Mintaqa biosferasiga bo`lgan transportning ta’siri - Ekologiya - Referatlar

Mintaqa biosferasiga bo`lgan transportning ta’siri

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

123.5 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Reja: 1. Ekologiyaga transportning ta’siri. 2. Avtomobil chiqindilarining zaerari. 3. Zaharli chiqindilarni kamaytirish chora-tadbirlari.

www.arxiv.uz Avtomobil transporti eng yirik ifloslantiruvchi manbadir. O`rta Osiyo mintaqasi avtomobil yo`llariga boy 1990 yili respublika bo`yicha jami gaz chiqindilarning 60 foizini yoki 2,9 million tonnasini transport xossasi tashkil qildi. Transport ta’sirini oshib borishi keyingi 15 yil ichida O`zbekistonda avtomobil yo`llari tig`izligi deyarli ikki marta oshganligini ko`rsatadi. 1970 yil 1976 yil 1985 yil 1000 m 2 hududda avtomobil yo`llarining tig`izligi 48,1 64,2 79,8 Avtomobillar sonining ortishi atmosferaning yerga yaqin qatlamlarida azot gazlari qo`rg`oshin birikmalari, oltin gugurt gazlari, uglerod gazlari, uglevodorodning yenmagan qoldiqlari, zararli benzopren va boshqa moddalar miqdorining oshishiga olib keladi. Ko`pgina muammolar avtomobilni havo buzuvchi asosiy manba hisoblanadi. Avtomobillar chiqindilari birinchidan shunisi bilan xavfliki, ular biosferaning faol zonasiga tushadi. Ikkinchidan ular tarkiban barcha tirik jonzod uchun juda zararli bo`lgan [qo`rg`oshin birikmalari bor. Uchunchidan avtomobil gaz chiqindilari atmosferaning yerga yaqin qatlami inson nafas oladigan satxga tushadi. Keyingi yillarda O`rta Osiyo tog`lari va aholi yashaydigan joylarida avtomobil transporti sonning ancha ko`payishi ko`zga tashlaanadi. Bu atmosfera havosining ko`plab ifloslanishiga olib kelmoqda. Toshkent shahrining o`zidagina shahar atmosferasiga tushadigan jami iflos moddalarning 80 foizini avtomobil gaz chiqindilari tashkil etadi. Toshkent atmosferasiga avtomobil gaz chiqindilari bilan har yili 300 ming tonnajdan ko`proq har yili ifloslantiruvchi moddalar tushadi. Ualr ichida uglerod gazi, uglevodorodlar, xirom, qo`rg`oshin birikmalari asosiylaridir. Avtotransport gaz chiqindilarining xavfli jixati shundaki avtomobillarning aksariyat qismi shaharlarda joylashgan bo`lib, ularning gaz chiqindilari atmosferaning yerga yaqin qatlamlariga borib tushadi. O`rta Osiyoning issiq iqlimli sharoitida yo`llarning ko`pligi, shaharlarni ko`chalarning yo`l belgilari svetaforlarga serobligi vaziyatni

www.arxiv.uz yanada murakkablashtiradi. Yo`llar qoniqarsiz bo`lgan sharoitda havoning avtomobil gaz chiqindilari bilan bo`lganini me’yordagidan 5-10 marta ortdi. Avtotransport gaz chiqindilarini pasaytirish usullari haqida ananaviy tasavvurlar qo`shimchalarga muhtojdir. Gap shundaki avtomobillar bilan atmosferaning bulg`anishining kamaytirish, avtomobillarning zaharli gaz chiqarishini nazorat qilish va hattoki avtotransport korxonalarida nazorat sozlash punktlarini tashkil etishgagina emas balki ekologik jixatdan puxta uylangan rejalashtirishni amalga oshirishdan boshlanadi. Bunda mintaqa iqtisodiyotining ehtiyojlari transportga quyiladigan ekologik talablar bo`yicha avtotransport bilan yuk tashish miqdori va sifati e’tiborga olinadi. Tabiatga inson ekologiyasiga transport ta’sirini yanada pasaytirish masalasini maqbul tarzda hal etish uchun zarari kam yoqilg`i vositalari yaratish va dvigatellarning takomillashtirishga fan-texnika yutuqlarini jadal joriy qilish zarurdir. Bunga transport vositalarini to`la elektr quvvati bilan ishlashga o`tkazish avtobuslarni traleybuslar bilan almashtirish va avtomobildan elektromobilga o`tish kiradi. Yoqilg`i balansida etillashtirilgan benzin xissasini oshirish kerak. Quyosh energiyasidan va O`rta Osiyo mintaqasi yuksak ekolyatsiyasidan transportda foydalanish imkoniyatlarini puxta o`rganish kerak. Avtotransport vositalarini suyultirilgan gaz, gaz kondensati bilan ishlashga o`tkazish avtomobil gaz chiqindilarini ancha kamaytirgan bo`ladi. Gaz bolonli avtomobillarni ko`paytirish mintaqa miqyosida yoqilg`i energetika muammolarini to`la hal qilishni taqozo etadi. Mutaxassislarning fikricha atmosfera havosining avtotransport gaz chiqindilari bilan bulg`anishining oldini olishda motor xolatining sozligi va karbyurator ishlashini puxta o`rganish kerak. Karbyuratori yaxshi sozlangan motor 1-5 foiz gaz chiqindilarini hosil qiladi. Xolbuki nosoz karbyurator bunday gaz chiqindilarini 5-7 foiz ko`paytiradi. Transport muassalarida shunday nazorat tashkil qilish kerakki, buzuq holatdaki va karbyuratori nosoz birorta mashina ham yo`lga chiqmasin. Mamlakatimizda avtomobil parkining texnik xolatini baxolash shuni

www.arxiv.uz ko1rsatdiki zaharli gaz chiqindilari belgisi bo`yicha avtomobillarning faqat 10 foizi soz holatdadir. Mamlakatning hozirgi iqtisodiy rivojlanish bosqichida mavjud ijtimoiy gigiyenik va ilmiy texnik muammolarni samarali yo`lga solish uchun mintaqa ilmiy va transport muassasalarining say harakatlarini muvofiqlashtirish darkor. XII.Mavzu: Mintaqa biosferasiga bo`lgan antropogen ta’sir dinamikasi. Reja 1. Antropogen ta’sir va ularning turlari. 2. Aholi salomatligi va ekologiyaga sanoatning ta’siri. 3. Qurilish materiallari korxonalari tomonidan havo ifloslanishining ijtimoiy va ekologik jihatlari. 4. Tabiatga va inson ekologiyasiga transportning ta’siri va bu ta’sir kuchlarini pasaytirish vositalarini ishlab chiqarish muammolari. Mintaqa biosferasiga bo`lgan antropogen ta’sir dinamikasi. Antropogen ta’sir ekologik omilalr yig`indisi bo`lib, uning asosida in[sonning xo`jalik faoliyati turadi. Antropogen ta’sirini sanoat qishloq xo`jaligi transport va demografik toifalarga bo`lish mumkin. O`zbekiston Respublikasi va O`rta Osiyo mintaqasi asosida ulardan ba’zilarni ko`rib chiqamiz. Sanoatning ta’siri. Keyingi 15 yil mobaynida O`zbekiston Respublikasida sanoat rivojlanishi 7 marta oshdi. Yangi mahsulot qiymat jixatdan ko`proq ortdi. Ishlab chiqarish o`sgan sayin atmosferaga zararli chiqindilar tashlash ancha ortdi. Oqavo suvlar hajmi ham o`sib obrmoqda. Biosferaga sanoatning ta’sirini o`rganayotib, ishlab chiqarish kuchlarni joylashtirish va rejali tazrda ijtimoiy, iqtisodiy va ekologik rivojlanishda myhim ahamiyatga ega bo`lgan ishlab chiqarishni hududiy jihatdan maqbul ravishda tashkil etish kabi masalalarni chetlab o`tib bo`lmaydi. Bu ishda ekologik oqibatlar ilmiy va loyixa tashkilotlarning tafsiyalarini hisobga olmasdan o`z bilganicha ish tutish, ishlab chiqaruvchi kuchlarni rivojlanotirishda tarmoqlar ichida va hududiy jihatdan jiddiy va nomuttanosibliklarga hamda aholi

www.arxiv.uz salomatligining yomonlashishiga olib keldi. Barcha cheklovlarga qaramay Toshkent va Farg`ona Toshkent shahrida sanoat jadal sur’stda rivojlanmoqda. Ishlab chiqarishni hududiy tashkil etish masalala;ri yetarli o`rganilmaganligi sababli Toshkent shahrining rivojlanishiga asoslangan va izchil yondashish ta’minlamayapti. Xolbuki Toshkent aholisi keyingi 10 yil ichiga 24 foizga o`sib 2 million kishidan oshib ketdi. Bu o`sishning beshdan ikki qismini boshqa shaharlardan kelganlar tashkil qiladi. Chirchiq – Olmaliq, Ohangaron, Angren, Farg`ona-Marg`ilon, Navoiy va O`zbekistonning boshqa qator mintaqalarida kimyoviy, neft kimyoviy va mikrobiologik tarmoqlar korxonalari boshqa ko`p quvvat va suv talab qiladigan ishlab chiqarish vositalarning ko`pligi tufayli ekologik sharoit keskinlashdi. Tojikistonning Tursinzoda shahrida joylashgan alyuminiy zavodining salbiy ta’siri yildan yilga ortib bormoqda. Zavod quvvatining oshishi bilan asta-sekin atmosferaga chiqarilayotgan zararli moddalarning (F birikmalari) salbiy ta’sir chegarasi ham kengaymoqda. Hozirgi paytda Surxandaryo, Denov, Sh`orchi va Oltinsoy tumanlari hududi uning ta’siriga tushib qolgan. Kengligi to`rtdan yigirma besh chaqirimgacha yetadi. Respublika qishloq xo`jalik Vazirligi ma’muriyatlariga qaraganda, dehqonchilik va chorvachilik mahsulotlarni to`liq ola bilmaslik natijasida qishloq xo`jalik tarmoqlariga yetkazilgan zarar bir yarim ikki million so`mdan iborat. Zikr etilgan tumanlarning ba’zi xo`jaliklarida pomidor, karam, bodring va uzum hosildorligining kamayishi ipak qurtining ishlab chiqarilishi pasayishi kuzatilmoqda. Shuningdek anor va xurmoning hosildorligi va sifati pasayib ketdi. Aholi salomatligi yomonlashdi. 1991 yilga kelib ftorli vodorod chiqindilari 56,7 ming tonnaga ko`paydi. 1982 yilda 24,5 ming tonna edi. Natijada mavjud ahvol yanada murakkablashdi. Zamonaviy fan-texnika taraqqiyoti yutuqlari asosida sanoat ishlab chiqarish potensialini jadal rivojlantirish minjtaqaning tabiatga antropogen ta’sirni ancha oshiradi va atrof muhitni muxofaza qilishga oid samarali tadbirlarni taqozo etadi. Sanoat ta’sirining ilgarilab borishi shuni ko`rsatdiki kimyo sanoati chiqindilari bilan atmosferani bo`lgan 1975 yilga nisbatan bir yarim marta

www.arxiv.uz ko`paydi. O`zbekiston Respublikasi suv xo`jaligi Vazirligining 1966 yilga oid ma’lumotlarga qaraganda Farg`ona Furan birikmalari zavodi tarkibida furfuron, finol, neft mahsulotlari, mis, xrom, alyuminiy va neytrat azotlari, organik moddalar bo`lgan oqavo suvlarni Marg`ilonsoy daryosiga tashlanmoqda. Markaziy Osiyo respublikalarida qurilish materiallari ishlab chiqarish korxonalari jadal suratda rivojlanmoqda. Ular ichida siment zavodlari alohida o`rin egallab, atmosfera havosining ifloslanishiga jiddiy ta’sir ko`rsatmoqda. Bu zavodlar mahsulotlarining 1,6 marta ko`payishi tahmin qilmoqda. Qurilish materiallari korxonalari tomonidan havo ifloslanishining ijtimoiy gigiyenik va ekologik jihatlarini o`rganish shuni ko`rsatmoqdaki agar chang, gaz ushlaydigan samarali vositalari joriy qilinmasa bunday zavodlar joylashgan shaharlarda ifloslanish avvalgi yuksak holatda qolaveradi. O`zbekiston sanoat markazlarida atmosfera havosining ifloslanish dinamikasi. Mg/m 3 Shahar qorishmalar Yillar PDK miqd ori 1967 1970 1975 1980 1985 1990 1 2 3 4 5 6 7 8 Olmaliq Chang - - - 0,3 0,4 0,4 0,15 Oltingugurt 1,68 0,84 - 0,70 0,49 0,25 0,05 Azot 0,18 - - 0,05 0,6 0,07 0,04 Ammiyak - - - 0,13 0,27 0,11 0,04 Angren Chang - - - 0,5 0,6 0,45 0,15 Oltingugurt - - - 0,17 0,13 0,075 0,05 Azot - - - 0,05 0,06 0,05 0,04 Andijon Chang - - 0,9 0,06 0,6 0,3 0,15 Oltingugurt - - 0,23 0,30 0,26 0,17 0,05 Azot - - 0,06 0,06 0,06 0,04 0,04 Ammiyak - - 0,18 0,16 0,16 0,14 0,04

www.arxiv.uz Bekobot Chang - - - 0,4 0,3 0,3 0,15 Oltingugurt - - - 0,11 0,09 0,05 0,05 Azot - - - 0,02 0,04 0,04 0,04 Qo`qon Chang - - - 0,3 0,3 0,3 0,15 Oltingugurt - - - 0,16 0,18 0,08 0,05 Azot - - - 0,06 0,06 0,06 0,04 Ammiyak - - - 0,23 0,08 0,05 0,04 Navoiy Chang - - 0,4 0,05 0,8 0,26 0,15 Oltingugurt - - 0,03 0,13 0,08 0,03 0,05 Azot - - 0,03 0,03 0,10 0,05 0,04 Ammiyak - - 0,07 0,04 0,09 0,07 0,04 Samarqand Chang - - 0,7 0,18 0,6 0,4 0,15 Oltingugurt - - 0,18 0,24 0,15 0,04 0,05 Azot - - 0,03 0,04 0,04 0,05 0,04 Toshkent Chang 1,5 0,6 0,5 0,3 0,3 0,2 0,15 Oltingugurt 1,12 0,25 0,08 0,13 0,10 0,05 0,05 Azot 0,40 0,22 0,08 0,09 0,10 0,6 0,04 Ammiyak - 0,039 0,01 - 0,003 0,004 0,00 3 Farg`ona Chang - - 0,3 0,6 0,8 0,3 0,15 Oltingugurt - - 0,21 0,14 0,27 0,09 0,05 Azot - - 0,07 0,10 0,09 0,08 0,04 Ammiyak - - 0,09 0,18 0,12 0,13 0,04 Transportning ta`siri Avtomibil transporti eng yirik ifloslantiruvchi manbadir. Orta Osiyo mintaqasi avtomabil yo`llariga boy 1990 yili Respublika bo`yicha gaz chiqindilarinin golinish foizini yoki 2.9 mln. Tonnasini transport hissasi tashkil qildi. Transport ta`sirini oshib borishi keyingi 15 yil ichida O`zbekiston avtomobil yo`llari tig`izligi deyarli ikki marta oshganligini ko`rsatdi. Avtomobillar sonining oshishi atmosferaning yerga yaqin qatlamlarida azot gazlari, qo`rg`oshin birikmalari, oltingugurt gazlari, uglerod gazlari, uglevodorodlarning yenmagan qoldiqlari, zararli benzoperin va boshqa moddalar miqdorinin goshishiga olib

www.arxiv.uz keladi. Ko`pgina muammolar avtomobilni havo bulg`ovchi asosiy manba hisoblanadi. Avtomobil chiqindilari birinchidan shunisi bilan havfliki ular beosferaning faol zonasiga tushadi. Ikkinchidan ular tarkiban barcha tirik jonzod uchun juda zararli bo`lgan qo`rg`oshin birikmalari bor.Uchinchidan avtomobil gaz chiqindilari atmosferaning yerga yaqin qatlami, inson nafas oladigan sathga tushadi. Keyingi yillarda O`rta Osiyo tog`lari va aholi yashaydigan joylarda avtomobil transporti sonining ancha ko`payishi ko`zga tashlanadi. Bu atmoisfera havosinin gko`plab ifloslanishiga olib kelmoqda. Toshkent atmosferasiga avtomobil gaz chiqindilari bilan har yili 300 ming tonnajdan ko`proq har yili ifloslantiruvchi moddalar tushadi. Ualr ichida uglerod gazi, uglevodorodlar, xirom, qo`rg`oshin birikmalari asosiylaridir. Avtotransport gaz chiqindilarining pasaytirish usullari haqida ananaviy tasavvurlar qo`shimchalarga muhtojdir. Gap shundaki, avtomobillar bbilan atmosferaning bulg`anishini kamaytirish, avtomobillarning zaharli gaz chiqarishini nazorat qilish va hattoki avtotransport korxonalarida nazorat-sozlash punktlarini tashkil qilishgagina emas, balki ekologik jihatdan puxta o`ylangan rejalashtirishni amalgam oshirishdan boshlanadi. Bunda mintaqa iqtisodiyotining ehtiyojlari transportga quyiladigan ekologik talablar bo`yicha avtotransport bilan yuk tashish miqdori va sifati e’tiborga olinadi. Tabiatga inson ekologiyasiga transport ta’sirini yanada pasaytirish masalasini maqbul tarzda hal etish uchun zarari kam yoqilg`i vositalari yaratish va dvigatellarning takomillashtirishga fan-texnika yutuqlarini jadal joriy qilish zarurdir. Bunga transport vositalarini to`la elektr quvvati bilan ishlashga o`tkazish avtobuslarni traleybuslar bilan almashtirish va avtomobildan elektromobilga o`tish kiradi. Yoqilg`i balansida etillashtirilgan benzin xissasini oshirish kerak. 6.Mavzu: Biosferaga sanoatning ta`siri.

www.arxiv.uz Reja: 1. Aholi salomatligini va ekologiya sanoatining ta`siri. 2. Qurilish materiallari korxonalari tomonidan havo ifloslanishining ijtimoiy va ekologik jihatlari 3. Respublikamizda ekologiya va inson salomatligiga ta`sir etuvchi omillar va ularni oldini olish chora tadbirlari. Keyingi 15 yil mobaynida O`zbekiston Respublikasida sanoat rivojlanishi 7 marta oshdi. Yangi mahsulot qiymat jihatidan 4 martadan ko`proq ortdi. Ishlab chiqarish o`sgan asyin, atmosferaga zararli chiqindilar tashlash hajmi oshdi. Oqava suvla rhajmi ham o`sib bormoqda. Biosferaga sanoatning ta’sirini o`rganayotib, ishlab chiqarish kuchlarni joylashtirish va rejali tazrda ijtimoiy, iqtisodiy va ekologik rivojlanishda myhim ahamiyatga ega bo`lgan ishlab chiqarishni hududiy jihatdan maqbul ravishda tashkil etish kabi masalalarni chetlab o`tib bo`lmaydi. Bu ishda ekologik oqibatlar ilmiy va loyixa tashkilotlarning tafsiyalarini hisobga olmasdan o`z bilganicha ish tutish, ishlab chiqaruvchi kuchlarni rivojlanotirishda tarmoqlar ichida va hududiy jihatdan jiddiy va nomuttanosibliklarga hamda aholi salomatligining yomonlashishiga olib keldi. Barcha cheklovlarga qaramay Toshkent va Farg`ona Toshkent shahrida sanoat jadal sur’stda rivojlanmoqda. Ishlab chiqarishni hududiy tashkil etish masalalari yetarli o`rganilmaganligi sababli Toshkent shahrining rivojlanishiga asoslangan va izchil yondashish ta’minlamayapti. Xolbuki Toshkent aholisi keyingi 10 yil ichiga 24 foizga o`sib 2 million kishidan oshib ketdi. Bu o`sishning beshdan ikki qismini boshqa shaharlardan kelganlar tashkil qiladi. Chirchiq – Olmaliq, Ohangaron, Angren, Farg`ona-Marg`ilon, Navoiy va O`zbekistonning boshqa qator mintaqalarida kimyoviy, neft kimyoviy va mikrobiologik tarmoqlar korxonalari boshqa ko`p quvvat va suv talab qiladigan ishlab chiqarish vositalarning ko`pligi tufayli ekologik sharoit keskinlashdi. Tojikistonning Tursinzoda shahrida joylashgan alyuminiy zavodining salbiy ta’siri yildan yilga ortib bormoqda. Zavod quvvatining oshishi bilan asta-sekin atmosferaga chiqarilayotgan zararli moddalarning (F birikmalari) salbiy ta’sir

www.arxiv.uz chegarasi ham kengaymoqda. Hozirgi paytda Surxandaryo, Denov, Sh`orchi va Oltinsoy tumanlari hududi uning ta’siriga tushib qolgan. Kengligi to`rtdan yigirma besh chaqirimgacha yetadi. Respublika qishloq xo`jalik Vazirligi ma’muriyatlariga qaraganda, dehqonchilik va chorvachilik mahsulotlarni to`liq ola bilmaslik natijasida qishloq xo`jalik tarmoqlariga yetkazilgan zarar bir yarim ikki million so`mdan iborat. Zikr etilgan tumanlarning ba’zi xo`jaliklarida pomidor, karam, bodring va uzum hosildorligining kamayishi ipak qurtining ishlab chiqarilishi pasayishi kuzatilmoqda. Shuningdek anor va xurmoning hosildorligi va sifati pasayib ketdi. Aholi salomatligi yomonlashdi. 1991 yilga kelib ftorli vodorod chiqindilari 56,7 ming tonnaga ko`paydi. 1982 yilda 24,5 ming tonna edi. Natijada mavjud ahvol yanada murakkablashdi. Bunday sharoitda tabiatga sanoat ta`siri yanada kuchayishi ijtimoiy-gigeyenik, ekologik oqibatlarini oldindan hisoblab chiqish muhim ahamiyatga ega. Loyihalashtirilgan tabiatni muhofaza qilishga oid tadbirlar va atrof muhitni antropogen jihatdan zo`riqtirishni pasaytirishga qaratilgan qo`shimcha tavsiyalarni ishlab chhiqish samaradorligini baholash ham mintaqa ekologik istiqbolini belgilashda muhim vazifadir. Zamonaviy fan texnika taraqqiyoti yutuqlari asosida sanoat ishlab chiqarish patensialini jadal rivojlantirish mintaqaning tabiatga antropogen ta`sirni ancha oshiradi va atrof muhitni muhofaza qilishga oid samarali tadbirlarni taqozo etadilar. Sanoat ta`sirining ilgarilab borishi shuni ko`rsatdi-ki kimyo sanoati chiqindilari bilan atmosferani bo`lgan 1970 yilga nisbatan 1.5 marta ko`paydi. Olmaliq kon-metallurgiya kambianati ftor va oltingugurt birikmalari bo`yicha chiqindilari mos ravishda yiliga 92 va 15149 tonnanni tashkil etadi. Ohangaron daryosida Angerin yaqinida neft mahsulotlarining hissasi mos ravishda 1978-1980-1985 va 1990 yillarda 4,9,2,4. Azot nitrati-1,4; 1,0;0,4;0,9 PDK Geksaxloran-11.3; 1.3; 0.7 PDK Lindam-11.3;1.3 va 0.7 MDK

www.arxiv.uz Miss-11.3 va 2.3 PDK O`zbekiston Respublikasi suv xo`jaligi Vazirligining 1966 yilga oid ma’lumotlarga qaraganda Farg`ona Furan birikmalari zavodi tarkibida furfuron, finol, neft mahsulotlari, mis, xrom, alyuminiy va neytrat azotlari, organik moddalar bo`lgan oqavo suvlarni Marg`ilonsoy daryosiga tashlanmoqda. Markaziy Osiyo respublikalarida qurilish materiallari ishlab chiqarish korxonalari jadal suratda rivojlanmoqda. Ular ichida siment zavodlari alohida o`rin egallab, atmosfera havosining ifloslanishiga jiddiy ta’sir ko`rsatmoqda. Bu zavodlar mahsulotlarining 1,6 marta ko`payishi tahmin qilmoqda. Qurilish materiallari korxonalari tomonidan havo ifloslanishining ijtimoiy gigiyenik va ekologik jihatlarini o`rganish shuni ko`rsatmoqdaki agar chang, gaz ushlaydigan samarali vositalari joriy qilinmasa bunday zavodlar joylashgan shaharlarda ifloslanish avvalgi yuksak holatda qolaveradi. Sanoatning ta`sir dinamikasi. 1970 1976 1983 1990 Asosiy ishlab chiqarish fondlari qiymati (mlrd. so`m) 13.6 27.3 84.9 109.86 Yalpi maxsulot qiymati 18036.3 27210.1 46387.0 57633.0 Tashlanayotgan 20611. 0 25831.0 25831.0 28300.0

www.arxiv.uz chiqindi suvlar hajmi Shu jumladan ifloslangani 318.0 293.0 411.0 570.0 Atmosferaga chiqarilayotgan zararli moddalar 1308.0 1525.0 1539.0 1335.0 Foydalanilgan adabiyotlar: 1. I.A. Karimov “Ozbekistonning siyosiy-ijtimoiy va iqtisodiy istiqbolining asosiy tamoyillari” Toshkent 1995 yil 2. I.A. Karimov “O`zbekiston XXI-asr bo`sag`asida havfsizlikka taxdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolotlari!” Toshkent “O`qituvchi” 1997 yil 3. I.A. Karimov “O`z kelajagimizni o`z qo`limiz bilan qurmoqdamiz” Toshkent “O`qituvchi” 1999 yil 4. I.A. Karimov “Ijtimoiy ishlarimizni oxirigacha yetkazaylik” Toshkent “O`qituvchi” 1994 yil 5. I.A. Karimov “Yuksak malakali mutaxassislar taraqqiyot omili” Toshkent “O`qituvchi” 1995 yil 6. I.A. Karimov “O`zbekiston mustaqil taraqqiyot yo`lida” Toshkent “O`zbekiston” 1991 yil 7. I.A. Karimov “Hushyorlikka dav`at” Toshkent “O`qituvchi” 1999 yil 8. Yu. Shodimetov “Ijtimoiy ekologiyaga kirish” Toshkent 1994

www.arxiv.uz yil 9. Vernadskiy “Biosfera” Moskva 1967 yil 10. G.A.Novikov “Osnova obshey ekologii i oxrana prirodi”. 11. A.Xo`jaxonov “Atrof muhitni muhofaza qiling” Toshkent “Ibn Sino” 1985 yil 12. P. Baratov “Yer bo`limi va o`lkashunoslik” Toshkent “O`qituvchi” 1990 yil 13. www.ziyonet.uz

O'xshashlar

BIOSFЕRA HAQIDA TUSHUNCHA

Kimyoviy moddalarning tashqi muhitga ta’siri.

Organizmlarni muhit bilan o’zaro ta’siri

Biologik sikllar. Organizmlarga iqlimning ta’siri

Ekologik omillar va ularning organizmlarga ta’siri