. Ammo biz aniq bilolmaymiz. Biz faqat savolga javobni qabul qilishimiz yoki tan olishimiz mumkin: "Zotda nasldan

naslda nima aniq bo'lgan?" Ushbu taxmin, ko'rib chiqilayotgan radioaktiv atomning o'ziga xos turiga qarab, bir nechta variantga ega. Bir radioaktiv atom, kaliy 40, parchalanadi yoki argon deb ataladigan boshqa turdagi atomga aylanadi. Agar bugungi kunda tosh tarkibidagi barcha argon atomlari bir vaqtlar kaliy 40 bo'lsa, hech qanday muammo bo'lmaydi. Boshida kaliy 40 atomining soni hozirgi atomlar soniga va hozirgi argon atomlari soniga teng bo'ladi. Muammo, albatta, boshidanoq argon atomlari mavjudligini bilishimiz mumkin emas. Tog 'jinslari eritilgan toshda argon bo'lmagan deb taxmin qilishadi yoki taxmin qilishadi. Va agar shunday bo'lsa, unda, albatta, toshning haqiqiy yoshi ancha kamroq bo'lar edi. Dastlab argon atomlari bo'lmagan degan taxmin to'g'ri bo'lishi mumkin. Lekin u noto'g'ri bo'lishi mumkin. Aslida, eritilgan tosh argon atomlarini o'z-o'zidan eritib, atrofdagi toshlardan yoki havodan qarz olishi mumkin. Vulqon jinslarini sanashning yana bir necha usullari mavjud. "Izoxron" deb ataladigan narsani hisoblash uchun bir xil joydan olingan turli xil tosh namunalaridan foydalanish juda aqlli usullardan biridir. Ushbu kitobda tushuntirish uchun bu juda murakkab, ammo bu usul hech qanday taxminlarsiz ishlaydi. Ammo, agar bunga yaqindan nazar tashlasak, taxminlar hanuzgacha amalga oshayotgani ma'lum bo'ldi. Bunday holda, ular tabiatan farq qiladi. Dastlab qancha radioaktiv atom bo'lganligini taxmin qilish o'rniga, biz bir xil jinsdagi turli xil minerallarda bir xil nisbatda radioaktiv atomlarga ega bo'lgan deb taxmin qilishimiz kerak, masalan, stronsiy elementining atomlari. Bu taxmin. Qatlamdan keyin darhol tosh qanday bo'lganligi haqida taxminlar va taxminlarni talab qilmaydigan radioaktiv tanishish usuli yo'q. Yana bir muammo Vulqon jinslarining yoshini aniqlashda yana bir muammo mavjud. Bir necha yil oldin, uni aniqlash uchun faol vulqonlardan lava olingan radioaktiv soat bo'yicha yosh. Lava namunalari dunyoning turli burchaklaridan olingan. Barcha

namunalar so'nggi ikki yuz yil ichida otilgan vulqonlardan olingan, ya'ni barcha namunalarning yoshi ikki yuz yoshga etmaganligi ma'lum bo'lgan. Radioaktiv soatlar shuni ko'rsatdiki, ba'zi namunalar yuz milliondan o'n ming million yilgacha! Nima uchun soat juda noto'g'ri? Bu aniq ma'lum emas, ammo bu holda ishlatilgan taxminlar noto'g'ri bo'lganga o'xshaydi. Shuni aniq aytishim kerakki, taxminlardagi bir foizli xato yuzlab million yillar davomida radioaktiv soat ko'rsatkichini o'zgartirishi mumkin! Buning yana bir sababi bor. Deyarli barcha jinslar bir xil minerallar aralashmasi. Har qanday aralashmani eritib bo'lgach, ba'zi tarkibiy qismlar boshqalaridan ko'ra erta eriydi. Agar harorat etarlicha yuqori bo'lmasa, unda alohida qismlar qattiq bo'lib qolishi va umuman erimasligi mumkin. Ular shunchaki eritilgan massada suzishadi, xuddi sho'rva qozonidagi no'xat singari. Bu ko'pincha lava bilan sodir bo'ladi. Vulkandan otilib chiqqan eritilgan tosh qattiq toshlar massasini olib yuradi. Ehtimol, bu toshlar Yer paydo bo'lishining boshidanoq erimagan. Shunday qilib, biz lavaning yoshini radioaktiv soatlar bilan aniqlashga harakat qilsak, uning otilish yoshini aniqlay olmaymiz. Lava avvalgidan eskiroq bo'lib tuyulishi mumkin, chunki uning bir qismi vulqon otilishi paytida erimaydi va shu sababli vulkanik jinslar, ehtimol ularning radioaktiv ma'lumotlaridan ancha yoshroq. Agar shunday bo'lsa, unda vulqon jinslari ostidagi cho'kindi jinslar ham ko'rinishga qaraganda yoshroq. Yer necha yoshda? Biz jinslarning yoshini aniqlashning biron bir uslubiga to'liq ishonib bo'lmasligiga amin bo'ldik. Qoldiqlar borligini sekin cho'ktirishga qaraganda tez cho'kindi hosil bo'lishi bilan tushuntirish osonroq. Bu shuni anglatadiki, cho'kindi jinslar odamlar odatda o'ylagandan ancha yoshroq bo'lishi mumkin. Lava kabi vulqon jinslari ham biz o'ylagandan ancha yoshroq bo'lishi mumkin. Buning sababi shundaki, eritilgan tosh tarkibida qattiq moddalar mavjud. Har qanday holatda, radioaktiv tanishishda ishlatiladigan taxminlarga ishonib bo'lmaydi. Ushbu

taxminlarning eng kichik xatosi toshning yoshini yuz minglab million yillarga o'zgartirishi mumkin. Nima uchun, bu holda, zotlar uchun barcha hisob-kitoblar taxminan bir xil natijani beradi. Nima uchun barcha toshlar o'n milliondan to'rt ming million yoshgacha bo'lganga o'xshaydi? Ehtimol, haqiqat shundan iboratki, evolyutsiya, birinchi marta cho'kindi qatlamlarda sodir bo'lgan tanishish bilan birga, jinslar juda ko'p bo'lishi kerak degan g'oyani o'rgatgan eski. Radioaktiv soatlar kabi jinslarning yoshini aniqlashning eng yaxshi usullari topilganda, odamlar allaqachon qaysi yoshni nishonga olishni bilar edilar. Ko'pincha, radioaktiv soatlar juda yosh yoki juda yosh bo'lganligini ko'rsatadi. Ammo odamlar qaysi yoshda bo'lishi kerakligini bilishlari (yoki bilaman deb o'ylashlari) sababli, bu natijalar chetga surib qo'yilgan. Stalaktitlar va stalagmitlar Odatda, erning yoshini aniqlash toshlarni sanashga urinish orqali amalga oshiriladi. Ushbu bobning katta qismini ushbu savolga bag'ishladik. Ammo Yerning juda qadimgi ekanligini ko'rsatadigan boshqa soatlar yoki jarayonlar mavjud. Dengizdagi tuz miqdori, bo'r qatlamlarining chuqurligi, tog'larning vayron bo'lishi, bularning barchasi Yer millionlab yoshda ekanligini anglatadi. Bu faqatgina sodir bo'ladi, chunki odamlar o'tmishdagi jarayonlar hozirgi kabi sekin bo'lgan deb hisoblashadi. Agar dastlab okean suvi sho'r bo'lmagan bo'lsa va tuz har doim daryolar orqali dengizga hozirgi kabi sekin olib kirilgan bo'lsa, unda dengizning sho'rlanishi uchun haqiqatan ham millionlab yillar kerak bo'ladi. Yilda bizning kunda ushbu katta "agar" bor, lekin u aslida edi, hech kim bilmaydi. Xuddi shu narsa men bu erda gapirgan narsalarga ham tegishli.

G'orlarda topilgan o'tkir tosh qirralarning - stalaktit va stalagmitlarning o'sishi qiziqarli misoldir. Ular tarkibida erigan kaltsiy gidrokarbonat bo'lgan oqimli suv hosil bo'ladi. Suv bug'lanadi va tosh qoladi, asta-sekin o'tkir pog'onani hosil qiladi. Ushbu tizmalarning ko'pi yuz yil davomida bir kub dyuymga o'sadi. Agar ular doimo shu qadar sekin o'sib borgan bo'lsa, unda ularning ba'zilari o'zlarining kattaligiga erishish uchun million yil sarfladilar. Ammo yaqinda ba'zi stalaktitlar va stalagmitlar ikki yuz ellik baravar tezroq o'sishi aniqlandi! Bunday sur'atlarda million yilga to'g'ri keladigan protrusion to'rt mingga teng bo'ladi. Amerikadagi ko'mir konlarida va yo'l ko'prigi ostidagi stalaktitlar yigirma hafta ichida bir santimetr tezlikda o'sadi. Barcha stalaktitlar va stalagmitlar juda sekin o'sadi deyish bemani. Agar bugungi kunda katta stalaktit asta-sekin o'sib borayotgan bo'lsa, demak u millionlab yillar davomida asta-sekin o'sib bordi, deyish ham ahmoqlikdir. Hammasi oqayotgan suv miqdoriga bog'liq va u yildan-yilga juda katta farq qilishi mumkin. Bugungi kunda hamma narsa o'tmishdagi kabi bir maromda ro'y berayotganini tasavvur qilish umuman ilmiy emas. Va, albatta, bu Yerning yoshini aniqlashning eng ishonchli usuli emas. Ehtimol, quyidagi voqea bizga hamma narsani aniqroq tushunishga yordam beradi. Tasavvur qiling, kosmosdan o'zga sayyoraliklar odamzotni o'rganish uchun sizning shahringizga kelishdi. Ular ko'rinmas bo'lib qolishi mumkin, keyin esa hech kim o'z ishini qilayotganini bilmaydi. Hali ham ko'plab boshqa sayyoralar mavjud bo'lganligi sababli, Yerga faqat bir hafta tashrif buyurishga ruxsat beriladi. Ularning jihozlari juda yaxshi o'lchov asboblari. Uchta musofir odamlarning yoshini aniqlashga qaror qilishdi. Ular buni bir hafta ichida odam qancha o'sishini hisoblash orqali qilishadi. Keyin, agar odam har doim bir xil darajada o'sgan bo'lsa, uning yoshini bir necha hafta ichida o'sgan odamning balandligini kichik miqdordagi qismga bo'lish orqali hisoblash mumkin. Oson, to‘g‘rimi? Shunday qilib, bitta yangi kelgan bola maktabga boradi va bir hafta ichida bolalar qancha o'sishini o'lchaydi. Ikkinchisi kattalar ishlaydigan idoraga boradi.

Va uchinchisi tasodifan qariyalar uyiga tushadi. Hafta oxirida ularning barchasi uchrashib, olingan ma'lumotlarni tekshirib ko'rishadi. Birinchisi, odamning bo'yi 4-5 metrni tashkil etadi va yiliga 4 dyuym o'sadi. Shuning uchun, u o'n ikki - o'n besh yoshda bo'lishi kerak. Ikkinchisi esa rozi emas. Uning so'zlariga ko'ra, odamlar 5-6 metr balandlikda va odamlar shunchalik sekin o'sadiki, u o'sish tezligini o'lchay olmadi. Uning qurilmasi yiliga kamida 10 dyuymni ro'yxatdan o'tkazishga qodir ekanligini biladi. Bu degani, odam kamida olti yoki etti yuz yoshda. Balki ming. Uchinchi musofir hali ham jim edi. U do'stlariga qarab: “Siz ikkalangiz ham adashyapsiz. Vaqt o'tishi bilan odamlar qisqaroq bo'ladi. Mening o'lchovlarim ularning balandligini ko'rsatadi har besh yilda 1 dyuymga kamayadi. Balandligi bilan ularning yoshini aniqlash mumkin emas. " Albatta, biz bilamizki, maktabga boradigan birinchi begona odamga yaqin bo'lgan haqiqat. Barcha o'lchovlar, albatta, yaxshi edi, ammo odamlar doimo bir xil tezlikda o'sadi degan fikr faqat bolalarga tegishli. Va bundan keyin ham, bu fikr butunlay to'g'ri emas, lekin umuman. Yilda kattalar, o'sish to'xtaydi. Chet elliklar o'lchovlarini boshlashdan oldin ularning o'sish sur'ati sekinlashdi. Shuning uchun, ularning o'sish tezligidan hisoblangan yosh juda katta. Va nihoyat, keksa odamlar yoshga qarab qisqaroq bo'lishadi. O'sish darajasi yana o'zgardi, bu holda u hatto yo'nalishini o'zgartirdi. Shunday qilib, yoshni balandlik bo'yicha aniqlash umuman mumkin emas. O'ylaymanki, bu narsa hozirgi kunda sodir bo'layotgan tempga qarab Yerning yoshini hisoblab chiqishga urinish qanchalik xavfli ekanligini ko'rsatmoqda. Ilgari hamma narsa doimgidek tezlikda sodir bo'lgan taqdirdagina to'g'ri javobni olish mumkin. Ammo biz Yer yuzida paydo bo'lganidan beri qanchalik o'zgarganligini bilamiz. Biz bilamizki, qudratli vulqonlar, muzliklar va mavjud bo'lishini to'xtatgan daryolar. So'nggi yillarda Yerning iqlimi juda o'zgarganligini bilamiz. Biz bilamizki, yangi tog 'tizmalari paydo bo'ldi va qit'alar dengiz suvi ostida g'oyib

bo'ldi. Qanday qilib voqealar doimgidek bugungi tezlikda sodir bo'lgan deb ayta olamiz? Balki aksincha. Muqaddas Kitobda nima deyilgan? Men sizga shuni ko'rsatishga harakat qildimki, odatda Erga berilgan yosh (to'rt ming million yildan ortiq) u yoki bu turdagi taxminlarga asoslangan. Bunday taxminlar evolyutsiyaga imkon qadar ko'proq vaqt ajratish uchun qilingan. Shu sababli, Ibtido yer ko'p odamlar o'ylaganidan ancha yoshroq degani bilan yanglishgan deb o'ylash uchun hech qanday sabab yo'q. Ammo Ibtido yer yoshi to'g'risida aniq nima deydi? Masihiylar bu masalada yakdil emaslar, chunki Ibtido yoshni aniq ko'rsatmaydi. Ba'zi nasroniylar Ibtido kitobi va geologik vaqtni yarashtirishning olti kuni kunlarga teng emas, balki uzoq vaqtni tashkil etadi, deb aytishga urinmoqdalar. Ularning har biri taxminan besh yuz million yilga xizmat qilishi kerak. Boshqalar aytishlaricha olti kun odatdagidek davom etgan va erning yoshi o'n ming yildan oshmagan. Ushbu gapni ilmiy rad etish yo'qligini ko'rdik. Uchinchi imkoniyat - olti kun Yerda yorug'lik paydo bo'lganidan boshlangan. Yer olti kundan ancha oldin bo'lgan edi, ammo o'sha paytda "er shaklsiz va bo'sh edi, qorong'ulik esa chuqurlikda edi". Er qancha vaqt bu qadar turishi biz uchun noma'lum. Bu juda uzoq vaqt bo'lishi mumkin edi, chunki Yer yuzida shunday hayot boshlanishi mumkin edi. Ushbu g'oya vulqon tog 'jinslarining o'n ming yilliklarga qaraganda ancha qadimgi ekanligini ko'rsatadi. Shunda Yerda, osmonda, dengizda va uning barcha ko'rinishlarida hayotning yaratilishi olti kun ichida sodir bo'lgan mo''jiza bo'ladi. Koinotning o'zi "boshida" va shu olti kundan oldin yaratilgan bo'lar edi. Men u yoki bu fikr aynan Muqaddas Kitobda o'rgatilgan deb bahslashmoqchi emasman. Muammolar har qanday g'oya bilan yuzaga keladi. Men ulardan birinchisini tan olmayman (bu olti kun million yillar davom etgan), chunki bu g'oyaning asosiy maqsadi Muqaddas Kitobni uyg'unlashtirishdir va evolyutsiya. Ikkala boshqa g'oyalar ham dunyoni yaratish bo'yicha Xudoning ishiga adolatli munosabatda bo'lishadi, shuning uchun men bu fikrlarni qabul qila olaman.

Ikkinchi g'oya, mening fikrimcha, osonroq. Agar biz undan boshlasak, unda ilm hech qachon Yer va koinot qanday paydo bo'lganligi haqidagi savolga to'g'ri javob bermaydi, chunki bu bir zumda sodir bo'lgan, chunki bu yagona yaratilish harakati. Xudo ularni xohlaganligi sababli koinot va Yer juda qadimiy ko'rinadi. Shuni ta'kidlash kerakki, fanning ushbu g'oyaga zid keladigan hech narsasi yo'q. Uchinchi fikr har bir narsaning yaratuvchisi sifatida Xudoni tan, balki koinotni va bo'sh Yer ekanligini tan ba'zi "boshida" noma'lum Hozir. Bu yulduzlar paydo bo'lishiga vaqt beradi va Yerni eritilgan massa holatidan sovutish uchun. Bu vulkanik jinslarning cho'kindi jinslarga qaraganda qadimgi ekanligini haqiqatni tushuntiradi. Faqat Ibtido kitobining birinchi bobining 14-oyati bilan bog'liq muammo bor, chunki Quyosh, Oy va Yulduzlar to'rtinchi kuni yaratilmagan deb taxmin qilinadi. Ba'zilarning ta'kidlashicha, 14-oyat bu nuroniylarning yaratilishini emas, balki osmonda birinchi marta paydo bo'lishini tasvirlaydi. Yaratilishning olti kuni haqida so'nggi bobda ko'proq gaplashamiz. Albatta, hamma narsani Xudo yaratganligi muhim, va dunyoning yaratilishi haqidagi Muqaddas Kitobdagi hikoya tarixiy, afsonaviy emas. Dunyo yaratilish vaqti haqida Muqaddas Kitobda nima deyilgani haqida bahslashish mumkin, ammo asosiysi, Muqaddas Kitobda aytilganlarning barchasi haqiqatdir.

Adabiyotlar : 1. I.M.Oranskiy «Vvedenie v iranskuyu filologiyu» M. 1960, 1988. 2. Osnovi iranskogo yazikoznaniya M., 1979, 1981, 1982 . 3. Gamkrelidze T.V.Ivanov Vch.Vs. «Indoyevropeyskiy yazik i indoyevropeysi» tom I- II , Tbilisi, 1984. 4. Naselenie SSSR M, 1976 . 5. www.arxiv.uz 6. www.ziyonet.uz

O'xshashlar

Fridrix Nitshening hayot falsafasi

Qoldiqlar va tarixgacha bo'lgan hayvonlar

Sog'lomlashtiruvchi jismoniy tarbiyaning fiziologik asoslari

Osmon jismlari va ularning evolyusiyasi

Yerning tuzilishi va taraqqiyoti