Ғоявий зиддият ва мафкуравий толерантлик, уларнинг намоён бўлиш хусусиятлари - Falsafa - Referatlar

Ғоявий зиддият ва мафкуравий толерантлик, уларнинг намоён бўлиш хусусиятлари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

51.5 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Р е ж а: 1. “Ғ оявий зиддият ” тушунчаси ва унинг моҳияти. 2.“М афкуравий толерантлик ” ва “ ғоявий плюрализм ” тушунчалари, уларнинг хусусиятлари. 3. Ҳ озирги даврда мафкура соҳасида плюралистик дунёқарашни шакллантириш йўллари.

www.arxiv.uz 1. Ғ оявий зиддият – турли манфаат, мақсад ва интилишларни ифодаловчи ғоялар ва уларга таянадиган куч ва ҳаракатлар ўртасидаги қарама-қарши муносабатни ифодаловчи тушунчадир. Бундай зиддиятларнинг замирида талаб-эҳтиёжлар, мақсад-муддаолар, уларни қондириш усуллари, йўллари ва воситаларининг ҳар хиллиги ётади. Озодлик, мустақиллик ва адолат ғоялари билан босқинчилик, тажовузкорлик ва мустабидлик ғоялари ўртасидаги кураш бунинг ёрқин мисолидир. Инсон ва жамият бор экан, эзгу ғояларнинг қарама-қаршиси бўлган зулм ва зўравонлик, қабоҳат ва жаҳолат янги-янги шаклларда намоён бўлишга уринади. Бунга тарихдан кўплаб мисоллар топилади. Лекин, улар одмзотнинг адолат, тинчлик ва биродарлик, тараққиёт ҳамда фаровонлик ғояларига таяниб, олий мақсадлар сари интилишини асло тўхтата олмайди. Ғоявий зиддиятлар ва курашлар тарихини ўрганиш шундан далолат берадики, неча минг йиллар давомида эзгу ва тараққийпарвар ғояларга қарши қурол, куч, макр-ҳийла и ш латиб келинди. Қарам халқларга қуллик психологияси сингдирилди. Босқинчиларнинг динлари, қадриятлари зўрлаб ўтказилди. Эрк ва мустақиллик, адолат ва ҳаққоният ғоялари шафқатсиз бўғиб қўйилди. Инсоният ўзлигини англай бошлаган ҳозирги замондаги ғоявий зиддиятларни демократия ва плюрализм тамойили асосида ҳал қилиш имкониятлари очила бошлади. Шунинг учун ҳам юксак маданият мужассам этган жамиятда ғояга қарши фақат ғоя, фикрга қарши фикр, жаҳолатга қарши маърифат билан курашиш ҳақидаги тамойил майдонга ташланди. Ислом Каримов томонидан мазкур тамойил ишлаб чиқилган бўлиб, ҳозирги даврдаги мафкуравий курашнинг янгича усули сифатида исботлаб берилган. Президентимиз асарлари асосида ғоявий зиддият ва қарашлар тарихини ўрганиш шундан далолат берадики, неча минг йиллар давомида эзгу ва тараққийпарвар ғояларга қарши қурол, куч, зўравонлик ва макр-ҳийла каби

www.arxiv.uz турли усул ва воситалар ишлатиб келинганлиги ҳақида юқорида эслаб ўтилган эди. Ҳозирги кунда диний экстримизм, террорчилик, миллатчилик, шовинизм, маънавий қашшоқлик, аҳлоқсизлик ғояларини тарғиб қилиш жиддий мафкуравий хавф сифатида намоён бўлмоқда. Сўнгги йилларда бу борада интеллектуал ва оммавий ахборот воситаларидан ҳам фойдаланилмоқда. Муайян мафкуравий полигонларнинг муттасил тарқатаётган ахборотларидаги ёвуз ва зарарли ғоялар оқими, жангари филъмлар, болаларга мўлжалланган бузғунчи ғоялар асосида ишланган ўйинлар, компьютер тармоқлари дастурларини ишдан чиқарадиган “вирус” ларни тарқатиш бунга мисол бўла олади. Шунингдек, ҳозирги глобаллашув шароитида ғоявий қарамликка солишнинг хилма-хил усуллари қўлланилмоқда, турли «овоз”лар, оммавий ахборот воситалари, ахборот технологиялари ёрдамида мафкуравий тажовузлар уюштирилмоқда. Мустақилликка эришган мамлакатлар, жумладан, Ўзбекистон учун ҳам бундай хавфларни бартараф этиш масалалари ғоявий муаммолар доирасига киради. Ғоявий зиддият ҳамда мафкуравий кураш тобора мураккаблашиб бораётган, унинг янги-янги усуллари ўйлаб топилаётган ҳозирги кунда ушбу таҳдид ва таъсирларга фақат кучли ва эзгу ғоя, ўзликни англаш, соғлом мафкурагина қарши тура олиши мумкин. Шунинг учун ҳам Ислом Каримов томонидан юксак мафкуравий маданиятни мужассам этган ғоявий зиддиятларга қарши тура оладиган “Ғояга қарши фақат ғоя, фикрга қарши фикр, жаҳолатга қарши маърифат билан курашиш” ҳақидаги тамойил назарий жиҳатдан асослаб берилди ва у мамлакатимизда муваффақиятли амалга оширилмоқда. Шу маънода, миллатимиз, ўзбек ёшлари, уларнинг онги эркин, мустақил фикрлаш, умуман ғоявий дунёқараш тамойиллари руҳида тарбия топмоғи лозим. Зеро, бугунги ёшлар халқимизнинг эртанги тақдири ва истиқболи, орзу-умидларидир.

www.arxiv.uz 2. Мафкуравий толерантлик (бағрикенглик) – хилма-хил қараш, интилиш, ёндашувга эга бўлган турли мафкуравий позицияда турувчи кучларнинг жамият ва миллат манфаатлари йўлида ҳамкорлик қилишни, эзгу мақсадларни кўзлаб, ҳамжиҳат фаолият юритишни ифодаловчи тушунчадир. 1995 йил 16 ноябрда Парижда ЮНЕСКОнинг 28 сессиясида қабул қилинган “Бағрикенглик тамойиллари деклорацияси” ер юзидаги барча мамлакатларда мафкуравий бағрикенгликни шакллантиришнинг умумназарий асосидир. Мафкуравий толерантлик ғоясининг асосий хусусияти шундан иборатки, у жамиятда асрлар давомида шаклланиб келган бунёдкор ғоялар, эзгу ниятлар ва мақсадларнинг руёбга чиқиши учун замин яратиб беради. Ҳозирги даврда мафкуравий толерантлик ғояси жамиятдаги барча қатлам, ижтимоий гуруҳ ва миллатларнинг эзгулик йўлидаги ҳамкорлигини назарда тутади ва мамлакатда тинчлик, барқарорликни мустаҳкамлашнинг муҳим омили ҳисобланади. Ўзбекистон халқи дунёвий давлат, эркин фуқаролик жамияти қурмоқда. Барпо этилаётган жамиятимизнинг сиёсий- ҳуқуқий асослари ишлаб чиқилган ва кўпчилик томонидан қўллаб- қувватланаётган бугунги кунда, эзгу мақсадларга йўналтирилган мафкуралар фаолияти учун бир хил шароит ва имкониятлар яратилмоқда. Шаклланаётган миллий истиқлол мафкурасининг асосий ғояларидан бири – ижтимоий ҳамкорлик ғоясининг мазмун-моҳияти айнан шу фикрларни тасдиқлайди. Унда жамиятимизда барча қатлам, ижтимоий гуруҳлар ва миллатларнинг озод ва обод Ватан барпо этиш йўлидаги ижтимоий ҳамкорлик акс эттирилган. Қарашлар ранг-баранглиги, ғоялар хилма-хиллиги, сўз ва фикр эркинлиги жамиятни соғломлаштирувчи, уни мустаҳкамловчи ўта муҳим омилдир. Бироқ – бу, хаёлга келган гапни айтиш, кўнгил тусаган ишни қилиш, ўз манфаати учун ҳамма нарсага тайёр туриш, дегани эмас. Бундан ташқари, эркин фикр дегани, албатта, тўғри фикр дегани ҳам эмас. Эркинликнинг ўзи эса англаб олинган заруратдир. Демак, фикр эркинлиги

www.arxiv.uz умумманфаат, умумжамият тараққиёти йўлидаги соғлом ҳаракат, соғлом фикр юритиш, иймон-эътиқод юзасидан иш тутиш, демакдир. Ижтимоий ҳамкорлик жамиятда барча кишилар, партиялар, тоифалар бир хил фикр юритсин, дегани эмас. Аслида ҳар бир ижтимоий кучнинг дунёқараши, манфаатлари турлича бўлади, бинобарин, улар бир-биридан фарқ қилади. Лекин булар учун умумий мақсад – ягона Ватан равнақи, тинчлиги, халқ фаровонлиги бўлиб қолаверишига эришиш ниҳоятда муҳим. Аҳолининг турли қатламлари орасидаги муносабатлар ва ўзаро ҳамкорликни яхшилаш жамиятдаги барқарорликни мустаҳкамлашда замин яратади. Аксинча, ана шу ҳамкорликнинг издан чиқиши ёки муносабатларнинг ёмонлашуви бу барқарорликнинг бузилишига олиб келади, ижтимоий беқарорлик, сиёсий ва ғоявий парокандалик ва миллий бошбошдоқликни келтириб чиқаради. Шундай қилиб, мафкуравий толерантлик – ҳамкорлик, муроса фалсафаси бўлиб, хилма-хил ғоялар ва қарашларга эга бўлган, турли миллат, ирқ ва дин, сиёсий партияларга мансуб шахс ва гуруҳларнинг умумий мақсад йўлидаги хамжиҳатлигини таъминлайдиган кучдир. Бу борада Ўзбекистон мустақилликка эришгандан сўнг улкан ишлар бажарилди, ҳуқуқий кафолатлар яратилди. Мафкуравий толерантлик тушунчаси “Мафкуравий плюрализм” тушунчаси билан узвий боғлиқ бўлиб, ўзаро яхлитликни билдиради. Мафкуравий плюрализм ( лотинча хилма-хиллик, ранг-баранглик) – ижтимоий-сиёсий ҳаётда турли қатлам, партия, гуруҳлар манфаатларини ифода этувчи ғоявий ранг-барангликни, қарашлар ва фикрлар хилма- хиллигини ифодалайдиган тушунча. Мамлакатда илғор ғоялар мафкуралар қанча кўп бўлса, яъни мафкуравий плюрализм ҳукмрон бўлса, тараққиётнинг самарали йўлини танлаб олиш учун имконият шунчалик кенг бўлади. Фикрий кураш, мафкураларнинг маъно-мазмун жиҳатидан бойишига, бир- бирини тўлдиришига хизмат қилади.

www.arxiv.uz Мафкуравий плюрализм ижтимоий тараққиётга хизмат қиладиган янгидан-янги ғояларнинг пайдо бўлишига турли халқлар, элатлар, миллатлар ва сиёсий гуруҳларнинг манфаатларини умумий тарзда руёбга чиқаришда шароит яратади. У муқаррар суратда кўп партиявийлик тизимини тақозо этади. Сиёсий партиялар эса ўзлари мансуб бўлган қатламлар, сиёсий гуруҳларнинг манфаатлари, интилишлари, орзу-умидларини умумлаштирган ҳолда ўз ҳаракат дастурлари орали намоён қилади. Ўзбекистонда барпо этилаётган янги жамият ва бу ерда олиб борилаётган сиёсий ислоҳотлар ўз маъно-мазмуни билан бу масалага ойдинлик киритади. Шу маънода Президент Ислом Каримовнинг қуйидаги мулоҳазаси муҳим аҳамиятга эга: “Шунга эришиш керакки, мамлакатимиз сиёсий ҳаётида ҳақиқий маънодаги кўп партиявийлик муҳити қарор топиши даркор. Ҳар бир партия муайян ижтимоий қатламга таянган ҳолда, ана шу тоифа манфаатларининг ҳимоячиси сифатида ўзининг аниқ ва равшан дастурига эга бўлиши керак. Унда ҳар қайси партиянинг мақсад ва вазифалари, жамият тараққиёти борасидаги муқобил таклифлар ўз ифодасини топиши лозим.” 1 Хуллас, бугун мамлакатимизда сиёсий ислоҳотлар самараси ўлароқ, фикрлар плюрализм муҳити қарор топмоқда. Бир неча сийсий партиялар фаолият кўрсатиб, сиёсий ҳаётда фаол иштирок этмоқдалар. 3. Жамият ҳаётини демократлаштириш жараёнини янада демократлаштириш, унинг изчиллиги ва самарадорлигини таъминлаш – мамлакатимизда амалга оширилаётган сиёсий ислоҳотлар нинг энг асосий йўналишидир. Мамлакатимиз сиёсий ҳаётининг барча соҳаларини, давлат ва жамият қурилишини эркинлаштириш, аҳолининг сиёсий фаолигини ошириш, унда миллий ва умумбашарий қадриятларга асосланган сиёсий маданиятини шакллантириш сиёсий ислоҳотларнинг қон томири ҳисобланади. Миллий 1 Каримов И. Озод ва обод Ватан, эркин ва фаровон ҳаёт – пировард мақсадимиз. Т. 2000 й.

www.arxiv.uz истиқлол ғоясининг сиёсий соҳадаги хусусиятларининг моҳияти ана шуларда намоён бўлади. Ижтимоий тараққиётга интилаётган, сиёсий ва иқтисодий ҳаётни эркинлаштириш йўлидан бораётган ҳар қандай жамият ҳуқуқий маданияти юксак, озод ва эркин шахсни тарбиялашга интилади. Зеро, шундагина эркин дунёқараш ва виждон эркинлиги, плюрализм ва инсон ҳуқуқларини таъминлаш, гуманизм ва умуминсоний қадриятларга амал қилиб яшаш тамойили жамият ҳаётининг асосий мезонига айланади. Сиёсий ислоҳотларнинг асосий йўналишларидан яна бири - жамиятимиздаги турли манфаатлар, мақсад-муддаолар, қарама-қарши кучлар ва ҳаракатлар ўртасидаги мувозанатни таъминлайдиган самарали механизмни шакллантириш, сиёсий ҳаётда ҳақиқий маънодаги кўппартиявийлик тамойилини қарор топтиришдир. Мулк шакллари хилма-хиллиги ва ижтимоий табақаланиш жараёнига мос ҳолда турли манфаатлар, қарама-қарши кучлар ҳамда ҳаракатлар ҳам пайдо бўлмоқда. Мамлакатимизда кўппартиявийлик тизимининг шакллангани бунинг яққол далилидир. Ҳозирги ўтиш даврида мулкчиликнинг нодавлат шакллари ва сиёсий партиялар ҳали мустаҳкам оёққа туриб олгани йўқ. Лекин, улар кундан-кунга кучга тўлиб, ўз мавқеларини ошириб бормоқда. Шу ўринда, юқорида эслаб ўтилганидек, Прездент И.Каримовнинг шу борадаги мулоҳазаларини таъкидлаб ўтиш мақсадга мувофиқдир. “Шунга эришиш керакки, мамлакатимиз сиёсий ҳаётида ҳақиқий маънодаги кўппартиявийлик муҳити қарор топиши даркор. Ҳар бир партия муайян ижтимоий қатламга таянган ҳолда, ана шу тоифа манфаатларининг ҳимоячиси сифатида ўзининг аниқ ва равшан ҳаракат дастурига эга бўлиши керак. Унда ҳар қайси партиянинг мақсад ва вазифалари, жамият тараққиёти борасидаги муқобил таклифлари ўз ифодасини топиши лозим”. 1 1 Каримов И. Озод ва обод Ватан, эркин фаровон ҳаёт – пировард мақсадимиз. Т. 2000 й.

www.arxiv.uz Шу маънода, турли манфаатлар, қарама-қарши куч ва ҳаракатлар мувозанатини таъминлайдиган маънавий омил бу – миллий ғоядир. У ижтимоий гуруҳлар манфаати ва мафкурасидаги умумийликни, яъни умуммилий манфаатларни ва ягона олий мақсадни акс эттирувчи ғоядир. У миллатнинг жипслиги, консолидациясига хизмат қилувчи маънавий кучдир. Зеро, ана шундай шароит мафкуравий плюрализм ҳамда эркин дунёқарашни шакллантириш учун қулай имконият ҳисобланиб, демократик жамиятни қуришда, унинг сиёсий ҳаётини такомиллаштиришда қўл келади.

O'xshashlar

Ғоявий зиддият ва мафкуравий толерантлик, уларнинг намоён бўлиш хусусиятлари

Гоя зиддият ва мафкуравий толерантлик, уларнинг намоён булиш хусусиятлари

Гоя зиддият ва мафкуравий толерантлик, уларнинг намоён булиш хусусиятлари

Ҳозирги дунёдаги ғоявий-мафкуравий жараёнларнинг хусусиятлари

Ғоя ва мафкураларнинг намоён бўлиш шакллари