Хозирги замон фалсафаси - Falsafa - Referatlar

Хозирги замон фалсафаси

Yuklangan vaqt:

19.09.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

45.5 KB

Ko'chirib olish

Хозирги замон фалсафаси Режа: 1. ХХ асрнинг иккинчи ярмида фаннинг ривожланиши. К.Поппер, Т.Куннинг фан ривожи ва унинг фалсафий мазмуни ҳақидаги фикрлари. 2. Ўозирги замон ғарб диний фалсафаси. 3. Замонавий хорижий Шарқ мамлакатларида фалсафий фикрлар, оқим ва мактаблар.

1. Маълумки, ХХ аср илмий-техника инқилоби – илмий тафаккурнинг беқиёс юксалиш даври бўлди. Инсон ва инсониятнинг ақл ва фанга бўлган ишончи янада мустахкамланиб, кенгайиб бормоқда. Бу даврда авж олаётган илмий – техника инқилоби фақат муаммо ва зиддиятларни пайдо қилмасдан, балки янги фанлар ва техника тараққиёти мураккаб муаммоларини ва инсон ҳаётидаги зиддиятларни хал этилишига умидлар туғдиради. Ўозирги даврдаги ана шу умидлар, ишончлар асосида юзага келган йўналишлар сциентизм (лотинча – «фан») ва техницизм номини олган. Сциентизм фан барча ижтимоий муаммоларни хал этиш мумкинлигини, илм-фан тараққиётининг доимий ижобийлигини асословчи фалсафий дунёқарашдир. Сциентизм ғоялари постпозитивизм, технологик детерминизм каби таълимотларнинг асосини ташкил этади. Илмий-техник тафаккурга сиғиниш ХХ асрда классик даврдагига қараганда анча кучли бўлди. Асримизнинг 50-60-йилларида иқтисодий сохадаги ривожланишлар тўлқинида илмий-техника инқилоби туфайли умумий роҳат-фароғат жамиятлари тўғрисидаги қарашлар (У.Ростоу, Д.Белл) тизими юзага келди. Илмий-техник тафаккурга сиғинишнинг янгича шакли – «информацион жамият» тўғрисидаги қарашлардир. Бундай назария япон социологи Масуданинг «Информацион жамият постиндустриал моментдир» деган китобида батафсил ёритилган. «Информацион жамият» тўғрисидаги таълимотлар А.Тойнби, Ж.Белл, А.Гоффмерларнинг асарларида ҳам берилган. «Информацион жамият» - компғютер ва телекоммуникация воситаларининг интеграциялашувидан иборат бўлган жамият ҳисобланади. Бунга кўра, техник ва технологик ахборотларни зудлик билан тўплаб, оқилона ишлата билган жамиятгина жуда катта имкониятларга эга бўлади. Бундай ёндашувларда, технократик қарашлар тизимига қарама-қарши, «антитехнократик», «антисциентик» фикрлар ҳам бўлиб, улар фан-техника тараққиёти жамият ҳаётига салбий таъсир кўрсатишини асословчи фалсафий дунёқарашдир. Бундай дунёқараш экзистенциализм, Франкфурт ижтимоий-

фалсафий мактаби, Рим Клубининг бир қатор тармоқларини, баъзи диний- фалсафий оқимларнинг фанга муносабатини ифодалайди. Антисциентизм илм-фан тараққиётининг натижаларини назорат остига олиш, бу масалада жамият ҳаётини хавф остига қўймаслик талаби билан боғлиқдир. 2. Ўозирги замонда фаннинг методологик муаммолари ғарб олимларининг диққат марказида турибди. Масалан: Карл Поппер «Илмий текшириш мантиқи» ва бошқа асарларида илгари фанда қабул қилинган конценцияларни танқидий кўриб чиқиш ғоясини илгари суради. Бунда у фалғсификациялаш усулини илгари суради. Бунга кўра, инсон баъзи назарий билимларнинг ҳақиқатлигини эмас, хато эканлигини исботлаши керак. Ўозирги замон фанининг методологик муаммолари америкалик олим Куннинг «Илмий инқилоблар структураси» китобида кўриб чиқилган. Унда фан доимий ривожланиб туради, деб таъкидланади. Бироқ, маълум даврларда илмий жамоатчилик томонидан қабул қилинган фаннинг эски концепциялари, ғоялари янги концепцияларга зид бўлиб қолади, натижада фанда инқилоб рўй беради. Эски ғоялар, концепциялар (парадигма) ўрнини янги концепция – парадигмалар эгаллайди, янги тадқиқот дастурлари (метрицалар) яратилади. 3. XX аср фалсафасида диний оқимлар ҳам салмоқли мавқега эга бўла бошлади. Улардан бири неотомизмдир. Неотомизм ўрта асрлардаги ( XIII аср). Фома Аквинскийнинг таълимотини қайта тикланишидир. Бу таълимотга кўра, илм ва эътиқод ўртасида тўла мувофиқлик, уйғунлик бор. Улар бир- бирини тўлдириб туради, ҳар иккиси ҳам худо томонидан берилган хақиқат. Неотомизм вакиллари фикрича, илм етмаган жойда эътиқод қўлланилиши керак. Лекин бу эътиқод кўр-кўрона, шунчаки ишонч бўлмай, балки мантиқан теран англанган эътиқод бўлиши керак. Худонинг мавжудлигини фалсафа турли мантиқий усуллар орқали исбот қилиши лозим. Шундай қилиб, фалсафанинг вазифаси динга хизмат қилишдан иборатдир, деб ҳисобланади.

4. XX асрдаги ғарб фалсафаси умуминсоний фалсафанинг фақат бир томони бўлган. Осиё, Яқин ва Ўрта Шарқ, Жанубий - Шарқий Осиё мамлакатларида ҳам ана шу даврларда ўзига хос фалсафий фикрлар мавжуд бўлган. Муҳаммад Иқбол (1873-1938) Ўиндистон (ҳозирги Покистон)да машҳур шоир-файласуф бўлган. У ўзининг бир қанча асарларида, масалан, «Шахс сирларнинг билиши», «Живоднома» («Боқий») асарларида ватандошлари миллий онгининг шакллани-ши ва жамият билан шахс ўртасидаги муносабат, идеал жамият масаласига тўхталади. Яна бир мутафаккир, диний ислоҳчилик рухидаги диний-сиёсий оқимнинг асосчиси Жамол Ад-дин Ал-Афғонийдир. Ал-Афғоний асос солган сиёсий оқим чор Россияси ва кейинчалик Совет давридаги адабиётларда панисламизм деб ном олган эди. Ал-Афғоний ва унинг маслакдошлари эса ўзларини ислом файласуфлари деб атаганлар. Ал-Афғоний ижтимоий-фалсафий муаммолар билан бир қаторда, ўша давр учун энг долзарб муаммо бўлган Оврупо мамлакатларининг илмий- техникавий илғорлиги ва мустамлакачилик сиёсати, Шарқнинг қолоқлиги ва мустақиллигини қўлдан бой бериши билан боғлиқ масалаларни ҳам чуқур тушунган. Бу муаммоларни ислом мафкураси мавқеидан туриб хал қилишга уринган. Шунинг учун ҳам Ал-Афғоний дунёқараши, ижтимоий-сиёсий, маърифатпарварлик, диний-ислохчилик соҳалардаги актив фаолияти мураккаб ва зиддиятли мазмунга эга бўлган. Ал-Афғоний фикрдошлари ғарбдан фақат илм-фан ва техникани эмас, балки унинг қимматли томонлари бўлган фикр ва хатти-ҳаракатлардаги либерализм ва индивидуализмни ҳам олишга даъват этганлар. Улар мамлакатлар ўртасидаги дин, ҳаёт ва жамият тартибларининг уйғунлашуви ислом тамойилларининг ҳозирги замон шароитларига мослашувига даъват этдилар. Бу оқимнинг намоёндалари Амир Али ва Муҳаммад Абдодир. Ўозирги замон мусулмон ижтимоий фикри асосан уч йўналишда давом этмоқда. Булар анъанавийлик (традиционализм), мутаассиблик

(фундаментализм) ва ислом ақидаларини замон талабларига мувофиқлаштириш (модернизм)дан иборатдир. Анъаначилар ислом Ўрта асрини реставрация қилиш тарафдорларидир. Фундаменталистлар эса ислом қадриятларини ўзгартирмасдан қабул қилиш нуқтаи назардан ёндошадилар. Модернистик йўналиш тарафдорлари ўрта аср мусулмон меросининг рационализм ва демократизм мавқеидан туриб ўзгартириш ва ўзлаштиришни назарда тутадилар. Хуллас, ХХ аср мураккаб, зиддиятли шароитида Шарқдаги фалсафий таълимотлари мохиятан ғарбий Оврупо фалсафий қарашларидан фойдаланишни тарғиб этадию, аммо шу билан бирга Оврупо фани ва маданиятига эхтиёткорлик билан қарайди; Оврупоча тарбиянинг кенг тарқалишига рўйхўш бермайди, маънавий- ахлоқий тубанлик йўлини тўсиш нуқтаи назарида туради. Анчагина путур етган ислом мафкурасининг мавқеини ошириш учун турлича қарашлар, оқимлар вужудга келмоқда.

Адабиётлар: 1.Каримов И.А. Миллий истиқлол мафкураси халқ эътиқо ди ва буюк келажакка ишончдир. -Т.:Ўзбе кистон, 2000. 2.Форобий Абу Наср. Фозил одамлар шаҳри. - Т., 1993. 3.Туленов Ж.,Ғофуров 3. Фалсафа. –Т.:Ўқитувчи, 1997.

O'xshashlar

Хозирги замон фани, унинг функциялари ва уларнинг ечимлари

Хозирги замон фани, унинг функциялари ва уларнинг ечимлари

Борлик фалсафаси

Борлик фалсафаси

Билиш фалсафаси