Chorvachilik chiqindilarini qayta ishlash va biomassa energiyasi olish texnologiyalari - Ekologiya - Referatlar

Chorvachilik chiqindilarini qayta ishlash va biomassa energiyasi olish texnologiyalari

Yuklangan vaqt:

01.05.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1128.5 KB

Ko'chirib olish

Chorvachilik chiqindilarini qayta ishlash va biomassa energiyasi olish texnologiyalari Reja: 1. Bioenergetik qurilmalar va ularning turlari 2. Biomassa energiyasi olishda muhim ahamiyat kasb etuvchi omillar 3. Biomassa energiyasi va chorvachilik chiqindilaridan unumli foydalanish

Bioenergetik qurilmalar va ularning turlari Tadqiqotlar natijasida, chorvachilik chiqindilari biomassa energiyasi manbai ekanligi aniqlandi. Shunday ekan birinchi o’rinda chorvachilik chiqindilaridan biomassa energiyasi olish uchun qurilmalar ishlab chiqish vazifasi muhim ahamiyat kasb etadi. Chorvachilik chiqindilaridan biogaz olish uchun bir necha qurilmalar mavjud bo’lib, ular bilan birma-bir tanishib chiqamiz. Asosan biomassa energiyasi olishimiz uchun qurilmalar germetik mustahkam bo’lishi talab qilinadi. Birinchi qurilmamiz ma’lum xajmdagi chuqurlik ustiga o’rnatilgan metall list bochkadan iborat. Qurilma chuqurligiga biomahsulot to’ldirilib, uning achishi hisobiga biogaz olishimiz mumkin bo’ladi. rasm. Biogaz olish uchun bochkasimon qurilma Bu qurilma asosan bochka va qopqoq qo’ng’iroqdan iboratdir. Bunda qopqoq diametri 2-3 m hamda bochka balandligi ham xuddi shu o’lchamda bo’lishi kerak. Qurilma murakkab tarzda qurilgan bo’lib, undagi qopqoq qo’ng’iroq bosim hisobiga harakatlanadi, ya`ni bosim oshganda qopqoq qo’ng’iroq ko’tariladi, bosim pasaygach bu holat aksincha bo`ladi. Biogaz chiqishining tinimsizligini ta`minlash maqsadida ikkita bir xil ikkilik qurilmadan foydalanish maqsadga muvofiqdir. Ikkita bir xil qurilmaning biri biomahsulotga to’ldirilib, tozalanayotgan paytda ikkinchi qurilmadan biogaz chiqishi bir xillikda saqlanib qoladi. Biogaz chiqishining tinimsizligini ta`minlash uchun fermentatsiyadagi biomahsulotni

vaqti-vaqti bilan aralashtirib turish talab qilinadi. Bu muammoni hal qilish uchun turli xil aralashtirgichlar ishlab chiqarilgan. Biomahsulotni to’ldirib turish uchun maxsus bunkerdan foydalanish mumkin. rasm. To’ldirgich bunker Turli xil holatlarda qopqoq qo’ng’iroq o’z muvozanatini o’zgartirib yuborishi mumkin. Bu holatlarda qo’ng’iroq muvozanatini saqlab qolish uchun qo’ng’iroq og’irligidagi yukdan, tarozi simon tarzda foydalanishimiz mumkin. Bochka ichidagi biogaz bosimi kamayib yoki ko’payib ketgan hollarda ham qo’ng’iroq o’z muvozanatini bir xilda tutib tura oladi. rasm. Muvozanatni saqlash qurilmasi Tenglikni bir xilda saqlovchi bu moslamadan, qurilmani tozalash davrida ko’tarish qurilmasi sifatida ham foydalanish mumkin bo’ladi. Qurilma materiali ruxlangan metall listdan tayyorlangan bo’lib, uning qalinligi 2-5 mm gacha

bo’lishi kerak. Qurilma korroziyaga chidamli bo’lishi uchun bir necha marta qurilmani lokli bo’yoqda bo’yab chiqish kerak. Qurilma ichida hosil bo’lgan biogaz bosimini birgina qo’ng’iroq qopqoq holatidan kelib chiqqan holda kifoyalanibgina qolmay, uning aniq bosimini ham aniqlashimiz mumkin. Masalan: qo’ng’iroq diametri 2 m tashkil qilsa, uning dozasi S= π R 2 =3 ˙ 14 ˙ 1=31400 sm 2 dan iborat bo’ladi. Bochka devorlari balandligi 2 metr va qalinligi 5 mm bo’lgan taqdirda uning umumiy og’irligi 600 kg dan iborat bo’ladi. Aniq faktorlarga asoson og`irlikni 470 kg deb oladigan bo’lsak, u holda 0,15 atm da qopqoq qo’ng’iroq harakatga keladi. SI sistemasiga asosan M = 470 kg og’irlik kuchi bo’lsa, biogaz bosimi r=4700: 31400= 0,15 N/sm 2 = 0,15 atm ga teng bo’ladi. Qurilma o’lchamlari ehtiyojlaridan kelib chiqqan holda tanlashimiz mumkin. Biz tavsiya qilayotgan qurilma 40-50 sm 2 isitish yuzasi mavjud xonadan, 4 konforli gaz plitasi uchun to’la biogaz ta`minlab bera olish qobilyatiga ega. Bu xonadonda isitish qurilmasi sifatida avtomatik isitish qurilmasi AOGV-11, 3-3-u markasidan foydalanishimiz mumkin. Qurilmalar turli xil s hakllarda ishlab ciqilgan bo’lib, quyidagi rasmda ikki xil qurilma tasvirlangan. rasm. Konussimon hamda piramidasimon shakldagi qurilmalar Konussimon qurilmamiz diametri 4 metr hamda chuqurligi 2 metrdan iborat bo`lib, uhuqurlik ustiga o’rnatilgan. Uning xajmi 25 m 3 ni tashkil qiladi. Qurilma atrofida 1 metr chuqurlikda tsementdan berkitish moslamasi quyib ciqilgan. Qo’ng’iroq sirg’anuvchan holatda chuqurlikni berkitadi. Konussimon qo’ng’iroq balandligi 2,5 metr bo’lib, 2 mm li ruxlangan metall listdan

tayyorlangan. Uning yuqori qismida gaz to’planadi va quvur orqali iste`molchiga jo’natiladi. Bu quvur fermentator ichida joylashgan. Fermentator 12 m 3 chorva chiqindisi hamda sigir suyuqligini aralashmasidan iborat biomahsulot bilan to’ldirilgan. Biomahsulotdan 7 kundan so’ng biogaz ajralib chiqa boshlaydi. Keyingi qurilmamiz piramidasimon shaklga ega bo’lgan metall list qo’ng’iroqdan iborat. Bu qo’ng’iroq chuqurligi 2,5 metr hamda 2x2 devorlari 10- 12 sm li temir-beton bilan o’rab ciqilgan. Chuqurlik qurilma atrofi ham 50 sm chuqurlikda tsementli berkitish moslamasi bilan mahkamlanib, sirpanuvchan xususiyati bilan piramidasimon qo’ng’iroq chuqurlik ustini berkitadi. Qo’ng’iroq balandligi 3 metr bo’lib, 0,5 metiri betonli berkitish moslamasi ichiga kiritiladi. Fermentatorni birinchi to’ldirishda 8 m 3 chorva chiqindisi hamda 400 litr sigir suyuqligi to’ldiriladi. 7-8 kundan so’ng fermentator iste`molchini bemalol biogaz bilan ta`minlay oladi. Fermentator 6 m 3 turli xil chorva chiqindilari bilan to’ldirilgan, qurilma ish unumdorligi yaxshi natija beradi. Shu o’rinda bir moslamani tushuntirib o’taylik. Kechki payt biogaz iste`moli kamaygan paytda, 3 ta bir xil traktor kameridan biogaz yig’uvchi rezurvuar sifatida foydalanishimiz mumkin. rasm. Gaz saqlash uchun moslama Bu kameralar bir-biri bilan T simon shlang bilan birlashtiriladi. Ortiqcha biogaz rezervuarda to’planib, vujudga keladigan turli xil xafvlarning oldini olgan bo’lamiz.

Qurilmalar ish unumdorligini bir xilda borishini ta`minlash uchun harorat muhim ahamiyat kasb etadi. Shunday ekan, qurilmani isitish uchun parnik effekti usulidan foydalanishimiz mumkin. Quyidagi rasmda keltirilgan qurilma Ruminiya davlat kooperativ xo’jaliklarida qo’llaniladi. Internet ma’lumotlaridan ma’lum bo’lishicha, bioenergetik qurilmalar va ulardan foydalanish boshqa davlatlarda keng rivojlangan bo’lib, aholi gazga bo’lgan ehtiyojini qondirish maqsadida keng foydalanilmoqda. Bioenergetik qurilmalarning ba`zi birlari bilan tanishib chiqamiz. Bioenergetik qurilmalari yordamida organik chiqindilarni qayta ishlash natijasida biogaz ishlab chiqariladi. rasm. BGU-25 Fermer xo’jaliklari uchun qurilma (25-boshli qora mol fermasi uchun) Bu qurilma barcha maxsus hujjatlarga ega bo’lib, tajribadan o’tkazilgan. Hozirda esa ijobiy samara bermoqda. BGU rusumli qurilmalarning turlari va ularning narhi quyidagi jadvalda keltirilgan. jadval Qurilma modeli Bioreaktor xajmi va miqdori Qayta ishlanadigan chiqindi turi Qayta ishlanadigan chiqindining me`yordagi miqdori t/sutka Ishlab chiqirilgan biogaz miqdori m 3 /sutki BGU- 2,0 1x2,0 Yirik qora mollar 0,1 1,5 BGU- 25 1x25 Cho’chqalar chiqindisi 1,5 20

BGU- 50 2x50 Cho’chqalar chiqindisi 3,0 40 BGU- 150 2x150 Yirik qora mollar chiqindisi 25 300 BGU- 500 4x125 Yirik qora mollar chiqindisi 40 400 1x500 Cho’chqalar chiqindisi 100 450 Chiqindi namligi 85-93% ni tashkil etishi kerak. Bu biogazning bir kubometri 0,6m 3 tabiiy gazga, 0,7 litr mazutga, 3,5 kg yog’ochga, 12 kg chorva chiqindisi qotishmalariga ekvivalentdir. rasm. BIOEN-1 qurilmasi Bu qurilmaga tarkibida turli xil organik moddalar mavjud bo`lgan mahsulotlardan foydalanish mumkin. Yog’och, turli xil chiqindilar, qishloq xo’jalik chiqindilari, kommunal va yengil sanoat chiqindilaridan ham foydalanish mumkin. Ajratib olingan biogaz yuqori kalloriyali bo’lib, 8,5 m 3 qurilmadan ajratib olingan gaz 1 kg mazutga ekvivalentdir.

rasm. BIOGAZ-301S biogaz ishlab chiqarish qurilmasi Bu qurilma 300 boshli cho’chqa fermasiga mo’ljallangan bo’lib, anaerob fermentatsiya jarayoni natijasida biogaz va ekologik toza o’g’it ajratib olinadi. Bu qurilmaning fermentatsiya jarayonida organik mahsulot 3 guruhga ajraladi. Gaz holatidagi faza – biogaz tarkibida 60-70% metan, karbonat angidrid gazi va boshqa gazlar aralashmasidan iborat. Uning issiqlik quvvati 5000-6000 kkal/m 3 ni tashkil etadi. Suyuq faza – fermentatsiya jarayonidan so’ng ajralib qoladigan chiqindi suvlarining miqdori bilan belgilanadi. Uning tarkibida 2-2,5% quruq moddalar mavjud bo’ladi. Chiqindi suvlar tarkibida azot, fosfor oksidi va kaliy kabi qishloq xo’jaligi uchun zarur kimyoviy moddalar mavjud. Qattiq faza – hidsiz, 65-70% namlikdagi qoldiq chiqindi miqdori bilan belgilanadi. jadval Qurilma samaradorligi Chiqindini qayta ishlash, m 3 /sutka 30 Biogaz, m 3 /sutka 350-400 Qoldiq chiqindilar,t/sutka 5-6 Chiqindi suvlar, m 3 /sutka 25 Biogaz bosimi, mm vod. St. 200-400 Fermentatsiya haroratsi, 0 S 52-55 Qurilma haqida ma’lumotlar, m 3 : To’liq 310 Ishchi 300 Egallaydigan maydon(gazgolg’derisz), m 2 400

Qurilmaning umumiy og’irligi, T 103 Biomassa energiyasi olishda muhim ahamiyat kasb etuvchi omillar Biomassa energiyasi va uni olishda asosiy omillardan biri haroratdir. Haroratni 15 0 -20 0 S gacha ko’tarish natijasida biogaz ishlab chiqarish ish unumdorligi ikki barobar ortadi. Biogaz ishlab chiqarishda biomahsulot fermentatsiya jarayonini o’taydi. Fermentatsiya jarayoni bevosita biomahsulotning achish jarayonidir. Fermentatsiya jarayoni uchun biologik agent (B, A), substrat(S), bo’lishi talab qilinadi. Fermentatsiya jarayoning davomiyligida fermenter asosiy vazifasini bajaradi. Fermentatsiya jarayoni 30-40 0 S larda ijobiy samara beradi. Harorat oshib borishi natijasida fermentatsiya jarayonining unumdorligi xam ortib boradi. Fermentatsiya jarayonini tezlashtiruvchi maxsus bakteriyalar mavjud bo’lib, bu bakteriyalar biomahsulot tarkibida mavjuddir. Bakteriyalar 3 guruxga bo’linadi: 1. Psixrofilli bakteriyalari - 5 0 …20 0 S larda yaxshi samara beradi. 2. Mezofillibakteriyalari - 30 0 …42 0 S larda ijobiy natija ko’rsatadi. 3. Termofilli bakteriyalar - 54 0 …56 0 S larda qisqa vaqt mobaynida samara beradi. Tajriba sharoitida mezo va termofilli jarayonlarining orasidagi o’zgarishlar aniqlandi. 56 0 S da ijobiy samara beruvchi termofilli jarayonida biogaz ajralib chiqishi ancha tez va uning tarkibi umuman o’zgarmaydi. Mezofilli jarayonida esa bu holat ancha sekinlik bilan amalga oshadi. Metanogenez jarayoni o’zida murakkab mikrobiologik jarayonni mujassamlashtiradi. Bu jarayonda organik moddalar gaz holatiga o’tguncha bir necha moddalarga parchalanadi. Gaz holatiga o’tgach, uning tarkibidagi karbonat angidrid gazi va metan gazi orasidagi tenglik quyidagicha bo’ladi:

Biomassani bevosita achitish natijasida mahsulot atsetat va qolgan qismi SO 2 holidan N 2 gazlariga ajralib ketadi. Atsetogenli gidrogenizatsiya jarayonidan o’tgan ikki mahsulot dekorbotuilyatsiya hamda metan ishlab chiqarishning qayta tiklash yo’llari orqali metan gazi ishlab chiqariladi. Bu jarayonlarning barchasi termo yoki mezofilli jarayonlarda amalga oshadi. Yuqorida aytganimizdek, mezofilli 30-40 0 S, termofilli 50-60 0 S da yaxshi samara beradi. Fermentatsiya jarayonida cho’chqa chiqindisidan 130 ga yaqin har xil gaz ajralib chiqadi. Achitish jarayonini tezlashtiruvchi bakteriyalarning umumiy miqdori 6,5•10 8 /ml dan iborat. Qora mol chiqindilarining mezofilli rejimida achitilganda umumiy bakteriyalar miqdori 1,4 •10 9 /ml, termofilli rejimda 1,3 •10 10 /ml ni tashkil qiladi. Bakteriyalar termofilli rejimida ijobiy natija berib, mezofilli rejimiga nisbatan fermentatsiya jarayonini 3-4 kunga qisqardi. rasm. Quyidagi jadvaldan esa termofilli va mezofilli jarayonlarning orasidagi farqlarni bilib olishimiz mumkin. jadval Substrakt xarakteri Termofilli jarayon Mezofilli jarayon Bog’lanishda oxirida Bog’lanishda oxirida RN 7,5 8,5 7,5 7,9

Quruq moddalar 2,2 1,8 1,7 1,6 Organik moddalar 73,7 62,5 65,4 63,4 SN orasidagi munosabat 9,4 12,6 12,3 12,3 Bu 33-jadvaldan biz anaerob fermentatsiya jarayonidagi substraktlarning ba`zi bir o’zgarishlarini bilib olamiz. Demak, biomassa energiyasi olishda termofilli rejimi eng samarali rejimlardan hisoblanib, biogaz ishlab chiqarishda muhim ahamiyat kasb etadi. Bu rejimlar asosida chiqindilardan ma’lum miqdordagi energiya va issiqlik ajralib chiqadi. Bu issiqlik bilan fermentatsiya jarayoni samaradorligini saqlab qoluvchi issiqlik o’zaro uzviy bir-biriga bog’liqdir. Chunki ajralib chiqqan energiyadan jarayon davomiyligini ta`minlashda foydalanishimiz mumkin. Ko’p energiya issiqlik ko’rinishida chorva chiqindilari fermentatsiya haroratiga yetgunga qadar isitishga sarflanadi, quyidagi jadvalda sarflanadigan umumiy issiqlik miqdorlari keltirilgan. Biogaz ishlab chiqarishda sarflanadigan issiqlik miqdorlari chiqindiga qo’shiladigan texnologik suvlar miqdoriga uzviy bog’liqdir. Texnologik loyihalash me`yorlariga (SNTP-17-81) ga asosan chorva chiqindilari, chiqindi suvlari ko’p komponentli yemlash natijasida 30% gacha oshib ketadi. Jadvalda chiqindi suvlirning qancha miqdorda oshishi hamda bunga uzviy bog’liq holda biogaz ajralib chiqishi miqdorlari 33-jadvalda keltirilgan. jadval Quruq massalar tarkibi, % Quruq massa tarkibini aniql о vchi fakt о rlar, ma`lumоtlar manbai Chiqindii suvlar miqdоri qo`shilgan texnоlоgik suvlar, kg Issiqlik energiyasi miqdоri Biоmassa energiyasi О lingan energiyaning talab qilingan energiyaga nisbati, % MDJ Me`yorda gi chiqin di suvlar

ga nisbati 11,9 SNTP-17-91 me`yorga asоsan 1982 4500 - - - 5520 9,14 Ko`p k о mp о nentli yemlar his о biga ch о rva chiqindii suvlarining 30% ga оshishi 5850 1350 540/8 80 100 9,8/15,9 6,7 Tenоlоgik suv o`rnida 7990 2140 740/1 200 136 13,4/21,7 6,4 Ch о rva chiqindisini o`zi о quvchan uslida chiqarib tashlash 8360 2510 770/1 260 143 13,9/22,8 4,0 Biоenergetik qurilmalar ҳisоbi 13380 7530 1230/ 2020 230 22,3/36,5 3,4 Gidravlik yuvish оrqali chiqindilarni chiqarib tashlash 15740 9890 1450/ 2370 270 26,3/42,9 1,0 Ma`lumоtlarga asоsan 53900 4765 0 4930/ 6070 920 89,3/146 1000 boshli cho’chqa fermasidagi chiqindi va suvlarni 40-50 0 S gacha isitish uchun talab qilingan energiyalar miqdori.

Chiqindi suvlar aralashtirilgandan so’ng shunga mos miqdorda energiya talabi ham ortadi. Buning uchun 1% ishlab chiqarilgan biogazdan foydalanishimiz mumkin. Chiqindilarning boshlang’ich harorati iqlim sharoitlari va chiqindi chiqarib tashlash usullariga bog’liqdir. Quyidagi jadvalda chorva chiqindilarining boshlang’ich haroratidan oxirgi haroratigacha bo’lgan qiymatlar keltirilgan. Chiqindi chiqarib tashlashda chiqindining boshlang’ich harorati 38 0 S (cho’chqa tanasining harorati) dan 10,18 va 20 o S largacha tushib ketadi. Chiqindi suvlar va chiqindi haroratining saqlanib qolishi qish oylarida 22-35% energiyani tejab qolishi mumkin. Chiqindi suvlarni fermentatsiya jarayonigacha isitish uchun sarflangan issiqlik miqdorlari (Cciqindining boshlang’ich harorati va quruq massaning tarkibiga bog’liq holda). jadval Quruq massa tarkibi % Chiqindi va suvlarning boshlang’ich harorati 10 18 20 40-54 o S gacha isitish ketgan energiya MDJ % MDJ % MDJ % 9,14 730/1080 135/122 540/880 100/100 490/780 90/88 6,7 1000/1470 740/1200 670/107 0 Aynan hozirgi davrda energiya manbalaridan foydalanishda yo’qolishlar 56% ni tashkil etadi. Shunday ekan, biogazni biz energiya manbalaridan biri sifatida bilib, bioenergetik qurilmalarni qulay joylarga qurishimiz maqsadga muvofiq bo’ladi. Biomassa energiyasi va chorvachilik chiqindilaridan unumli foydalanish Keyingi vaqtlarga kelib, aholi sonining oshib borishi natijasida ularning turli xil energiyalarga bo’lgan ehtiyojlari ham ortib bormoqda. Insonlar turli xil

energiya manbalarini ishlab chiqirish va undan foydalanish bilan bu muammoga ma’lum miqdorda yechim topmoqdalar. Chiqindilar asosida biomassa energiyasini olish ham noan’anaviy energiya manbalaridan biri hisoblanib, insonlarning gaz va ekologik toza bo’lgan o’g’itga nisbatan ehtiyojlarini qondiradi. Biogazning energetik tarkibi 22600 kj/m 3 yoki 5500 kkall/m 3 dan iborat. Tabiiy gaz esa 7000 kkall/m 3 ni tashkil qiladi. Bundan ko’rinib turibdiki, biogaz tabiiy gazdan energiya jihatidan hech qancha farq qilmas ekan, (1kj=4185 kkall) 1 kg biogaz 1,18 kg mazutning issiqlik energiyasini bera oladi. Umumiy qilib aytganda, 1m 3 biogaz 0,6-0,8 kg yoqilg’i energiyasi quvvati bilan ekvivalentdir. Biogaz gazlar aralashmasi hisoblanib, uning asosiy komponentlari quyidagilardan iborat: metan (SN 4 ) 55-70% va karbonad angidrid gazi (SO 2 ) – 28- 43 hamda juda oz miqdorda boshqa xildagi gazlar ajralib chiqadi. O’rtacha 1 kg organik mahsulotni biologik parchalash natijasida 0,18 kg metan, 0,32 kg suv va 0,3 kg parchalanmaydigan qoldiq qismlarga bo’linadi. Organik mahsulotdan biogaz ajralib chiqish, shu mahsulot tarkibidagi bakteriyalar hisobiga amalga oshadi. Bu bakteriyalar 3 guruhga bo’linib, quyidagilardan iborat: 1. Psixrofill bakteriyalar 5 0 …20 0 diapazondan effektli ishlaydi. 2. Mezofilli bakteriyalar bevosita harorat ko’tarilishida, ya`ni 30 0 …42 0 S dipazonlarda samarali ishlaydi. 3. Termofilli bakteriyalar yuqori haroratda 54 0 …56 0 S dipazonlarda ijobiy natija beradi. Bu bakteriyalar ishtirokida biogaz ajralib chiqishi ancha tezlashadi. Haroratning har 10 0 S ga oshishi natijasida biogaz ajralib chiqishi 2 barobarga ortadi. Organik mahsulotlardan biogaz ishlab chiqarishda biokimyoviy tenglikni e’tiborga olish kerak. Organik mahsulotlar tarkibidagi kislotalar miqdorining oshib ketishi natijasida biogaz ajralib chiqish kamayib ketadi. Bu holatda organik mahsulotning miqdorini ko’paytirish yoki qo’shimcha aralashmalar qo’shish kifoya.

Biogaz ajralib chiqishining sekinlashishini bartaraf etish uchun uglerod va azot orasidagi organik mahsulot tarkibiga, azot moddasi mavjud aralashmalar qo’shish zarur. Masalan: Chorva suyuqligi yoki unchalik ko’p bo’lmagan miqdordagi ammoniy tuzidan 1m 3 organik mahsulotga 50-100 gr qo’shish kerak. Yuqori namlik va servodorod gazning ortiqchaligi qurilmadagi metall qismlarining yemirilishiga olib keladi. Organik mahsulot namligi qish oylarida 88- 90%, yoz oylarida 92-94% bo’lishi talab qilinadi. Biomahsulotdan biogaz ajralib chiqishining birinchi kunlarida 60% karbonat angidrid gazi ajralib chiqadi. Buning natijasida biogaz yaxshi yonmaydi. Keyingi 3 kunlarda ajralib chiqqan biogaz yaxshi yonadi. Biogazdan biz tabiiy gazdan foydalanganimizdek foydalanishimiz mumkin. Biogazdan ko’proq tabiiy gaz yetib borishi qiyin bo’lgan uzoq joylarda foydalanishimiz maqsadga muvofiqdir. Ana shu hollarda biogazning ish unumdorligi va samaradorligi maqsadga muvofiq holda bo’ladi. Biomahsulotdan biomassa energiyasi olish texnologiyasi tejamkor samarali texnologiyadir. Mavjud texnologiya bir qator sotsial – tejamkor muammolarni: oziqovqat muammolarini energetik muammolarni va ekologik muammolarni hal qiladi. Bu texnologiya natijasida vujudga keladigan mahsulotlar bir tomondan ekologik toza o’g’it sifatida qishloq xo’jaligida hosildorlikni oshirib borishiga xizmat qilsa, ikkinchi tomondan biogaz foydali energiya manbasi hamda turli sohalarning issiqlik jarayonida ishtirok etuvchi asosiy mahsulot sifatida foyda keltiradi. Biomassa energiyasi olingandan so’ng qolgan qoldiq chiqindi ekologik toza o’g’it sifatida foydalaniladi. Fermentatsiya jarayonidan so’ng qo’shilmasiz chiqindining agrokimyoviy tarkibi quyidagi komponentlardan quyidagi miqdorda tashkil topadi. jadval Namlik % NH 4 tabiiy Umumi y azot Yonilg’i Kul %

nam subst ratdagi% % K 2 O/K P 2 O 5 /P CaO/Ca MgO/Mg 99,3 0,28 40,0 23,80/19,75 0,87/0,38 1,65/1,18 2,95/1,78 4,3 99,2 0,28 35,0 24,27/20,14 0,89/0,39 1,68/1,29 1,68/1,01 9,2 Qo’shilmasiz va qo’shilmali chorva chiqindilari tarkibidagi turli xil kimyoviy moddalar qishloq xo’jaligi va o’simliklar uchun juda foydalidir. Fermentatsiya jarayonidan o’tgan chorva chiqindilarining tuproqqa ta’siri benihoya katta hisoblanadi. Tuproqni turli xil kalloid brikmalarga boy bo’lishi uning hosildorlik darajasining yuqori bo’lishiga olib keladi. Tuproqni qo’shilmasiz chorva chiqindi tarkibidagi organik moddalar bilan to’yintirish orqali bu muammoga yechim topgan bo’lamiz. Quyidagi 36-jadvalda 10m 3 qo’shilmasiz chorva chiqindisi tarkibidagi organik va qayta ishlangan organik moddalar miqdori keltirilgan. jadval Qo’shilmasiz chiqindi tarkibidagi quruq moddalar % Quruq organik moddalar miqdori % Organik moddalar kg Qayta ishlangan organik moddalar kg 8 6,0 600 360 6 4,5 450 270 4 3,0 300 180 2 1,5 150 90 Bu chorva chiqindisini tuproq tarkibiga ko’rsatadigan ta’siri ko’proq tuproqning tarkibiga ham bog’liqdir. Tuproq tarkibi esa atrof – muhit, havo va suvga bog’liqdir. Tuproq tarkibining turli xil kimyoviy moddalarga boy bo’lishi hosildorlik yuqori bo’lishining garovidir. Xulosa qilib aytganda, biomassa energiyasi olish texnologiyasi eng samarali texnologiya bo’lib, bu texnologiya natijasida vujudga keladigan mahsulotlarning barchasi inson ehtiyoji uchun zarur hisoblanadi.

Adabiyotlar : 1. “Халқ сўзи газетаси” 2013 йил, 5 апрел, 65-сони, 2-бет. 2. Каримов И. А. “Муқобил энергия манбаларини янада ривожлантириш чоратадбирлари тўғрисида”ги Фармони “Халқ сўзи” газетасининг 2013 йил 1март. Тошкент 2013й. 3. Сафаров Н.М., Алиназаров А.Х., Обидов А.А., Жамалов А. “Чигитли пахтани қуритишда ноананавий энергиядан фойдаланиш афзалликлари. Қар.ДУ. Республика миқёсидаги илмий-амалий конференция. 26-28май. 2012йил. 4. Alinazarov A. Kh., Ikramov N.M. Solar Thermokchemical Treatment of AshCement Compositions. Namangan: NIPI, 2005. -51p. 5. Алиназаров А.Х., и др. “Солнечные сушильные установки с аккумулятором тепла //РЖ АН СССР «Гелиотехника». Ташкент, 1989, №2. –с.74-76. 6. Alinazarov A. KH., Mukhiddinov D.N. Solar Thermokchemical Treatment of Ash-Cement Compositions. Applied Solar Energy. Vol. 35, No.4 Allerton Press, Ins. /Nev York. 1999., p.p. 13-19. 7. Alinazarov A. Kh., Effekt of Solar Thermal Chemikal Treatment on Deformable Indices of Ash-Cement Compositions. Applied Solar Energy. Vol. 36, No.3 Allerton Press, Ins. /Nev York. 2000., p.p. 70-73. 8. Alinazarov A. Kh., Atamov A.A., Mukhiddinov D.N. Hudrophyisical Properties of Ash-Cement Compositions end their Effekt on Solar Thermal Chemikal Treatment. Applied Solar Energy. Vol. 37, No.2 Allerton Press, Ins. /Nev York. 2001., p.p. 44-48.

O'xshashlar

Chorvachilik chiqindilari-biomassa energiyasi olishda chorvachilik chiqindilarining ahamiyati

Chorvachilik chiqindilaridan foydalanib biomassa energiyasi olishning ekologik asoslari va mehnat muhofazasi

Qattiq chiqindilarini qayta ishlash muammolari. Metallurgiya, fosfogips va ko`mir boyitish korxonalari oldidagi utilizatsiya masalalari.doc

Tabiiy energiya manbalari va ulardan foydalanish. Quyosh energiyasi, biomassalar, shamol, daryo va dengiz to’lqinlari

Qishloq xo’jaligida organik chiqindilar biokonversiyasi