Ekologiya sohasidagi xalqaro hamkorlik - Ekologiya - Referatlar

Ekologiya sohasidagi xalqaro hamkorlik

Yuklangan vaqt:

20.02.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

69 KB

Ko'chirib olish

Ekologiya sohasidagi xalqaro hamkorlik Atrof muhitni muhofaza qilish sohasidagi xalqaro hamkorlik umume'tirof etilgan tamoyillar va me'yorlarga asoslangan xalqaro ekologik huquq bilan tartibga solinadi. Ushbu tamoyillarni shakllantirishga eng muhim hissa BMTning Atrof- muhit bo'yicha Stokgolm konferentsiyasi (1972), Bosh assambleyada (1982) tasdiqlangan Butunjahon tabiat xartiyasi (WCN) va BMTning atrof-muhit va taraqqiyot bo'yicha xalqaro konferentsiyasi (Rio-de-Janeyro) tomonidan qo'shildi, 1992). Shunga ko'ra, xalqaro hamkorlikning asosiy ekologik tamoyillari rivojlanish tarixida odatda uchta bosqich (davr) ajratib ko'rsatiladi. 1. BMTning atrof-muhit bo'yicha Stokgolm konferentsiyasi (1972) davlatlar va xalqaro jamoalarning ekologik siyosatida muhim bosqichni boshlab berdi. Konferensiya yakunlari bo'yicha Jahon hamjamiyatining atrof-muhitni muhofaza qilish sohasidagi strategik maqsadlari va harakat yo'nalishlarini belgilab beruvchi deklaratsiya qabul qilindi. Stokgolm konferensiyasi 5 iyunni Butunjahon atrof-muhit kuni deb e'lon qildi. Konferensiyada BMTning atrof-muhit bo'yicha doimiy faoliyat yurituvchi organi (YUNEP) Nayrobi (Keniya) shtab-kvartirasi tashkil etildi. YUNEP dasturi atrof-muhitni muhofaza qilish faoliyatini uchta funktsional yo'nalishda tashkil etish va rejalashtirishni nazarda tutadi: a) atrof-muhitni baholash - global kuzatuv tizimi; b) atrof-muhitni boshqarish; c) yordamchi choralar (atrof-muhit ta'limi va kadrlar tayyorlash). YUNEP shuningdek, atrof-muhit tarkibiy qismlaridan-yer, suv, atmosfera, o'simlik va hayvonot olamidan foydalanish, ko'paytirish va muhofaza qilish bo'yicha boshqa xalqaro tashkilotlar faoliyatini muvofiqlashtiradi. 2. Butunjahon tabiat Xartiyasi (IHP) BMT Bosh Assambleyasi tomonidan 1982 yil 28 oktabrda qabul qilingan. Stokgolm deklaratsiyasi singari Butunjahon tabiat Xartiyasi ham xalqaro hamjamiyatning ekologik faoliyatining ustuvor yo'nalishlarini belgilab berdi, bu esa davlatlarning ekologik siyosatini yanada

shakllantirishni oldindan belgilab berdi. Ko'plab olimlar va mutaxassislarning fikriga ko'ra, Butunjahon tabiat Xartiyasi konferentsiyasiga nisbatan. Stokgolm (1972) «atrof-muhitni muhofaza qilish va tabiiy resurslardan oqilona foydalanishning xalqaro huquqiy tamoyillarini umumlashtirish» yo'lida yanada rivojlandi. Nizomda quyidagi asosiy tamoyillar e'lon qilindi: A) Insoniyat tabiatning ajralmas qismi ekanligi. Shuning uchun tabiatni hurmat bilan qarash va uning asosiy tamoyillarini buzmaslik kerak. B) Yerdagi hayotning genetik asoslari xavf ostida qolmasligi kerak. Hayotning har bir shakli, yovvoyi yoki uy sharoitida aholi saqlanib qolishi kerak, buning uchun zarur bo'lgan yashash muhitini saqlab qolish kerak. C) Yerning barcha hududlari, ham quruqlikda, ham dengizda, bu talablarga muvofiq himoyaga bo'ysunishi kerak, maxsus himoya noyob tumanlarga - barcha turdagi ekotizimlarning odatiy vakillari va noyob yoki yo'qolib borayotgan turlarning yashash joylari bilan ta'minlanishi kerak. D) Tabiiy resurslar isrof qilinmasligi kerak, lekin ushbu Nizomda ko'rsatilgan tamoyillar talab etilganidek, mo`tadil tarzda ishlatilishi kerak; biologik resurslar faqat tabiiy tiklanish qobiliyati doirasida qollaniladi; ko'p ishlatiladigan resurslar, shu jumladan suv, qayta ishlatiladi yoki qayta ishlanadi. E) Nizomga ko'ra, tabiiy resurslardan ortiqcha va irratsional foydalanish natijasida tabiiy tizimlarning tanazzulga uchrashi, shuningdek, mamlakatlar va xalqlar o'rtasida mustahkam ekologik va iqtisodiy tartibni o'rnatishga qodir emasligi sivilizatsiya asoslarini buzishga olib keladi. 3. BMTning atrof-muhit va taraqqiyot bo'yicha konferensiyasi (Rio-De- Janeyro, 1992 yil 3-14 iyun). Rio-de-Janeyroda 114 davlat rahbari, 1600 nodavlat tashkiloti vakillari uchrashdi. Shubhasiz, bu XX asrda ekologiya bo'yicha eng ta'sirli forum edi. Konferensiyada beshta asosiy hujjat ma'qullandi: Rio atrof-muhit va rivojlanish deklaratsiyasi, kun tartibi - XXI asr, o'rmonlarning barcha turlarini

boshqarish, saqlash va barqaror rivojlanish tamoyillari bayonoti, iqlim o'zgarishi masalalari bo'yicha ramka konventsiyasi; biologik xilma-xillik konvensiyasi. BMT konferentsiyasining eng muhim yutuqlari «atrof-muhit va iqtisodiy rivojlanish muammosi alohida ko'rib chiqilmaydi» (4-tamoyil), «davlatlar yer ekotizimining salomatligi va yaxlitligini saqlab qolish, himoya qilish va tiklash maqsadida har tomonlama hamkorlik ruhida hamkorlik qilishlari kerak» (7- tamoyil), «tinchlik, rivojlanish va atrof-muhitni muhofaza qilish o'zaro bogliq va ajralmas» (25-tamoyil). Jahon hamjamiyati davlati tomonidan atrof-muhit strategiyasini ishlab chiqish uchun asos sifatida barqaror rivojlanish kontsepsiyasini o'rnatish tavsiya etildi. 2002 yilda Yoxannesburgda (Janubiy Afrika) «Rio+10» barqaror rivojlanish bo'yicha eng yirik jahon sammiti bolib o'tdi, unda jahon hamjamiyatining barqaror rivojlanish yolidagi harakatining birinchi o'n yillik natijalari sarhisob qilindi. Yer sayyorasi va uning o'ziga xos tabiati insoniyatning umumiy yashash makoni, yagona uyi hamda yashash vositasi hisoblanadi. Shuning uchun yuz berayotgan ekologik tangliklarni bartaraf etish yer yuzidagi barcha xalqlar va davlatlarning umuminsoniy vazifasidir. Sayyoramizda Xalqaro ekologik hamkorlikning zarurligi quyidagi holla r bila n belgilanadi: • Yer sayyorasi va uning o`ziga xos tabiatini insonga ma`lum bolgan olamda yagona ekanligi. • Yer tabiati va biosfera yaxlit tizim sifatida mavjud bo`lib, inson va jamiyat uning ta rkibiy qismi ekanligi. • Insoniyatning barcha ishlab chiqarish faoliyatining moddiy negizi tabiat ekanligi. • Tabiatdagi salbiy oz'garishlar va atrof-muhitga antropogen ta`sir k o`lami jihatidan butun sayyoraga tazyiq ko`rsatuvchi jarayonlar ekanligi. • Hozirda yuzaga kelayotgan ekologik muammolarni hal etishga ko`p hollarda bir yoki bir nechta davlatlarning imkoniyatlari yeta rli emaslig i. • Barcha insoniyatning birgalikdagi harakati sayyoramizdagi ekologik vaziyatni yaxshilashning eng maqbul yo`li ekanligi.

Xalqaro ekologik hamkorlik (XEH) deyilganda - yer yuzidagi barcha mamlakat (xalq)lar tomonidan tabiat muhofazasiga doir xalqaro kelishuv- shartnoma, konvensiyalar tuzish, Xalqaro ekologik me`yorlarni ishlab chiqish va ularga rioya etilishini hamkorlikda nazorat qilish, umumsayyoraviy va hududiy ekologik muammolarni birgalikda hal etish, ilmiy tadqiqotlar va turli xalqaro anjumanlar o`tkazish kabi keng ko`lamli tadbir choralar kompleksi tushuniladi. XEN quyidagi tamoyillarga asoslangan bo`lishi lozim: • sayyoramizdagi har bir inson sog`lom ekologik sharoitlarda yashash huquqiga ega ekanligi; • har bir mamlakat atrof-muhit va tabiiy resurslardan o`z fuqarolari manfaatlari yo`lida foydalanish huquqiga ega ekanligi; • bir davlattning ekologik muvaffaqiyati boshqa davlattlar hisobiga bo`lmasligi yoki ularning manfaatlariga zid bo`lishiga yo`l qo`ymaslik; • har bir davlat hududidagi ishlab chiqarish faoliyati shu davlattdagi va undan tashqaridagi tabiiy muhitga zarar yetkazmasligini ta`minlash; • ekologik oqibatlarni bashorat qilib bo`lmaydigan har qanday xo`jalik va boshqa turdagi faoliy atlarni amalga oshirilishiga yo`l qo`ymaslik; • tan olingan xalqaro me`yorlar va andozalar asosida atrof-muhit, tabiiy resurslar va ulardagi o`zgarishlar ustidan nazorat o`rnatish; • atrof-muhit muhofazasi bo`yicha erkin, keng ko`lamli Xalqaro ilmiy - texnik axborotlar almashish va tabiatni asraydigan ilg`or texnologiyalarni joriy etish; • sayyoramizning biror-bir hududida favqulodda ekologik holat roy berganda davlatlar bir-b irlariga o 'zaro yordam k orsatishi; • atrof-muhit muammolari bilan bo`g`liq barcha kelish movchiliklarni tinchlik yoli bilan hal etish. Mustaqillik yillarida O`zbekiston Respublikasi atrof-muhitni muhofaza qilish sohasidagi qator xalqaro konvensiyalar va ular rivojlanishining tegishli protokollariga a`zo bo`ldi hamda ratifikatsiya qildi. Bugungi kunda O`zbekiston Respublikasi atrof-muhitni muhofaza qilish va tabiiy resurslardan foydalanish

sohasida 11 ta xalqaro konvensiya va ular doirasidagi 7 ta ko`p tomonlama kelishuv va memorandumlarning a`zosi hisoblanadi. Shulardan 6 ta konvensiyalarning ijrosini ta`minlash DEQ zimmasiga yuklatilgan bo`lib, ular bioxilmaxillikni muhofaza qilish sohasidagi 4 ta konvensiya hamda ozonni himoya qilish va xavfli chiqindilarni transchegaraviy tranzitini amalga oshirish bo`yicha 2 ta konvensiyani tashkil qiladi. 1993 yil 18 mayda O`zbekiston Respublikasi Vena konvensiyasi va Monreal protokolida o`zining ishtiroki bo`yicha huquq va majburiyatlarini tasdiqladi va mazkur hujjatlarga qo`shilishdan kelib chiquvchi majburiyatlarni o`z bo`yniga oldi. O`zbekiston Respublikasi Vena konvensiyasi va Monreal protokoli doirasida belgilangan majburiyatlarni bajargan bo`lib, 99,9 foiz ozon qatlamini yemiruvchi moddalar muomaladan chiqarilgan, bu Birlashgan Millatlar Tashkilotining Ozonni muhofaza qilish kotibiyati tomonidan alohida e`tirof etilgan. 1993 yilda O`zbekiston Iqlim o`zgarishi haqidagi BMTning Doiraviy konvensiyasiga qo`shildi. 1998 yilda Kioto protokoli imzolandi, bu protokol 1999 yil 20 avgustda ratifikatsiya qilindi. O`zbekiston 1995 yilda BMTning cho`llanishga qarshi kurash konvensiyasini ratifikatsiya qildi. O`zgidromet cho`llanishga qarshi kurash bo`yicha mas`ul agentlik etib tayinlandi. 1999 yilda bu yo`nalishda Harakatlar Milliy Dasturi ishlab chiqildi. ―Biologik xilma-xillik to`g`risida‖gi BMTning konvensiyasi bioxilma xillikni va ular mavjud hududlarni saqlab qolishga yo`naltirilgan. 1998 yilda qabul qilingan ―O`zbekiston Respublikasining biologik xilma-xilligini saqlash bo`yicha milliy strategiyasi va harakatlar rejasi‖ga asosan bu sohada asosiy e`tibor milliy qonunchilik bazasini takomillashtirishga hamda muhofaza etiladigan tabiiy hududlar maydonini kengaytirish va mavjudlarini rivojlantirishga qaratildi. 2000 yilga kelib, mamlakatda alohida muhofaza qilinadigan hududlar 827919 gektarni, shundan o`rmon bilan qoplangan hududlar 133177 gektarni tashkil qildi. Bugungi kunda muhofaza etiladigan tabiiy hududlar mamlakatdagi mavjud 40% ga yaqin o`simlik va 70% hayvonot dunyosi noyob turlarini qamrab olgan. ―Yovvoyi

hayvonlarning ko`chib yuruvchi turlarini muhofaza qilish to`g`risida‖gi Bonn konvensiyasi doirasida O`zbekistonning asosiy majburiyatlari yovvoyi hayvonlarning ko`chib yuruvchi turlarini mamlakat hududida muhofaza qilishni ta`minlashdan iborat bo`lib, bu borada BMTning atrof-muhit dasturi (YUNEP), Tabiatni saqlash xalqaro ittifoqi, Yovvoyi tabiat xalqaro jamg`armasi, Turnalarni saqlash bo`yicha butunjahon jamg`armasi va boshqa xalqaro tashkilotlar bilan hamkorlik aloqalari o`rnatilgan. O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining 2001 yil 30 avgustdagi qaroriga asosan, O`zbekiston Respublikasi Ramsar Konvensiyasiga qo`shildi. Tahlillarga ko`ra, O`zbekiston Respublikasi hududidan bugungi kunda yiliga 4 milliondan ziyod suvda suzuvchi qushlar ko`chib o`tadi va ochiq suv havzalari qushlarning 100 dan ortiq turlarining qish mavsumida to`xtash joylari hisoblanadi. O`zbekiston Respublikasi hududida 10 ga yaqin suv havzalari bor, ular mahalliy suv qushlari uchun juda katta ahamiyatga ega. ―Xavfli chiqindilarni transchegaraviy tashish va ularni yo`q qilish to`g`risida‖gi Bazel Konvensiyasi doirasida birgina 2017 yil davomida O`zbekistonda maishiy chiqindilarni kompleks boshqarish tizimini tashkil etish va chiqindilar bilan bog`liq ishlarning davlat ekologik nazoratini o`rnatish borasida xalqaro moliya institutlari kredit mablag`lari hisobidan 37,1 mln Yevro (Fransiya rivojlanish agentligi - Samarqand shahrida) va 92,25 mln dollar (Osiyo taraqqiyot banki - Toshkent shahrida) miqdoridagi loyihalar amalga oshirildi; to`g`ridan- to`g`ri xorij investitsiyalarini jalb qilgan holda Farg`ona vodiysida ―ManCapitaS.P.C.‖ kompaniyasining (Baxrayn) - 300 mln dollar , Toshkent viloyatining Ohangaron va Bog`ent tumanlarida ―SejinG&E‖ kompaniyasining (Janubiy Koreya) - 50 mln dollar , Jizzax va Sirdaryo viloyatlarida ―ENELarchitectural‖ konsorsiumining (Avstriya, Germaniya, Ozarbayjon) - 50 mln dollar loyihalarini amalga oshirish bo`yicha kelishuvlar imzolandi (jami sohaga 570 mln dollar atrofida investitsiyalar jalb qilindi). Mustaqillik yillarida atrof-muhitni muhofaza qilish va tabiiy resurslardan oqilona foydalanish sohasidagi ikkitomonlama hamkorlikni mustahkamlash

maqsadida xorijiy mamlakatlar bilan qator ikkitomonlama hamda ko`ptomonlama kelishuvlar imzolandi. O`zbekiston Markaziy Osiyoning atrof-muhitni muhofaza qilish sohasidagi mintaqaviy hamkorlik jarayonida faol ishtirok etmoqda. U tabiiy boyliklardan foydalanish, atrof-muhitni muhofaza qilish va barqaror rivojlanishni boshqarish muammolarini muvofiqlashtirish va yechish uchun yo`naltirilgan, Orolni qutqarish xalqaro jamg`armasi (OQXJ) 46 va 2 ta komissiya - Barqaror rivojlanish bo`yicha Davlatlararo Komissiya va Davlatlararo muvofiqlashtirish suv xo`jaligi Komissiyasini tuzish tashabbuskorlaridan biri bo`ldi. Hozirgi davrda mintaqada o`zaro munosabatlar tabiatni muhofaza qilish borasidagi ikki tomonlama va ko`p tomonlama kelishuvlar orqali rivojlanmoqda. 2017 yilda Markaziy Osiyo davlatlari rahbarlari Orol dengizi havzasi ekotizimini qayta tiklash, Orolbo`yida ijtimoiy iqtisodiy va ekologik holatni yaxshilash, suv resurslaridan oqilona foydalanish va mintaqada yuqori darajada atrof-muhit muhofazasini ta`minlash masalalarini muhokama qildilar hamda mazkur yo`nalishda hamkorlikni yanada rivojlantirishga tayyor ekanliklarini bildirdilar. Shuni alohida ta`kidlash joizki, ushbu faoliyat xalqaro tashkilotlar bilan hamkorlikda amalga oshirilmoqda. 2018 yil 22 iyun kuni BMT Bosh Assambleyasining yalpi majlisida «Markaziy Osiyo mintaqasida tinchlik, barqarorlik va izchil taraqqiyotni ta`minlash bo`yicha mintaqaviy va xalqaro hamkorlikni mustahkamlash» rezolyusiyasi qabul qilindi. Rezolyusiyada Markaziy Osiyoda xavfsizlikni mustahkamlash, suv va energiya manbalaridan unumli va kompleks foydalanish, Orol dengizi qurishi bilan bog`liq ekologik va ijtimoiy iqtisodiy asoratlarni yumshatish, mintaqada zamonaviy transport va tranzit tizimini tashkil etish, ma`rifat, fan, texnologiyalar, innovatsiyalar, turizm, madaniyat, san`at va sport sohalaridagi aloqalarni chuqurlashtirish yo`nalishlarida ikki tomonlama va mintaqaviy hamkorlikni rivojlantirish muhimligi qayd etiladi.

Adabiyotlar: 1. O ` zbekiston Respublikasi Prezidentining 18.05.2020 yildagi ― Qishloq xo ` jaligi mahsulotlarining sifat va xavfsizlik ko ` rsatkichlari xalqaro standartlarga muvofiqligini ta ` minlashga doir qo ` shimcha chora - tadbirlar to ` g ` risida ‖ dagi PF -5995 sonli Farmoni . lex . uz 2. O ` zbekiston Respublikasi Prezidentining 7.02.2019 yildagi ―2019-2029 yillarda O ` zbekiston Respublikasida atom energetikasini rivojlantirish Konsepsiyasini tasdiqlash to ` g ` risidagi PQ -4165 sonli Qarori . lex . uz 3. O ` zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 11.05.2020 yildagi ― Biologik xilma - xillik haqidagi Konvensiyaning bioxavfsizlik bo ` yicha Kartaxena protokoli ( Monreal , 2000 yil 29 yanvar ) qoidalarini amalga oshirish chora - tadbirlari to ` g ` risida ” gi . № 275- sonli Qarori . lex . uz 4. O ` zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 15.01.2019 yildagi ― O ` zbekiston Respublikasi Ekologiya va atrof muhitni muhofaza qilish davlat Qo ` mitasi to ` g ` risidagi Nizomni tasdiqlash to ` g ` risida ‖ gi .№ 29- sonli Qarori . lex . uz . 5. O ` zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 27.05.2019 yildagi ― O ` zbekiston Respublikasida Ekologiya ta ` limni rivojlantirish konsepsiyasini tasdiqlash to ` g ` risida ‖ gi .№ 434- sonli Qarori . lex . uz 6. Аллаберганов Ш.Й. Ўзбекистонда атроф-муҳит муҳофазаси тарихи ( 1991-2018 йиллар ) . тарих фанлари бўйича фалсафа доктори ( PhD ) диссертацияси автореферати. Тошкент, 2019. 7. Эргашев А., Эргашев Т. Агроэкология. Тошкент. ―Янги аср авлоди‖. 2006. 8. Ergashev A., Ergashev T. Ekologiya, biosfera va tabiatni muhofaza qilish. Toshkent. ―Yangi asr avlodi‖, 2005.

O'xshashlar

Tabiat muhofazasi va xalqaro hamkorlik

Ekologiya soxasida xalqaro xamjixatlik

Ekologiya fanining tarixi

Ekologiya va inson

Ekologiya va qonun