Актив икки қутблик, контур токлари, тугуний потенциаллар ва устма–уст қўйиш усуллари. - Energetika - Referatlar

Актив икки қутблик, контур токлари, тугуний потенциаллар ва устма–уст қўйиш усуллари.

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

131 KB

Ko'chirib olish

Актив икки қутбли к , контур токлари, тугуний потенциаллар ва устма–уст қўйиш усуллари. Режа: 1. Актив икки қутблик, контур токлари усули. 2. Тугуний потенциаллар усули. 3. Устма –уст қўйиш усули.

Актив икки қутблик, контур токлари усули. Электр занжирларининг иккита зажим (қутб) га эга исталган қисмини икки қутблилик деб аталади. Схемаларда икки қутблиликлар, икки чиқишли тўғри тўртбурчак шаклида тасвирланади. Актив (1– а расм) ва пассив (1– б расм) икки қутблиликлар фарқланади.à ) á ) 1–расм Таъриф: Электр энергияси манбасига эга икки қутблилик актив икки қутблилик деб аталади. Чизиқли икки қутблилик учун зарурий қўшимча шарт бўлиб унинг ажратилган зажимларида кучланишнинг бўлиши шартлигидир, мазкур кучланиш икки қутблилик ичида электр манбасининг мавжудлиги билан боғлиқ бошқача айтганда, ушбу энергия манбаларининг таъсири икки қутблилик ичида қандайдир бошқа таъсир билан ўзаро компенсацияланмаслиги шартдир. Энди актив икки қутбликлардан иборат бўлган электр занжирларини ҳисоблашнинг баъзи усулларини кўриб чиқамиз. Контур токлари усули амалиётда контур токлари тенгламаларини тўғридан–тўғри, занжир схемасини кўра туриб тузиш ҳам мумкин. Кирхгофнинг 2–қонунига асосан n та ўзаро боғлиқ бўлмаган контурлар учун қўйидаги n та тенгламадан иборат тенгламалар системасини тузиш мумкин. 32 n 3n 2 32 31 22 n 32 2 32 21 11 n 1n 2 12 11 E I Z I Z I Z E I Z I Z I Z E I Z I Z I Z                                  (1)

n та контур токларини ўз ичига олган (1) кўринишдаги тенгламаларни тузиш ва уларни ушбу токларга нисбатан ечиш ҳисоблашнинг контур токлари усулининг ўзидир. Бу ерда E nn – n контурга кирувчи Э.Ю.К. лар йиғиндисидир. Йўналишлари контурни айланиб чиқиш йўналиши билан мос тушган Э.Ю.К. лар мусбат ишора билан мос келмаганларини эса манфий ишора билан олинади. Z kk орқали k –контурга кирувчи қаршиликлар йиғиндисини ифодалаймиз. Ва ушбу Z kk катталикни контурнинг хусусий қаршилиги деб атаймиз. k ва m ко н турлар учун умумий бўлган шахобчалардаги қаршиликлар йиғиндисини Z km ёки Z mk орқали ифодалаймиз ва k ва m контурларнинг умумий қаршилиги деб атаймиз. Бу ерда Z km = Z mk = r km + j Х km деб ҳисоблаш керак, қачонки агарда k ва m контурлар учун умумий бўлган шахобчадаги контур токларининг шартли мусбат йўналишлари мос келса ва аксинча Z km = Z km =- r km – j Х km деб ҳисо б лаш керак, қачонки улар тескари йўналган бўлса (1) ни k контурдаги I k контур токи учун ишлаб (ҳисоблаб) қўйидагини топамиз:               n nn m mm K k E k E k E k E I      ...... ...... 2 22 1 11 (2) бу ерда: ∆ -системанинг бош аниқловчиси бўлиб, қўйидагича аниқланади: ∆ = nn n n n nn n Z Z Z Z Z Z Z Z Z Z Z Z Z Z Z Z ... .. .......... .......... ...... ... 3 2 1 3 33 32 31 2 23 22 21 1 13 12 11 (3) ∆ k 1 , ∆ k 2 …∆ k m ∆ k n лар ∆ аниқловчидан унинг k қаторини ва m устунни ўчириш орқали ҳосил қилинган алгебраик тўлдирувчилардир (янги олинган аниқловчини –1 ( k + m ) га қўпайтириш билан ). Боғлиқ бўлмаган энергия манбалари чизиқли занжирлари учун ∆ km = ∆ mk эканлиги таъкидлаб ўтамиз. Ҳақиқатда ҳам ∆ km ∆ дан k сатрни ва m устунни ўчириш орқали, ∆ mk эса ∆ дан m –сатрни ва k устунни ўчириш орқали ҳосил қилинади.

Z1 Z2 I1 I2 Z3 Å1 Å22-расм. Мисол тариқасида 2–расмда елтирилган занжирни кўриб чиқайлик. I 1 ва I 2 токларнинг мусбат йўналишларини стрелка буйлаб йўналтирамиз. У ҳолдаI 1 ва I 2 контур токлари биринчи ва иккинчи шахобчалардаги жорий (амалдаги) токларга тенг бўлади. Учинчи шахобчадаги жорий (амалдаги) ток I 1 ва I 2 контур токлари йиғиндисига тенгдир. Контур токлари усулига асосан қўйидаги тенгламаларни ҳосил қиламиз: E I Z I Z E I Z I Z 22 2 22 1 11 11 2 12 1 11             (4) Контурнинг хусусий қаршиликлари: Z 11 = Z 1 + Z 3 ва Z 22 = Z 2 + Z 3 (5) ва занжирнинг умумий қаршилиги эса Z 12 = Z 21 = Z 3 ва шунингдек 2 22 1 11 ; Е Е Е Е       унда система аниқловчиси D Z Z Z Z Z Z Z Z Z Z Z Z Z Z Z Z Z Z                1 3 3 2 2 1 23 3 2 3 1 212 22 11 22 12 21 11 ) )( ( у ҳолда алгебраик тўлдирувчилар ∆ 11 = Z 22 = Z 2 + Z 3 ; ∆ 22 = Z 11 = Z 1 + Z 3 ; ∆ 12 =∆ 21 =- Z 12 =- Z 3 Энди қўйидагига эга бўламиз: )/D Z ( E /D E I /D, Z E - )/D Z (Z E I 3 1 2 3 1 2 3 2 3 1 1 1        Z Z       Ток I 3 нинг қиймати I 1 ва I 2 токларни алгебраик қўшиш орқали ҳосил қилинади. /D Z E /D Z E I I I 1 2 2 1 2 1 3           

2. Тугуний потенциаллар усули . Тугунлар сони боғлиқ бўлмаган контурлар сонидан кичик бўлган ҳолларда тугуний кучланишлар усулидан фойдаланамиз. Таъриф : Тугуний кучланишлар деб , q –1 дона тугуннинг ҳар бири ва битта белгиланган (0 индексли ) таянч , аммо ихтиёрий равишда танлаб олинган тугун ўртасидаги кучланишларга айтилади . Бунда 0K U тугуний кучланиш k – тугундаги ( k=1,2,3,…,q–1 ) таянч тугунга қараб мусбат йўналишга эга . q –1 дона изланаётган тугуний кучланишларни аниқлаб тугунларнинг исталган жуфтлиги ўртасидаги кучланишларни ва занжир шахобчаларидаги токларни топиш мумкин . Кирхгофнинг биринчи қонунига асосан q–1 дона боғлиқ бўлмаган тенгламаларни ёзиш мумкин бўлгани сабабли , шахобчалардаги барча токларни q–1 дона изланаётган миқдорга нисбатан ёзилган тенгламалар системасини олишимиз учун изланаётган тугуний кучланишлар орқали ёзамиз . Кўриб чиқилаётган усулда тугуний кучланишни k – тугундан таянч ёки бази тугунига қараб йўналтиришни шартлашиб оламиз . Бунда k тугун ва таянч бази тугуни орасидаги кучланишни U k0 деб белгилаймиз . Ушбу боғланишни тасвирланиши 3– расмда келтирилган . Бинобарин , қайсидир бир умумлаштирилган S шахобчанинг k ва m тугунларга бирлаштирилган шахобчанинг кучланиши қўйидаги ифодага тенг бўлади . m0 m k0 m0 k0 km 3 U U U- U U U             S Sk a a (6)

Is Es Is k U k o U m o U s= U k m Ys= 1 Zs Is ~ ~ m3-расм. Таъкидлаш зарурки, тугуний кучланишларнинг номерлари схема графиги тугунлари номерлари билан ос тушади ва ушбу кучланишлар S шахобчанинг кучланишини аниқлаш ифодасига албатта қарама–қарши бўлган ишоралар билан ёзилади. Фараз қилайлик A s k=1 бўлсин, ( S – шахобчанинг кучланиши k –тугундан четга йўналагн бўлса ва A s m=-1 бўлсин, агарда ( S –шахобчанинг кучланиши m тугунга қараб йўналган бўлса). 3. Устма –уст қўйиш усули. Контур токлари усулига асосан KI токни аниқлашда ҳар қайсиси ҳамма манбалар Э.Ю.К. лари йиғиндисидан иборат бўлган Е 11 , Е 22 ,……..…Е nn катталиклар қатнашади. Шунга ўҳшаш ҳолда, тугуний кучланишлар усулини кўриб чиқишда тугуний кучланиш 0K U ифодасидаги 1 2 1 , , qI I I    катталикларнинг ҳар қайсиси ҳам тегишли тугунларга уланган барча ток манбалари токларнинг йиғиндисини англатади. KI ва K U катталиклар ифодаларидаги алоҳида манбаларнинг Э.Ю.К. лари ёки токларни ўз ичига олган барча ҳадларни KI ва K U учун қўшиладиган ҳадлардан иборат

ифодаларни ҳосил қиламиз. Улар ҳадларининг ҳарбирида кўпайтувчи сифатида у ёки бу манбанинг Э.Ю.К. и ёки токи иштирок этади. Шу сабабли исталган контурдаги контур токи ушбу контурда алоҳида манбаларнинг ҳарбири ҳосил қилинган токлар йиғиндиси исталган тугун ва таянч бази тугуни ўртасидаги тугуний кучланишлар ҳам ушбу тугун ва таянч бази тугуни ўртасидаги алоҳида ток ёки Э.Ю.К. манбалари ҳосил қилинган тугуний кучланишлар йиғиндисига мос ҳолда тенгдир. Айтиб ўтилган ҳолат, шунингдек устма–уст қўшиш принципига ҳам тегишлидир. Кўрсатилган принцип нафақат исталган контур токлари учун, балки исталган шахобча токлари учун ҳам ўринлидир. Ушбунинг тасдиғи шахобчалардаги ҳақиқий токларга нисбатан Кирхгоф қонунларига асосан ёзилган тенгламалар системасининг чизиқли система эканлигидан ҳам келиб чиқади. Устма–уст қўйиш принципи квадратик формулалар масалан, қувватларни ифодалаш формулалари учун ўринли бўлмайди. Ушбу усул ўта мураккаб масалани унга нисбатан анча оддий бўлган масалаларга ажратиш имкониятини беради. Берилган ҳолдабарча бошқа Э.Ю.К. манбалари шахобчаларида уларнинг ички қаршиликлари сақланган ҳолда қисқа туташиб ёпиқ уланади, аммо баъзи шахобчаларда уларнинг ички ўтказувчанликлари сақланиб қолади. Мазкур усулни ушбу маърузадаги 2–расмда келтирилган схема мисолида кўриб чиқамиз. Усулнинг қоидалари асосида 2 та нисбатан соддарок схемаларни ҳосил қиламиз 4-расм.

Z1 Z2 Z3 Å1 I1 I3 I2 Z1 Z2 Z3 Å2 I1 I3 I24 –расм 4–расмдаги схемалардан токларни топамиз. )/D, Z (Z E ) Z Z Z Z Z )/(Z Z (Z E ) Z /Z Z Z /(Z E I 3 2 1 1 3 3 2 2 1 3 2 1 3 2 3 2 1 1 '1                  /D, Z E ) Z /(Z Z I I /D; Z E ) Z /(Z Z I I 2 1 3 2 2 '1 '3 3 1 3 2 3 '1 '2              /DZE )Z /(ZZI I /D;ZE )Z /(ZZI I )/D;Z (ZE ))Z /(ZZZ (ZE I 12312'' 2'' 3 32313'' 2'' 1312313122'' 2     Энди шахобчалардаги ҳар иккала Э . Ю . К . таъсирида 4– расмдаги стрелкалар йўналишини ҳисобга олган ҳолда жорий ( амалдаги ) токларни топамиз :

, D ) Z E Z E( I I I , D ) Z E ) Z (Z E( I I I , D ) Z E ) Z (Z E( I I I 1 2 2 1 ''3 '3 3 3 1 3 1 2 '2 ''2 2 3 2 3 2 1 ''1 '1 1                               

Адабиётлар 1. Идельчик В.И. Электрические системы и сети. - М. Энергоатомиздат, 1989, 592 с. 2. Электрические системы. Электрические сети: Учебное пособие для вузов/Под ред. А.В.Веникова и В.А.Строева. – М.: Высшая школа. 1998. – 512 с. 3. Блок В.М. Электрические сети и системы. - М.: Высшая школа, 1986, 430 с. 4. Ғойибов Т.Ш. Электр тармоқлари ва тизимлари. Мисол ва масалалар тўплами. Ғ Тошкент.: ТошДТУ, 2006.

O'xshashlar

Мураккаб занжирларни ҳисоблаш.

Ўзгарувчан ток занжирларини комплекс усулда ҳисоблаш

Электр занжирларида резонанс ҳодисалари

Актив экспериментни тайёрлаш ва ўтказиш

Актив, реактив ва тўла қувват.