Strigalar karantin ituzumdoshlar oilasiga kiruvchi begona o’tlar - Botanika - Referatlar

Strigalar karantin ituzumdoshlar oilasiga kiruvchi begona o’tlar

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

55 KB

Ko'chirib olish

Strigalar karantin ituzumdoshlar oilasiga kiruvchi begona o’tlar Reja: 1. Zarpechakning turlari va unga qarshi kurash choralari 2. Murakkabguldoshlar oilasiga kiruvchi begona o’tlar.

Strigalarni O’zbekistonga o’tish yo’llari. Rivojlanish xususiyatlari. Strigalar yarim parazit yoki parazit o’simlik. O’simliklarga parazitlik kilib zarar etkazadi. Xozirgi kunda tropik va subtropik davlatlarda tarkalgan: Afrikada, AKD da, Avstraliyada, O’zbekistonda yo’k, lekin o’tish xavfi bor. Strigalar ildiz paraziti. Asosan makkajo’xoriga, suliga, shakar kamishga zarar etkazadi. Urug’ yordamida ko’payadi. Urug’ unishi, rivojlanishi xavo xaroratiga va namligiga bog’ik, qulay sharoit bo’lmasa strigani urug’i er ostida 10 yil saklanadi. Olib kelingan urug’i va kuchatlarni karantin ekspertizasidano’tkazish lozim. Bu begona o’t aniqlansa bunga qarshi makkada va sulida 2,4 D gerbicidi bilan ishlov berish lozim. Chizg’ichsimon ituzumni O’zbekistonga o’tish yo’llari. Rivojlanish xususiyatlari Chizg’ichsimon ituzum dalalarda tarkalgan xolda, ildiz yordamida ko’payib erni xosildorligini pasaytiradi. O’simlik zaxarli va mollarga em-xashak sifatida ishlatilmaydi. Xozigi kunda Kanada, AKSh da, Avstraliyada keng tarkalgan. AKSh da xavfli begona o’tlarni ro’yxatiga kirgan, lekin O’zbekistonda yo’q. Chiziqsimon ituzamni poyasi tikka ingichka o’simtalari bor, balandligi 100 sm. gacha. Barglari poyada ketma-ket joylashgan, lentasimon 2,5-10 sm uzunligida tiklangan, gullari qalqonsimon to’p gul, gul kosachasi beshta, tojibargi, binafsha yoki kuk rangida 1,8-2,5 sm gacha. Mevasi yumalok, sillik tuk sargish 1,25 sm. urug’i tuxumsimon yoki yumalok 3 mm gacha. İtuzum ko’p yillik, urug’ yoki ildiz yordamida ko’payadigan o’simlik gullash va meva xrsil berish vakti may oydan vegetaciya oxirigacha. Urug’ yordamida tarkaladi. Kuzda o’simlik bir kismi shamol yordamida tarqaladi. Chizg’ichsimon ituzum tarkalgan davlatlardan olib keladigan urug’larni va boshka qishlok xo’jalik maxsulotlarni karantin nazoratisiz boshka joylarga o’tkazish mumkin emas.

Zarpechakning turlari va unga qarshi kurash choralari Zarpechaklar ( Cuscuta L ) . Chirmoviqdoshlar oilasiga mansub, tekinxo’r o’simliklar turkumi. Ularning 36 tadan ortiq turi mavjud. Ularning ildizi va yashil barglari bo’lmaydi. Poya va shoxlari sariq yoki pushti ranglarda bo’lib, kuchli darajada shoxlab ketadi, gullari mayda, oq yoki oqish-pushti rangda bo’ladi. Mevalari mayda, ko’saksimon,ichida bir necha donadan iborat urug’i bor. Urug’idan hamda poya qismlaridan ko’payadi. Zarpechak eng zararli begona o’tlardan biri. U madaniy o’simliklar shirasini so’rib, qishloq xo’jaligiga katta zarar keltiradi. O’zbeksitonda zarpechakdan ko’proq kanop, beda va sabzavot-poliz ekinlari zararlanadi. Zarpechakning ba`zi turlari uzum va boshqa mevalarni ham zararlaydi. Uning boshqa turlari esa chorva mollari uchun zaharlidir. Ularning hammasi ham karantin o’simlik hisoblanadi va qaysi erda paydo bo’lsa, darhol yo’q qilish choralari ko’riladi. Kurash choralari: ayrim o’simliklarda paydo bo’lgan zarpechak u yopishgan o’simlik bilan birga yulib, ekin maydonidan uzoqlashtirilib yo’q qilinadi. Zarpechak yoppasiga paydo bo’lgan maydondagi o’simliklar tagidan o’rib olinadi, angiz poya esa gerbicidlar bilan dorilanadi. Respublikamiz sharoitida sabzavotlarda, mevali daraxtlarda uchraydigan zarpechak turlari quyidagilar. Dala zarpechagi ( Cuscuta sampestris ). Poyasi ipsimon, sariq - qizg’ishsariq rangda bo’lib, 0,8 mm yo’g’onlikda bo’ladi (5-rasm). Guli qisqa bandli. Oq, yashil-oq rangda bo’lib, to’pgullarda joylashadi. Urug’i tuproqda 3 yilgacha saqlanadi. Kartoshka, qand lavlagi, sabzi, tarvuz, beda, loviya, piyoz, g’o’za, kabi o’simliklarda va 200 ga yaqin begona o’tlarda parazitlik qiladi. Timyan zarpechagi ( Suscuta epithymum Murr. ) kanop, yo’ng’ichqa ekinlarida parazitlik qiladi. Urug’i va poyasi bilan ko’payadi va iyul ь , avgo’st oylarida urug’ xosil qiladi (6-rasm). Janub zarpechagi ( Suscuta austrais ). Kartoshka, qand lavlagi, sabzi, tarvuz, beda, loviya, piyoz, g’o’za kabi o’simliklarda va 200 ga yaqin begona o’tlarda parazitlik qiladi.

Xitoy chirmovug’i ( Suscuta chinensis Lam. ). Kanop, beda, sabzavod ekinlarida parazitlik qiladi. Bir yillik o’t. Gullari 3-7 tadan soyabonsimon to’pgulga yig’iladi. İyul-avgo’st oylarida gullab urug’ beradi. Asosan, kanop, jut, g’o’za, lavlagi, pomidor, qovunda va ayrim begona o’tlarda parazitlik qiladi. Zig’ir zarpechagi ( Suscuta epillinum Weiche. ) zig’irda va begona o’tlarda parazitlik qiladi. Poyasi ingichka, yashil sariq gullari o’troq, 10 tasi birlashib joylashadi (7-rasm). Urug’i va poyasi bilan ko’payadi va iyul ,avgo’st oylarida urug’ xosil qiladigan bir yillik o’simlik. Urug’i tuproqda bir yilda nobud bo’ladi. Bitta urug’dan xosil bo’lgan o’simlik 120 zig’irni zararlashi mumkin. İngichka poyali zarpechak ( Suscuta approxlmata Bab. ) bedada parazitlik qiladi. Yashil sariq gullarni poyada xosil qiladi. Urug’i va poyasi bilan ko’payadi va iyul, avgo’st oylarida urug’ xosil qiladi. Evropa zarpechagi ( Suscuta europaea L. ) .Tomaki, siren, smorodina kabi o’simliklarda , butalarda va yosh ko’chatlarda parazitlik qiladi. Zarpechakning zararini kamaytirish uchun proflaktik, agrotexnik va kimyoviy usullarni komples olib borishni talab qiladi. Ekinlar urug’ida uning urug’ini bo’lmasligiga erishish kerak. Ekinzorlardan, ariq bo’ylaridan kanal yoqalaridagi qoldiqlarini yo’q qilish kerak. Leman chirmovug’i yoki devpechaklar - C. lehmanniana Bge. Leman zarpechagi ( Suscuta lehmanniana )ning poyasi ipsimon, yo’g’onligi 2 mm gacha bo’lib, shoxlangan, qizg’ish rangda bo’ladi. guli binafsha, o’troq, gul bandi 3 mm gacha, shingil to’p gul hosil qiladi (8-rasm). Lemon zarpechagi mevasi – rezovor, bir yillik o’tsimon o’simliklarda, begona o’tlarda keng tarqalgan. Bir yillik o’simlik bo’lib, Chirmovuqdoshlar oilasiga mansub. Boshoqsimon to’pguli 8 sm gacha uzunlikda bo’lib, poyaning uchida xosil bo’ladi. Tugunchasi va ko’sakchasi tuxumsimon, kattaligi 5-6 mm, mevasi 3- 4 urug’li. Respublikamiz sharoitida iyun ь -sentyabr ь oylarida gullab urug’laydi. Ariq, kanal va daryo bo’ylarida, bog’ va tokzorlarda begona o’t sifatida uchrab parazit holda o’sadi.

Devpechaklar eng zararli begona o’tlardan biri hisoblanib ,karantin ob`ekt xisoblanadi. U madaniy o’simliklar shirasini so’rib, qishloq xo’jaligiga va bog’dorchilikka katta zarar keltiradi. Ayniqsa, Ko’pincha ariq bo’ylaridagi ko’p yillik daraxtlarni tut va mevali o’simliklarni zararlaydi. shmasi hamda mum kuyasi qurtlarining gemolimfasi bilan oziqlantiriladi. Murakkabguldoshlar oilasiga kiruvchi begona o’tlar. 1.Sassiq amerika kakrasi - Iva axillaris Pursh .Bu o’simlik Asteraceae – oilasiga mansub o’simlik bo’lib, poyasi tik o’suvchi, shoxlangan, uzunligi 1560 sm. Bargi mayda, 2,5 sm uzunlikda, tuk lar bilan qoplangan. Guli yashil sariq, bir jinsli o’simlik. Mevasi ponsimon, tuxumsimon shaklda. Bitta savatchada 2 ta urug’ xosil qiladi. Bu begona o’t Shimoliy va Markaziy Amerikada, Avstraliyada keng tarqalgan. Bu ildizpoyali, ko’p yillik begona o’t. Asosan ildizbachkilar yordamida tarqaladi. İldiz sistemasi 2 m chuqurlikkacha kirib boradi. Vegetaciyasini baxor faslida boshlaydi. İyul ь - sentyabar oylarida gullab, sentyabr- oktyabr oylarida meva xosil qiladi. Poyasi va bargi qo’lansa xid xosil qilganligi uchun xashak sifatida foydalanilmaydi. Begona o’tga qarshi kurashdagi karantin tadbirlar qatoriga: oziqa va em uchun rejalashtirilgan bug’doy donlarini ekspertizadan o’tkazish; begona o’t urug’lari aniqlangan taqdirda uni yahshilab karantin laboratoriyalarida tozalash va urug’lik uchun foydalanmaslik. Uch bo’lakli ambroziya- Ambrosia trifida L ., Asteraceae oilasiga mansub bir yillik o’simlik bo’lib tashqi ko’rinishidan shuvoqga o’xshaydi. Bu poyasi shoxlangan, tik o’suvchi, 3 m balandlikdagi o’simlik. İldizi o’q ildizli,yaxshi rivojlangan, 4 m uzunlikda bo’ladi (10-rasm). Barg bandlari yaxshi ifodalangan, pastki barglari yaprog’i chuqur qirqilgan, yuqori yaro’slardagi barglari uch bargli yoki butun, ovalsimon lancetsimon ko’rinishda, qisqa tuk bilan qoplangan, 5- 10 sm uzunlikda. Gullari ikki jinsli, 5 a`zoli, sariq rangdagi boshoqsimon to’pgullar savatchasimon to’pgullarda joylashib, novdaning uchida xosil bo’ladi. Onalik to’pgullari savatcha xosil qilib, barg qo’ltig’ida joylashadi. Urug’i teskarituxumsimon, uchlari ponasimon qisqarib

boradigan, sohta mevaning ichida 8- 15 mm uzunlikdagi 3,5- 6 mm uzunlikda xosil bo’ladi. O’simlik aprel oyida xosil bo’lib, uning gullashi va meva xosil qilishi iyun ь , iyul ь oylaridan boshlanib, urug’i avgo’st oylarida pishib etiladi . Bu begona o’tning kelib chiqish markazi Shimoliy Amerika xisoblansada, u Osiyo, Evropa, Markaziy, Janubiy Amerikada va Rossiyada uchraydi. Uch bo’lakli ambroziya urug’lari vositasida ko’payadi. Urug’lari shamol va urug’lik materiallari, suv vositasida daryo, ariqlar orqali tarqaladi. Barcha ekinzorlarni ifloslantirib katta zarar keltiradi, Bu begona o’tga qarshi karantin tadbirlari qatoriga urug’lik materiallarni qattiy nazorat qilish, almashlab ekish qoidalariga amal qilish, begona o’t tarqalgan dalalar ikkinchi yil shudgor qilib qoldirilishi kerak. Ekinzorlar gerbicidlar bilan ishlov berilishidan iborat.

Asosiy adabiyotlar: 1. O’simliklar karantining umumiy asoslari fanidan amaliy mashg’ulotlar. Us.ko’rsatma. ToshDAU, 2011. -48 b 2. Sheraliev A., Ulmasbaeva R. -Qishloq xo’jalik o’simliklari ekinlari karantini. (o’quv qo’llanma) «O’qituvchi» nashriyoti. Toshkent, 2007. -37 b 3. Xo’jaev Sh.T. O’simliklarni zararkunandalardan uyg’unlashgan himoya qilishning zamonaviy usul va vositalari. Toshkent, 2015 4. O’zbekiston Respublikasi xududini karantindagi zararkunandalari va begona o’tlardan muhofaza qilishga doir qonun xujjatlari. Toshkent, 1999.

O'xshashlar

O’zbekiston Respublikasi xududida uchramaydigan karantin begona o’tlar

Karantin begona o’tlarni ekspertizasi

O’zbekiston Respublikasining karantin begona o’tlar bilan zararlanish holati

Zaharli begona o’tlar

Strigalar