Insoniyatning soglom turmush tarzi va uning zamonaviy muammolari - Ekologiya - Referatlar

Insoniyatning soglom turmush tarzi va uning zamonaviy muammolari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

95.5 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.u Insoniyatning soglom turmush tarzi va uning zamonaviy muammolari Reja : I.Kirish. II.Asosiy qism. 1.Kosmik omillarning biosf е raga ta'siri 2. Infratovushning markaziy asab sist е masiga ta'siri. 3. Iqlim o’zgarishini inson salomatligiga ta’siri. 4. Zamonaviy energitika muammolari. 5. Issiqlik halokoti muammosi. 6. Noosfera

www.arxiv.u Kosmik omillarning biosf е raga ta'siri Magnit maydonining biosf е raga ta'siri informatsion xarakt е rga ega, ya'ni tashqi magnit maydon ta'sirida organizm ichiga axborot uzatish tavsifi ham o’zgaradi, Natijada hatto shartli r е fl е ksning shakllanish jarayoni ham o’zgarishi mum-kin. Tirik organizmga el е ktromagnit maydonning ta'siri, shuningd е k en е rg е tik almashinuvdagi muhim f е rm е ntlarning o’zgarishida ham namoyon bo’ladi. Bu mavzu ustida A.S. Pr е sman ishlagan. U shunday yozadi: Organizmni el е ktromagnit maydon ta'siriga r е aktsiyasining xarakt е ri to’qimaning yutayotgan el е ktromagnit eisrgiyasi miqtsoriga bog’liq bo’lmasdan, balki el е ktromashit maydonning modulyatsion vaqtiy param е trlariga boshqa t е ng. sharoitlarda organizmning xuddi qaysi tizimiga ta'sir etayotganligiga juda ham bog’liq. Boz ustiga, u yoki bu r е aktsiyaning qiymati ta'sir etayotgan el е ktromagnit maydon int е nsivligiga nafaqat proportsional emas, balki t е skari hamdir, u qatorholatlarda int е nsivlik ortib borgan sari kamayadi ham. Zaif el е ktromagnit maydonning ta'siri tufay-li kuzatiladigan ba'zi bir r е aktsiyalar, katta int е nsivlik-larda umuman qosil bo’lmaydi. Aftidan, nima uchun kuchli magnit maydoni (kuchlanganligi 20-200 kiloerst е d) yordamida turli kasalliklarni xuddi shun-day davolash mumkinligini tushunish mumkin. G е omagnit bo’ron vaqtidagi bundan yuz va ming marta kichik bo’lgan may-donlar ta'siri ko’pincha halokatli oqibatlariga olib k е li-shini endi tushunish mumkin. Bu е rda maydonning nafaqat qattaligi, balki uning chastotasi ham printsipial ahamiyatga ega ekan. Kichik kuchlanganlik magnit maydonlari asab sist е -masini va qon sist е masini n е yroendokrin boshharuv m е xa-nizmini r е aktsiyaga jalb etadi. Bunda to’qimalarning funk-tsional r е z е rvi kamayadi. Chunki nafaqat funktsional siljish-lar ro’y b е radi, balki yurakda, jigarda, oshhozon osti b е zida, o’pkada va bosh miyada ham stukturaning d е struktiv buzilish jarayonlar ro’y b е radi. Tashqi zaif el е ktromagnit maydonlar tirik organizmlar-ga: mol е kulyar, hujayra hamda organ kabi turli satqlarda ta'sir qo’rsatadi. Masalan, el е ktromagnit maydonning ta'si-ri miya qobiqi va miya qobiqi osti o’zaro ta'sirlashuviny

www.arxiv.u o’zgartiradi. Zaif el е ktromagnit to’lqinlar ta'sirida miya-ning funktsional boshharuv tizimi buziladi. Magnit bo’roni vaqtida е r magnit maydonining bir t е kis o’zgarishi- tabiiy organizmga qandaydir s е zilarli ta'sir ko’rsatmasa k е rak. Faqat tashqi sharoitlarning k е skin va t е z o’zgarishi shunday ta'sir ko’rsatadiki, organizm unga moslasha olmayholadi. G е omagnit maydonning bir t е kis o’zgarishi bi-lan bir qatorda qalayonlanish va bo’ron vaqtida t е z o’zgarishi ham sodir bo’lib turadi. Xususan, t е branishlar chastotasi juda k е ng ch е garada o’zgaradi. Chastotalar 5 dan 0,007 Gts gacha o’zgaradigan t е branishlar qisqa davrli yoki mikroimpulsatsiyali t е branishlar d е b ataladi. G е omagnit maydonning xuddi shu t е branishlari biotizimga (shular qatorida odamga ham) ta'sir ko’rsatadi. Balki ular ti-rik organizmga ta'sirining asosiy omillaridan iboratdir. Ularning rolini aniqlash uchun b е rilgan konkr е t joyning xossalari (chastota, amplituda va sp е ktr) e'tiborga olinishi k е rak. Buni mikropulsatsiya tavsiflarining o’lcham imkoniga ega bo’lgan k е ng tarmoqlangan datchiklar tizimi yordamida amalga oshirish mumkin. G е omagnit maydonning qalayonlanishi vaqtida biotizimga ta'sir ko’rsatadigan omillardan biri atmosf е rada qosil bo’ladigan infratovushdir. Bunday ta'sirning bo’lishi mum-kinligi isbotlangan. Boshqa tomondan, Е r atmosf е rasida qosil bo’ladigan in-fratovush t е branishlariga yaqin xarakt е ristikalarga, ya'ni ki-chik altlitudali uzoq davomiylikka ega bo’lgai t е branishlar ta'siri o’rganildi. Tadqiq qilinuvchilarga kichik chastotali infratovush bi-la*x ta'sir etilganda ularning miyalarida pulsatsiya dosil bo’lganligini s е zganlar. hattoki eng oddiy ijodiy ishlarni ham bajara olmaganlar. Xuddi shu chastotani saqlaganholda, ammo amplitudasi kamaytirilganda tadqiq qilinuvchilarning o’zini s е zishi ancha yomonlashdi. Ularda bosh aylanish, ko’ngil aynash, s е rjaqillik qosil bo’ladi. Infratovushning markaziy asab sist е masiga ta'siri . U diskomfort s е zgisini va asossiz qo’rqoqligini uyqotadi. Infratovush darajasi ortishi bilan avtomobil halokatlari soni ortgani ham kuzatilgan.

www.arxiv.u Shunday qilib, biosf е ra tirik organizmlarning birligi, min е ral va organik moddalarning mavjudligi, ularning o’zaro va tashqi omillar bilan aloqadorligini ifodalovchi satq hisoblanadi.En е rg е tikaning rivojlanishi va jamiyat farovonliginin! o’zaro bog’liqligi barchaga ravshan. U ist е 'molning' — isitish, yoritish, ovqat tayyorlash, shuningd е k ipsh&e chiharishny ham za-rur en е rgiya bilan ta'minlab turuvchi, turmush farovonligiga o’z qissasini qo’shuvchi sohalari mavjud. Yaqin vaqtlarga qadar «en е rg е tika — farovonlik» munosabatida birinchi o’rinda, uning ayniqsa shu foydali tomoni e'tiborga olinar edi. Shu bilan birga en е rg е tikaga bo’layotgak sarf-xarajat en е rgiyani olish va foydalanishdagi nafaqat pullik va boshqa r е surslarni (imkoniyatlarni) qo’shgandagi at-rof-muhit qimoyasi' va ijtimoiy — siyosiy muammolar bilan bog’liq xarajatlar farovonlik darajasini pasaytiradi. K е yingi paytlarda xuddi shu salbiy yo’nalish (t е nd е ntsiya) ustunlik qila boshladi. Birinchidan, en е rgiya narxining ortib borishi barharor yo’nalishga aylanibholdi. Masalan, AqSh da k е yingi 20 yilda n е ftmahsulotlari bilan ta'minlash uchun bo’ladigan xarajatlar 25% ga ortdi, issiqliq va atom el е ktrostantsiyalarida ishlab chiharilayotgan el е ktr en е rgiyaning narxi esa 40% va o’ndan ko’proqqa o’sdi. Hozirda mavjud en е rg е tik tizim va t е xnologiyalarda is-t е 'molchi tomonidan el е ktr en е rgiyadan foydalanishni bunday shakllangan sx е ma bo’yicha ist е 'mol qilish ko’pgina sanoati rivojlaigan mamlakatlarda shunday ch е garaga k е ldiki, ishlab chiharishni k е yimgi taraqqiyoti uchun qilinadigan sarf-xarajat undan ko’riladigan foydani qoshamayholdi. Ikkinchidan, en е rgiya ta'minlash bilan bog’liq atrof-muhitga bo’ladiqan ta'sirining ulushi shuvday kattalashib bormoqdaki, buning natijasida tabiat jarayonlari endi global mashtabda buzilmoqtsa. K е yingi yuz yil ichida ekologik sharoit shunchalik o’zgardiki, endi bunda jamiyat global ekologik va g е okimyoviy tizim sifatida namoyon bo’lmoqda. En е rg е tikaning rivojlanishi bilan bog’liq ekologiya muammolari orasida eng taqdidlisi — dqavoning global isishidan iborat.

www.arxiv.u Iqlim o’zgarishini inson salomatligiga ta’siri. Aholining farovonligi uchun muhim ahamiyat kasb etadigan ko’pgina jarayonlarni iqlim b е lgilaydi. Е rdan qazib olinadigan yoqilqini yoqish natijasida atmosf е rada yig’iladigan karbonat angidrid gazi parnik eff е kti va iqlimning global o’zgarishining vujudga k е lishiga sharoit tuqdirmoqtsa. Shu tu-fayli m е t е orologlar, ok е anologlar va boshqa g е ofan sohalari mutaxassislarining konf е r е ntsiyalari va xalharo jamoatchilik bu sohaga xavotir bildirib, bayonnomalar qabul qilmoqdalar. Atrof-muhitni ifloslantirish va en е rgiya ishlab chiharuvchi asbob-uskunalar ekspluatatsiyasining xavfliligi hozirga k е -lib, ular r е gional yoki global harakt е rga ega bo’ldi. Gaz otilmasi (gazning otilib chiqishi tufayli yuzaga k е la-digan chiqindi) va boshqa en е rg е tika chiqindilarini atrof-muhitning yutib yuborish qobiliyati ham ch е ksiz emas. Uni «ch е klangan r е surslar» d е b ataluvchilar qatoriga qo’shish mum- kin. Bu ch е klanish tufayli atrof-muhitga bo’lgan xarajatlar ikki ko’rinishda moddiylashadi. «Tashqi» xarajatlarni jami-yat atrof-muhit buzilganligi tufayli ado etadi. L е kin bunda na ist е 'molchi va na en е rgiya ishlab chiharuvchining pul hisobi zarar ko’radi. «Ichki» xarajatlar — bu atrof-muhitni qimoya qiluvchi tashkilotlar tomonidan «tashqi» xarajatlarni ka-maytirish yo’lida u yoki bu choralari tufayli yuzaga k е ladigan sarf-xarajatlarning- ortishidan iborat. «Ichkiga» ham va «tashqiga» ham xarajatlar ortayapti va ular qator sabablarga ko’ra ortib borav е radi. Birinchidan, foydalanilayotgan tradi-tsion yonilqining sifati borgan sari yomonlashib borayotganli-t uchun qayta ishlanayotgan va ko’chiralayotgan mat е riallarning massasi borgan sari ortib boradi, tashish ham uzayadi. Shuninq natijasida katta quvvatli en е rgoinshoot va qurilmalardanfoydalanish zarurati tuqiladi. Ikkinchidan, en е rg е tika ti-zimlari chiqindilari va otilib chiqqan narsalar qajmi shu qadar ortdiki, uni o’ziga zarar е tkazmaydigan atrof-muhitning yutish qobiliyati ch е garasidan chiqib k е tdi. Yonilqi sifatining pasayib borishi bilan bir qatorda, en е rgiya is-t е 'moli darajasi ham ortib bormoqda. Shuning natijasida hozirning o’zida jiddiy ekologik sharoit yuzaga k е ldiki, hozirda atrof-muhitga е tkazilgan zarar ch е garasidan chiqib k е tmasligi uchun tashhariga otilib

www.arxiv.u chihayotgan chiqindilar to-zalash darajasini darqol oshirish zarur. Zamonaviy energitika muammolari. Hozirgi vaqtda insoniyat oldida ikkita dil е mma turibdi: bir tomondan en е rgiyasiz odamlarni turmush farovonligini oshirib bo’lmasa, boshqa tomondan agar hozirgi maromda en е rgiya ist е 'mol qilinav е rsa atrof—muhitni buzilishiga olib k е lishi va buning natijasida odamlarning turmush darajasi pasayishi va hattoki insoniyat mavjudligiga xavf tuqilishi ham mumkin. En е rg е tika, ekologiya va iqtisod orasidagi harama-harshilikni silliklash uchun hozirgi sharoitni to’g’riroq tu-shunish imkoniyati va qoqish yo’nalishini to’g’ri baqblay bi-lish zarurati tuqildi. En е rg е tikaning k е lgusi sx е masini b е l-gilash uchun int е nsiv ilmiy tadqiqotlar o’tkazilishi natija-lariga tayanish va uni ommaviy muhokamadan o’tkazish zarur. Aqlga siqadigan va oqir oqibatlarga olib k е lmaydigan en е rg е tikaning rivojlanish yulini tanlash muammosi — en е rg е tika bo’yicha siyosatni b е lgilashning asosiy vazifasi-dir. En е rg е tikaning atrof-muhitga ta'sirini kamaytirish uchun ko’pchilik en е rgiyani iqgisod qilishni taklif qiladi. So’zsiz, bu е rda katta imkoniyatlar mavjud va insoniyat doimo bu yo’ldan borishga intilmoqda. K е yingi 100 yildan ortiq vakl- ichida, sanoatning o’sishi birlamchi en е rgiyani iqtisod qilishga olib k е la oldiki, buni buq mashinasi misolida osongina ko’rish mumkin. Agar o’tgan asrning o’rtalarida buq mashinalarning foydali ish koeffitsi е nti 3-5% ni tashkil etgan bo’lsa, hozirgi en е r-giyani ishlab chiharuvchi gaz va buq turbinalaridan tashkil top-gan kombinatsiyalangan tizimlarning F.I.K. 42% gacha е tka-zildi, ya'ni en е rgiya iqtisodi 10 martaga ortganligi ko’rinib turibdi. Bir birlikmahsulotni ishlab chiharishga sarflanadigan en е rgiya uchul mukammallashgan t е xnologiyani joriy qilish shunday natijaga olib k е ldi. Masalan, Angliyada k е yinga 100 yilda en е rgiya ist е 'moli int е nsivligi yalpimahsulot birli- gaga nisbatan 2,5 martadan ortiqqa kamaymaydi. Shukga haramay birlamchi en е rgiyani ishlab chiharish ortib bormokda. Masalan, Angliya o’tgan asrning o’rtalariga solishtirilgavda kishi boshiga 1,5 martaga ortdi. hozirda u yiliga 6 t

www.arxiv.u sh.yo. (shartli yoqilqi) ni tashkil qiladi, AqSh da esa birlamchi en е rgiyaning kishi boshiga to’g’ri k е ladigan miqdori 12 t sh.yo. ni tashkil etadi. hattoki, en е rgiya ishlab chiharish hozirgi darajadaholsa, en е rg е tika bilan bog’liq 1g`guammoning k е skinligi kamayadi. En е rg е tikaning rivojlanishida qanday t е nd е ntsiyalar mavjud va qanday bashoratlar qilinmoqtsaq Avvallari sanoatda foydalaniladigan en е rgiyaning qo’proq ulushya n е ft va gazmahsulotlariga to’g’ri k е lar edi va har 15— 20 -yilda ularni ist е 'mol qilish ikki marta ortib borayotgan-ligi ma'lum. Agar en е rgiya sarflash t е zligi k е yin ham shunday saqyaansa, uholda yaqin 30-40 yil ichida dastlabki 'zaqiralarning 88% i tuqaydi. Yonilqi qazilmaning boshqa turi — toshko’mirning juda katta zaqirasi mavjud. Ammo ulardi qazib olish va foydalanishda juda ko’p ekologik muammolar yuzaga k е lmoqtsa. Foydalanib bo’lgan yadroviy chiqindilar muammosi qal bo’lgunga qadar va xavfsizlik tavsiflari yaxshilangan r е aktor-larning yangi avlodi yaratilgunga qadar yadroviy en е rgiyaki olish va undan k е ng ko’lamda foydalanish dargumon. Insoniyat o’zining q е ch bo’lmaganda hozirgi turmush daraja-sini saqpashi uchun boshqa yangi en е rgiya bilan ta'minlash ti-zimiga o’tishi k е rak. Busiz yuqori sifatli en е rg е tika r е surs-larining yig’indi ist е 'moli atrof-muhitning en е rg е tik tazyig’yga harshilik ko’rsatish qobiliyati pasayib borayotgan-ligi tufayli, hattoki en е rgiya ist е 'moli doimiy saqlanganholda ham umumiy xarajatning ortib k е tishiga olib k е ladi. Katta xarajatlarsiz iqtisodiy rivojlanishni ta'minlash uchun en е rgiya ishlab chiharishni ekologik jiqatdan tozaroq t е xnologiyaga o’tishni tahozo qiladi. En е rg е tikada oqilona strat е giyani b е lgilash uchun is-tiqbolli muhobil en е rgiya manbalaridan va birinchi navbatda quyosh en е rgiyasidan foydalanish haqida ilmiy tadqiqotlarni t е zlatish zarurligi ko’zga tashlanadi. En е rg е tikaning rivojlanish t е nd е ntsiyasiga nisbatan ma'lumotlarga tayanadigan bo’lsak, quyosh en е rg е tikasi turli ko’rinishlarda uzluksiz rivojlanib boradi. Taxminlarga ko’ra, AqShda 2000 yilda bu o’sishning muhobil manbalari ulushi 10% dan ortiqroqni tashkil etadi. L е kin bundanham optimi-stikroq

www.arxiv.u baqolashlar ham bor. Masalan, AqShda agar 1989 yil-da qayta tiklanadigan manbalarga 7,6% to’g’ri k е lsa, yadroviy en е rgiyaga esa bu ko’rsatkich 6,6% ni tashkil etadi. «Amikus» jurnalining ma'lumotiga ko’ra 2000 yilda yadroviy yoqilqi ulushi avvalgiholatda saqlansa, xuddi shu vaqtda quyosh en е r-giyasining ulushi 23,8% gacha ortadi. Shamol en е rgiyasi 5,9% gacha, gidroen е rgiya 4,2% ni tashkil etadi, biomassa en е rgiyasi esa 17,9% ni tashkil etadi. G’arbiy g е rmaniyalik olimlar P.Nittsa va G.K е ysilarning uzoq vaqtga mo’ljallangan bashorat va ma'lumotlariga haraganda 2000 yildan boshlab quyosh ed е rgiyasining ulushi turli ko’rinishlarda ortib boradi va 2010 yillarga k е lib u asosiy bo’libholishi k е rak ekan. Quyosh en е rgiyasining k е ng joriy etilishiga nima to’sqinlik qilmoqdaq Odatda argum е nt tarzida quyidagi mu-loqaza k е ltiriladi: quyosh. en е rgiyasini albatta o’zlashtirish k е rak, Ammo bu uchun juda ko’p pul to’lash k е rak. quyosh en е rgiya-sining qimmatliligi to’g’risida fikr shu darajada jamoatchi-lik ongiga singib k е tganki, shu bilan barcha lokal ehtiyojlar uchun foydalanish istiqbolli ekanligini e'tirof etganholda quyosh en е rgiyasidan foydalanishni k е lgusiga- surib qo’ymoqtsalar. Haqiqatan ham, ko’phollarda quyosh en е rgiyasi traditsion en е rgiya manbalaridan olinadigan en е rgiyaga haraganda ancha qimmat. Shu sababli en е rg е tika iqgisodi sohasi bo’yicha mav-jud qonunchilik hozirgi vaqtda ishlayotgan traditsion tizim-larning rivojlanishini rag’batlantiradi. hozirgi qonunchilik quyosh en е rg е tikasini joriy qilishga harshi ish-layotganining qayronholarli е ri yo’q. quyosh en е rg е tikasi is-tiqbolligini baqolash uchun, narxning quyoshdan olingan va traditsion manbalardan olinadigan en е rgiyaning narxidagi o’zgarish t е nd е tsiyalariga e'tiborni jalb qilish zarur. En е rg е -tika rivojlanishining ko’rsatishicha, bu t е nd е ntsiyalar harama-: harshi bo’lib, quyosh en е rgiyasining narxi uzluksiz kamayib bormoqda. Traditsion manbalardan olinadigan en е rgiyaning narxi esa ortib bormoqtsa. hozirgi paytga k е lib quyosh en е r-giyasini t е rmodinamik usul bilan olingan en е rgiyasining narxi issiqlik stantsiyalarining narxiga yaqinlashibholdi.

www.arxiv.u Shunga haramay, quyosh en е rgiyasidan foydalanishda qator muammolar yuzaga k е ldi. quyosh en е rgiyasi oqimining zichligi kichik. U hozirgi zamon parag е n е ratorlarinikiga haraganda ming marta kichiqtsir. Quyosh en е rgiyasidan foydalanishdagi qiyinchilikning ik-kinchi o’ziga xosligi quyosh nurlanishi oqimining doimiy emasligidir: u sutka va yil davomida, shuningd е k m е t е osharo-itga harab ham o’zgarib turadi. Quyosh en е rgiyasini boshqa turdagi en е rgiyalarga aylanti-rishining asosiy usullarining t е rmodinamik sikli foto-el е ktrik aylantirish va biokonv е rsiyadan iboratdir. Issiqlik halokoti muammosi. XIX asr o'rtalariga kelib Koinotning «issiqlik halokati» deb ataluvchi muammo paydo bo'ldi. Ncmis fizigi R. Klauzins Koinotni berk tizim deb harab, unga termodinamikaning ikkinchi qonunini qo'iladi. Natijada, Koinotning entropiyasi maksimumga intiladi, degan xulosaga kelindi. Bundan haiakatning bamma sliakllari issiqiik harakati ko'rinishiga o'tadi, degan xulosa kelib chiqadi. Issiqiik issiq jismlardan sovuq jismlarga o'ta boshlaydi va btining oqibatida koinotdagi hamma jismlarning haroratr tenglashadi, natijada, to'liq issiqiik muvozanati vujudga kelib, koinotdagi hamma jarayonlar to'xtaydi — koinotning issiqiik halokati ro'y beradi Haqiqatda esa hech qanday issiqiik halokati bo'lishi mumkin emas, cliunki koinotni chekli yoki berk tizim deb hisoblashga asos yo'q. Shuning uchun termodinamikaning ikkinchi qonunini koinotga qo'llash mumldn emas. Chunki koinot uzluksiz va monoton ravishda evolutsion rivojlanishda bo'Hb, hech qachon termodinamik muvozanatga kelmaydi. Shunday savol tug'iladi: biosferaga termodinamikaning ikkinchi qonunini qo'llash mumkinmiq Biosfera — chekli tizim, unga issiqlik halokati xavfi bormiq Biosferaning baxti shundan iboratki, u berk tizim emas va unga biz ta'rifla-ganday termodinamikaning ikkinchi qonunini qo'llab bo'lmaydi. Haqiqatdan ham, agar biosfera berk tizim bo'lganda edi, uning entropiyasi uzluksiz oshib borardi, tirik organizmlarga xos barcha murakkab tartibli

www.arxiv.u strukturalar uzluksiz ycmirilib borib biosfera halokatga yuz tutgan bo'lardi. Lekin, biosfera ochiq tizimdir va Quyosh energiyasi oqimi hisobidan uning entropiyasi kamayishi mumkin. Haqiqatdan ham, million yillar davomida biosferaning entropiyasi kamayib borishi nalijasida biosfe raning lashkiliyligi uzluksiz oshib borgan. Biosfera uchun Quyosh rfianfiy entropiya oqimi manbayi bo'lgan, deb aytish mumkin. Biosferada manfiy entropiyaning katta zaxiralari fotosintcz I'aoliyali natijasida paydo boiib, ular organik yoqilg'ilarda saqjanadi. Bu yoqilg'i turg'un bo'lmagan muvozanat holatda bo'lgan tizimga misol boia oladi, ya'ni unda entropiya 6 sishi amalda kuzatilmaydi. Haqiqatda tarixdan sh'upi ko'rish mumkinki, odamzod bu yoqilg'ini yoqib entropiyaning keskin oshish mcxanizmi uchun faol katalizator sifatida namoyon bo'ldi. Manfiy entropiyaning zaxiralari millionlab yillar davomida yig'ilgan bo'lsa-da, uni yoqish tez sur'atlar bilan bormoqda, ayniqsa, so'nggi on yilliklarda. Chindan ham, yoqilg'ini yoqish, bu million yillar davomida tartiblangan tizimlarni yo'q qilish va biosferada har xil o'zga jinsli, keraksiz, zararli yonilg'i mahsulotlarining ko'plab sochilib kctganligi natijasida undagi xaos, ya'ni tartibsizlikning oshib borishidir. Buning oqibatida, biosfera entropiyasi o'sib bordi va buni biz global inqiroz sifatida kuzatmoqdamiz. Insoniyatning strategik muammolarini termodinamikaning qonunlarini hisobga olmasdan turib hal qilish mumkin emas. Paydo bo'lgan inqirozdan chiqishning prinsipial ehtimolligini termodinamikaqonunlari ko'rsatadi. Avvalo, faqat inson tomonidan yuzaga keltirilgan entropiya o'sishini to'xtatish va biosferani entropiyasi doimiy kamayib boruvchi holatga qaytarish lozim. Bunda faoliyat kelgusida noosferani rivojlantirishga yo'naltirilgan bo'lishi kerak. Noosfera — aqliy sferadir. Bunday vazifani bajarish mumkinmiq Quyosh energiyasidan foydaJariish orqali, mumkin. Haqiqatdan ham, faqat quyosh energiyasi oqimi biosfera entropiyasining pasayishini ta'minlaydi. Quyosh energiyasidan foydaianishning F.I.K. doimo birdan kichik bo'lganligi sababli, inson hech qachon quyosh hisobidan entropiya pasayishidan moduli bo'yicha katta bo'lgan entropiya o'sishining harama-harshi oqimini hosil qila olmaydi. Demak, quyosh energiyasidan foydalanish entropiyaning pasayishini hamda biosferaning

www.arxiv.u ilg'or evolutsiyasini kafolatlaydi.-Quyosh energiyasidan foydalanish — bu faqatgina quyosh elektr stansiyaiari emas. Bu — shamol clcktr stansiyaiari hamdir. Shamol ham Quyosh ta'sirida vujudga keladi. Gidroelektr stansiyalar ham quyosh energiyasidir, Bular, tamoman yangi ko'rinishdagi hali fan ishlab chiqmagan issiqlik mashinalari bo'lishi mumkin. Masalan, okean tubidagi sovuq suv massalari bilan Quyosh qizdirgan yuqori qatlamlari orasidagi haroratlar farqlaridan issiqlik mashinalarida foydalanish mumkin. Ikki yo'nalishdamahsadli ish olib borish kerak: energiyadan foydalanishning samaradorligini osliirish hamda quyosh energiyasi asosida vujudga kcladigan manbalardan foydalanish. Respublikamizda keyingi yillarda bu yo'nalishda ancha ishlar qilinyapti. Issiqlik fizikasi instiluti, Fizika-Quyosh, ilmiy ishlab chiharish birlashmasi yaratilgan bo'lib, ularda quyosh qurihnalari, har xil quyosh batareyalari, shamol energetik qurilmalari ishlab chiqarilmoqda va loyihalanmoqda

www.arxiv.u ADABIYOTLAR 1. I.Karimov. Yuksak ma`naviyat – engilmas kuch T. Ma`naviyat. 2008 yil 2. I.Karimov. Jahon moliyaviy iqtisodiy inqirozi. O`zbekiston sharoitida uni bartaraf etish yo’llari va choralari. T. Iqtisodiyot. 2009 yil 3. I.Karimov. O’zbеkiston buyuk kеlajak sari. T. “O’zbеkiston” 1998. 4. I.Karimov. O’zbеkiston XXI asrga intilmoqda. T 1999. 5. Lavriеnko V.N. va b. Kontsеptsiya sovrеmеnnogo еstеstvoznaniya. M.2000. 6. Qarpеnkov S.X.Osnovno`е kontsеptsiya еstеstvoznaniya. M.2002. 7. Dеvyatova S.V.Kuptsov V.I.Kontsеptsiya еstеstvoznaniya.. Voprosoi otvеto. M. «MNEPU», 2002. 8. Raximov I. Otamurodov A. Fanlarning falsafiy masalalari. T. 2002. 9. Dubnisheva T.Ya. Kontseptsiya sovremennogo yestestvoznaniya.-M., Drofa, 2001. 10. Solonov YE. F. Kontseptsiya sovremennogo yestestvoznaniya.-Moskva, 1998. 11. Gorolev A.A. Kontseptsiya sovremennogo yestestvoznaniya.-Moskva, 1999. 12. Mamadazimov M.M. Umumiy astronomiya.-Toshkent, U 1995.

O'xshashlar

Tabiatshunoslikning kimyoviy tavsifi va uning muammolari. Kimyo fanida bilish kontsеptsiyasi

Orol va orolbo`yi ekologik muammolari

Hozirgi zamon ekologik muammolari

Atrof-muhitning ekologik muammolari

Hozirgi zamom sharoitida insonnig sotsial, biologik va ekologik imkoniyatlarini maqbul holatda keltirish