Биология, кимё, физика ва кибернетиканинг фалсафий муаммолари - Falsafa - Referatlar

Биология, кимё, физика ва кибернетиканинг фалсафий муаммолари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

89.5 KB

Ko'chirib olish

Биология , кимё, физика ва кибернетиканинг фалсафий муаммолари Режа: 1. Ҳаётнинг пайдо бўлиши ҳақида концепциялар. 2. Ерда ҳаётнинг бошланиши ва тирик мавжудотнинг тузилиш муаммоси.

Бу масалани қараб чиқишга киришдан олдин, авваломбор тирик мавжудод билан нотирик мавжудоднинг фарқи, хусусиятлари билан боғлиқ масалани қараб чиқиш лозим. Тирик мавжудот нима ва у тирикмас мавжудотдан нимаси билан фарқ қилади. Бир қанча фундаментал фарқлар моддий, тўзилиш ва функционал планларда мавжуд. Моддий планда тирик мавжудот таркибига албатта юқори тартибли макромолекуляр органик бирикмалар, жумладан, биополимерлар- оқсил ва нукмин кислоталар (ДНК ва РНК) киради. Тўзилиш планда тирик мавжудот тирикмас мавжудотдан хужайра тўзилиши билан фарқ қилади. Функционал планда тирик жисм учун ўз-ўзини қайта тиклаш ҳарактерилидир. Турғунлик ва қайта шаклланиш тирикмас системаларда ҳам мавжутдир. Аммо, тирик жисмларда ўз-ўзини қайта тиклаш жараёни бор. Уларни нимадир қайта шакллантирмайди, улар ўзи-ўзини қайта шакллантиради. Бу принципиал янги мамент. Яна шунингдек, тирик жисмлар, тирикмас жисмлардан, модда алмашинуви, ўсишга ва ривожланишга мойиллиги, ҳаракатланиши ва муҳитга мослашиши билан ҳам фарқ қилади. Тирик мавжудотнинг ажралмас хусусияти бу ҳаёт фаолияти ва активлигидир. Ҳамма тирик жонзотлар яшаши ёки ўлиши керак. Ушбу соҳага оид тадқиқотлар, таҳлиллар шуни кўрсатадики ҳаётнинг пайдо бўлиши тўғрисидаги концепцияларни қуйидагича изоҳлаб ўтиш мумкин. Ҳаётнинг пайдо бўлиши тўғрисидаги бешта концепция мавжуд: - креационизм (илоҳият); - нотирик табиатдан тирик табиат такрор ишлаб чиқариш натижасида вужудга келади; - стационар ҳолат концепцияси, бунда мос равишда ҳаёт ҳамма вақт мавжуд бўлганлиги тўғрисида; - панспермия концепцияси,-ҳаётнинг пайдо бўлиши ердаги сабаблар билан белгиланмайди;

- ерда ҳаёт физик-кимёвий қонунларнинг тарихий ривожи натижасида вужудга келди. Биринчи концепция диний бўлиб, фанга алоқадор эмас. Иккинчи концепцияни бактерияларни фаолиятини ўрганувчи францўз микробиологи Луи Пастер инкор этди. Учинчи концепция оригинал ваажабтовур бўлганлиги сабабли бир неча тарафдорларга эга. ХХ аср бошида иккита охирги концепция хукумронлик қилди. Панспермия концепцияси - ҳаёт ерга бошқа планеталардан метиорет ва кометалардан кўчган деган назарияни илгари суради. Ерда ҳаётнинг пайдо бўлиши ҳақидаги концепциясида тарихда иккита вариант мавжуд. Ҳаётнинг пайдо бўлиши-тасодифан якка «тирик молекула»нинг ҳосил бўлиш натижасидадир, унинг тўзилишида тирик мавжудотнинг кейинги ривожланиши ётган. Францўз биологи Ж.Моно шундай деб, ёзади: «Ҳаёт-физик қонунлардан иборат эмас, лекин уларга боғлиқ. Ҳаёт-ҳодиса, унинг йўқлигини англамоқ керак». Иккинчи варианти эса, ҳаётнинг пайдо бўлиши материянинг қонуний эволюцияси натижасидадир. ХХ аср ҳаётнинг пайдо бўлиши тўғрисидаги биринчи илмий моделларини яратилишига олиб келди. 1924 йилда А.И.Опарин китобида «Ҳаётнинг келиб чиқиши» ҳақида биринчи марта табиий-илмий концепция ёзилган, унда ҳаётнинг келиб чиқиши-ердаги эволюциянинг узоқ вақт давом этганлигидир, олдин кимёвий, кейин эса биокимёвий. Бу концепция илмий мухитда катта аҳамият касб этди. Тирик системанинг ривожланиш босқичларни олдин оддий, кеийн йўл йўлакай оддийдан мураккабга қараб аста-секин ривожланишни қуйидагича келтириш мумкин. Моддий планда ҳаётнинг туриши учучн ҳаммасидан олдин углерод керак. Ердаги ҳаёт ушбу элементга асосланган. Углероднинг водород, кислород, азот, фосфор, олтингугурт, темир билан ҳосил қилган

бирикмалари каталитик, қурилиши, энергетик, ахброт ва бошқа ҳусусиятларга эга. Кислород, водород ва азотни углерод билан бирга тирик мавжудотнинг «ғишти» деса бўлади. Хужайра 70% кислород, 17% углерод, 10%-водород, 3%-азотдан ташқил топган. Улар кенг тарқалган кимёвий элементлардир. Бу элементлар ўзаро кимёвий кичиқ бўлиб, бу бирикмалар сувда осон эрийди. Радиоастрономик маълумотлар бўйича органик моддалар ҳаёт пайдо бўлгандан кейингина эмас, балки бизнинг планетамиз шаклланишга қадар ҳам мавжуд бўлган. Ернинг космик чанглардан (темир заррачалари ва силикат моддалар) ва газлардан шаклланган фанга тўғрироқ, чунки қуёш системасининг ташқи қисмлардан конденсатланиши мумкин. Органик бирикмалар мана шу чанглар юзасида синтезланган бўлиши мумкин. Ҳаёт фақатгина маълум физ-кимёвий шароитлардагина мавжуд бўлади. (ҳарорат, сув бўлганда, тўз ва бошқалар). Ҳаётий жараёнлар тўхтатилганда ҳамма вақт ҳам организм ҳаёт фаолиятини бутунлай йўқотмайди. Масалан: уруғларни қуритганда ва майда организмларни мўзлатганда. Агарда тўзилиши бузилмасдан сақланса, нормаль шароитда чиққанда яна ҳаётий жараёнлари давом этади. Шунингдек ҳаётнинг пайдо бўлиши учун коинотнинг маълум бир йўналишда ривожланиш ва вақт, радиация чегараси, босим, намлик, ҳароратнинг маълум бир диапазонлари керак. Галактикаларнинг ўзаро итарилиши шунга олиб келади. Агарда Галактикалар яқинлашганда эди, радиациялар зичлиги бутун коинотда шунчалик катта бўлиб, ҳаёт бўлмас эди. Углерод гигант юлдўзларда бир неча миллиард йил олдин синтезланган. Агарда коинотнинг ёши кичиқ бўлганда эди, ҳаёт ҳам пайдо бўлмас эди. Планеталар атмосферани ушлаб туриш учун маълум бир массага эга бўлиши керак. Ерда ҳаётнинг бошланиши

Бизнинг планетамиз ҳаётнинг пайдо бўлиши қулайроқ бўлган қуёш системасидаги олтин марказдир». Ернинг ёши 5 млд йилга яқин. Дастлабки даврда ер юзасида ҳарорат 4000-8000 С бўлган ва ернинг совиши натижасида углерод ва қийин суюқланувчан металлар конденсатланиб ер қобиқини ҳосил қилган. Атмосфера ҳозиргидан анча фарқ қилган. Енгил газлар-вофрод, гелий, азот, кислородлар атмосферадан чиқиб кетган, чунки ҳали унга зич бўлмаган бизнинг планетамиз гравитацион майдони кучсиз бўлган. Аммо бу элементларни тўтган оддий бирикмалар қолган. Бошланғич атмосфера водород ва углерод, азотнинг метон ва аммиак каби бирикмаларидан иборат бўлган. Атмосферада кислороднинг йўқ бўлиши ҳаётнинг пайдо бўлиши учун зарур шариот бўлган: лаборатория тажрибалари шуни кўрсатадики, органик моддалар кислородга бой бўлган атмосферага қараганда, қайтарилган яъни кислород кам муҳитда осонроқ ҳосил бўлади. Ердаги қадимий тоғ жинслари атмосферанинг шундай бўлганлигидан далолат беради. Ердаги ҳаётнинг пайдо бўлиши билан боғлиқ муаммода бир неча қарашлар мавжуд. В. И.Вернадский фикрича ҳаёт ернинг пайдо бўлиши билан бирга пайдо бўлган. А.И.Спарин эса ҳаётнинг ривожланиш даври олдида ернинг химявий эволюциясининг ўзоқ даври турган. Кимёвий эволюция пайтида (3-5млд йил олдин) мураккаб органик бирикмалар ва протохужайралар ҳосил бўлган. Протохужайраларнинг пайдо бўлиши биокимёвий эволюцияни бошлаб берди. Табиий органик моддаларнинг синтезланишини уч усули маълум. Углерод ва азот тутувчи моддалар ернинг чуқур суюқ жойидан вулқон натижасида ернинг юзасига чиқиб кейин денгизга ўтган бўлиши мумкин. А.И.Опарин фикрича органик моддалар океанда оддий моддалардан ҳам ҳосил бўлган бўлиши мумкин. Бу моддалар синтезланиш реакцияси учун энергия қуёш радиациясидан (асосан ультрабинафша), тушган. Уша пайтда озон қатлам бўлмаган. Озон қатлам ҳосил бўлгандан кейин ультрабинафша

нурларнинг кўпчилик қисми ергача етиб келмаган. Денгизларда органик моддаларнинг йиғилиши натижасида ҳаёт пайдо бўлган бўлиши мумкин. Ва охирги тахмин, органик моддалар коинотда неорганик космик ҳом- ашёлардан ҳосил бўлган бўлиши мумкин. Ҳоҳлаган бир мураккаб тирик жисм таркибига кирувчи органик бирикма тўзилиши учун бир неча мономер қисмлар зарур: 29 та мономер (шулардан 20 та аминокислота, 5 та азотли асос) тирик организмнинг биокимёвий тўзилишини кўрсатади. Тирик организм аминокислоталар (улардан ҳамма оқсил ташқил топади), азотли асослар (нуклен кислоталарнинг таркибий қисми), энергия манбаси – глюкоза, тўзилиш материал – ёғлардан ва бошқалардан тўзилган. Шундай қилиб органик моддаларнинг ҳосил бўлишда нафақат космик фазодаги моддалар, юлдўзлар энергиялари ҳам катта роль ўйнаган. Ерда ҳаётнинг бошланиш – оқсилларни қайта ишлайдиган нуклейн кислоталарнинг ҳосил бўлиши билан бошланган. Мураккаб органик бирикмалардан оддий тирик организмларга ўтиш ҳозирча аниқ эмас. Биокимёвий эволюция назарияси фақат умумий схемани таклиф қилади. Бу схемага мос равишда коацерватлар (органик моддалар қуйқаси) орасидаги чегарада мураккаб углеводлар молекуласи тўзилиши натижасида коацерватларни стабиллигини таъминлайдиган оддий хужайра мембранаси ҳосил бўлган. Коацерватда ўзининг қайта шакллантириш хусусиятига эга бўлган молекулалардан ўсиш хусусиятига эга бўлган оддий хужайра пайдо бўлган бўлиши мумкин. Бу гипотеза учун энг қийини – тирик системаларни ўз-ўзини қайта яъни ўзи мураккаб органик бирикмалардан оддий тирик организмларга ўтиши. Бўларни назария эмас, балки моделлар ва гипотеза дейиш ўринли. Тирик организмнинг шаклланиши учун кейинги қадам мембраналар ҳосил бўлишидир, органик моддаларни ўраб турган муҳитдан ажратиб туриши учун уларни ҳосил бўлиши билан тирикмас организмдан тирик

организмни асосий структуравий фарқи бўлган хужайра «Ҳаётнинг бирлиги» ҳосил бўлади. Тирик организмни фаолиятини аниқловчи асосий жараёнлар айнан хужайрада кечади. Хужайра ўзи учун керакли озуқ моддаларни олиши, маҳсус биополимерларни синтезлаши учун ва чиқиндиларни хужайра ташқарисига чиқиши учун хужайра бир пайтнинг ўзида мингланган кимёвий реакциялар кечади. Хужайрада кечадиган биологик жараёнларда ферментларнинг аҳамияти катта. Улар юқори сепцифик ҳоссага ва фақатгина бир турдаги реакцияни катализлаши мумкин. Шуниси билан кимёвий катализаторлардан фарқ қилади. Фермент таъсирининг моҳияти шундаки, фермент таъсир қилаётган молекула яъни субстрат ферментнинг актив марказига боғланишга интилади. Шунинг билан тўқнашиш эҳтимоллиги ортади ва бунинг натижасида кимёвий реакция тезлиги ҳам ортади. Оқсилнинг синтези хужайра цитоплазмасида содир бўлади. Инсоннинг ҳар бир хужайрасида 1000 хил оқсиллар синтезланади. Хужайрасида ДНК (дезоксирибонуклеин кислота) иплари бор бўлган, аммо ядросиз хужайралар олдинги бактериялар ва кўк-яшил сув ўтларини эслатади. Бундай қадимий организмларнинг ёши тахминан 3 млд йилга тенг. Уларнинг ҳусусияти турлича: ҳаракатчанлиги, озиўланиши ва озуқани запас қилиши ва энергияни йиғиши, ташқи ёмон таъсирлардан ҳимояланиши, ташқи ўзгарувчан шароитларга мослашиши, ўсишга бўлган ҳусусиятлари. Кейинги босқичда (тахминан 2 млд йил олдин) хужайрада ядро пайдо бўлган. Бир хужайрали ядроли организмлар оддий организмлар дейилади. Уларнинг 25-30 минг тури мавжуд. Улардан энг оддийси – амёбалардир. Инфўзияларда киприкчалар ҳам мавжуд. Тахминан 1 млд йил олдин дастлабки кўп хужайрали организмлар пайдо бўлиб, ўсимлик ёки ҳайвонот олами танланган. Ўсимликларнинг ҳаёт фаолиятининг дастлабки асосий иши фотосинтез, хлорофилл ёрдамида тутиладиган қуёш энергияси иштирокида карбонат ангидрид (СО 2 ) ва сувдан (Н 2 О) органик моддалар ҳосил бўлиши. Фотосинтезнинг яна бир маҳсулоти кислород атмосферага чиқиб кетади.

Ўсимликларнинг ҳосил бўлиши ва тарқалиши атмосфера таркибининг тубдан ўзгаришига олиб келди. Дастлаб атмосферада жуда кам кислород мавжуд бўлган. Углерод ва карбонат ангидридни ассимилациялайдиган ўсимликлар атмосферани эркин кислород билан бойитдилар ва бу ўз навбатида озон қатламини пайдо бўлишига олиб келди. Озон қатлами тирик организмларга салбий таъсир кўрсатадиган қисқа ультробинафша нурларга тўсиқ воситаси бўлиб хизмат қилади. Осмонда «чақмоқ» чақнаши натижасида молекуляр кислороддан атомлар кислород ҳосил бўлиб, бошқа молекляр кислород билан ҳосил бўлган атомар кислороднинг бирикиши натижасида озон (О 3 ) – уч атомли кислород йиғилади. Асрлар давомида йиғилган ўсимлик қолдиқлари ер остида улкан энергия заҳиралари органик бирикмаларни (кўмир ва торф) ҳосил қилди, Дунё океанида ҳаётнинг ривожланиши натижасида денгиз организмлари скелетлари ва қолдиқларидан тоғ организмлари скелетлари ва қолдиқларидан тоғ жинслари қолдиқлари пайдо бўлди. Тирик системаларнинг асосий хусусиятларига қуйидагилар киради: 1. Ихчамлик. Китнинг тухум хужайрасидаги 5*10 -15 грамм ДНКсида ҳайвоннинг оғирлиги 5*10 7 граммга тенг бўлган кўпчилик белгиларини ахборот жойлашган. 2. Молекулаларнинг тартибсиз (хаотик) иссиқлик ҳаракатини тартиблаш ҳусусияти ва шу билан бирга энтропиянинг ортишига қарши таъсир кўрсатиш. Тирик организм манфий энтропияни истеъмол қилади ва иссиқлик мувозанатига қарши ишлаб, атроф муҳит энтропиясини оширади. 3. Атроф муҳит билан модда, энергия ва ахборот алмашинув ҳусусияти. 4. Метаболитик (модда алмашинуви) функцияларда катта ролни тескари боғланиш занжирлари ўйнайди, автокаталитик реакцияларда ҳосил бўлади. Яъни структураларни ҳосил қилиш учун мусбат тескари боғланиш, турғун яшаши учун – манфий тескари боғланиш керак.

5. Тирик системалар юқори даражадаги тартиблилиги ва фазода ҳам вақтда ассиметриклиги билан ҳаракатланади. Тирик системанинг ихчамлиги ва энергетик тежамлиги молекуляр даражада юқори тартиблиги маҳсулотидир. 6. Тирикмас системаларнинг ташқил этувчи молекулалари оддий, реакция механизмлари мураккабдир; тирик системаларнинг ташқил этувчи реакция схемалари оддий, молекулалари эса мураккабдир. 7. Тирик системаларда ўтмиш бор, тирикмас системаларда эса нарса йўқ. «Атом физикасининг бутун структуралари маълум сондаги элементар ячейкалардан, атом ядролардан ва электронлардан тўзилган ва вақт оралиғида ҳеч қандай ўзгариш кўзатилмайди, аммо ташқи бўзилишга учрайди. Бундай ташқи бўзилишга жавоб қайтаради, агарда бўзилиш катта бўлмаса улар дастлабки ҳолатига қайтади. Тирик организмлар эса – турғун эмас». 8. Организмларнинг ҳаёти икки факторга боғлиқ – насл қолдириши ва ташқи факторлар билан индивидлар реакцияларига боғлиқ бўлган ўзгарувчанликка боғлиқ. Биринчи пайдо бўлган ҳаёт, доимий эволюция жараёнидадир. 9. Ортиқча ўз-ўзини қайта ишлаб чиқишга бўлган хусусияти. Кўпайишнинг прогрессияси шунчалик юқорики, у ҳаёт учун курашади ва бунинг натижасида табиий, сараланиш вужудга келади. (Ч.Дарвин). Тирик мавжудотнинг тузилиш муаммоси Ҳаётнинг келиб чиқиши ҳақидаги муаммодан, тирик мавжудотнинг тўзилиш муаммосига ўтишда, бу областдаги илмий аҳамият катта даражада молекуляр биологиянинг ютуқлари билан бообластдаги илмий аҳамият катта даражада молекуляр биологиянинг ютуқлари билан боғлиқ. Тахминан 100 чи йиллар ўрталарида биология фанида революция бизнинг асримизда иккинчи эди. Ҳужайранинг моддий таркиби, структураси ва унда кечадиган жараёнлар ХХ асрнинг иккинчи ярмига келиб аниқлаштирилди. «Хужайра бу

физика били билан айтганда биологиядаги атомдир». Бу аниқки, масалан ҳар- ҳил кимёвий бирикмалар атомлардан ташқил топгандир, тирик организмлар ҳам катта сондаги хужайралардан иборат. Физикларнинг ишларидан шуни биламизки, ҳамма атомлар бир-бирига ўхшашдир: ҳар бир атомнинг марказида массив, мусбат зарядланган ядро, ядро атрофида эса электрон бўлутлар айланиб юради. Хужайра ҳам атом сингари бир-бирига жуда ўхшашдир. Ҳар бир хужайра ярим суюқ цитоплазма деб аталувчи модда ўртасида сўзиб юрадиган зич ядродан иборат. Ҳаммаси биргаликда хужайра мембранасига жойлашган ( Ж.Кендрью. «Ҳаёт ипи») Хужайра асосий моддалари-оқсилдир. Оқсиллар бир неча юзта асосий ва ён занжирдан тўзилган. Ҳамма тирик организмларда генетик аппаратга мос бўлган ўзининг оқсиллари мавжуд. Хусусан хужайра, ядрода жойлашган қайта ишлаш аппарати учун ҳам керак. Хужайрасиз генетик аппарат мавжуд бўла олмайди. Агарда хужайрага бирон бир ёт организм тушса хужайранинг иммунитет системаси бунга қарши кураш бошлайди. (иммунитет назарияси рус олими И.И.Мечников томонидан ишлаб чиқилган). Ж.Кендрью шундай деб ёзади: «Тасаввур қилинг биз одамни Буюк Британия Улчамига каттлаштирамиз. Унда одамнинг бир хужайрасининг ўлчами фабрика ўлчамига тенг бўлади. Хужайранинг ичида минглаб атомлар тўтган, молекулалар шу жумладан рукленп кислота молекулалари бўлади. Биз хужайра ўлчамини шунга катта тасаввур қилсак ҳам нуклеин кислота молекулалари электр симларига қараганда ҳам нозикроқ бўлади». Бежизга хужайрани фабрика билан таққослаётганимиз йўқ. «Ҳар бир тирик организм ўзига ҳос бир фабрикадир, чунки унда турли хил кимёвий маҳсулотлар, энергия ва бошқаларни ишлаб чиқади. Яна оддий фабрикадан фарқли равишда тирик организм ўз-ўзини қайта ишлаш қобилиятига эга. Олимлар бу фабрика қандай ишлаши ва унинг қайта шаклланиш механизмларини тушунтиришга ҳаракат қилаяптилар. Организмнинг ривожланиши жараёни учта асосий таркибидан иборат: - жинсий кўпайишдаги-уруғланиш;

- хужайрада маълум моддалар ва структураларнинг қолип бўйича шаклланиши; - хужайранинг бўлиниши-бунинг натижасида организм битта уруғланган тухум хужайрадан ўсиб чиқади. Хужайранинг бўлинишини икки усули мавжуд. Митоз-бу хужайра ядросининг шундай бўлинишики, бунда хромосомлар йиғиндиси билан иккита қиз ядро ҳосил бўлади. Хромосомалар сони ота-она хужайрадаги каби бўлади. Мейоз-бунда хужайра ядроси бўлиниб, тўрта қиз ядро ҳосил бўлади. Ота-она хужайрага қараганда бу қиз хужайраларда хромосамалар сони иккига кам бўлади. Биринчи усул жинсий хужайралардан ташқари ҳамма хужайралар учун ҳарактерли, иккинчи усул жинсий хужайралар учун ҳарактерлидир. Одам организими хужайрасида ДНК 23 жуфт хромосомага бўлинган ва 1 млд жуфтга яқин асосга эга; унинг ўзунлиги 1 м га яқин. Агарда одам организимидаги ҳамма хужайралар ДНК сидан занжир ҳосил қилсак бутун Қуёш системасини айланади. Информация ташувчи нуклеин кислоталар азот тутади ва учта функцияни бажаради: Ўзини қайта шакллантириш; ахборот сақлаш; ва бу ахборотни реализация қилиш. Нуклеин кислоталарнинг мономерлари ахборот ташийди, шу бўйича аминокислоталар тўзилади. Организмнинг ҳоссалари хақидаги турли ахборотларни реализацияси турли хил оқсилларни генетик кодга мос равишда синтезланиши натижасида амалга оширилади. Организмларни ўхшашлиги ва фарқи оқсиллар йиғиндиси билан аниқланади. Организмлар қанчалик бир бирига яқин бўлса, уларнинг оқсиллари шунчалик яқин бўлади. ДНК молекуласини шундай фараз қилиш мумкинки организм типографияда нусхалангани каби нусхаланади. ДНКнинг маълум бир оқсилга қолиб вазифасини бажарувчи қисми ген деб айтилади. Генлар хромосомаларда жойлашган.

Қайта тикланиш жараёни учта қисмдан иборат: репликация, транскрипция, трансляция. Репликация – бу ДНК молекуласининг икқиланиши, хужайранинг кейинги бўлиниши учун зарур бўладиган хужайранинг қайта шаклланишининг асосида ДНКнинг ажойиб бир ҳоссаси ўзида нусхаланиш ва қатъий, бир қийматли бўлиниш. Шундан кейин хужайрага бўлинади. Транскрипция – бу ДНКнинг бир ипига бир занжирли ахборот РНКни ҳосил қилиб, ДНК кодининг ўтиши (информацион РНК – ДНК молекуласи қисмининг нусхаси бўлиб, оқсилни тўзилиши хақидаги ахборотларни ташийди). ДНКдан РНКнинг фарқи РНКдаги рибоза ўрнига ДНКда дезоксирибоза бўлади ва азотли асослардан урация ўрнига тимин бўлади. Трансляция – рибосомаларда информацион РНК генетик коди асосида оқсилларнинг синтезланиши. Рибосомага транспорт вазифасини бажарувчи РНК аминокислоталарни ташийди. Генетика ўзининг ривожланиш босқичида еттита босқични босиб ўтди. I - босқич. Грегор Мендель (1822-1884) ирсий қонуниятларни очди. Горохнинг силлиқ ва ғадир-будур навларини чатиштириб, биринчи авлодда фақат текис уруғларни, иккинчи авлодида 1/4 қисми ғадир-будур уруғларни олди. У шуни аниқладики: зародиш хужайрасига ҳар қайси ота-она уруғидан битта эмбрион хужайра келиб тушади. Улар бир хил бўлмаса, гибрид уруғда битта белги яъни силлиқлик доминантлик қилади. Рецессиви яширин ҳолатда қолади. Кейинги авлодларда белгилар 3:1 нисбатда тақсимланади. Этап II . Август Вейсмон кўрсатиб берадики, жинсий хужайралар организмдан алоҳида ва шунинг учун ҳаракатдаги соматик тўқималарга кўрсатмайди. Этап III . Гугоде Фриз дискрет ўзгарувчанлик асосини ташқил этувчи ирсий мутацияни очиб берди. Фриз шуни айтадики янги турлар мутация натижасида пайдо бўлади. Мутация-бу ген структурасининг қ исман ўзгаришидир. Мутацияни охирги эффекти кодланган мутант генлар

ёрдамида оқсилнинг хусусияти ўзгаради. Мутация натижасида пайдо бўлган белги йўқолмайди. Мутация радиация, ҳарорат ўзгариши, кимёвий бирикмалар таъсирида ва яна тасодифан содир бўлади . Этап IV. Томас Морган-биологик турнинг маълум қатъий хромосомалар сони мавжудлиги асосида ирсиятнинг хромосома назариясини яратди. Этап V. Миллер 1927 йилда генотип рентген нурлари таъсирида ўзгаришини очди. Этап VI. Бидл ва Э.Татумлар 1941 йилда биосинтез жараёнларининг генетик асосини эълон қиладилар. Этап VII . Жеймс Уотсон ва Френсис Криклар ДНК молекуляр структураси модели ва унинг репликация механизмини кўрсатдилар.

Адабиётлар: 1. Karimov I . A . BMT sammitining mingyillik rivojlanish maqsadlariga bag ‘ ishlangan yalpi majlisdagi nutq .- T .: O ‘ zbekiston , 2010. 2. Karimov I.A. O‘zbekiston mustaillikka erishish ostonasida.T.: o‘zbekiston, 2011 386 b 3. Karimov I.A. Buyuk va muqaddassan mustaqil vatan.O‘zbekiston mustaqilligining 20 yilligiga bag‘ishlangan ma’ruza. T.: O‘zbekiston, 2011 4. Romanenko Y.M. Bitiye i yestestvo: Ontologiya i metafizika kak tipi filosofskogo znaniY. – M., 2003. 784 s. 5. Falsafa asoslari. Nazarov Q tahriri ostida. –T.: Sharq, 2005 6. Shermuxamedova N.A. GnoseologiY. –T.O‘FMJ. 2007 7. G‘arb falsafasi. Nazarov Q tahriri ostida. –T.: Sharq, 2005. 8. Nazarov Q.N. Bilish falsafasi. –T.: Universitet, 2005. 9. Falsafa. Ahmedova M. Tahriri ostida –T.: OFMJ, 2006 10. Jahon falsafasi tarixidan lavhalar. Nazarov Q. tahriri ostida. –T.: Sharq, 2004 11. Shermuxamedova N. A. Falsafa va fan metodologiyasi. –T.: Universitet, 2005.

O'xshashlar

Мустакилликнинг ижтимоий, фалсафий муаммолари

Мустақиллик шароитларидаги табиий ва техник фанларнинг фалсафий муаммолари

Мустақиллик шароитларидаги табиий ва техник фанларнинг фалсафий муаммолари

Хозирги даврнинг умумбашарий(глобал) муаммолари ва уларнинг фалсафий тахлили

Хозирги даврнинг умумбашарий(глобал) муаммолари ва уларнинг фалсафий тахлили