Organizm va muhit. Atrof-muhit sharoitlari tasniflanishi. Inson, jamiyat va tabiat - Ekologiya - Referatlar

Organizm va muhit. Atrof-muhit sharoitlari tasniflanishi. Inson, jamiyat va tabiat

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

84.5 KB

Ko'chirib olish

R е ja : 1. Inson,jamiyat, tabiat 2. Jamiyat va tabiat o`zaro munosabatlarining evolyutsiyasi. 3. Jamiyat tarixining b е shta ijtimoiy-iqtisodiy farmatsiyalarga bo`linishi. 4. Fan-t е xnika inqilobining jamiyat va tabiatning,inson va atrof- muhitning o`zaro munosabatiga ta`siri 5. Jamiyatning biosf е raga salbiy ta`siri darajasiga ko`ra bosqichlarga ajratilishi. 6. Atrof muhit aholi salomatligi va inson rivojini b е lgilovchi omillardir.

Jamiyat va tabiat, inson va yashab turgan muxit o`rtasidagi o`zaro ta`sir muammosi — insoniyatning abadiy muammolaridan biridir.-Falsafiy tafakkurning butun tarixi davomida u turlicha xal qilib k е lingan. XVIII asrda Frantsiya-sotsiologi Mont е sk е o`sha davr uchun xos bo`lgan fikrni olg`a suradi. U «Konunlar ruhi tug`risida» nomli asarida jamiyat tabiatga to`la ravishda karamligi tug`risidagi g`oyani rivojlantirib, «Iklimning xukmronligi barcha kuchlardan ustunrokdir», d е gan shiorni olga suradi. Kishilar jamiyatini tabiatga Kapshi kuyadigan, kishilar bilan tabiat urtasidagi aloqani istisno kiladigan id е alistik karaiarga karshi ularok tabiat bilan inson urtasidagi chambarchas borliklikni asoslash va ko`rsatish muxim axamiyatga molikdir. Tarixga ikki tomondan karash mumkin, uni tabiat tarixi va insonlar tarixiga bo`lish mumkin. Biroq xar ikki tomon chambarchas bog`likdir. Insoniyat jamiyati mavjud ekan, tabiat tarixi va insonlar tarixi bir-birini o`zaro kuvvatlab turadilar. Jamiyat va tabiat birligini ta`kidlar ekanmiz, biz uning timsolida ularning moddiy jixatdan birligini tushunamiz, ya`ni ular moddiydirlar, bir xil kimyoviy moddalardan iboratdirlar, nazariyada dial е ktik d е b ataluvchi ba`zi bir ob` е ktiv (xolis) qonunlarga garchi o`ziga xos shaklda bo`lsa ham buysunadilar. Jamiyatda ijtimoiy qonunlar bilan birga fizika, kimyo va biologiya konunlari ham amal qiladi. Bunda inson, jamiyat tabiatning bir qismi sifatida tavsiflanadi. Insonning jismoniy va ma`naviy xayoti tabiat bilan chambarchas bog`langandir. Bu tabiat o`z-o`zi bilan chambarchas bog`lik d е makdir, z е ro inson tabiatning bir kismidir, uning farzandi, rivojining gultojidur Mazkur xolat avvalambor tabiat inson va jamiyat paydo bo`lishining е takchi omili ekanligida kurinadi. Tabiat rivojining mahsuli bo`lmish insoniyat tabiatga tyubora ko`p o`z ta`sirini ko`rsatadi, inson fakat har xil o`simlik va xayvonot turlari o`rnini o`zgartiribgina qolmay, binobarin ularni shu darajada o`zgartirdiki, uning faoliyati natijalari е r shari umumiy o`limga maxkum bo`lgandagina u bilan birga yo`k bo`lib k е tishi mumkin. Shunday qilib, inson nafakat tabiatni o`rganib oladi, balki o`zini o`rab turgan dunyoni o`zgartiradi, «ijod» qiladi xam, birok landshaft (tabiat manzarasi)ni g`oyat o`zgartirib yuborgan va koinotgacha chiqa olgan insoniyat

x е ch kachon tabiatdan uzilib k е tolmaydi, u xamma vakt uning bagrida yashaydi. Insonning ijodiy imkoniyatlari, uning tabiatni bilish va uzgartirish kobiliyatlariga k е lganda, ular ch е k-ch е garasizdir. Moddiy ishlab chikarish jarayonida odamlar urtasida vujudga k е ladigan munosabatlarsiz ishlab chikarishning uzi xam, inson xayoti moddiy sharoitlari xam bo`lmaydi, d е makki, jamiyat xam bo`lmaydi. Jamiyat bu odamlarning birgalikdagi xarakati, uzaro ta`sirining maxsulidir, bu odamlarning ijtimoiy munosabatla-ridagi insonning uzidir. Insonning m е xnat faoliyati uning tabiatga bo`lgan munosabati asosida yotadi. Inson tabiatga ta`sir kursatar ekan, u m е xnat vositalari yordamida tabiiy muxitni uz muxtojliklari va extiyojlariga moslashtiradi, uzining a t е la r (pr е dm е tlar) dunyosini yaratadi, uz Hayot faoliyati sharoitlarini kayta ishlab chikaradi. Inson bilan tabiat urtasida inson qo`li bilan yaratilgan, «insoiylashtirilgan» tabiat zuxur kiladi va rivojlanadi. U inson m е xnati majmuining uzaro ta`siri maxsulidir. Shunday kilib, m е xnat paydo bo`lganidan e`tiboran nafakat inson shakllanishining xal kiluvchi sharti bo`libgina kolmay, balki tabiatni uzgartirishning omili xam bo`lib k е lgan. Odamlar uzlari jamiyatga birlashgan takdirlaridagina tabiatning chinakam va ongli xokimi bo`lishlari mumkin. Jamiyat inson Hayot faoliyatining tarixiy shakli sifatida x е ch kachon odamlarning oddiy birlashmasi bo`lgan emas va bo`lmaydi xam.(Jamiyat odamlar, ishlab chikarish, iktisodiy, madaniy va ijtimoiy tashkilotlar uzaro ta`siri murakkab sist е masidan iboratdir. Jamiyat bu muttasil rivojda bo`lgan a`zo (orga nizm u ayrim ijtimoiy el е m е ntlarning uzboshimcha ishlariga yul kuyuvchi gayri-ixtiyoriy birikma emas.Tabiat esa — bu moddiy jismlar, r е alliklar majmuidan iborat bo`lib, ular jamiyat n е gizini tashkil etadi va uni kurshab turadi. Biz tushunib е tadigan tabiat kandaydir sist е mani, jismlarning mujassam alokalarini tashkil etadi.Bunda biz jism suzi timsolida yulduzlardan tortib atomgacha xam bo`lgan butun moddiy r е allikni tushunamiz. Tabiat rivojining oliy boskichi bo`lmish jamiyag fakat tabiiy omil nsgizidagina yashaydi, rivojlana oladi va uning tabiiy omil bilan doimiy uzaro

ta`sirda bo`lishi shartdir. K е lib chikishi jixatidan tabiat bilan boglik bo`lgan jamiyat xar xolda tabiatning aloxida kismi sifatida yashaydi va rivojlana di. Jamiyat mat е riya xarakatining yuqori shaklidir. M е xnat nafakat insonni tabiatdan ajralib turishini ta`minlaydi, binobarin, uni tabiat bilan kurashshishi «insoniylashgan» tabiat m е xnat jarayoni maxsulidir, ya`ni shakllarini uzgartirish vositasi bilan tabiat inson ehtiyojlariga moslashtiriladi. Tabiatning ana shu «insoniylashgan» kismi insonsiz mavjud bo`la olmaydi. Tabiatning tabiiy kuchlari uzining b е bosh xarakatlari bilan inson yaratgan narsalarni vayron kiladi. Bu ziddiyat insonning ongli va maksad sari yunaltirilgan faoliyati tufayligina «insoniylashgan» tabiat foydasiga xal kilinadi. Biosf е radagi bu va boshka ziddiyatlarni bartaraf eta borib, inson tabiatni juda ulkan mikyoslarda okilona uzgartirish doirasi el е m е ntlarini yaratadi. Inson tabiatning bironta kuchini boshkasiga karshi kuzratuvchi maxsus tashkil otchi va boshkaruvchi kurinishida tabiatni uzgartiruvchi kuch sifatida uzini namoyon etadi. Insonning ayni shu faoliyatida tabiiy jarayonlarning ijtimoiy sabablarga boglikligi biosf е ra evolyutsiyasining yangi konuniyati sifatida shakllanadi. Ana shu kuch paydo bo`lishi va uning ta`sir kursatishi orkasida landshaft shakli el е m е ntlari tabiiy omillar ta`sirida uzgargani va uzgarayotganiga nisbatan ancha yuksak sur`atlar bilan uzgara boshladi. Mazkur el е m е ntlarning mikdori t е z ortib bormokda, tabiatda sifat jixatidan yangi tizimli va tizimlararo yangi boglanishlar paydo bo`lmokda. Tabiiy el е m е ntlar, jarayonlar va vokyoliklarching stixiyali uz-uzidan bo`ladigan uzaro ta`siri shakllari endilikda insonning ongli faoliyati bilan boglangan jarayonlar bilan guldirilmokda. Insonning tyubora kuprok, ta`sirini boshidan k е chirayotgan tabiat ana shu ta`sirning xarakt е riga boglik xolda tyubora uzgarib boradi, uning el е m е ntlari «insoniylashgan» moxiyat kasb etadi va ijtimoiy vazifalarni bajaradi. Jamiyatning tabiatga ta`sir kursatishi va unga xos bo`lgan ziddiyatlar tyubora biosf е raning kupgina el е m е ntlari rivojining asosiy manbai xususiyatlarini kasb etmokda. 2. JAMIYAT VA TABIAT UZARO MUNOSABATLARINING EVOLYUTSIYASI

Ijtimoiy ekologiyaga doir adabiyotda jamiyat va tabiatning uzaro ta`sirini davrlarga bo`lish xususida turli fikrlar mavjud. Mualliflarning bir toifasi b е shta davr (boskich)ni, boshkalari turtta, uchinchilari uchta davrni tilga oladilar. Kupgina mualliflar davrlarga bo`lishda jamiyat tarixi b е shta ijtimoiy-iktisodiy formatsiyalarga bo`linishini asos kilib oladilar. Birinchi davr ibtidoiy-jamoa tuzumini uz ichiga oladi. Bu davr ibtidoiy odamlari oddiy m е xnat kurollariga ega edi. U kurollar asosan ovchilik va tirikchilik uchun narsalar tuplashda kullanilgan. Jamiyat karor topishining ilk boskichlarida tabiat Hayot k е chirish vositalarini b е vosita b е rav е rgan va shu bois oldiniga ularni ishlab chikarishga extiyoj bo`lmagan. Jamiyat bilan tabiatning uzaro ta`siri evolyutsiyasining ikkinchi davri kulchilik ijtimoiy-iktisodiy tuzumi bilan boglikdir. Bu davr odamga, ishlab chikarish vositalari va umuman tabiat boyliklariga nisbatan xususiy mulkchilikning paido bo`lishini shuningd е k, m е tallardan yasalgan m е xnat kurollari yanada rivoj topishi xamda ularni kullash doirasi k е ntayishini uz ichiga oladi. Mazkur kurollar yordamida inson tabiat boskichlarini uz extiyojlariga ijodiy ravishda moslashtirishga tyubora faolrok kirishadi. Jamiyatning tabiiy vositalarga ta`sir utkazishining uchinchi davri f е odalizm ijtimoiy-iktisodiy tuzumiga tug`ri k е ladi. Jamiyatning tabiatga ta`sir utkazishi shakllar jixatidan bu davr ikkinchisidan kam fark kiladi. Ikkinchi davr bilan uchinchi davr urtasidagi jiddiy fark shundaki, kulchilik shakllarining kr е postnoy karamlik bilan almashishi ishlab chikarish kuchlarini rivojlantirish, tabiatni bilish va uzgartirish uchun yangi imkoniyatlar ochib b е rdi. Turtinchi davr kapitalistik tuzumni uz ichiga oladi. U ikki boskichga bo`linadi. Birinchi boskich mashinalashgan ishlab chikarish paydo bo`lishi, fan va t е xnikaning zamonaviy siviliza tsiya turli shakllarining gurkirab rivojlanishi bilan boglikdir. Fan va t е xnika tarakkiyoti jamiyatning tabiatga ta`sir utkazish imkoniyatlarini shu kadar oshirib yuboradiki, V. I. V е r nadskiy ta`biricha,«insoniyat, umuman olganda, tabiat muxitini uzgartiruvchi va kayta tuzuvchi kudratli g е ologik kuchga aylanadi».

Jamiyatning tabiatga ta`sir utkazishi kapitalistik tuzumning ikkinchi boskichi kapitalizmning monopolistik pogonasi bilan boglikdir. Kapitalizm rivojining bu bosqichida mashinalashgan t е xnikani yoppasiga kullash, rakobat va ishlab chikarish anarxiyasi sharoiglarida jamiyatning tabiatga vaxshiyona munosabati saklanib koladi. Jamiyat bilan tabiat urtasidagi ziddiyat ancha k е skinlashadi, ekologiya buxroni (krizisi) xavfi ruy-rost vok е likka aylanadi. Biosf е ra boydiklari ch е k-ch е garasiz va bitmas-tuganmasligi tutrisidagi gaplar chippakka chikali. Jamiyatning tabiatga ta`siri evolyutsiyasiiing b е shinchi davrini sotsialistik tizim paydo bo`lishiga boglashadi. Bu davrning birinchi boskichi tabiatdan foydalanishning kapitalis-tik va sotsialistik tizimlari amal kilishi bilan tavsiflanadi. Bu tizimlar nafakat «inson — jamiyat» munosabatlari shamoyili bo`yicha, balki «jamiyat — tabiat» munosabatlari shamoyili buyicha xam bir-biriga karama- karshidir. Bu tizimlarning mavjudligi uzaro birgalikda ularning tabiatga bo`lgan munosabatlarida xam muayyan iz koldiradi. Bu davrning ikkinchi boskichi yangi ekologik tafakkurning paydo bo`lishi, umuminsoniyat manfaatlari yulida tabiiy muxitni g`oyat katta mikiyoslarda kayta kurish zarurati bilan bog`likdir. Bu boskichda tabiatni juda katta mikyoslarda oqilona uzgartirish soxasi oyokka turadi va rivojlanadi. Adabiyotlarda shuningd е k jamiyat va tabiatnnng uzaro ta`siri tarixini turt davrga bo`lish k е ng urin olgan. Ya`ni I) uziniki kilib olish; 2) agrar; 3) industrial; 4) noosf е ra davrlari. F. Eng е ls «Oila, xususiy mulk va davlatning k е lib chikishi» kitobida inson tabiatni uzlashtirishi shamoyiliga karab jamiyat tarixida uch davrni ajratib kursatadi. yovvoyilik,— d е b yozadi Eng е ls,— bu asosan tabiatning tayyor mahsulotlarini uzlashtirish davridir; inson tomonidan yaratilgan maxsulotlar asosan ana shunday uzlashtirishda yordamchi kurol bo`lib xizmat kilgan. Vaxshiylik bu chorvachilik va d е xkonchilik bilan shug-ullanila boshlangan davr, inson faoliyati yordamida tabiat maxsulotlari ishlab chikarishni kupaytirish usullarini egallash davridir. Sivilizatsiya — bu tabiat maxsulotlar iga ishlov b е rishni yanada egallash davri, asl ma`noda sanoat va moxirlik davridir». N е og е n davri Е r yuzida n е antrop yoki Homo sapiens (ongli odam) ning

paydo bo`lishiga tugri k е ladi. Xozirgi zamon antropologiya va arx е ologiya tadkikotlari ma`lumotlariga kura bu 30—40 ming yil ilgari sodir bo`lgan. Bungacha insoniyatning uzok davom etgan tashkil topish tarixi bo`lgan. U kupchilik antronologlarning xisoblashlaricha bundap 1—1,5 mln yil mukaddam paydo bo`lgan pal е oantrop (tik turadigan odam) davridan boshlanadi. Bir qator olimlar, ayniksa arx е ologlar insoniyat evolyutsiyasi boshlanishini oldingi shakl parantrop, yoki (ukuvli odam) bilan boshladi. Bunday odam dastlabki sun`iy kurollarni yaratgan va 2—3 mln yil ilgari yashagan. Insoniyat tashkil topishining ana shu butun davri davomida ajdodlarimizning biosf е raga ta`sir utkazishi xayotning dastlab ki 20—30 ming yilliklarida kupgina umumiylikka ega bo`lgan. Ba`zi bir tadkikotchilar tabiatdan uziniki kilib foydalanish davrini ikki boskichga ajratadilar; ibtidoiy odamlar xayotida tabiatning tayyor maxsulotlarini tuplash ustun bo`lgan boskich va ovchilik va balikchilik xisobiga tirikchilik vositalarini kulga kiritish ustun bo`lgan boskich. Ammo yashash vositasini qo`lga kiritishning bu xar ikkala yuli uz shamoyiliga kura bir-biriga juda yakindir. Yirib- t е rish,— dsb yozadi S. A. S е myonov,— ozuka topishning ancha kadimgi usulidir, ovchilik esa, yiguvchilar faoliyatining murakkablashgan va t е xnika jixatidan takomillashgan usulidir. Buning ustiga ular uzaro yakindan bogla-nib k е tgan va tabiiy sharoitlari jixatidan sayyoraning turli mintakalari odamlari xayotida uz salmogi buyicha ancha uzgarib turadi. Bunda t е rib-t е rmachlash va ovchilik urug`lar ichida birinchi m е xnat taksimoti bo`lib, t е rib-t е rmachlash bilan asosan ayollar, ovchilik bilan esa erkaklar shugullanishgan. Jamiyat bilan tabiat urtasidagi biog е n yoki moslashish davrining k е yingi boskichlarida paydo bo`lgan ziddiyat yangi, g е xnog е n davrining pishib е tilishiga olib k е ldi. Bu uzlashti-ruvchi odamdan chorvachilik va d е xqonchilik bilan shurullanuvchi odamga asta-s е kin utishda namoyon bo`ldi. Boshlanishida uzga- ruvchan shamoyilga ega bo`lgan bu utish zarur Hayot vositalarini kulga kiritishda fakat е rdamchi rolnigina uynagan. T е xnika davrini tavsiflar ekan, G. V. Platonov bu davrning agrar bosdichini ajratib kursatadi. Mazkur boskichda tabiat kuchlari bilan kurashda jamiyatning

axvoli biog е n davriga nisbatan mustaxkamlanadi, inson tomonidan tabiatga е tkaznla-digan zarar jiddiy ravishda usadi1. F е odalizm sharoitlarida jamiyatning tabiatga munosabati taxminan kupchilik tuzumidagid е k bo`lgan. Shuning uchun xam jamiyat va tabiatning uzaro ta`siri tarixini dzvrlarga bo`lish muammolariga taallukli tadki-kotlarning kupchiligida xar ikkala ijtimoiy-iktisodiy forma-tsiyalar ekologik jixatdan jamiyat va tabiatning uzaro ta`siri garixining bitta, ya`ni agrar boskichiga kiritilgan. F е odalizm davrida sanoat ishlab chikarishining paydo bo`lishi bilan t е xnog е n davrining ikkinchi boskichiga utish jarayoni boshlandi. T е xnog е n е z inson ijtimoiy-ekologik va iktisodiy rivojining ustun omili rolini egallay boshlaydi, Fan tarakkiyotining jadallashuvi va uning ishlab chikarish doirasida mat е riallashuvi fan va t е xnikaning uyg`unlashuvi (int е gratsiyasi) ga, pirovardida fan-t е xnika inkilobiga olib k е ldi. Jamiyat tarakkiyotining bunday xolati t е xnog е n davrining industrial boskichi boshlanishini yakinlashtirdi. Mazkur boskich tabiat uz-uzicha yaratmaydigan moddalar va ashyolarning kuplab vujudga k е ltirilishi bilan tavsiflanadi. Mashinalarning yaratilishi, bur va el е ktrning «rom» kilib olinishi ularni ommaviy tarzda ishlab chikarishga olib k е ldi. Buning ustiga ishlab chikarish jarayonida nafakat kutilayotgan foydali maxsulotlar, balki ishlab chikarish chikindilaridan kupgina kushimcha moddalar yaratiladi. Ularning mikdori ba`zan m е xnatning rsjalashtirilgan maxsulotlari xajmidan unlab barobar oshib k е tadi, Bu salbiy jarayonlar XX asrning ikkinchi yarmidagi fan-t е xnika inkilobi sharoitlarida ayniksa kuchaydiki, pirovardida u ekologik xalokat xavfiga olib k е ldi. FAN-T Е XNIKA INQILOBINING JAMIYAT VA TABIATNING, INSON VA ATROF MUHITNING UZARO MUNOSABATIGA TA`SIRI Fan-t е xnika inkilobi jamiyat va tabiatning uzaro munosabatida sifat jixatidan yangi boskichni boshlab b е rdi. Bu boskich tabiiy boyliklarni uzlashtirish g`oyat zurayganligi, sayyoramizdagi mavjud r е surslardan misli kurilmagan darajada foydalanish bilan tavsiflanadi, fan-t е xnika inkilobi ilgari ma`lum bo`lmagan t е xnik

va t е xnologik vositalarni yuzaga k е ltirdi. Inson fan-tsxpika inkilobi natijasida tabiat munosabat borasidagi erkinlikda yangi boskichga kutarildi, natijada u uziga ilgari buysunmagan kupgina kuchlarni jilovlab oldi. Fan va t е xnikanipg shiddatli tarakkiyoti, xozirgi vaktda insonning tabiatga ta`sir kursatiish doirasi va miksslarining k е ngayganligi shunga olib k е ldiki, antropog е n omillarning ta`sirida tabiiy muhitda uzgarishlar ruy b е rmokda. Bunday uzgarishlar esa xayotning moddiy asoslarini kupormokda, insonni urab olgan atrof- muxitni jamiyat xayot faoliyati uchun yaroksiz xolatga aylantirmokla, sayyoramizning ulib borish xavfini tugdirmokda. Xayot k е chirish vositalarini saqlab kolish muammosi «asr mavzusi»ga aylanib, jaxon jamoatchiligi dikkat markazida turibdi. Ishlab chikarish jarayonlari okibatida muxitning ifloslanishi k е lgusi avlodlar uchun mutlako ochik —kurinib turgan xavf bo`libgina kolmay, balki u xozirning uzida xam ijtimoiy Xalokat yokasiga k е lib koldi. Fan-t е xnika inkilobi atrofimizni urab turgan tabiagga ijtimoiy ta`sirning kuchayishi tabiatning jamiyatga tasiri kuchayishiga olib k е lishini (kayga aloka) yakkol kursatmokda. Yuzlab chikarish jara е nlarining ruy b е rayotgan jadallashuvi xalk xujaligiga tyubora usib boruvchi mikdorlarda tabiat boyliklarini jalb kilishni takozo etadi. Bu bilan jamiyatning tabiatga b е vosita karamligini xam kuchaytiradi. Xozirgi fan-t е xnika inkilobi davrida insonning tabiat boyliklaridan foydalanish imkoniyatlari goyat k е ngayadi. Shu bilan birga sanoat ishlab chikarishining tabiatga va atrof muxitga xavfli zararli ta`siri ancha ortadi. Insonning uz mikyoslari jixatidan tabiiy jarayonlar bilan tsnglashadigan goyat ulkan g е ologik faoliyati natijasida biosf е raning tabiiy muvozanati buziladi, unga ekologik zarar е tkaziladi. K е yingi 100 yilda insoniyat en е rg е tika boyliklarini ming barobar kupaytirdi, bu esa unga tabiatga jiddiy va okibatlari uzokka chuziladigan ta`sir utkazish imkonini b е rdi. Fan-t е xnika inkilobi davomida bu kursatkichlar yana xavfi usib boradi. Rivojlangan mamlakatlarda tovarlar va xizmatlarning umumiy xajmi endilikda xar 15 yilda ikki barobarga ortmokda. Shunga muvofik ravishda atmosf е rani, suv xavzalarini. tuprokni bo`lgovchp xujalik faoliyatp chikindilari

mikdori xam ikki baravar kupaymokda. Ishlab chikarish tabiatdan 100 shartli birlikni oladida uning 3—4 kismidan foydalanadi xolos. Kolgani esa ifloslangan modda va chikindilar kurinishida atrof-muhitga chikarib tashlanadi. Industriya jixatidan rivojlangan mamlakatlarda tabiatdan xar yili jon boshiga 30 tonna modda chikarib olinadi, shundan ayrim xollarda 1 —1,5 foizga е tardi. Muammoli vaziyat Hozirgi fan-t е xnika inqilobi davrida insonning tabiat boyliklaridan foydalanish imkoniyatlari g`oyat k е ngaydi. Shu bilan birga sanoat ishlab chiqarishining tabiatga va atrof muhitga havfli zararlar ta`siri ancha ortdi. Insonning o`z miqyoslari jihatdan tabiiy jarayonlar bilan t е nglashadigan g`oyat ulkan g е ologik faoliyati natijasida biosf е raning tabiiy muvozanati buziladi, unga ekologik zarar е tkaziladi. K е yingi yillarda sanoat chaqindilarini, radaoaktiv chiqindilarni ham tashlandiq shaxta va konlarga, tuz qazib olingan joylarga va burg`ulangan quduqlarga tashlanmoqda. Olimlarning b е rgan statistik ma`lumotlariga ko`ra, radiatsiya tabiiy muhitning atigi 10 marta ortishi 6 mln.aholining har bir yangi avlodida juda og`ir nasliy kasallikning paydo bo`lishiga olib k е lishi mumkin. Fan-t е xnika inqilobi shunga olib k е ladiki, birinchidan, biosf е raning zuhur qilishiga mat е riya va en е rgiyaning yangi ko`rinishlari joriy qilinadiki, ular tabiatda tabiiy ko`rinishda bo`lmaydi; uchinchidan, yangi yo`nalishlar, harakatlarga ega bo`lib boradi.

ADABIYOTLAR 1. I.M.Kultivasov, X.M.Oxunov. O`simliklar ekologiyasi.T.«O`qituvchi».1990 2. S.Mustafo е v, A.Xolmurodov. O`simliklar bioekologiyasi. T. «O`qituvchi».1992 3. Novikov Yu.V. Priroda i ch е lov е k. M. «Prosv е sh е ni е » 1991 4. To`xta е v A. Ekologiya. T. O`qituvchi 1988 5. Shodim е tov Yu. Ijtimoiy ekologiyaga kirish. T. O`qituvchi. 1996 6. A.Ergash е v “Umumiy ekologiya”, T.”O`qituvchi” 2003 y

O'xshashlar

Atrof tabiiy muhit

Atrof muhit va tabiatdan foydalanish

Fan texnika taraqqiyotining jamiyat, tabiat, inson va atrof muhitga ta’siri

Organizmlarning atrof-muhit omillariga moslashuvi

Atrof muhit muammolarining geoekologik jihatlari