Elеktr o’lchаsh vоsitаlаrining mеtrоlоgik xususiyatlаri - Energetika - Referatlar

Elеktr o’lchаsh vоsitаlаrining mеtrоlоgik xususiyatlаri

Yuklangan vaqt:

22.11.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

48.7587890625 KB

Ko'chirib olish

Elеktr o’lchаsh vоsitаlаrining mеtrоlоgik xususiyatlаri Rеjа: 1. O’lchаsh vоsitаlаrining xususiyatlаri to’g’risidа umumiy tushunchаlаr. 2. Mеtrоlоgik xususiyatlаr vа ulаrgа qo’yilаdigаn tаlаblаr.

O’lchash vositalarining xususiyatlari to’g’risida umumiy tushunchalar. O’lchash vositalari, boshqa texnik qurilmalar kabi ularning vazifasi va qo’llanilishini belgilovchi qator texnik tavsiflar (xususiyatlar)ga ega. O’lchash vositalarining sifatini, ularning texnik darajasini baholashda xizmat qiladigan va o’lchash natijalariga ta’sirini va xatoliklarini baholash maqsadida ularning ba’zi xususiyatlari ajratiladi. O’lchash vositalarining bunday tavsiflari metrologik xususiyatlar deyiladi. O’lchash vositalarining ishlash rejimiga qarab ular statik va dinamik xususiyatlarga bo’linadi. Statik xususiyati deganda o’lchash vositalarining statik ish rejimidagi parametrlari tushuniladi, yoki boshqacha qilib aytganda kirish kattaligi o’lchash olib borilgan vaqt davomida o’zgarmaydi. Dinamik xususiyati deganda esa, o’lchash vositasining dinamik rejimidagi xususiyatlarini esa aks ettiruvchi parametrlari tushuniladi yoki boshqacha aytganda o’lchash vositasining kirish kattaligi o’lchash jarayonida o’zgaradi. O’lchash vositasining asosiy statik xususiyatlari Asosiy statik xususiyatlariga o’zgartirish funksiyasi, sezgirlik, sezgirlik ostonasi kiradi. O’zgartirish funksiyasi – bu o’lchash vositasining kirishdagi (X) va chiqishdagi (Y) kattaliklari qiymatlarining o’zaro funksional bog’liqligidir. O’zgartirish funksiyasi analitik ifoda bo’yicha [ Y=f(X)] , grafik tarzda va jadval ko’rinishida berilishi mumkin. O’zgartirish funksiyasi ko’pincha o’lchash vositasining graduirovkali xarakteristikasi deyiladi. O’lchash vositasi uchun (yoki o’lchash vositasining konkret turi uchun) ko’rsatilgan o’zgartirish funksiyasini uning nominal o’zgartish funksiyasi Y=fn(X) deyiladi. Sezgirlik – bu o’lchash vositasining tashqi signalga nisbatan ta’sirchanligi, sezuvchanligidir. Umumiy holda sezgirlik o’lchash vositasining chiqish sigali o’zgarishini shu o’zgarishning sababchisi – kirish signaliga olingan nisbati o’lchanayotgan kattalikka nisbatan asbobning sezgirligini belgilaydi.

Sezgirlikning o’lchamligi kirish va chiqishdagi kattaliklarning o’lchamliklaridan aniqlanadi. O’lchash vositalarining sezgirligini teskari qiymati , ularning doimiyligi deyiladi va u o’lchash o’zgartkichlari, o’lchash asboblarining asosiy xususiyatlaridan biri bo’lib hisoblanadi. C =1/S Ko’rsatuvchi strelkali asboblarning (ko’rsatkichi) sanoq qurilmasi shkala va ko’rsatkichdan tuzilgan. Shkaladagi sonli qiymatlar ko’rsatilgan belgilar shkalaning sonli belgilari deyiladi. Shkalaning ikki qo’shni belgilari orasidagi oraliq shkalaning bo’linmasi deyiladi. Shkalaning ikki qo’shni belgisi mos kelgan kattalik qiymatlari ayirmasi shkala bo’linmasining qiymati deyiladi. Sezgirlik ostonasi – bu o’lchanadigan kattalikning shunday eng kichik (boshlang’ich) qiymatiki, u o’lchash asbobining chiqish signalini sezilarli o’zgarishiga olib keladi va quyidagicha aniqlanadi: bu yerda: Xmin – o’lchanadigan kattalikning eng kichik (boshlang’ich) qiymatidir. Integrallovchi asboblar uchun ―sezgirlik tushunchasi ishlatilmaydi va o’z navbatida ―sezgirlik ostonasi tushunchasi esa istalgan o’1chash o’zgartkichlari va asboblari uchun qo’llanishi mumkin. Xususiy energiya sarfi . Bu xususiyat ham muhim hisoblanib, asbobning o’lchash zanjiriga ulanganidan so’ng kirishi mumkin bo’lgan xatoliklarni baholashda ahamyatli sanaladi. Ayniqsa, kam quvvatli zanjirlarda o’lchashlarni bajarishda juda muhimdir. Xususiy energiya sarfi o’lchash asbobining tizimiga, konstruktiv ishlanishiga bog’liq bo’ladi. O’lchash vositalarining muhim metrologik xususiyatlaridan biri o’lchash diapazonidir. O’lchanadigan kattalikning o’lchash vositalari uchun yo’l

qo’yiladigan xatoliklarini me’yorlangan qiymatlari oralig’i o’lchash asbobi yoki o’lchash o’zgartkichining o’lchash diapazoni deyiladi. Texnik asboblarda, odatda, o’lchash diapazoni bilan ko’rsatuvlar diapazoni mos keladi. O’lchash diapazonining eng kichik va eng katta qiymatlari o’lchash chegarasi deyiladi. Masalan, statsionar o’lchash kuchlanish transformatorlarining o’lchash diapazoni 0.8 U1 n dan to 1.2 U1 n gacha bo’lib nominal kuchlanishining 0.8 U1 n dan kichik va 1.2 U1 n dan yuqori, kuchlanishlari uchun xatoliklar me’yorlanmaydi. Xatolik – o’lchash vositalarining muhim xususiyati hisoblanadi va u quyidagi turlarga bo’linadi: absolyut, nisbiy va nisbiy keltirilgan. Bu xatoliklar xususida keyingi mavzularda yetarli ma’lumot beriladi. O’lchash vositalarining yana muhim xususiyatlaridan biri – chiqish signalining variatsiyasidir. (O’lchash asboblar uchun- asbob ko’rsatishining variatsiyasi deyiladi). Variatsiya deganda biror kattalikni sharoitini o’zgartirmagan holda, takror o’lchanganda hosil bo’ladigan eng katta farqga tushuniladi va quyidagicha aniqlanadi. Variatsiya kattalikni kirish qiymatlari (kirish bo’yicha variatsiyasi) yoki chiqish qiymatlari (chiqish bo’yicha variatsiyasi) dan aniqlashnish mumkin. O’lchash vositalarning aniqlik klassi – bu muayyan turdagi o’lchash vositasining umumlashgan xarakteristikasi bo’lib, uning aniqlik darajasini aks ettirib, asosiy va qoshimcha xatoliklarining chegarasi bo’yicha hamda o’lchash vositasining aniqligiga ta’sir etuvchi boshqa tavsiflari bo’yicha aniqlanadi. Aniqlik klassi muayyan o’lchash vositasida bajarilgan o’lchashlarning bevosita aniqlik ko’rsatkichi bo’lib hisoblanmaydi. Aniqlik klassi umumiy holda o’lchash vositasining metrologik xossalarining majmuini xarakterlaydi. O’lchash vositalarining aniqlik klasslari ularga qo’yilgan talablarga asosan standart qiymatlarda o’rnatiladi va keltirilgan nisbiy xatolik bilan quyidagichabog’liqlikda bo’ladi.

O’lchash vositalarining dinamik xususiyatlari Dinamik metrologik xususiyatlar – o’lchash vositasining inertsion xususiyatlarini aks ettiradi va o’lchash vositasida chiqish signali bilan vaqt bo’yicha o’zgaradigan kattaliklarning o’zaro bog’liqligidan aniqlanadi. Vaqt bo’yicha o’zgaruvchan kattaliklar bular kirish signalining parametrlari, tashqi ta’sir etuvchi kattaliklar va boshqalar. O’lchash vositalarining dinamik xususiyatlarini to’la ifodalash maqsadida ularni to’la va xususiy dinamik xususiyatlarga bo’lamiz. To’la dinamik xususiyat – bu o’lchash vositasining kirishidagi istalgan informativ yoki noinformativ parametrlari X(t) va chiqish signallarining Y(t) o’zgarishidan aniqlanadi. To’la dinamik xususiyatlarga quyidagilar kiradi: o’tish xarakteristikasi, impulsli o’tish xarakteristikasi, amplituda – faza xarakteristikasi, amplituda – chastotaviy va faza chastotali xarakteristikalar majmui, uzatish funksiyasi. Xususiy dinamik xususiyat – bunga o’lchash vositasining ta’sirlanish vaqti (asbob ko’rsatishining to’xtash vaqti), dempfirlash koeffitsienti, xususiy rezonans chastotasining qiymati kabilar kiradi. O’lchash vositalarining yana muhim xususiyatlaridan biri – ishonchliligi (chidamliligi) bo’lib, u o’lchash vositasining ma’lum o’lchash sharoitida, belgilangan vaqt mobaynida o’z metrologik xususiyatlarini (ko’rsatkichlarini) saqlashidir. Bu ko’rsatkichlarni chegaradan chiqib ketishi abobni layoqatligi pasayib ketganligidan dalolat beradi. O’lchash asbobining ishonchliligi, odatda, buzilmasdan ishlash ehtimolligi bilan baholanadi.

Nazorat sinov savollari 1. O’lch а sh v о sit а l а rining m е tr о l о gik xususiyatl а ri d е g а nd а nim а ni tushun а siz? 2. O’zg а rtish funksiyasi, o‗zg а rtish k о effisi е nti nim а ? 3. S е zgirlik, s е zgirlik о st о n а si d е b nim а g а а ytil а di? 4. А niqlik kl а ssi d е b nim а g а а ytil а di? 5. O’lch а sh di а p а z о ni, shk а l а ning bir bo‗linm а qiym а ti d е g а nd а nim а ni tushun а siz? 6. Ish о nchliligi, buzilm а sd а n ishl а sh ehtim о lligi d е b nim а g а а ytil а di? 7. Vаriаsiya dеb nimаgа аytilаdi? 8.Аniqlik klаssi bilаn xаtоlik o’rtаsidа qаndаy bоg’liqlik bоr?

Фойдаланилган адабиётлар 1. Нефедова В.И. «Метрология и радиоизмерения». Учебник. Москва «Высшая школа» 2003. 2. Раннев Г.Г. Методы и средства измерений. Учебник для ВУЗов Издательство стереотип – М.; Издательство центр «Академия» 2004. 6. Ismatullaev P.R., Qodirova Sh.A. “Metrologiya asoslari”, o’quv qo’llanma, (kirillda) Tafakkur nashryoti, (lotinda) “ExtremumPress” nashryoti, 2012. 3. Ismatullaev P.R., Abdullaev A.X. va boshq. Fizikaviy-kimyoviy o’lchashlar. O’quv qo’llanma. Toshkent, 2007. –180b. 4. Ismatullaev P.R., A’zamov A.A. va boshq. Issiqlik texnikasida o’lchashlar. O’quv qo’llanma, Toshkent, 2007. –90b. 5. B.E. Muxamedov. Metrologiya, texnologik parametrlarni o’lchash usullari va asboblari. Toshkent «O’qituvchi» 1991. –320 b. 6. N.R.Yusupbekov, B.E.Muxamedov, Sh.M.G’ulomov. Avtomatika va ishlab chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirish. Darslik, Toshkent, «O’qituvchi» 1997. –353 b.

O'xshashlar

Elеktrоtехnоlоgik uskunаlаr ekspluаtаtsiyasi

Elеktr tаrmоqlаrdа elеktr yoyi.

Аvtоmаtlаshtirish sistеmаlаrining elеmеntlаrini tа’mirlаsh

Elеktr tа’minоt tizimini аvtоmаtik bоshqаrish vа nаzоrаt qilish.

Elеktr uskunаlаrni tа’mirlаsh