Электр юритма координаталарини ростлаш - Energetika - Referatlar

Электр юритма координаталарини ростлаш

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

98.3056640625 KB

Ko'chirib olish

Электр юритма координаталарини ростлаш Режа: 1. Тезликни ростлаш 2. Момент ток ва ўрин жойини ростлаш 3. Координаталари ростланувчи электр юритманинг тузилиши

Тезликни ростлаш Ишлаб чиқариш машиналарининг кўпчилигида (прокат станларда, кўтариш-транспорт механизмларда, металларни қайта ишловчи қурилмаларда, тўқимачилик машиналарда ва бошқаларда) ижро органининг ҳаракат тезлигини ростлаш амалга оширилади. ЭЮ ёрдамида ижро органлари ҳаракатининг турли тезликлари, тезликни белгиланган қийматларидаги барқарорлиги, шунингдек ихтиёрий ўзгарувчан вазифа сигналга (тақлид) ёки олдиндан қўйилган дастурга мос равишда тезликни ўзгартириш таpминланади. ЭЮ нинг механик қисмини схемасидан (2.1- расм) кўринадики, ижро органининг айланма ва илгарилама ҳаракатида, мос равишда двигател ва ижро органининг тезликлари ўзаро қуйидагича боғланишида бўлади ио =  / i ;  ио =   (3.1) (3.1) ифодани қараб чиқиш шуни кўрсатадики, ижро органининг ҳаракат тезлигини ростлашда механик узатмага, ёки двигателга, ёки бир пайтда хам унга, хам бунга таъсир орқали эришиш мумкин. Биринчи усул механик узатманинг узатиш сонини i ёки келтириш радиусини р , двигател тезлиги доимий бўлганда, ўзгартириш билан боғлиқдир ва шунинг учун у ростлашнинг механик усули деб номланади. Бу усулни амалга ошириш учун узатиш қутилари (босқичли ростланади), вариаторлар ва электромагнит муфталари (равон ростланади) ишлатилиши мумкин. Бу усул, технологик жараёнларни автоматлаштиришдаги мураккаблиги, узатмалар ишидаги ишончлилиги ва тежамлилигининг пастлиги учун кам қўлланилади. Иккинчи, электр усули деб ном олган усулда, механик узатманинг кўрсаткичлари ўзгармаган холда, двигателга таъсир ўтказиш назарда тутилади. Замонавий ЭЮ ларда, бу усул, ўзининг ростлаш имкониятини кенглиги, соддалиги ва технологик жараёнларни автоматлаштиришнинг умумий схемаларида ишлатишни қулайлиги ва тежамлилиги билан асосан

қўлланишга эга бўлмоқда. Баъзи бир ишчи механизмларида (масалан, металл қирқувчи дастгохларда) комбинация қилинган тезликни ростлаш усули хам ишлатилади. Шундай қилиб, замонавий ишлаб чиқариш машиналари ва механизмлари ижро органларининг ҳаракатини бошқариш, кўпчилик холларда электр двигателга унинг бошқариш системаси ёрдамида мақсадга йўналтирилган таъсир орқали эришилади, бу эса двигател ва ижро органининг тезлигини ростлаш имкониятини беради. Тезликни ростлаш қуйидаги асосий кўрсаткичлар билан бахоланади: 1. Ростлаш диапазони D - двигател валидаги юкламани берилган чегарасида максимал  mах ва минимал  min тезликларни нисбати билан аниқланади: D =  mах /  min Турли ишчи механизмлар хар хил ростлаш диапазонини талаб қилади. Масалан, прокат станлари D=(20  50):1 диапазон билан характерланади, дастгохлар D=(3  4):1 дан D=(50  100):1 гача, тўқимачилик машиналари учун D=20:1 га тенгдир. 2. Ростлаш равонлиги бир сунъий характеристикадан иккинчисига ўтишдаги тезликнинг ўзгариши билан аниқланади. У ростлашдаги икки ёнма- ён бурчак тезликлари қийматларининг нисбати билан топиладиган ростлашнинг равонлик коэффициенти билан аниқланади k =  i /  i -1 , бунда  i ва  i -1 -ростлашнинг i ва ( i -1) босқичларидаги мос бурчак тезликлари. 3 . Тезлик стабиллиги (барқарорлиги) двигател тезлигини, унинг валидаги юклама моментини берилган четга чиқиши орқали ўзгариши билан характерланади. Бу кўрсаткич механик характеристикаларнинг бикрлиги билан аниқланади. Характеристика бикирлиги қанчалик кичик бўлса, юкламаларни ўзгариши  М билан тезликнинг четга оғиши   хам шунча кўп

бўлади. Бу вазият, кўпчилик холларда тезликни ростлаш диапазонини чегаралайди. 4 . Тезликни ростлаш йўналиши олинаётган сунъий характеристикаларни табиий характеристикага нисбатан жойланиши билан аниқланади. Бунда қуйидагилар фарқланади: асосий тезликдан пастга бир зонали ростлаш; асосий тезликдан юқорига бир зонали ростлаш ва сунъий характеристикаларни табиий характеристикадан юқорида ва қуйида олиш имконияти борида эса - икки зонали ростлаш 5. Тезликни ростлашнинг иқтисодий тежамлилиги автоматлаштирилган электр юритмани яратиш ва уни ишлатиш учун қилинган сарфлар билан бахоланади. У ёки бу системани тежамлилигини аниқлаш умумий холларда мураккаб техник иқтисодий масаладир, уни ечишда ишчи машинанинг умумдорлигини ва у ишлаб чиқараётган махсулотни сифатини оширишни, юритмани ишлатишдаги ишончлилигини, уни тайёрлашдаги материал ва жихозларни танқислигини ва бошқа сабабларни хисобга олиш зарур. Тезликни ростлаш жараёнининг мухим кўрсаткичлари бўлиб ростлашдаги қувват йўқотиш  Р ва юритма ф.и.к.  хисобланади.Бу катталиклар ўзаро ушбу муносабат орқали боғлангандир = Р 2 / (Р 2 +  Р), бунда Р 2 - двигател валидаги фойдали қувват. Двигателни хар хил тезликлар билан ишлатишда ростлаш циклидаги ўртача миқдорий ф.и.к. η уж тушунчасидан фойдаланилади:  уж = ∑ 1 n P2iti/∑ 1 n (P2i+ΔP i)ti бунда Р 2i , Р i , t i -мос равишда i-нчи тезликдаги фойдали қувват, қувват йўқотиш ва иш вақти; n - тезликлар сони. Тезликни ростлаш шунингдек қувват коэффициенти cоs  сингари мухим иқтисодий кўрсаткич билан хам бахоланади cоs  = Р / √P2+Q2 ,

бунда Р ва Q - актив ва реактив қувватлар. Ростлаш цикллари учун ўртача миқдорий қувват коэффициенти cоs  ум = ∑ 1 n Piti/∑ 1 n √Pi2+Q i2ti 6. Двигателнинг рухсат этилган юкламаси шундай юклама моментига мос келадики, бунда двигателни қизиш харорати рухсат этилган (жоиз) қийматдан ортмайди. Табиий характеристикада ишланганда, ушбу юклама номинал моментга тенг. Бунда двигателдан номинал ток ўтиб, унинг исиши нормативда бўлади. Сунъий характеристикаларда ишланганда эса, двигателнинг қизиши асосан ундан ўтаётган ток орқали аниқланганлиги учун, рухсат этилган юклама шундай бўладики, унда двигател токи номиналга тенг ва шунинг учун унинг исиши хам нормативда бўлади. Двигателни қизиши, шунингдек уни совитиш иш шароитларига хам боғлиқ бўлганлиги учун, рухсат этилган юкламани бахолашда бу факторни хам хисобга олиш керак. Момент, ток ва ўрин жойини ростлаш Электр юритманинг асосий координати - унинг тезлигини ростлаш билан бир қаторда кўп холларда двигател токи ва моментини ростлаш хам зарур бўлади. Бундай зарурият ижро органи ҳаракатининг тезлашиши ёки секинлашишини ростлаш, двигател ток ва моментни чегаралаш ва қайта ишланаётган материалнинг чўзилишини ростлаш ва бошқа холларда вужудга келади. Тезланишни ростлаш. Кўплаб ишчи механизмларини, масалан лифтлар, юк кўтариш кранлари, эскалаторлар, конвейерлар ва шу кабиларни ишга тушириш ва тўхтатиш вазифаларини бажаришда тезланишни ва секинланишни керакли талаб даражасида ушлаб туриш лозим бўлади. (2.14)даги ифодага мос равишда, бу ЭЮ томонидан ижро органига қуйиладиган моментни (ёки кучни) ўзгартириш орқали амалга оширилади.

Двигател моментини ўзгартириш ўз навбатида двигател токини ростлаш ёрдамида бажарилади. Двигател токи ва моментини чегаралаш. Кўпчилик двигателлар ўзларининг нормал ишлаш шарт-шароитлари бўйича ток ва моментни чегаралашни талаб қилади. Ўзгармас ток двигателларини ишга тушириш пайтида, уларнинг коллектор-чўтка узелини нормал ишлашини таpминлаш, токни қиймати номинал кўрсаткичдан 2-3 баробар ортиқ бўлган қийматларида чегараланганда амалга оширилади. Токни чегаралаш, юқори қувватли ўзгармас ва ўзгарувчи ток двигателларини ишга тушириш пайтида хам зарур бўлади, чунки бундай катта қийматли ишга тушириш токлари манбадаги кучланишини йўл қўйиб бўлмайдиган даражада камайишига сабаб бўлади. ЭЮ моментини чегаралаш эса, ишчи машиналарни ёки механизмларни ижро органлари ҳаракати тўсатдан тўхтаб қолганда (масалан, ер кавланганда, қудуқ пармаланганда, механик узатма қисиб қолинганда ва х.к )- ускунанинг синишини олдини олиш учун керак бўлади. Моментни чегаралаш шунингдек, ўтиш жараёнларида кинематик занжир элементларидаги динамик юкламаларни камайтириш учун хам керакдир. Ток ва моментни ростлаш. Баpзи бир технологик жараёнларда (металл прокати, сим ва кабелларни тайёрлаш, қоғоз ва тўқимачилик ишлаб чиқариш) ишчи машиналарининг ижро органлари қайта ишланаётган материал ёки махсулотда маpлум бир даражадаги чўзилишни ташкил қилишни талаб қилади. Бу машиналарнинг ижро органлари хосил қилаётган чўзилиш ЭЮ томонидан унга қуйилаётган момент ёки кучланишга пропорционал бўлганлиги учун, двигател токи ва моментини ростлаш орқали чўзилишни ростлаш амалга оширилади. Ток ва моментни ростлаш, тезликни ростлаш сингари, барча холлар да сунъий характеристикаларни олиш ва шакллантириш билан боғлиқ бўлади. Ток ва моментни ростлашнинг асосий кўрсаткичи бу аниқликдир.

Ўрин жойини ростлаш. Робот ва манипуляторлар, юк кўтариш - транспорт механизмлар, клапанлар, задвижкалар ва шу кабиларда ижро органларининг ўрин жойини ростлаш керак бўлади. Ижро органларининг ҳаракатини бошқа координаталари ростлангандаги каби, бу вазифа хам электродвигател валининг ўрин - жойини ростлаш орқали ечилади. Ъаракат сифати ва аниқлигига талаблар унча юқори бўлмаганда, ЭЮни позициялаш одатда йўл ёки сўнги ўчиртиргичлар ёрдамида амалга оширилади. Позициялашда юқори аниқлик талаб қилинганда эса ЭЮ ҳаракатининг мақбул графиги шакллантирилади. Сифатли ҳаракат графиги билан аниқ позициялаштириш, одатда "ўзгарткич - двигател" ёпиқ системасида амалга оширилади. Координаталари ростланувчи электр юритмаларнинг тузилиши Электр юритмаларнинг тузилиши, уларнинг бажараётган функциялари, ростланаётган координаталарининг кўриниши ва сони, технологик жараёнларни автоматлаштириш даражасига кўра турлича бўлииши мумкин. Барча турдаги ЭЮ лар икки гурухга бўлинади: автоматлаштирилмаган ва автоматлаштирилган. Автоматлаштирилмаган ЭЮларда бошқариш оддий воситалар ёрдамида оператор (одам) орқали бажарилади. У юритмани ишга тушириш ва тўхтатишни, берилган технологик циклга мос равишда тезликни ўзгартириш ва тескари айлантиришни таpминлайди. Операторда ёрдам тариқасида керакли химоя, блокировка ва сигнализация элементлари мавжуд бўлади. Автоматлаштирилган электр юритмада (АЭЮ) бошқариш операцияси, технологик жараён талабларига мос равишда бошқариш тизими томонидан бажарилади. Операторга фақат ЭЮ да унинг ишлашини боши ва охирда улаш ва ўчириш, созлаш ва унинг ишлаши устидан назорат қилиш функциялари юклатилади. Автоматлаштирилган ЭЮ лар ўз навбатида яна икки гурухга - очиқ ва берк тизимларга бўлинади.

Очик бошқариш тизимлари тушунчасини изохлаб бериш учун 3.1- расмга мурожаат қиламиз. Расмда қуйидаги белгилашлар қабул қилинган: ЭЮ - электр юритма; Х чик - ЭЮ нинг чиқиш координатаси (фақат бир координата кўрсатилган, мисол учун тезлик); Х т - топшириқ сигнали, (бошқарувчи таъсир), у Х чиқ нинг қийматини аниқлайди; Х тт - ташқи таъсир. Охирги катталик турли халақитлар, манба кучланишининг тебраниши ва авария холатлари билан аниқланади. ЭЮ нинг юкламаси хам асосий ташқи таъсир хисобланади. Киритилган тушунчалар, очиқ тизимни, ташқи таъсирларни Х тт ўзгариши (юклама момент М с ) ЭЮ нинг чиқиш координатасини, мисол учун унинг тезлигини ўзгаришига сабаб бўладиган тизим сифатида аниқлаш имконини беради. Бошқача сўз билан айтилганда, очиқ тизимда чиқиш катталиклари ташқи таъсирдан мухофаза қилинмаган. Бу очиқ тизимларнинг энг мухим камчилигидир, шунга қарамай, улар ўзларининг содда тузилган схемаларига кўра, ЭЮ ларни ишга тушириш, реверс ва тўхтатишни автоматлаштиришда кенг қўлланилади. 3.1-расм. Очиқ ва берк электр юритмаларни тузилиш схемаси

Берк тизимларда, очиқ тизимлардан фарқли равишда, ташқи таъсирини Х тт чиқиш координатасига Х чик таъсири қисман ёки тўла бартараф қилинади. Бу оғиш бўйича ростловчи (3.1, б-расм) ва ташқи таъсирни қопловчи (компенсацияловчи, 3.1, в-расм), шунингдек мураккаб (комбинациялаштирилган) системалар (3.1, г-расм) орқали эришилади. Оғиш принципи бўйича қурилган ЭЮ ларнинг ўзига хослиги шундаки, бунда тескари боғланиш занжири мавжуддир у орқали ростланувчи координата (Х чик ) хақидаги маълумот юритманинг киришига тескари боғланиш сигнали Х тб кўринишида берилган. Бу сигнал топшириқ сигнали Х т билан солиштирилади ва натижавий сигнал Х (уни фарқ, огиш ёки хато сигнали хам дейилади) ЭЮни бошқариш сигнали бўлади. Агар таъсир Х тт (ЭЮ юкламаси) фаолияти туфайли чиқиш катталиги Х чик (ЭЮ тезлиги) ўзгарса, унда унга мос равишда фарқ сигнали Х хам ўзгаради ва бу ЭЮ режимини ўзгаришига ва маpлум бир аниқлик билан тезликни зарурий қиймати тикланишига сабаб бўлади. Берк тизимда, Х=0 бўлса, яъни ташқи таъсир сабаб бўлган турғун фарқ (хатолик) нолга тенг бўлса, унда бу астатик тизим деб аталади. Хатолик нолга тенг бўлмаган тизимлар статик тизим дейилади. Ташқи таъсирни қопловчи тизимларда (3.1, в-расм) таъсирга Х тт пропорционал бўлган қўшимча сигнал Х к , ЭЮ киришига топшириқ сигнали Х т билан бирликда берилади. Бунинг оқибатида натижавий сигнал Х , юритмани шундай бошқаришни таъминлайдики, бунда ташқи таъсир қопланади ва шу билан бирга унинг ЭЮ ни ростланувчи координатасига таъсири хам йўқотилади. Бу тизимлар, ўзининг кўпгина афзалликларига қарамасдан, ташқи таъсир датчикларини яратишдаги қийинчиликлар (хусусан юклама моменти М с датчиги) сабабли, юритмаларда кенг тарқалмаган. Баъзи бир холларда, яъни ижро органларининг ҳаракатини бошқариш сифатига юқори ёки махсус талаблар қуйилганда, хар иккала принципни бирлаштирувчи берк мураккаб ЭЮ лар яратилади.

Аммо, автоматлаштирилган ЭЮ лардаги берк тизимларнинг асосий кўпчилик қисмини оғиш принципига асосланган тескари боғланишли тизимлар ташкил қилади, чунки улар ЭЮлар бажарадиган барча функцияларни сифатли ва техник жихатдан содда тарзда амалга ошириш имкониятини беради. Тескари боғланишлар мусбат ва манфий, бикр ва эластик, чизиқли ва ночизиқлиларга бўлинади. Мусбат деб, шундай тескари боғланишга айтиладики, бунда унинг Х тб сигнали топшириқ сигналига Х т мувофиқ йўналган (3.1-расмда "+" ишораси) ва худди шундай тескари манфий боғланиш сигнали топшириқ сигналига қарши йўналган бўлади (3.1-расмда "-" ишораси). Тескари бикр боғланиш шу билан характерланадики, унинг сигнали хам турғун , хам ўткинч режимларда ишлайди. Тескари эластик боғланиш сигнали эса факат тизимнинг ўткинч режимларида хосил қилинади ва ЭЮнинг динамик характеристикаларини шакллантиришга хизмат қилади. Чизиқли деб, шундай тескари боғланишга айтиладики, у математик жихатдан чизиқли тенгламалар билан ифодаланади (алгебраик, дифференциал ва х.к). Ыолган барча боғланишлар ночизиқли бўлади. Электр юритмаларда, уларнинг чиқиш координаталарини (тезлиги, тезланиши ва ўрин жойини) ростлаш учун одатда тезлик, ўрин жойи, ток ва кучланиш бўйича тескари боғланишлардан фойдаланилади. ЭЮ лар технологик жараёнларни аниқ боришини ва унинг сифатини таpминлаш мақсадида, кўрсатилган "ички" тескари боғланишлардан ташқари юритмага технологик датчиклардан хам сигналлар берилади, масалан харорат, чўзилиш, кесиш кучи, босим, сарф хақидаги. Бу холларда ЭЮ, технологик жараёнларни олиб борувчи ишчи машина билан биргаликда, автоматик ростлаш тизимини (АРТ-САР) ташкил қилади (3.2 - расм). Бу тизимда, ЭЮ асосий ростловчи қурилмадир, унинг чиқишдаги сигнали Х чиқ (масалан, тезлик) ишчи машина ИМ учун бошқарувчи таъсир

бўлади. Бу кўрсаткичлар технологик курсаткичлар топшириқ сигналини Х ткт ва ташқи таъсир сигнали Х тт ни хисобига ўзгариши билан технологик жараённи олдиндан белгиланган қоида асосида боришини таpминлайди. ЭЮ учун, бу холатда, топшириқ сигнали Х т бўлиб, у технологик кўрсаткичлар топшириқ сигнали Х ткт ва технологик тескари боғланиш сигнали Х ттб ўртасида хосил бўлган натижавий оғиш сигнали (фарқ) бўлади. Таъкидлаш керакки, технологик тескари боғланиш сигналлари бир нечта бўлиши мумкин, бунда электр юритма учун топшириқ сигналини ишлаб чиқариш учун ЭХМ ёки микропроцессорлардан фойдаланилади. Юқорида таъкидлангандек, баъзида ижро органи ҳаракатини бошқариш учун, ЭЮ нинг бир нечта координаталарини (мисол учун ток, момент ва тезликни) ростлаш керак бўлади. Бу ҳолларда, ёпиқ ЭЮ лар қуйидаги тузилиш схемаларининг бири орқали бажарилади. U тт U та.токU та.т U  UБЫ ЩЫ ДЭЫ ДМЫ МУЫ К та.ток К та.т 3.3-расм. Умумий кучайтиргичли ЭЮ схемаси Умумий кучайтиргичли схема (3.3-расм). Схемада қабул қилинган элементларнинг белгиланишлари 1.1- расмда келтирилган ЭЮ нинг умумий схемасига мос келади, фақат таҳлилда қулай бўлиши учун, электродвигател икки қисмдан иборат қилиб кўрсатилган: электрик (ДЭК) ва механик (ДМК) X ткт X т X тт1 X тт2 X ЭЮ ИМ X ттб X тб X чик 3.2-расм. Технологик жараённи автоматик ростлаш схемаси

қисмлар. Схемада ЭЮ нинг икки координатаси - тезлик ва токни (моментни) ростлаш таъминланади. Бу схемада, ток бўйича U т.аток ва тезлик бўйича U т.а.т. тескари алоқа сигналлари бошқариш қурилмасининг БЫ киришига тезликни топшириқ сигнали U т.т . билан биргаликда берилади ва улар у ерда ўзларининг ишораларига мос равишда алгебраик қўшилади. Схема, ўзининг амалга ошириш соддалиги билан фарқланади, аммо у ЭЮ координаталарини бир- бирига боғлиқмас ростлаш имкониятига эга бўлмайди. Ушбу схемада, ночизиқли тескари алоқадан фойдаланиш ҳисобига координаталарни ўзгартишнинг маълум бир диапазонида, уларни боғлиқмас ростлаш амалга оширилади. Координаталари бўйсундирилган ҳолда ростланадиган схема (3.4- расм). Схемада ҳар бир координатани ростлаш ўзларининг регуляторлари (ростлагичлари) - ток ТокР ва тезлик ТезР регуляторлари орқали амалга оширилади. Регуляторлар, мос равишдаги тескари алоқалари билан биргаликда ёпиқ контурларни ташкил этади. Улар шундай жойлаштириладики, кирувчи, ток контури учун топшириқ сигнали U т.ток унга нисбатан ташқи бўлган тезлик контурининг чиқиш сигнали бўлади. Шундай қилиб, ички - ток контури ташқи - тезлик контурига бўйсундирилган ҳолда бўлади. Тезлик контури, кўриб чиқилаётган мисолда ЭЮ нинг асосий ростланадиган координатасидир. U тт U  U U та.токU та.т К та.ток К та.т ЩЫ ДЭЫ ДМЫ МУЫТР ТокРU тс ЭД 3.4-расм. Координаталари бўйсундирилган ҳолда ростланадиган ЭЮ схемаси 3.4-расмдаги схеманинг асосий афзаллиги унда ҳар бир координатани ростлашнинг мақбул (оптимал) созлаш имкониятини борлигидир, шунинг учун ушбу турдаги ЭЮлар ҳозирги пайтда кенг қўлланилмокда.

Адабиётлар: 1. Хомудханов М.З., Мажидов С.М. Электрик юритма ва уни бошкариш асослари. Т. Укитувчи. 1970. 2. Москаленко В.В. Автоматизированный электропривод. М. Энергоатомиздат. 1986. 416 с. 3. Чиликин М.Г., Сандлер А.С. Обший курс электропривода. М. Энергоиздат. 1988. 576 с. 4. Шенфелед Р., Хабигер Э. Автоматизированный электропривод. - Л. Энергия, 1985. 464 с. 5. Ковчин С.А., Сабинин Ю.А. Теория электропривода. СПБ. Энергоатомиздат. 2000. 496 с.

O'xshashlar

Электр юритма асослари

Электр юритма механикаси

Электр юритма таснифи

Электр тармоқларнинг кучланишнинг ростлаш

Электр юритма автоматикаси асосий тушунчалари.