Qoqio'tdoshlar (muraккaвguldoshlar) oilasi - Botanika - Referatlar

Qoqio'tdoshlar (muraккaвguldoshlar) oilasi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

51 KB

Ko'chirib olish

Qoqio'tdoshlar (mura кк a в guldoshlar) oilasi В u oila gulli o'simliklar ichida eng kattasi hisoblanadi. U deyarli hamma qit'alarda va turli-tuman ekologik sharoitlarda o'sadigan 920 turkumga mansub 19 000 tumi o'z ichiga oladi. O'zbekistonda Ь u oilaga mansub 137 turkumga oid 597 tur o'simlik o'sadi. Qoqio'tdoshlarning ko'p turlari bir yillik va ko'p yillik o'tlar bo'lib, ularning juda kam qismini chala butalar tashkil etadi. Faqat tropik mintaqalarda unga oid buta, liana va daraxtlar o'sadi. В u oila vakillarining barglari oddiy, yonbargsiz, ildiz bo'g'zida to'planib yoki poyada asosan ketma-ket, ba'zan qarama-qarshi yoki halqa bo'lib joylashgan. Barg yaprog'i butun, ba'zan toq patsimon bo'lingan, shakli har xil. Gul lari to'pgulda joylashgan. Qoqio'tdoshlaming muhim belgisi to'pgullarining savatcha shaklida bo'lishidir. Savatcha sirtdan bir yoki bir necha qator turli shakldagi o'rama bargchalar bilan qoplangan, ichida mayda gullar o'rnashgan. Savatcha bir gulli уо ki ko'p gulli bo'lishi mumkin. Bunday to'pgul ko'zga bitta gulga o'xshab ko'rinadi. Haqiqatda esa bu bitta gul emas, ko'p gul dan, ba'zan esa bir necha х il guldan tashkil topgan to'p guldir. Savatchadagi gul o'rni yassi, bo'rtgan yoki cho'kkan bo'lishi mumkin. Shunga ko'ra to'pgulning shakli sharsimon, yarim sharsimon, tuxumsimon, konussimon yoki likobcha simon bo'ladi. Qoqio'tdoshlaming ko'pchiligida savatchalar o'z navbatida shingil, ro'vak, qalqon va boshcha kabi to'pgul larga o'mashib murakkab to'pgul hosil qiladi. Qoqio'tdoshlaming guli 4 halqali, ikki jinsli, bir qismi ayrim jinsli yoki butunlay jinssiz bo'ladi. Kosachabarg, toj barg va changchilari 5 tadan. Kosachasi har xil tuzilgan, juda qisqarib ketgan, yashil bargchali bo'lmaydi. Ba'zi v а kil а ri da kosachasi pardasimon, 5 tishli o'simta shaklida. А mm о ko'pchiligida tishchalari o'rnida oddiy yoki patsimon tuklar yoki qiltanoqlar hosil bo'ladi. Mazkur o'simtalar mevada qolib, urug'laming shamol vositasida tarqalishida xizmat qi luvchi

uchmalarga yoki k о kil а rg а aylanadi. Gultoji tutash tojbargli, to'g'ri уо ki qiyshiq, ko'pincha ikkala xil tojli gullar bir to'pgulda joylashadi. Qoqio'tdoshlar gulining umumiy formulasi quyidagicha: K O G (5) Ch (5) U (2) . Mevasi shamol yoki hayvonlar yordamida tarqalishga mos lashgan bir u r u g'li donchadir. Mingyaproq bo'yimodaron (boshog'riqo't)ni ko'pchilik taniydi. U bo'yimodaron turkumiga mansub, o'rmalovchi il dizpoyali ko ' р yillik о 'tdir. Tog' yonbag'irlarida va etaklarida, soylarda, yo'l yoqala rida o'sadi. Poyasi bir nechta. Barglari 3 k а rr а patsimon qir qilgan, bo'laklari juda ingichka ipsimon. Ildiz bo'g'izidagi va gulsiz poyasidagi barglari uzun bandli, gulli poyadagilari esa o'troq. U iyundan boshlab gullaydi. To'pguli savatcha, lekin ular o'z naybatida ро ya uchidagi qalqonga o'mashib, murakkab to'pgul hosil qiladi. Savatcha lari mayda. O'rama bargchalari bir necha qator o'rnashgan, chetlari hoshiyali, mayda. Mingyaproq bo'yimodaron gulining tuzilishi bilan tani shish uchun, to'pguldan bir dona savatchani о lib lupa ostiga qo'yib ko'riladi. Savatchaning chetidagi gullar soxta tilsimon gullar bo‘lib, soni 4-5 ta, rangi ос h sariq, ос h qizil yoki qip-qizil. Savatcha o'rtasidagi g u llar sariq, ikki jinsli, n ау simon. Soxta tilsimon g u l naysimon g u lga qaraganda ancha yirik. Gulining o'ziga xos hidi bor. U hasharotlar yordamida changlanadi. Oldingi ochilgan g u llardan iyulda m е va hosil bo'ladi. Bo'yimodaronning meyasi bir u r u g'li doncha. Mingyaproq bo'yimodaron dorivor o'simlik. Uning bargi, to'pguli va gullayotgan poyasining uchidan tayyorlangan damlama va suyuq ekstraktlar ilmiy tibbiyotda oshqozon ichak kasalliklarini davolashda hamda ichki va sirtqi qon ketishlami to'xtatishda ishlatiladi. O'zbekistonda bo'yimodaron t u rk u miga oid 5 ta t u r o'sim lik o'sadi. Bularning hammasi ham dorivor o'simliklar hisoblanadi. Shuvoq turkumiga mansub o'simliklar chorvachilikda o'ziga xos o'rinni egallaydi. O'zbekistonda shuvoqning 39 turi uchraydi. Bular bir yil lik hamda ko'p yillik o'tlar va chala butalardir. Barglari od diy, u chga bo'lingan yoki patsimon bo'lingan. Barg bo'laklari ingichka - ipsimon. В u turkum vakillari orasida tog' larda, adirlarda,

cho'llarda, to'qaylarda o'sadigan va hatto begona o'tlar qatori yo'l yoqalarida, ariq bo'ylarida, mar zalarda o'sadigan turlar ham bor. Oq shuyoq (oq jusan), Т uron shuvog'i (qora jusan), уо v shan shuvoq kabi turlari Mirzacho'l, Malikcho'l O'rta cho'l. Qarshi cho'li, Konimex cho'li va Qizilqum kabi qorako'lchili yaylovlarida (o'tloqlarida) poyonsiz shuvoq zorlarni hosil qil а di va bu o'tloqlarning asosiy oziqbop o'simliklaridan hisoblanadi. Shuvoqning bu turlari chala butalar bo'lib, poyasining pastki qismi yag'ochlanadi va bu qismda qishloychi kurtaklar saqlanib qoladi. Saqlangan qishloychi kurtaklar martning boshlarida uyg'onadi Va iliq, sernam sharoitda cho'ldagi boshqa o'tlar bilan bir qatorda tez o'sadi. Yozning boshlaridayoq cho'ldagi efemer va boshqa ko'pchilik o'tlar quriydi, lekin shuyoqlar faqat o'sishdan nisbatan to'xtaydi. Yozning quruq yajazirama kunlarida shu yoqda «yozgi tinim» dayri boshlanadi. Bunda organizmdagi hayotiy jarayonlar juda susayadi. Barglarining Ыг qismi to'kiladi, qolganlari so'linqirab qoladi. В u ularning cho'lning issiq va quruq, suysiz sharoitida yashashga moslanishidir. Kuz kelgach, cho'lda kechasi ancha salqin bo'ladi, shudring tu shadi, ba'zan yomg'ir yog'adi, namdan bahramand bo'lgan shuvoq yan а o'sa boshlaydi, yangi barglar chiqaradi, n о vdalari uzayadi. Sentabrning ikkinchi yarmida gullaydi. Shu yoq sayatchalari ro'yak xilidagi to'pgulga o'rnashgan. Sayat chalarining har birida 5-7 faqat ikki jinsli tilsimon gul bo'ladi. Meyasi oktabrning oxiri yoki noyabrning boshida pishadi va to'kiladi. Cho'l o'tloqlaridagi shuvoqlar qorako'l qo'ylari va tuya larning kuzgi hamda qishki asosiy ozig'idir. Cho'lda qishloy, ko'pincha shuyog'i ko'p o'tloqlardao'tkaziladi. ShuY6qlarni o'rib qish uchun hashak g'amlanadi. Shuyoqlar faqat qimmatli em-xashak o'simligigina bo'lib qolmay, balki bebaho shifobaxsh o'simlik hamdir. Bunga misol qilib, Ermon shuyog'ini ko'rsatsa bo'ladi. Uning bar gi, poyasi va to'pgulidan tayyorlangan dorilar ilmiy tabobatda kasalliklarni dayolashda ishlatiladi. Bahorning ilk darakchilaridan bo'lgan qoqi yoki тота qaymoqni kim bilmaydi deysiz? Ular ilmiy kitoblarda dori vor qoqi deb ataladi, chunki qoqi va m о m а - qaymoqlar ildizi va bargidan tayyorlangan dorilar kasallik larni dayolashda

ishlatiladi. Doriyor qoqio't turkumiga ko'ra ko'p yillik o'tdir. Uni уо halardagi o'simlik o'sa oladigan har qanday yerda u chratish m u mkin. Doriyor qoqining poyasi juda kalta bo'lganligi uchun patsimon qirqilgan to'pbarglari xuddi ildizning o'zi dan chiqqanday tuyuladi. Barglar orasidan chiqqan uzun gulbandlarning har biri uchida bittadan о ' гата Va oltin rang li gullar yig'indisidan tashkil topgan sayatcha - to'pgulda o'rnashadi. Sayatchasidagi hamma gullar ikki jinsli, tilsimon gullardir. O'zbekistonda qoqi turkumiga mansub 26 tur o'simlik o'sadi: Qoqilarning meyasi doncha. Donchaning uchida sha molda uchishga moslashgan popukchasi Ь or. Doriyor qoqini uzganingizda undan oq sutga o'xshash shira ajraladi. Biroz vaqt o'tgandan so'ng u nga barmog'ingizni te gizsangiz cho'zilib chiqadi. В u esa u nda ka u ch u k (rezina) borligini ko'rsatadi. Yozning o'rtasidan boshlab vohalardagi ekinlar orasi d а , yo'l yoqalari va ariqlar bo'yida zangori sachratqi gullay di. U sachratqi turkumining O'zbekistonda o'sa digan yagona turi hisoblanadi. Sachratqining sayatchasidagi hamma gullar zangori rangli, ikki jinsli, tilsimon bo'ladi. Sachratqi doriyor o'simlik. Uning ildizi va barglari hamda gullayotgan poyasidan"tayyorlangan dorilar oshqozon-ichak kasalliklarini dayolashda ishlatiladi. Qoqio'tdoshlar orasida ekinzorlardan yo'qotish qiyin bo'lgan ashaddiy begona o'tlar ham bor. Bular qatoriga bo'ztikan (O'zbekistonda 5 ta turi bor), qo'ytikan (O'zbekistonda 2 ta turi bor) va paxta tikan (O'zbekistonda 9 turi bor) kabi turkumlaming vakillari kiradi. Qoqio'tdoshlarga mansub madaniy o'simliklardan biri тоу li kungaboqardir. Uning to'pguli l шп chiqqandan toki botgunga qadar quyoshga qarab buriladi, shuning uchun ham u kungaboqar nomini olgan. Dorivor turlari orasida tabiiy xolda uchraydigan va madaniy sharoitda ko'plab, ekiladigan moychechak turkumining vakillari ham bor. Gulzorlarda to qish tush guncha, с haman bo'lib, ochilib turadigan qashqar gul, xrizantema, qo'qon gul, kartoshkagul va dastar gullar ham qoqio'tdoshlarga mansub

madaniy-manzarali о ' simliklardan hisoblanadi. Yovvoyi holda o'sadigan qoqio'tdoshlarga bo'tako'z, qarg'ako'z kabi turkumlar - ning vakillari misol bo'ladi.

O'xshashlar

Qovoqdoshlar oilasi

Bug'doydoshlar (boshoqdoshlar) (roaseaye) (gramineae) oilasi

Ra’nokabilar kichik ajdodi

Dilleniyakabilar kichik ajdodi

Gamamelidkabilar kichik ajdodi