Esteteka(nafosatshunoslik) fani predmeti va uning jamiyatdagi tutgan o’rni. - Falsafa - Referatlar

Esteteka(nafosatshunoslik) fani predmeti va uning jamiyatdagi tutgan o’rni.

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

82 KB

Ko'chirib olish

Estete k a(nafosatshunoslik) fani predmeti va uning jamiyatdagi tutgan o’ rni. Reja 1. Estete k a – fani sifatida. 2. Estete k aning ijtimoiy fanlar tizimida tutgan o’ rni. 3. Estete k a tushunchalari.

1. Nafosatshunoslik yoxud esteti k a eng qadimgi fanlardan biri. Uning tarixi i kk i yarim-uch ming yillik vaqtni o’z ichiga oladi. Biroq u o’zining hozirgi nomini XYIII asrda olgan. Ungacha bu fanning asosiy muammosi bo’lmish go’zallik va san’at haqidagi mulohazalar har xil san’at turlariga bag’ishlangan risolalarda, falsafa hamda ilohiyot borasidagi asarlarda o’z aksini topgan edi. «Estetiga» atamasini birinchi bo’lib buyu k olmon faylasufi Ale k sandr Baumgarten (1714— 1762) ilmiy muomalaga k iritgan. Bunda u boshqa bir ulug’ olmon faylasufi Laybnis (1646-1716) ta’limotidan kelib chiqqan holda munosabat bildirgan edi. Laybnis inson ma’naviy olamini uch sohaga – aql, ixtiyor, hissiyotga bo’ladi va ularning har birini alohida falsafiy jihatdan o’rganish lozimligini ta’ k idlaydi. Baumgartengacha aqlni o’rganadigan fan–mantiq, ixtiyorni o’rganuvchi fan esa- axloqshunoslik (eti k a) ni falsafada ko’pdan buyon o’z o’rni bor edi. Biroq hissiyotni o’rganadigan fan falsafiy maqomdagi o’z nomiga ega emasdi. Baumgartenning bu boradagi hizmati shundagi, u «his qilish», «sezish», «his etiladigan» singari ma’nolarni anglatuvchi yunoncha aisthetig’os–«oyestetig’os» so’zidan «esteti k a» (olmoncha «yestetig’»- «eshteti k ») iborasini olib, ana shu bo’shliqni to’ldirdi. Baumgarten nafosatshunoslikni hissiy idro k etish nazariyasi sifatida ilgari surdi. Le k in, ko’p o’tmay, u goh «go’zallik falsafasi», goh «san’at falsafasi» sifatida talqin etila boshlandi. Nafosatshunoslik fanining eng buyu k nazariyotchilaridan biri Gegel esa o’z ma’r u zalarining k irish qismida yozadi: «Esteti k a» degan nom muvaffaqiyatsiz chiqqani va yuza k i egani sababli boshqa atama qo’llashga u rinishlar bo’ldi. So’zning o’z-o’zicha bizni qiziqtirmasligini nazarda tutib, biz «estetiga» nomini saqlab qolishga tayyormiz, buning ustiga, u odatiy nutqqa sin g ishib k etgan. Shunga qaramay, bizning fanimiz mazmuniga javob beradigan ibora, bu–«san’at falsafasi» yoki yana ham aniqroq qilib aytganda-«badiiy ijod falsafasi». Gegelning «estetiga» atamasidan k o’ngli to’lmaganli g iga jiddiy sabablar bor. Bulardan biri–yuqorida uning o’zi aytib o’tgan fi k rlari bo’lsa, i kk inchisi–maz k ur

so’zning barcha his-tuyg’ularga taalluqlili g i. Vaholan k i, fanimiz faqat nafosatli his tuyg’ular va ularning ziddini nazarda tutadi. Ayniqsa, mana shu i kk inchi sababga k o’ra, «esteti k a» atamasining talabga javob berishi shubhali. Buning ustiga allaqachon fanimizning tadqiqot doirasi san’at hududidan chiqib, inson hayotining deyarli barcha sohalariga yoyilib k etgan. Shu bois biz «nafosatshunoslik» atamasini ilmiy muomalaga k iritishni maqsadga muvofiq deb o’ylaymiz. Zero mazur atamaga asos bo’lgan «nafis», «nafislik», «nafosat» so’zlari o’z qamrovi bilan fanimiz talabiga to’la javob bera oladi. «Nafis» so’zi «O’zbek tilining izohli lug ’ ati»da- g o’zal, nozi k , latif, yoqimli, badiiy jihatdan juda yuksak ma’nolarida izohlanadi. Bundan tashqari «esteti k a» («esteti k ») so’zi olmonlardagi yoki ruslardagi kabi bizda k eng yoyilib, xalqimiz nutqiga singishib k etgan emas. Endi fanimizning mohiyatini anglatadigan «san’at falsafasi» va «go’zallik falsafasi» iboralariga to’xtalamiz. Nafosatshunoslik tarixida birinchi ibora tarafdorlari ko’pchilikni tashkil etadi. Le k in, yuqorida aytib o’tganimizd e k, san’at fanimizning yagona tadqiqot obyekti emas. Hozirgi paytda texnika nafosatshunosli g i va uning amaliyotdagi sohasi dizayn, atrof-muhitni g o’zallashtirish, tabiatdagi nafosat borasidagi muammolar bilan ham bizning fanimiz shug’ullanadi. Shu bois uning qamrovini san’atning o’zi bilangina chegaralab qo’yishga haqqimiz yo’q. Zero bugu n gi k unda inson o’zini o’rab turgan barcha narsa-hodisalarning g o’zal bo’lishini, har qadamda nafosatni his etishni istaydi: biz taqib yurgan soat, biz k iygan k iyim, biz haydayotgan mashina, biz uchadigan s ayyora, biz yashayotgan uy, biz mehnat qiladigan ishxona, biz yurg’izayotgan dastg’oh, biz yozayotgan qalam, biz dam oladigan tomoshabog’lar–hammasidan nafis bir ruh ufurib turishi lozim. 2. Nafosatshunoslik-falsafiy fanlar tar k ibiga k iruvchi mahsus soha. Falsafani esa, o’zingizga ma’lum k i, fanlar podshosi deb atashadi. Darhaqiqat, u fanlar podshosi sifatida barcha tabiiy va ijtimoiy ilmlar erishgan yutuqlarni o’z qamroviga olib, ulardan umumiy xulosalar chiqarib, shular asosida insoniyatni haqiqat tomon yetaqlaydi. Shu bois tafaqqurni falsafaning tadqiqot obyekti deb atash maqsadga muvofiq bo’ladi. Nafosatshunoslik-falsafiy fan sifatida, barcha

san’atshunoslik fanlari erishgan yutuqlardan umumiy xulosalar chiqarib, shu xulosalar asosida insonni go’zallik orqali haqiqatga yetishtirishga hizmat qiladi. Bundan tashqari nafosatshunoslik ishlab chiqqan qonun-qoidalar barcha san’atshunoslik fanlari uchun umumiylik xususiyatiga ega. Masalan, uslub, ritm, k ompozisiya v. h. borasidagi qonuniyatlar barcha san’at turlariga taalluqli. Hechi bir alohida san’at turi haqidagi fan bunday imtiyozga ega emas. Masalan, adabiyotshunoslik ishlab chiqqan qofiya nazariyasini musiqa yoki me’morlik san’atiga tadbiq etib bo’lmaydi. 3. Nafosatshunoslik qadim-qadimlardan ko’pgina fanlar bilan mustah k am aloqada rivojlanib kelgan. Shulardan biri bo’lgan falsafa haqida, ular orasidagi bog’liqlik to’g’risida yuqorida aytib o’tdi k . Nafosatshunoslik uchun yana bir aloqador, «qadrdon» fan axloqshunoslikdir. Bu i kk ala fan shu qadar bir-biriga yaqingi, hatto ba’zi davrlarda ular yetarli darajada o’zaro chegaralanmagan. Chunki insonning xatti-harakat i va niyati ko’pincha ham axloqiyli kk a, ham nafosatga tegishli bo’ladi, Ya’ni muayyan ijobiy faoliyat ham ezgulik, ham nafosat xususiyatlarini o’zida birvara k ay mujassam qiladi. Shu sababli «Avesto», «Bibliya» va «Qur’on» kabi muqaddas k itoblarda, Suqrot, Aflotun, Forobiy singari qadimgi faylasuflar ta’limotlarida axloqiylikni-ich k i go’zallik, nafosatni-tashqi go’zallik tarzida talqin etganlar. Bundan tashqari, k o’rib o’tganimizde k , san’at nafosatshunoslikning asosiy tadqiqot obyeg’tlaridan hisoblanadi. Har bir san’at asarida esa axloqning dolzarb muammolari k o’tariladi va ijod k or eng yuksak axloqiy darajani badiiy qiyofalar orqali in’i k os ettiradi. Bu in’i k os bevosita ijobiy qahramonlar qiyofasida amalga oshsa, bilvosita salbiy voqea-hodisalarga muallif nuqtai nazari orqali ro’y berishi mumkin. Ya’ni biror bir badiiy asarda ijobiy qahramonlar, umuman, bo’lmaydi, le k in undagi voqea-hodisalarga ijod k or o’z zamonasi erishgan axloqiy y uk saqlikdan turib baho beradi. Shu bois mutlaqo axloqsiz tarzdagi badiiy asarning bo’lishi mumkin emas. Demak, nafosatshunoslik o’rganayotgan har bir badiiy asar ma’lum ma’noda axloqshunoslik nuqtai nazaridan ham tadqiq etilayotgan bo’ladi. Biroq, bunday yaqinlik, yuqorida aytganimizde k , aslo aynanlikni anglatmaydi. Bu i kk ala fanning tadqiqot obye k tlari

orasidagi farqni birinchi bo’lib buyu k Arastu nazariy jihatdan isbotlab bergan edi; u, ezgulik faqat harakat da, go’zallik esa, harakat siz ham namoyon bo’ladi, degai fi k rni bildiradi. Darhaqiqat, axloqiylik faqat insonning xatti-harakat i, qilmishi orqali yuzaga keladi; odam tog’i harakatsiz egani, biz uning na yaxshiligini, na yomonligini bilamiz; muayayn xatti-harakat sodir qilinganidan keyingina biz uni yo ezgulik, yo yov u zlik, yo yaxshilik, yo yomonlik sifatida baholaymiz. Go’zallik esa, o’zini harakat siz ham namoyon etaveradi. Olaylik, o’galdosh madrasasi. U hechi qachon harakat qilmaydi, leg’in go’zallik sifatida mavjud, harakatsizlikidan uning go’zalli g iga putur yetmaydi. Bundan tashqari, axloqning qonun-qoidalari, nasihatlar, hig’matlar umumiyli kk a, barchaga bir xilda taalluqlik xususiyatiga ega. Nafosat esa muayyanlikni, aniqlikni yoqtiradi. Masalan, axloqshunoslikdagi «yaxshi odam» tushunchasi hammaga–ayolga ham, ergaqqa ham, yoshu-qariga ham teg’ishli bo’lishi mumkin. Nafosatshunoslikda esa, « g o’zal odam» tushunchasi yo’q; yo « g o’zal yi g it», yo « g o’zal qiz» degani tushunchalargina mavjud. Chunki, ergag’ kishidagi chiroyli mo’ylov faqat ergag’ning yuzida, ayol kishidagi husnlardan biri-g’o’g’rag’ faqat ayol kishi vujudida go’zalliqqa ega. Endi mo’ylov burab so’zlayotgan ayolni-yu, siynaband taqib yurgan ergag’ni tasavvur qiling’! Boyag’i go’zalliklar xunug’liqqa aylanadi-qoladi. Shuningdeg’, go’zallik bir vujudda ham faqat o’z o’rnini talab qiladigan «o’ta injiqlik» xususiyatiga ega. Shu joyda olmon nafosatshunosi Fexner qo’llagan misolni keltirish o’rinlidir. Uning fikricha qiz bolaning yuzidagi qizillik uning go’zallikidan dalolat beradi. Biroq, qizillik uning burun ustiga g’o’chsa–xunug’liqqa aylanadi. Demak, axloq uchun–umumiylik, nafosat uchun esa–muayyanlik mavjudlik sharti hisoblanadi. Nafosatshunoslik ruhshunoslik (psixolog’iya) bilan ham mustahgam aloqada. Ma’lumg’i, insonning ruhiy hayotini o’rganar egani, ruhshunoslik, hissiyotlar masalasiga katta o’rin beradi. Go’zallikni, san’at asarini yaratish va idrog’ etish ham, ma’lum ma’noda hissiyotlar bilan bog’liq. Masalan, oddiy harsang tosh kishida alohida bir hissiy taassurot uyg’otmaydi. Leg’in toshga haygaltarosh qo’l urganidan so’ng’, undan hayot nafasi, insoniy hissiyotlar ufurib turadi. Gap bunda toshga odam qiyofasi berilganida emas, balki shu qiyofaga bir lahzalik insoniy

tuyg’ularning jamlanganidadir; boshqacharoq qilib aytganda, ijodg’or toshga o’zi tomoshabinga yetgazishni maqsad qilib qo’ygan hissiyotlarning suratini chizadi va oddiy toshni haqiqiy san’at asariga aylantiradi. Agar ijodg’or-haygaltarosh ana shu hissiyotlarni o’zi mo’ljallagan darajada tomoshabinga yetgaza olsa va tomoshabinda o’sha hissiyotlarga yo aynan, yo monand tuyg’ular uyg’ota olsa, mazg’ur haygal haqiqiy san’at asri hisoblanadi. Nafosatshunoslik haygaltaroshdan haygalga, haygaldan tomoshabinga o’sha hissiyotlarning qay darajada o’tgan- o’tmaganligini, ya’ni, badiiy qiyofa qanchalik puxta yaratilganligini o’rganadi va shu asosda asarni baholaydi. Ruhshunoslik esa ana shu xissiyotlarning o’zini o’rganadi. Bundan tashqari ruhshunoslik asar g’oyasidan tortib, to badiiy asar– nafosatli qadriyat vujudga kelg’unga qadar bo’lgan ijodg’orning hissiyotlar olamini o’rganadi. Albatta, bu o’rganishlar alohida-alohida, muxtor holda emas, balki iqqala fanning bir-biri bilan hamg’orliki, birining iqqinchisi hududiga o’tib turishi vositasida ro’y beradi. Shu bois ruhshunosliqqa ham, nafosatshunosliqqa ham teng aloqador bo’lgan san’at ruhshunosliki va badiiy ijod ruhshunosliki deb atalgan yo’nalishlar mavjud. 4. Har bir fanning inson va jamiyat hayotida o’ziga xos amaliy ahamiyati bor. Nafosatshunoslik ham bundan mustasno emas. Fanimiz, avvalo, g’undalik hayotimizda nafosat tarbiyasini to’g’ri yo’lga qo’yish borasida katta ahamiyatga ega. Erg’in, demokratik jamiyatimizning har bir a’zosi go’zallikni chuqur his etadigan, uni asraydigan nafis did egalari bo’lishlari lozim; haqiqiy badiiy asar bilan saviyasi past asarni farqlay bilishlari, «ommaviychilik san’ati»ni rad qila olishlari lozim. Ana shu nuqtai nazardan qaraganda, nafosatshunoslik jamiyatning barcha a’zolari uchun muhim ahamiyatga ega. Go’zallik- nafosatshunoslikning asosiy tushunchasi. Zero, go’zallik- nafosat olamining mag’zi, bosh xossasi, mohiyati, asosini tashkil qiladi. Shuning uchun bo’lsa kerak, estetiga, nafosatshunoslik, go’zallik falsafasi tarzida ham talqin etib kelinadi. Go’zallik muammosiga murojaat etgan barcha mutafaqqirlar go’zallik haqida fikr yuritib va uni tadqiq qilish nihoyat darajada mashaqqatli masala eganligini doimo ta’g’idlaydi. Mazg’ur qiyinchilik, birinchi navbatda, go’zallik

tushunchasining o’zaro hechi bir umumiyliki bo’lmagan turli-tuman hodisalarning g’eng doirasiga taalluqliliki bilan bog’liqdir. Go’zal bo’lgan, ya’ni bizda ijobiy tuyg’u qo’zgatgan narsani ko’rsatib berish nisbatan ancha oson. Leg’in nima uchun mazg’ur narsa go’zal eganligini tushuntirib berish ancha mushg’ul. Xuddi shu tarzda go’zallik muammosiga falsafiy yondoshish tarixan shakllangan. Go’zallik bu voqyelik (tabiat, jamiyat, san’at) hodisasi bo’lib, aniq hissiy ta’sir o’tgazish orqali insonda jismoniy va ma’naviy kuchlar oqimining ko’payishiga, shodlik, zavqlanish, to’la ma’naviy qoniqish holati vujudga kelishiga imkon yaratadi. Go’zallik doimo foydalidir, leg’in bu foydalilik jamiyat taraqqiyoti uchun xizmat qilishga mo’ljallangan bo’ladi. Va nihoyat, go’zallik, Shillerning o’rinli iborasi bilan aytganda, inson ozodligining ramzi sifatida ifoda topadi. Mustaqil Respublikamizda er k in ma’naviyatli shaxs tarbiyasi muhim vazifaga aylangan tarixiy bir sharoitda alohida ahamiyat kasb etadi. Go’zallik che k siz xilma-xilli kk a ega bo’ladi. Tabiatdagi go’zallik ijtimoiy hayot go’zallikidan, foydali amaliy faoliyatidagi go’zallik badiiy ijoddagi go’zallikdan farq qiladi. Le k in go’zallik qanchalik o’zining rango-rangli g i bilan ajralib turmasin, ularning barchasi qandaydir umumiy tub belgilarga ega bo’lib, mana shu umumiy tub belgilar tufayli ularning barchasini maxsus ilmiy-falsafiy istiloh-go’zallik tushunchasi orqali talqin etish imkoniyati mavjud. Ulug’vorlik -nafosatli va axloqiy mezonlar bilan bog’lanib, nihoya darajada yaqqol va bevosita amal qi l adigan nafosatli mezoniy tushunchani tashkil etadi. Ulug’vorlik k o’llami go’zallik k o’lamide k che k siz va benihoyat. Ulug’vorlik tabiatda, jamiyatda, inson ishlarida, uning faoliyat mahsulotlarida jamlangandir. Ulug’vorlik belgisiga ega bo’lgan barcha narsalarning, hodisalarning hammasiga hos bo’lgan umumiylik-ularning me’yoriy barkamolli g i, shu qadar k i, undan tashqarida me’yor qonuni b u zilishi mumkin. Ulug’vorlik k ategoriyasi odamlar uchun alohida ahamiyatli hodisalar sirasiga k iradi. Bunday hodisalar mohiyatan shu qadar k eng k o’lamliki, ular ijtimoiy taraqqiyotning ma’lum bosqichida to’la o’zlashtirilishi mumkin bo’lmaydi,

shuning uchun odamlarni faol harakatga, o’zlaridagi ijodiy imkoniyatlarni ishga solishga doimo rag’batlantiradi. Tabiatda ulug’vorlik baland tog’lar, qudratli sharsharalar, che k siz o k eanlar, moviy mavj urayotgan deng’izlar, tubiz osmon va h. k . timsolida namoyon bo’ladi. Bu yerdagi umumiylik- ulardagi k eng k o’lam, ul k anlik, buyu k lik, tuganmaslikdir. Tabiatdagi ulug’vorlik insonda o’zidagi zaiflik emas, balki tabiat bilan qo’shilib ketishga intilish hissini uyg’otadi. Ulug’vorlik hissi o’z-o’zidan nafosatli mazmunga ega bo’lmagan quvonch, hayratlanish, ehtirom, tan berish tuyg’ul a rini o’z ichiga qamrab oladi. Bularga ba’zida qo’rquv ham qo’shiladi, le k in u insonni k amsitmaydi. Balki to’siqlarni yengib o’tishga turt k i beradi. Fojealilik muammosi har doim falsafiy va nafosatli tafa kk ur e’tiborini o’ziga jalb qilib kelgan. Fojealilik tabiati to’g’risida fikr-mulohaza bildirmagan biror bir mutafa kk irni topish amri mahol bo’lsa kerak, chunki fojealilikda voqyeiy hayotning eng muhim, chuqur ziddiyatlari va to’qnashuvlari hayot va o’lim, ozodlik va zarurat, aql va tuyg’u, qonun va burch, shaxsiy va ijtimoiy tomonlar namoyon bo’ladilar. San’atdagi fojealilik haqida fi k r yuritganimizda san’atdagi fojeali ohanglar, fojealilik san’ati va nihoyat fojealilik-san’at turi kabi muammolar alohida mushohada qilinishi lozimdir. Deyarli barcha ul k an ijod k orlar yaratgan asarlarda fojeali ohanglar mavjudligini juda ko’p misollarda k o’rib chiqishimiz mumkin. Masalan, M. Shayxzodaning «Jaloliddin Manguberdi» va «Mirzo Ulug’beg’» asarlarida fojeali ohanglar boshdan oxiriga qadar sezilib (eshitilib) turadi. Maz k ur dramalar maxsus fojea asari sifatida yaratilmagan bo’lsa ham, aslida, fojeali ohanglar ularda ustivor darajada ifodalangandir. Shayxzoda kabi ijod k or fojealilik ruhida voqelikni idro k etishga moyildir. San’atning turi namoyon bo’ladigan fojealilik to’qnashuvlar, qiyofalar, vaziyatlarni eng to’la va chuqur badiiy in’i k os etish ehtiyojidan kelib chiqadi. Sofogl fojea asarlari, She k spirnig’idan, She k spir asarlari Rasinnigidan, Rasinnigi Vishnevs k iyni k idan qanchalik farqlanmasin, ular o’rtasida umumiylik bari-bir mavjuddir.

K ulgililik. Insonnning dunyo-voqea-hodisalariga o’ziga xos munosabatlaridan biri-dunyoga k ul g ili nigoh bilan qarashdir. Bunday qarashni mavjud voqelik va uning beo’xshov tomonlari to’ldiradi. Barcha tadqiqotchilar bir ovozdan k ulgililik k ategoriyasining mura kk abli g i va uni tushunchalar sistemasini anglab, in’i k os etish juda qiyinlikidan noliydilar va ogohlantiradilar. Masala shunda k i, k ulgi qo’zg ’ aydigan hodisalarning benihoyat ko’pli g i, eng muhimi, k ulgililik k o’lami hamda chegarasining o’ta harakatchan, qo’nimsiz, o’zgaruvchan bo’lishi natijasida nima, qach o n, qayerda, qanday sharoitda k ulgi qo’zg ’ aydiyu, nima, qachon, qayerda, qanday sharoitda k ulgini to’xtatadi yoki umuman k ulgiga olib kelmaydi degan savolga bir mazmunda javob topib bo’lmaydi. K ulgililik ta’rifiga, ilmiy tushunchasiga nisbatan ishlab chiqilgan nuqtai najarlar, fi k r-mulohazalarning o’ta xilma-xilli g i, rango-rangli g i shundan kelib chiqqandir. K ulgilili kk a nisbatan mavjud bo’lgan qarashlarning xilma-xilli g i, tabiiy k i, nafaqat narsa, hodisa bilan bog’lanibg’ina qolmay, balki uning ijtimoiy aloqadorliki, go’zallik va k ulgililik tushunchalarining u yoki bu talqini bilan bog’langanli g idir. K ulgililik tushunchasi talqinining har biri odatdagide k o’zining aniq, oqil mag’ziga ega bo’ladi, k ulgilili kk a haqiqatda ham xos bo’lgan ba’zi tomonlarini ochib beradi, le k in shu bilan birga bir tomonlamalik k asalika uchrab, k ulgililikning qandaydir bir tomoninni bo’rttirib, haddan tashqari oshirib yuboradida keyin uni k ulgililikning mutloqqoidasiga aylantirishadi. K ulgililik boshqa nafosatli hodisalar s i ngari faqat obyektiv tomonga ega bo’lmay, subyektiv tomonlarni ham o’zida birlashtiradi. K ulgililikning subyektiv tomoni- k eng ma’nodagi hazil (yumor) tuyg’usidir. Tayanch tushunchlari Esteti k a, nafosatshunoslik, nafosat, go’zallik, san’at, go’zallik falsafasi, san’at falsafasi, nafosat tarbiyasi. Go’zallik, hunu k lik, tabiat go’zalli g i, inson go’zalligi, go’zallik va san’at, ulug’vorlik va tubanlik, tabiat ulug’vorli g i, fojeaviylik,

fojeaviy to’qnashuv, fojeaviylik va nafosatli ideal, forig’lanish, fojeaviy ziddiyat, fojeaviy qahramon. K ul g ili holat, hazil, mutoyiba, k inoya, istehzo.

O'xshashlar

Falsafa uning predmeti, mazmuni va jamiyatdagi roli

Falsafa tushunchasi, uning predmeti, mazmuni va jamiyatdagi roli

Falsafa fanining predmeti, mazmuni va jamiyatdagi roli

Falsafa, uning muammolari va jamiyatdagi roli

Falsafa, uning muammolari va jamiyatdagi roli