Қуёш иссиқлик таъминоти буйича лойиҳаларни амалга ошириш

Yuklangan vaqt:

01.05.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1501.5 KB

Ko'chirib olish

Қуёш иссиқлик таъминоти буйича лойиҳаларни амалга ошириш Режа: 1. Техник-иқтисодий аспектлари 2. Энергия истеъмоли катталиги ва шаклидан келиб чиқган ҳолда тизим турини танлаш 3. Капитал қўйилмалар бошланғич ҳажмини баҳолаш 4. Молиявий таҳлил 5. Қуёш энергиясининг кўзда тутилган зарурий миқдорини аниқлаш ва баҳолаш 6. Қуёш энергияси коллекторини иқтисодий тавсифлаш ва уларни танлаш 7. Иссиқлик тўплаш тизимини танлаш ва уларнинг тавсифномаси 8. Қуёш иситиш тизимлари ва иссиқ сув билан таъминлаш ҳисобининг умумий қоидалари 9. Мавсумий системанинг иссиқ сув таъминоти ҳисоби 10. Қурилмани ўрнатиш

Техник-иқтисодий аспектлари Ҳозирда қуёш сув иситгичлари тизими турли ва маҳсулдорлигини танлаш қандайдир умумий универсал услубини тавсия қилиш жуда қийин. Шунинг учун мақбул қурилмани танлаш ҳақида сўз кетганда конкрет истеъмолчи учун мақбул қурилмани танлашни тушуниш керак. Энг мақбул яроқли қурилмани истеъмолчи учун танлаш қандай омиллар асосида амалга оширилади? Ҳар қандай ҳолатда ҳам тўртта шундай омил мавжуд: 1. Энергия истеъмолининг миқдори ифодаси ва унинг сутка, мавсум, йил давомида ўзгариш динамикасини ҳисобга олиш; 2. Истеъмолчининг молиявий натижалари; 3. Қурилма жойлашган ҳудуд табиий-иқлимий тавсифномалари; 4. Қурилмани ишлатишдан келадиган фойда; Қурилмани танлашда, бир қатор баъзан қарама-қарши, шартларни қониқтириш зарур (мисол учун, юқори кўрсаткичли маҳсулдорликка ва қурилма мустаҳкамлигига эришиш учун қилинган ишлар унинг баҳосини ошишига олиб келади). Истеъмолчи учун энг маққул гелио сув иситгич турини аниқлаш жараёнини, кўп оқимли классик масала барча шартларни тўлиқ қондириш имконияти бўлмаганда мақбул ечимни топиш кабиларни ҳал қилиш талаб қилинади. Бундай масалани ечиш усули маълум, бу бир ёки бир неча асосий критерийлар бўйича мақбуллаштириш, бундан ташқариларга бўлган эътибор чекланади. Бошқача қилиб айтганда, юқорида санаб ўтилган омиллардан баъзи бирлари асосий қолганлари учун, агар истеъмолчининг молиявий имкониятлари чекланган бўлса, авваламбор қурилмани танлаш унинг баҳосига асосан амалга оширилади, унумдорлик эса талаб қилинаётганидан кам бўлиши мумкин. Шунга мос равишда ундан фойдаланишдан олинадиган тежам юқори унумли тизимларни қўллашдан олинадиган тежамдан кам бўлиши мумкин.

Қурилмани танлашда асосий критерийни аниқлаш бутунича ва тўлиқ истеъмолчининг ёки маслаҳатчининг вазифаси ҳисобланади. Бу эрда асосий масала оддийгина ечим бўлмай, аҳамиятли жойи шундаки, ўзингизнинг талабларингиз ва истакларингизни рақамларда тўғри ифодалай олишдан иборат. Энергия истеъмоли катталиги ва шаклидан келиб чиққан ҳолда тизим турини танлаш. Объект иссиқлик энергияси истеъмоли катталигидан келиб чиққан ҳолда, ҳамма ундан фойдаланиш вазифасига кўра истеъмолчи ҳозирда бозорда мавжуд бўлган қуёш сув иситгичлари тизимларини таҳлил қилиш мумкин. Бу эрда иккита йўл мавжуд. Биринчи шундай қурилмани танлаш керакки, у ёрдамида гелиоэнергетик йўл тизимидан фойдаланиш нуқтаи назаридан қараганда энг қулай метрологик давр давомида энергия истеъмолини тўлиқ қондиришни таъминлаш мумкин бўлсин. Бундай йўлнинг ижобий томони қурилма томонидан ортиқча энергия ишлаб чиқарилмайди (яъни йилнинг маълум бир даври учун қурилманинг унумдорлигини аниқ танлаш), ҳамда кичик капитал қўйилма. Аммо, бутун йил давомида бундай қурилманинг ишлаши асосан қўшимча энергия таъминотига боғлиқ, бундай қурилмадан фойдаланишда эксплутацион ҳаражатлар катта бўлади. Иккинчи йўл бу йўл давомида маълум бир истеъмол фоизини қоплаш лаёқатига эга бўлган, тизимдан фойдалан иш. Унинг ижобий томони анъанавий энергия ресурсларининг кам даражада эканлиги салбий томони- қурилма томонидан ортиқча энергиянинг ишлаб чиқилиши (яна ортиқча ишлаб чиқарилган энергиянинг сақлаш имконияти йўқлиги) ва бошланғич капитал қўйилмаларнинг катта ҳажми. Тизим талаб қилаётган ўлчамларни қуйидагича баҳолаш мумкин: 1. Қуёш сув иситгичи кичик хўжалик тизимлари; 2. Қурилмани танлаш учун қуйидаги жадвалдан фойдаланиш мумки n :

жадвал Binoda yashovchilar soni Yig’uvchi yuza maydoni, m Akkumullyator sig’imi, litr janub shimol 1-3 4-6 >6 1.52.0 2.04.0 8.0 2.0-4.0 4.0-6.0 150-200 200-400 >500 Энергия истеъмоли катталиги ва шаклидан келиб чиқган ҳолда тизим турини танлаш Ўрта маҳсулдор қуёш сув иситгичлари тизимлари Агар фойдаланувчи иссиқ сув истеъмоли катталиги маълум бўлса, фойдаланувчилар ўртача суткали истеъмоли 40 л одам кун иссиқ сув ҳарорати 50 с, қурилмага тушаётган совуқ сув харорати 10 с деб фараз қилиш мумкин. Шундай қилиб, қурилма асосий элементлари тахминан қуйидагича баҳоланиши мумкин: Шимолий регионлар: 1 одамга-1,5 м2 (панель) ва 50 л (бак ҳажми) Жанубий регионлар: 1 одамга-1 м2 (панель) ва 50 л (бак ҳажми) Агар энергия истеъмоли мавсумий характерга эга бўлса ёки ундан фойдаланиш специфик бўлса, энергия истеъмоли ҳажми ва динамикасини синчиклаб ҳисоблаш тумандаги қуёш нурланишига мос келувчи кўрсаткичлар билан солиштириш зарур. Иситиш тизимлари Тахминан коллектор панелининг 1м2 юзасидан фойдаланиш ҳисобига олинадиган самара, бир йил давомида иссиқ иқлимга эга бўлган зоналарда 500 л, совуқ иқлимга эга бўлган зоналарда 700 л суюқ ёқилғини ёқиш ҳисобига олинадиган самарага тенг бўлади. Лекин, шунга қарамасдан иситиш

тизимининг энг кўп ишлайдиган вақти кузқиш даврига тўғри келади. Бу вақтда гелий сув иситгичлари энг самарадорлик билан ишлайди. Сузиш ҳавзалари сув иситиш тизимлари Бундай тизимнинг йиғувчи юзаси майдони очиқ ҳавзалар учун иссиқ иқлимли регионларда ҳавза сув юзаси майдонинг 30 дан 50% гача, совуқ иқлимли регионларда 50% дан кўп қисмини ташкил қилиши керак. Ёпиқ сув ҳавзалари сув иситиш тизимларини, баҳолаш мураккаброқ. Уни узатиш учун обғект жойлашган туман иқлими, ҳароратнинг ўзгариш динамикаси ҳақидаги маълумотлар, объектда буғланиш натижасида сув юзасидан йўқолаётган энергияни қайтариш имконятлари ва ҳоказалар ўрганилиши лозим. Капитал қўйилмалар бошланғич ҳажмини баҳолаш Шу далилни таъкидлаш керакки, тизим таннархи регион бозоридаги вазиятга қараб сезиларли ўзгаради. Ҳарорат катталигини баҳолаш учун қуйидаги маълумотлардан фойдаланиш мумкин: -кичик тузимлар (йиғувчи юза майдони 50 м2 дан кам): -240 дан 640 АҚШ доллоригача (1м2 баҳоси), бундан; -40% -коллектор қиймати; -40%-бак-аккумулятор қиймати; -20%-тизимнинг қолган қисми; -ўртача катта тизимлар (50 м2 дан катта); -1 м2 қиймати 200 дан 400 АҚШ доллоригача, бундан: -50%- коллектор қиймати; -30%- бак-аккумулятор қиймати; -20%-тизимнинг қолган қисми; Иккинчи ҳолда йиғувчи юза майдони бирлигига бўладиган ҳаражатлар ва умумий майдон ўртасида тескари боғликлик мавжуд. Шунинг учун тизимнинг мақбул ўлчамларини ва ўз навбатида йиғувчи юза майдонини аниқлаш зарур.

Молиявий таҳлил Қўшимча энергия манбасини ўз ичига олган гелиоэнергетик тизимдан фойдаланиш самараси йил давомида иқтисод қилинган анъанавий энергия ҳосил қилувчиларнинг қиймати қуйидаги ифодага асосан ҳисобланади: бу эрда С-йил давомида иқтисод қилинган анъанавий энергия ташувчи миқдори (пул бирлигида) Q -йиллик энергия истеъмоли (кВт /соат, Ккал, КДж) Ф-гелиоэнергетик тизимдан фойдаланиш ҳисобига йиллик энергия истеъмолининг иқтисод қилаётган қисми фоиз (%) н-анъанавий тизим ФИКи анъанвий энергия ташувчи қиймати (пул бирлиги иссиқик миқдори бирлиги) Молиявий таҳлилни амалга оширишда капитал қўйилмалар ўлчами (С), эксплутацион ҳаражатлар (сарфланган захира энергияси қийматини қўшганда). Қурилманинг ишлатиш муддати 20 йил деб қабул қилиш мумкин. Оқлаш муддати, соф келтирилган қиймат ва фойда ички меъёри каби ўлчамлар таҳлили қурилмадан фойдаланиш иқтисодий самарадорлиги ҳақида умумий маълумотларни бериш керак. Қуёш энергиясининг кўзда тутилган зарурий миқдорини аниқлаш ва баҳолаш Қуёш нури йўналишига перпендикуляр бўлган қуёш радатсиаяси оқимининг зичлиги атмосферанинг юқори қатламларида Ио ⊥ = 1.353 кВт/ м2 га тенг бўлади (доимий –қуёшли бўлганда), кв-м юзага/ соатда етиб келадиган қуёш энергияси ўртача миқдори Фо ⊥ = 4.871 МДж/ м2 соатга тенг бўлади.

У қуёш иссиқлик билан таъминлаш тизимларида одатда қиялатиб ўрнатилган ясси (аЕК) қуёш энергияси коллекторларидан фойдаланилади. Қуёш энергияси кунлик миқдори МДж/м2 бўлганда аЕК қия юзага келиб тушадиган ўртача ойлик миқдори: Ек=РЕ га тенг бўлиб, (3) Бунда Э-горизонтал юзага келиб тушадиган қуёш нури ўртача ойлик кунлик миқдори йигиндиси, МДж/ (м2-кун); Р-қия ва горизонтал сиртга келиб тушадиган қуёш радиацияси нисбати ҳисобланади. Жануб томонга қаратиб қиялатилган юза учун бу ҳолда Эд-горизонтал юзага келиб тушадиган диффузияланган (тарқоқ) қуёш энергиясининг кундалик ўртача ойлик миқдори, МДж/ (м2-кун); Рп-горизонтал сиртдан қия сиртга тушадиган нурни тўгридан тўгри тушадиган нурга нисбати коэффитсиэнти, ß -аЕК нинг горизонтга нисбатан қиялатилганлик бурчаги, град, Ρ -эр юзасини қоплаган нурланиш коэфаценти. Одатда, ёзда Ρ = 0.2, қишда эса қор қатлами бўлганда Ρ = 0.7 бўлади. Рп коэффитсиэнтининг ўртача ойлик қиймати: бунда φ -жой кенглиги, град; δ -қуёш, град қиялиги, оғиши; ω 3 - ω ъ3 горизонтал ва қия юзада қуёш ботишининг оғиш бурчаги, град.

Берилган н кунда қуёш оғиш бурчаги қуйидагига тенг: I -ХИИ ойлар ўртача куни учун δ -қиймати тенг: 4-жадвал Ойлар И ИИ ИИИ ИВ В ВИ ВИИ ВИИИ ИХ Х ХИ ХИИ град Қуёш радиациясининг умумий Е ва диффузияли МДж/ (м2-кун), текис юза учун атмосферанинг бирлик даражаси Кя ва ташқи ҳаво ҳароратини Тв, С ўртача ойлик кунлик кўрсаткичлари жадвалда ртлтирикган . I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Toshkent (41,3 shim.k)-20.9 -13 -2.4 9.4 18.8 23.1 21.2 13.5 2.2 -9.6 -18.9 -23.0

Е 6,21 8,64 12,1 5 17,5 1 23,2 2 26,3 4 27,1 3 24,4 3 19,4 6 12,6 9 7,6 4 5,4 Еd 3,10 4,02 5,26 6,25 6,75 5,84 5,13 4,59 4,31 4,05 3,0 6 2,7 Кya 0,44 0,45 0,46 0,52 0,59 0,63 0,68 0,68 0,68 0,60 0,4 9 0,42 Т b -0,9 2,0 7,6 14,4 15,8 24,7 26,9 24,9 19,4 12,6 6,4 1,6 жадвал Olma-ota (43,4 shim.k) Е 6,34 9,24 12,0 1 16,5 4 20,5 2 22,6 6 23,6 2 2,79 16,9 6 11,2 0 6,6 7 5,13 Еd 3,64 5,21 6,21 6,95 8,1 7,78 6,88 6,34 5,28 4,18 3,3 4 2,4қ 7 Кya 0,49 0,51 0,47 0,49 0,53 0,55 0,59 0,59 0,60 0,56 0,4 7 0,44 Т b 11,5 -8,9 0,8 10,3 16,0 20,3 22,9 21,7 15,6 8,0 - 1,2 -802 Dushanbe (43 shim.k) Е 7,56 10,1 3 12,2 8 17,3 7 21,6 25,1 6 24,3 21,7 3 17,3 7 11,6 1 7,0 9 5,8 Еd 3,61 5,36 6,34 7,78 6,91 7,78 7,56 6,48 5,56 4,86 3,3 4 3,10 Кya 0,57 0,55 0,48 0,52 0,55 0,61 0,61 0,61 0,61 0,57 0,4 9 0,50 Т b -5,6 -3,2 3,8 11,4 16,9 21,3 24,1 22,6 17,3 10,1 2,2 -2,9 Юзанинг турли азимутларида α н тик қуёш радиацияси Рт қайта ҳисоблаш коэффитсиэнти жадвал Кенглик град I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII α n = 0 35 1,91 1,59 1,28 1,03 0,87 0,81 0,83 0,96 1,17 1,48 1,84 2,02 40 2,26 1,79 1,38 1,06 0,88 0,80 0,83 0,98 1,24 1,64 1,64 2,42

45 2,76 2,07 1,51 1,11 0,89 0,80 0,84 1,01 1,33 1,86 1,86 3,02 50 3,55 2,48 1,68 1,17 0,90 0,81 0,85 1,04 1,45 2,16 2,16 4,00 55 4,94 3,06 1,92 1,25 0,93 0,81 0,86 1,06 1,60 2,60 2,60 5,85 60 7,95 4,03 2,25 1,34 0,95 0,82 0,87 1,15 1,61 3,28 3,28 10,48 α n = 15 0 35 1,87 1,56 1,27 1,03 0,88 0,82 0,84 0,96 1,17 1,45 1,78 1,98 40 2,21 1,76 1,37 1,07 0,88 0,81 0,84 0,98 1,24 1,61 2,07 2,36 45 2,69 2,02 1,49 1,11 0,90 0,81 0,85 1,01 1,33 1,82 2,49 2,94 50 3,45 2,40 1,66 1,17 0,91 0,82 0,86 1,05 1,44 2,11 3,12 3,82 55 4,79 2,97 1,88 1,25 0,93 0,82 0,87 1,10 1,56 2,53 4,17 5,67 60 7,69 3,91 2,20 1,34 0,96 0,83 0,88 1,16 1,80 3,18 6,24 10,15 α n = 30 0 35 1,77 1,49 1,24 1,03 0,90 0,84 0,86 0,97 1,15 1,40 1,69 1,86 40 2,06 1,66 1,33 1,07 0,90 0,84 0,87 0,99 1,22 1,54 1,94 2,20 45 2,48 1,90 1,44 1,11 0,92 0,84 0,87 1,03 1,30 1,73 2,30 2,71 50 3,16 2,23 1,60 1,17 0,93 0,84 0,88 1,06 1,41 1,98 2,86 3,55 55 4,36 1,73 1,80 1,25 0,95 0,84 0,89 1,11 1,55 2,36 3,80 5,15 60 6,95 3,56 2,09 1,35 0,98 0,85 0,90 1,17 1,74 2,93 5,65 9,15 Қуёш ботиши (чиқиши) соатлик бурчаги юза учун: горизонтал юзага ω 3 = ар cc ос(-тг φ тг δ ); (7) қия юзага; ω ъ3 = мин{ ω ъ3 ар cc ос[-тг( α -ß)тг δ ]} (8) Фигурали қавс ичида кўрсатилган икки қийматдан энг кичиги ω ъ3 деб олинган. Ўртача ойлик қиймат Э, Эд атмосфера очиқлиги коэффитсиэнти КЯ ва ташқи ҳаво ҳарорати 3-жадвалда келтирилган қатор шаҳарлар учун ТВ деб олинган. Рп коэффитсиэнт қиймати ß қиялик бурчакли сирт учун жой кенглиги, жанубий кенгликда (азимут αн = 0) ва жанубий-шарқий ёки жанубий-ғарбий оғиши учун αн =15 ва 300 қандай бўлиши 4-жадвалда берилган. Қуёш энергияси коллекторини иқтисодий тавсифлаш ва уларни танлаш

Қуёш энергияси оқими зичлигини ўзгартирмаган ҳолда, ясси коллекторлар ва қуёш энергиясини концентрациялайдиган фокуслаштирадиган коллекторлар (парабола-цилиндрик, концентраторли, факлинли ва ҳоказо) бўлиши билан фарқланади. Иситиш ва исссиқ сув таъминоти учун энг қулай бўлгани ясси аЕК бўлиб, иссиқлик ташувчини 60-800С гача иситишга имкон беради. Иссиқлик ташувчини 800С ва ундан ортиқ иситиш учун фокусловчи ёки вакуумли шиша найчали аЕК дан фойдаланиш мақсадга мувофиқдир. Қуёш энергияси коллекторларининг (аЕК) асосий элементи нурни ютувчи сирт (абсорбер) ва иссиқлик узатиш учун канал ҳисобланади. 15– расмларда суюқлик ва ҳаво аЕК ларининг схемалари қурилган ва аЕК айрим типларининг конструктив бажарилишидан намуналари келтирилган. а-иссиқлик ташувчи қувурларнинг нур қабул қилувчи панелни тагига ўрнатилган; бқувурни қатламдаги тури; в-штампланган абсорберли; г-

вакуумли қувурли коллектор; дтекис абсорберли; з-қовурғаланган ва тешикчаланган абсорберли; и-ярим қорайтирилган шишали пластина. rasm. Майдони 0,8 м2 бўлган бир қаватли ойнали ва пўлат нур ютгич панелдан иборат бўлган (братск иситиш анжомлари заводида тайёрланган) қуёш энергияси коллекторларнинг (аЕК) қуввати Ик =800 Вт/м2 ва Тв=200С бўлганда 550Вт/м2 га тенг бўлади. Бу техник тавсия 1-авлод аЕК си ҳисобланади, ҳозирга келиб турли мамлакатларда аЕК ларнинг 2 ва 3 авлоди чиқарилмоқда. Ясси аЕК нинг иссиқлик унумдорлиги оптик ва иссиқлик йўқотишни пасайтириш ҳисобига кўпайиши мумкин. Бунинг учун қуйидагиларни эътабор бериш керак: Нур ўтказувчи шаффоф қатламни (ойналашни) бир неча қават қилиш; Селетив қоплама бўлиши керак; Нур ютувчи юза ва шаффоф изоляция ўртасидаги бўшлиқнинг ҳавосини сўриб олиш (вакуумлаш) керак. Вакуумланган ойна қувурчали коллекторлар (ВОҚК) энг юқори унумдорликка эгадир. аЕК ларда термодинамик иссиқлик узатиш учун энергия сарфламайдиган, паст иссиқлик инерцияси сингари афзалликларга эга бўлган иссиқлик қувурларидан ҳам фойдаланиш мумкин.

аЕКнинг фойдали иш коэффитсиэнти (бир лаҳзалик) тенг: бунда қк-аЕК солиштирма исиқлик ишлаб чиқариши, яъни аЕК кв.м. Майдонида 1 сек.да олинган фойдали иссиқлик миқдори; 1мк-аЕК сиртига келиб тушадиган, қуёш радиацияси оқимининг ялпи миқдоридаги ßТ / м2 ; мк-аЕК да иссиқлик узатишдаги умумий иссиқлик йўқотиш солиштирма миқдори кг/(м2сек); Сриссиқлик узатувчидаги иссиқлик сиғимининг солиштирма изобари, Дж/(кгК) Демак : Ттн ва Тт.к.аЕК фойдали иш коэффитсиэнти қуйидагига тенг: Ê k бунда Кк-аЕК исиқлик йўқотишнинг юқори коэффитсиэнти, Вт/(м2К); Тв-ташқи ҳаво ҳарорати, 0С; ɳ0-аЕК нинг юқори оптик фойдали иш коэффитсиэнти. аЕК нинг характеристикаси -ɳК нинг (Òт.н -Òв)/Ик -га боғлиқлиги уни синаб кўриш билан аниқланади ва тўғридан-тўғри нур ордината билан тасвирланади, бу эса ɳ0 нормал нурлар тушганда оптик фойдали иш коэффитсиэнтига тенг бўлади, тўғри бурчакка оғиш бурчагининг тангенси эса Кк-қийматни беради. 17–расмда аЕКнинг энг кўп қўлланиладиган хилларининг характеристкалари кўрсатилаган. Жанубга йўналтирилган аЕК учун оптик фойдали иш коэффитсиэнти унумдорлиги бир қаватли ойна бўлганда ɳ0 =0,95ɳ0 бўлса, икки қаватли ойна бўлганда ɳ0 =0,93ɳ0 бўлади. аЕК контурида иссиқлик алмаштиргич қўйилган бўлса, Кк ва ɳ0 қийматларини 0,97 га кўпайтириш керак.

1. НГК-2-алюминилик штамланаган абсорберли. 2. НКГ-2-уч қаватли ойна юзасининг нур қайтаргич юзаси. 3. СПК-1-қора хром билан қопланган абсобер. 4. Қувурли ойнасимон вакуумлашаган коллектор селектив абсорбер концентрати. НГК-1-(Н-селективланмаган; С-селективланган; ПК- текис коллектор; 1,2-ойна қатламлари). Қуёш энергияси оқимининг зичлиги Ик-энг мўътадил критик ҳолатдан ортмаган аЕК фойдали иш коэффитсиэнти нолга тенг бўлади: Демак, ɳК>0 бўлганда Ик > Икп бўлади. Вақтнинг маълум даври мобайнида аЕК ўртача фойдали иш коэффитсиэнти (кун, ой, йил учун) ɳк =∑(ɳк Ик ) га тенг бўлади. (12) ИК > ИКП бўлганда. Вақтнинг бир қисми учун ИК -қараб чиқилаётган вақт учун қуёш энергияси оқимининг ўртача зичлиги, Вт/м2 бўлади.

5-жадвалда ТТмакс иссиқлик ташувчи максимал ҳароратининг қиймати келтирилган, бунда, ортиқ фойдали иш коэффитсиэнти Кк ва аЕК асосий типининг ўртача таннархи Ск бўлади. Қуёш энергияси коллекторларининг (аЕК) асосий техник кўрсаткичлари.

жадвал Kollektor turi Т Т макс,0С ɳ 0 К К Вт/( м 2 К ) Ск, сум / м Selektiv bo’lmagan tekis QEK: Bir qatlam oynali NPK- 1 80 0,7-0,85 7,10 50-150 Ikki qatlamli oynali PPT-2 Oynasiz 0,65-0,8 0,9-0,95 4-6 18-22 Selektiv tekis QEK: Bir qatlamli oynali SPK-1 100 120-220 Ikki qatlamli oynali SPK-2 0,6-0,75 Frklin (kontsentratsiyasi koeffitsienti,1,5 ) 1,20 0,6 0,7-0,8 250 Parabola tsilindrik kontsentrator PTSK 300 0,65-0,85 0,6-0,9 400-600 Vakuumli oynali trubkasimon kollektor VOTK 120-250 0,5-0,75 1-2 200-300 Q

ЭК иссиқлик ишлаб-чиқаришнинг унумдорлиги. аЕК нинг бир зумдаги фойдали энергияси миқдори, Вт, қуйидагига тенг: Қк = Фк[Икɳ0 -Кк (Òт.н. -Òв)]=мксрФк (Тт.к -Тт.н) (13) Бунда Фк-аЕК сиртининг майдони, м2 ҳисобида олинган. аЕКнинг ўртача ойлик солиштирма суткалик иссиқлик ҳосил қилиш унумдорлиги МДж/ (м2кун) деб олинганда: дк = Эк Фɳ0 (14) бунда Эк-аЕК сиртига келиб тушадиган қуёш энергиясининг ўртача ойлик, кунлик миқдори МДж/ (м2 кун); Ф-аЕК да фойдаланилган қуёш энергияси ўртача ойлик қиймати даражаси, яъни аЕК сиртига Ик>Икъ бўлганда келиб тушган қуёш энергияси умумий миқдорининг бўлаги деб олинган. Иссиқлик билан таъминлаш қуёш системасининг йиллик ишлаб чиқариш унумдорлиги Қсйил аЕК Қкйил нинг йиллик иссиқлик ишлаб чиқаришига қараганда трубопроводлардаги, иссиқлик тақсимлаш тизимларидаги иссиқлик йўқотишдан оз бўлиб, шунингдек фойдаланилмай қолган фойдали энергия

$қолдиғига, айниқса аЕК сиртини катталаштиришга, иссиқ сув билан таъминлаш ҳаражатларини камайтиришга олиб келади. ИВ-иқлимий зонада ясси аЕК нинг йиллик максимал иссиқлик ишлаб чиқариш унумдорлиги 750-1000, ИИИ-зонада 450-650 Вт/(м2-йил) бўлади. Демак, Эк=1250кВтсоат/(м2кун) бўлганда. Òбйил =80Ñ,Òт.в = 600Ñ,Қк йил =500квт.соат(ì 2 йил) га тўғри келади. Энг муҳими Қс га метеопараметрик (Э,ТВ, ва Ед/Э), аЕК характеристикаси (Ктр ва Лтр) таъсир этиб, иссиқ сув билан таъминлашга тушадиган кучланиш ҳиссаси ҚТ.Б /ҚҲ бўлади. Ф нинг катталиги аЕК нинг ɳ0 ва Кк қийматларига, ва шунингдек гелиосистема жойлашган ўрнига ва унинг мақсад- мўлжалларига ҳам боғлиқдир. Бу боғлиқликни қуйидаги формулада тасвирлаш мумкин: F = I - α 1 P + α 2 P 2 , (15), (16) бунда Ð= ( Ò t . n - Ò v ) \ Ê 2 Òт.нваÒв -аЕК нинг кириш қисмида ва ташқи ҳавода иссиқлик ташувчининг ўртача ойлик ҳарорати; 0С,Êл -атмосферанинг тиниқлиги ўртача ойлик қиймати коэффитсиэнти (жадвалга қаранг) α1 ва α2 -аЕК асосий типлари учун 6-жадвалда келтирилган коэффитсиэнтларидир. аЕКнинг асосий тавсифномаси. жадвал QEK turi ɳ 0 Ê Ê Â Ò /( ì 2 õÊ ) α 1 10 3 α 2 10 6 NPK-1 0,78 8,0 10,7 29,3 PPT-2 0,73 4,6 6,9 12,7 SPK-1 0,75 5,5 7,9 16,4 SPK-2 0,7 3,5 5,6 8,7 PTSK 0,65 0,8 1,6 1,2 VOSK 0,6 1,5 8,0 8,0$

аЕК модулларини танлаш, қиялик бурчаги, жойлаштириш ва бирлаштириш. аЕК оптимал мўлжали-жанубий йўналишдир. Ундан 300 гача шарққа ёки ғарбга оғдирилганидан келиб тушадиган қуёш энергиясининг ўртача йиллик миқдори 5-10% гача камаяди. Йил бўйича ишлайдиган аЕК системалар учун оптимал оғиш бурчаги ß, жой кенглиги φ га тенг бўлиб, фақат иситиш даврида ишлайдиган система учун ß= φ +150 ва ß= φ -150 фақат ёз даврида ишлатиладиган система учун деб белгиланади. аЕКнинг бино ташқарисига (томда, деворларда, балкон тўсиқларида ва бошқаларда) ёки улардан алоҳида жойда ўрнатилиши мумкин. аЕКни бино томи билан қўшиб жойлаштирганда унинг таннархи анча пасаяди. Конструкцияларда ёруғликни ёмон ўтказадиган элементлари чангланганда аЕК иссиқлик ишлаб чиқариш унумдорлиги 2-5 % пасаяди. Майдонлари катта бўлган аЕКнинг айрим модуллари параллел, кетма- кет схемада уланганда ўзаро майдонини ҳосил қилади. аЕК мавзусининг фойдали иш коэффитсиэнти ҳар доим алоҳида модулникига қараганда паст бўлади, чунки бирлаштирувчи қувурларда иссиқлик йўқотилади, чунки иссиқлик ташувчида тенг тақсимланавермайди, иссиқлик инерцияси йўқолади ва ҳоказо. Иссиқлик тўплаш тизимини танлаш ва уларнинг тавсифномаси Қуёш энергиясининг келиб чиқишининг йиллик ва суткалик типик графиклари ва биноларни иссиқлик билан таъминлаш юкламасининг ўзгариш графиклари расмда тасвирланган. Иссиқлик аккумуляторларининг қўлланилиши қуёш иссиқлик таъминоти тизими (ҚИТТ) тенглигини оширади, кечаси ва булутли вақтларда сарф қилинган энергияни қоплаш ва ёқилғи сарфини камайтириш имконини беради.

Э1-фойдаланилаётган қуёш энергияси Э2-қуёш энергиясининг ортиқча қисми (аккумуляторда йиғиши мумкин бўлган қисми) Э3-этишмайдиган қуёш энергияси (қўшимча манба ёки иссиқлик аккумуляторидан қопланиши мумкин). Иссиқликни тўплаш тизими (ИТТ) кўриниб турган ёки яширин иссиқликни тўплаш асосида ишлайди ва энергия тизими билан олиб келган ёки ўтказаётган оқимларининг қуввати, тўплаш тури аккумулятив қилиш муддатлари давомийлиги билан (6-12 соатдан-10 суткагача қисқа муддатли, 10 суткадан бир неча ойгача бўлса, узоқ, муддатли деб айтилади) энергия зичлиги ҳажми билан ҳарорат диапазони билан, иссиқлик йўқотиш коэффитсиэнти билан капитал ва эксплутацион ҳаражатлари билан тавсифланади. ИТТ (иссиқлик тўплаш тизими) ўз таркибига иссиқлик тўплаш учун иссиқ сувли баклар ишлатилади, у юксак иссиқлик сақлаш сиғимига эга бўлади, ҳаволи қуёш энергияси коллектори билан ишлайдиган иссиқлик узатиш қуёш тизимида (ҚИТТ) шағал ва бошқа қаттиқ материаллар билан тўлдирилган резервуар (идиш) ишлатилади. Иссиқлик тўплаш материалида оралиқ узилишлар бўлмаганда иссиқлик тўпловчи миқдори қуйидагича бўлади:

Q = mc P (T 2 - T 1 ), (17) Бунда Т1 ва Т2 -иссиқлик сақлаш материали (ИСМ) ни қувватлантириш ва ундан кейинги ҳолдаги ҳарорати, 0С; м-ИСМ массаси, кг; Ср-ИСМ нинг солиштирма ўзгарувчан иссиқлик сиғими, кДж/ (кг 0С). Суткалик иссиқлик тўплашда суюқлик ҚИТТ учун мўлжалланган сувли бакаккумуляторнинг солиштирма иссиқлик сиғими 0,15-0,35 м3 деб олинади, ҳаво ҚИТТ учун шағалли аккумуляторники эса 0,15-0,35 м3 деб олинади. Фазали ўтишда исссиқлик сақловчи материали (ИСМ) қўлланиши (эриш ва қотиш) тўпланадиган энергия зичлигини таъминлайди ва унинг массасини ва ҳажмини камайтириш имконини беради. (7-8 жадвал). Турли аккумуляторларни техник хусусиятлари, иссиқлик аккумуляторидаги ҳарорат 100С деб қабул қилинган. жадвал Аккумулятор материалининг номи Оғирлик, кг Ҳажми, м3 Шағал тош 113636 71,74 Сув 23866 23,9 Парафин 4794 5,27 ИСМнинг эришида тўпланадиган иссиқлик миқдорига тенг: Қ = м[ c т (Тпл -Ò1)+ Δ ипл +ñж (Ò2 -Òпл)] (18) Бунда ñт âà ñж - катталик ва суюқ ИСМ солиштирма иссиқлик сиғими, кДж/ (кг 0С) Δ ипл - ИСМ эришининг иссиқлик сиғими, кДж/кг; Òпл -эриш ҳароратси 0С JISM l p Mustahkam ligi Ρ (m K) Issiqlik o’tkazuvhanligi Vt/ (m K) Issiqlik sig’imi KDj/ (kg K) Fazoning o’tish eng’talpiyasi ˅ i Ρ t Ρ j λ t λ j St S rj KDj/kg MDj/m 3 Beton 2200 0,9- 1,75 0,96

Tuproq (mayda zarrachala ri) 2560 0,52 0,84 Hag’al tosh, granit 640 0,7- 4,0 0,88 Suv 000 0,7 0,19 Erigan kaliynatri tuzlari (46% NaNO 3 -54% KNO 3 ) 735 0,57 0,56 CACl 2 6H 2 O 29,2 1,62 1,50 0,6 0,3 1,47 1,47 172,5 258,1 Na 2 SO 4 10 H 2 O 2,4 0,46 0,41 0,5 0,3 0,76 0,31 51,0 45,2 Na 2 HPO 4 12H 2 O 5,2 0,42 0,5 0,55 0,18 79,6 03,2 Laurinova ya kislota 4,0 0,91 0,4 0,2 75,3 59,6 Parafin 2 42,0 0,91 0,77 - - 2,08 - 187,8 144,0 Oktadekan 28,0 - 0,79 - 0,1 2,10 2,17 244,2 194,1 Мавсумий иссиқлик тўплаш тизимини (ИТТ) ва фазали иссиқлик ўтказиш аккумуляторидан фойдаланиш ҳозирча мақсадга мувофиқ эмас. Иссиқлик аккумулятив материалини умумий кўрсаткичлари. Қуёш иситиш тизимлари ва иссиқ сув билан таъминлаш ҳисобининг умумий қоидалари Қуёш иссиқлик билан таъминлаш тизими (ҚИТТ) аниқ иссиқлик ҳисобини чиқариш, иқлим шароитларининг тасодифий тебраниб туриши,

системадаги элементлар ўртасидаги ўзаро таъсирнинг мураккаб характери туфайли анча қийинчиликларни келтириб чиқаради. Шунинг учун ҳам муҳандислик амалиётида одатда ярим эмпирик методлар қўлланилади. Улар ЭҲМ ёрдамида ҚИТТ ни батафсил моделлаштириш натижаларини умумлаштиришга асосланиб иш кўрилади ва ҚИТТ нинг узоқ муддатли характеристикасини олишга имкон беради. ҚИТТ иссиқлик ҳисобини чиқаришдан кўзланган мақсад: системанинг суткалик солиштирма иссиқлик ишлаб чиқаришини, қ c ни аниқлаш; аЕК сиртидаги ФК нур ютиш майдонини аниқлаш; Вак иссиқлик аккумулятори ҳажмини аниқлаш; мК аЕК контуридаги иссиқлик ташувчининг солиштирма умумий сарфини аниқлаш; горизонтга нисбатан аЕК ß қиялик бурчаги ва мўлжал олишни ( α К азимутни) аниқлаш; аЕК контурларида иссиқлик алмашувчи сирт юзасидаги қизишни ва истеъмолчиларни аниқлаш, йиллик ёқилғини қоплаш даражаси ф йил ни ва Ққес -қўшимча энергия сарфини аниқлашдир. ҚИТТ ҳисоби учун дастлабки маълумотлар қуйидагилардир: • Гелиосистема ўрнатилган жойнинг денгиз ИТТ га нисбатан баландлиги, кенглиги ва узунлиги (географик узунлик) • Иқлимий маълумотлар: горизонтал юзага келиб тушадиган суммар Е ва • Ед диффузли қуёш энергиясининг ўртача ойлик кунлик миқдори, ташқи ҳавонинг Тв ҳарорати. • аЕК ɳ0 ва Кк характеристкаси; аЕК модулини геометрик ўлчовлари • (размерлари), неча қаватли ойна борлиги, иссиқлик ташувчининг тури; • Иситиш зарур бўлган ўртача иссиқлик юкламаси Қ0 (ёки уни ҳисоблаш учун зарур бўлган ҳисоб-китоб маълумотлари) • Совуқ Тс.с ва Ти.с иссиқ • Ти.с сув ҳароратининг ўртача ойлик фарқи; • Иссиқ сув сарфлаш суткалик умумий миқдори V i . s 1-бўлимда айтилганларга мувофиқ ҚИТТ типи ва схемаси, бўлимга мувофиқ

аЕК типи ва унинг характеристкаси танланади. Табиий циркульяцияли ҚИСТТ системалари аЕК майдони 20 кв м гача бўлган якка тартибдаги истеъмолчилар учун қўлланиши мумкин. аЕК майдони ундан катта бўлган иситиш гелиотизимларда ва ҚИСТТ ларда иссиқлик ташувчини зўрлаб ҳайдаладиган (циркульяция қилинадиган) система қўлланилиши мумкин. ҚИСТТ иссиқ сув ҳарорати 45-750С атрофида бўлиши керак. (КМ ва К ҳолатларидан ташқари) Иситиш системаларини лойиҳалашда дастлаб қуёш иситиш системаларининг схемаси ва жиҳозлари танланади, кейин иссиқлик, гидравлик, техник-иқтисодий ҳисобларнинг энг оптимал вариантларини танлаб олиб ишга киришилади. Фақат ҳар соатда иссиқлик сарфини ҳисоблаш етарли бўлган анъанавий иссиқлик билан таъминлаш системаларини лойиҳалашдан қуёш иссиқлик билан таъминлаш системасини лойиҳалашнинг фарқи шундан иборатки, бунда ҳатто йиллик иссиқлик сарфини ҳам ҳисобга олиш зарур. Иссиқлик сарфи, кДж, иссиқ сув билан таъминлаш берилган ойда қуйидагича бўлади: QI . i = Qo . i + Q . s Бунда Ви.с -бир одамга бир суткада м3 ҳисобида (кун-одам ҳисобида) тўғри келадиган иссиқ сув сарфи нормаси; Н-аҳоли сони; нд - Шу ойдаги кунлар сони; Ти.с ва Тс.с - иссиқ сув ва совуқ сув ҳарорати 0С ҳисобида (Тс.с ва нд - қийматлари ойлар бўйича ўзгариб туради, қолган қийматлар эса доимийдир); Қисут.с -иссиқ сув билан таъминлаш учун кетадиган суткалик иссиқлик миқдори кДж ҳисобида. Иситиш учун кетадиган ойлик иссиқлик сарфи Қои ўртача ойлик иссиқлик сарфи Қо ни 24 нд га кўпайтириш йўли билан аниқланади, аммо ҳисобий ҳарорат учун ташқи ҳавонинг ўртача ойлик ҳарорати Тс қабул қилинган Қои қиймати иситиш даврининг ҳар бир ойи учун алоҳида ҳисоблаб чиқилади.

Иситиш учун ва иссиқ сув таъминоти учун сарф қилинадиган иссиқлик миқдори (иссиқлик узатиш кучланишси) берилган И-ой учун қуйидагича бўлади: ҚИи =ҚОи +Қи.с (20) Иситиш, иссиқ сув билан таъминлаш ва иссиқлик узатиш учун кетадиган йиллик иссиқлик сарфи қуйидагича бўлади: 12 12 12 QO =∑ QOi ; Qg . v =∑ Qi . suQn =∑ Qn . i (21) i = 1 i = 1 i = 1 ҚИТТ суткалик иссиқлик ишлаб чиқарилишининг ҳисоби ва қуёш энергиясининг ёқилғи ўрнини қоплаш меъёри ҳар бир ойнинг ўртача куни учун аЕК қия юзага келиб тушадиган қуёш энергиясининг ўртачаси олиб ҳисобланади, бунинг учун қуёш оғиш бурчаги δ ни формула бўйича (6) қуёш ботиш соатлик бурчагини ω3 горизонтал ва ωъ қиялик юзасига нисбатан бурчаклари (7) ва (8) формула бўйича қуёш радиациясининг ўртача ойлик коэффитсиэнтлари РП ва Р формула билан ва қуёш энергиясининг ўртача ойлик кундузги миқдори Ек аЕК юзасига келиб тушадиган миқдори (3) формула билан ҳисоблаб чиқилади. Этиб келадиган қуёш энергиясининг турғун ёки доимий эмаслиги туфайли, қуёш иситиш системасида қўшимча энергия манбаси (аЕМ) билан ишлаш керак. (Бунга иситиш қозонлари, иссиқлик тармоғи ва бошқалар киради) Бу эса 100% исссиқлик билан таъминлаш имконини беради. Шу билан бирга мавсумий иссиқ сув билан таъминлаш қуёш системаси (ҚИСТТ) иссиқ сув билан узлуксиз таъминлашнинг қатъий талаби бўлмаган жойларда, (ёзги ювиниш хоналари, пансионатлар, болалар ёзги оромгоҳлари ва бшқаларда) шундай дублер системаларсиз ҳам лойиҳаланиши мумкин. Қуёш иситиш системалари учун апрель ойига (шимолий кенгилик φ=45) ва жанубийроқ бўлганда март ойи учун мўлжалланган ҳисобни тавсия қилиш мумикн.

Бу ойларда иссиқлика бўлган эҳтиёж асосан қуёш энергияси ҳисобига таъминланиши керак. Иссиқлик билан таъминлаш гелиоёқилғи системаларини лойиҳалашда эҳтиёжни қуёш энергияси ҳисобига маълум улушини қоплашгина иқтисодий жиҳатдан мақсадга мувофиқлиги назарда тутилиши керак Фйил -йиллик иссиқлик кучланишининг қолган қисмини эса аЕК (қўшимча энергия манбаи) таъминлаши керак: Q die = (1 -⌠ yil ) Q n yil (22) Иссиқлик кучланишсини қоплашда қуёш энергиясининг йиллик улуши (ёки ёқилғи ўрнини қоплаш даражаси) қуйидагига тенг: ⌠ yil =∑ Q n M | ∑ Q n M (23) Ойлик ёқилғи ўрнини босиш даражаси: (24) ҚМ, ҚМ, ҚМ бунда н с диэ -қуёш энергияси ва қўшимча энергия билан қопланадиган иссиқлик кучланиши иссиқликнинг ойлик миқдори бўлиб, ГЖж/ой билан ҳисобланади. Формула бўйича (14) аЕК иссиқлик ҳосил қилишнинг қк ўртача ойлик суткалик улушини ҳисоблаш учун 5 ва 6-жадваллар бўйича аЕК характеристикасини ва α1 ва α2 коэффитсиэнтларини танлаймиз; формула бўйича (16) Р параметрни аниқлаймиз, Ф миқдорини (15) формула бўйича аниқлаймиз. Суюқлик аЕК учун ВК иссиқлик ташувчининг нисбий сарф ҳажми Вк=0,01- 0,02 Л/ (м2 с) деб олинилиши, ҳаво аЕК учун 0,05-0,02 м3/ (м2 с) деб олиниши керак. Сув иссиқлик аккумуляторининг нисбий сиғими 1 кв.м аЕК сирти учун Вак=0.05-0.1 м3, шағалли аккумулятор учун 1 кв.м аЕК сирти учун Вак=0.15-0.35 м3 деб олиниши керак.

$Тизимнинг йиллик (мавсумий) иссиқлик ишлаб чиқариш унумдорлиги Қсйил ва ўрнини қоплаш даражси фсйил, Қс йил ва ф сйил 25-35% дан кам бўлмаган ҚИСТТ системалари учун ва қуёш иссиқлик системаси учун эса 30- 50% деб олиниши керак (системада иссиқлик йўқотишни ҳисобга олганда) Йиллик ёқилғи тежаш ўртача йиллик миқдори энергиясидан фойдаланилишини таъминлаш қуйидагича: Â =⌠ йиоҚнйил \ (Қтɳт.г ) (25) Бунда ф йил -йиллик ўрнини босиш даражаси, Қсйил ; ГДж/йил; Қн = 29,3кДж/т.у.т.-ёқилғи ёнишидан ҳосил бўладиган иссиқлик 1т-шартли ёқилғи айлантириб ҳисобланганда; иссиқлик ишлаб чиқарувчи қурилманинг фойдали иш коэффитсиэнти (ФИК) 0,45 ва 0,6 га тенг бўлиб, ɳТ .Г қаттиқ ва суюқ (газсимон) ёқилғида индивидуал иссиқлик генераторлари учун 0,6-0,7 ва худди шундай ёқилғи ишлайдиган қозон унумдорлиги 20-100 ГДж/соат бўлганда 0,7-0,8 деб олинади. Йиллик тежамкорлик сўм ҳисобида қуйидагини ташкил қилади: Ý yil = S t ⌠ yil Q n yil \ ɳ tg (26) бунда СТ-иссиқлик ишлаб чиқарувчи ёқилғи иссиқлик генераторидан олинадиган энергиясининг исиқлик қиймати сўм / ГДж; туман қаэрда жойлашганига қараб буни 5500-6500 сўм/ГДж деб ҳам олиш мумкин. Гелиосистемаларнинг ўзини қоплаш муддатлари йиллар ҳисобида: бунда S g . s гелиосистеманинг аЕК/ м2 юзасига тўғри келадиган солиштирма таннархи, сўм/м2 маълумотлар бўлмаган тақдирда Сг. с=3000 сўм/м2 деб қабул қилиш мумкин. Иссиқлик билан таъминлаш қуёш системасининг олдиндан ҳисоблаш учун ф нинг ўлчовсиз параметри O = E k F k \ Q n деб олинганлиги, расмда қурилгандай, фойдаланиш тавсия яқилинади. Бу боғлиқликларни ташкил этувчиларига қуйидагилар қабул қилинган:$

а). Асосий системада ППТ-2 икки қават ойнали типдаги ясси аЕК фойдаланилади, унинг нисбатлари ( К К / ɳ 0 = 6,3Вт/ м 2 К ) , аЕК нинг горизонтга ва жанубий йўналишга оптимал қиялик бурчаги ßОПТ; б). Сув иссиқлик аккумуляторининг солиштирма сиғими аЕК юзасига нисбатан 0,05м3/м2 га тенг. Êк /ɳ0дан бошқа нисбатга эга бўлган аЕК дан фойдаланилганда ҳисоб-китобларда қўшимча ўзгартиришлар киритиш зарур. ЭК-қиймати (аЕК сиртига келиб тушадиган қуёш энергияси тўплами) ва ҚҲ - қиймати (иссиқлик кучланишси) ҳисоб даври учун 1 йил давомида ёки мавсумий ишлатиладиган ҚИСТТ учун бир хил, иситиш мавсумининг ҳар бир ойи учун, алоҳида ҳисоблаб чиқилади. • аЕК нинг горизонтга нисбатан оптимал қиялик бурчаги билан Р қуёш энергияси аЕК ҳисоби коэффитсиэнтини қийматини тахминан қуйидагича қабул қилиниши мумкин: Р=1,4 иситиш гелиосистемалари учун (ßопт = φ +150 бўлганда); Р=1,05 мавсумий ҚИСТТ учун (бўлгандßопт = φ -150 а) ва Р=1.5 йил давомида ишлайдиган ҚИТТ учун (ßопт = φ бўлганда). • Иситиш гелиосистемалари ва иссиқ сув таъминоти учун ф қийматини ой давомида О деб олиб, фойдаланиш керак. Қнм ойлик иссиқлик кучланишси миқдорини 23 формулага кўра қуйидагича ҳисоблаб чиқарилиши керак. • ф нинг О билан боғлиқлигини аниқлаш ёрдамида икки вазифани бажариш мумкин: • аЕК сирти Фк нинг берилган майдонига тўғри келадиган фйил йиллик миқдорини аниқлаш. • фйил берилган миқдорни таминлайдиган Фк майдонни аниқлаш. Биринчи вазифани бажаришнинг кетма-кетлиги қуйидагича: ҳисоблаш даври учун (йил, мавсум, ой) Қн ва Эк миқдорни аниқланади; н параметри чиқариб ташланади: 26-расмда кўрилганидек фйил ни топиб олинади; иссиқлик билан таъминлаш системасининг (ҚИТТ) йиллик, ойлик фойдали энергияси Қс

миқдори ва ёқилғи манбаидан олиб келинаётган Қ аЕМ миқдорлари ҳисоблаб чиқилади: Қс = фйилҚйилн ва Қ аЕÌ = (1- фйил) Қйилн (28) фйил нинг талаб қилинган миқдорини таъминлайдиган аЕК юзаси майдони қуйидаги формула билан аниқланади: F = 0 Q n / E k (29) Кишенёв шаҳрида йил давомида иссиқ сув билан таъминлайдиган ҚИСТТ тахминий ҳисоби намунасида Вг. в = 4,8/м3кун бўлганда йиллик иссиқлик кучланишси қуйидагича бўлади: Қн =365Вг.в Ρ Сз(Тг. в -Тх. в) =365*4,8*103 4,19(45-10) = 257гдж/ йил фйил ни 0,5 деб оламиз. Э=4,72 ГДж/ (м2 йил). Катта ҳисоблаш коэффитсиэнтлари Р=1.1 ва Åк = РЕ = 5.2 гдж/ (м2 йил) 19-расмдан Қ=0,843 эканлигини топамиз. У вақтда Фк = 0.843*457/5.2 = 41.7м2 ва иссиқлик аккумулятори ҳажми Вак = 0.05Фк = 2.1м3 Фк ва м2 қийматини Фк =Қн | қс формула билан ҳисоблаб чиқиш мумкин. Тизимнинг Қн иссиқлик оғирлиги ва қс-солиштирма иссиқлик ишлаб чиқариши йил давомида кучли ўзгариб туради, шунинг учун формула (28) Фк нинг тахминий қийматларини бериш мумкин. Мавсумий системанинг иссиқ сув таъминоти ҳисоби

$1. Апрелдан сентябргача ишлайдиган мавсумий ҚИСТТ учун аЕК сиртқи юзасини соддалаштирилган қуйидаги формула билан аниқлаш мумкин: Фк =Вг.в /(қг.вɳт ) (30) бунда Вг.в-ўртача суткалик иссиқ сув сарфи, л/кун; қг.в-системанинг ўртача мавсумий иссиқ сув ишлаб чиқариш суткалик солиштирма қуввати, л/(м2 кун); ɳт = 0,8+0,85- трубопроводнинг иссиқлик йўқотишини ҳисобга олиш коэффитсиэнти. 2. қг. в миқдорини горизонтал юзага тушадиган Э қуёш энергиясининг суткалик миқдори билан боғлиқлигини аниқлаш керак. Агар системада резерв иссиқлик манбаи назарда тутилмаган бўлса, ҚИСТТ ҳисоби апрель ойи Э миқдори билан олинади, аммо, бунда ёз ойларида фойдаланилмай қолган иссиқлик миқдори пайдо бўлиши мумкин. Агар резерв иссиқлик манбаи назарда тутилган бўлса, ҚИСТТ ҳисоби июнь ойи учун кўзлангандай олиб борилади, у вақтда йилнинг бошқа даврларида система фср оғирлигини таъминлайди, резерв манбаи эса (1- фср) Қг. в иссиқликни беради. Мисол учун Тожикистонда ҚИСТТ мавсумий ҳисоби шундай бўлиши мумкин: Вг. в = 4,8м3 \кун, Òг. в = 450 С ва Òх. в =150 С НГК-2 типидаги аЕК ни танлаб олсак, ß= φ -150 = 320. Фк ва тежалган ёқилғини чиқариб ташлаймиз, Э =15.84мдг/ (м2 кун) (апрель) ва 23,62 мдж/ (м2 кун) (июнь). 27-расмдаги аЕК 1м2 юзасига тўғри келадиган қг. в = 52,5л/кун (апрель) ва 80 л/кун (июнь) топиб оламиз.$