Poya morfologiyasi. O`t o`simliklarning poyasining anatomik tuzilishi. Daraxtsimon o`simliklar poyasining - Botanika - Referatlar

Poya morfologiyasi. O`t o`simliklarning poyasining anatomik tuzilishi. Daraxtsimon o`simliklar poyasining

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

67.5 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Reja: 1. Novda va uning qismlari. 2. Poyaning yo`nalishi bo`yicha turlari. 3. Poyaning shoxlanishi. 4. Poyaning shakllari. 5. Qiyofasini o`zgartirgan poyalar yoki poya metamorfozi. 6. O`t o`simliklar, daraxtsimon o`simliklar poyasining anatomik tuzilishi 7. Bir pallali o`simliklar poyasining tuzilishi. 8. Bir pallali o`simliklarning o`tkazuvchi to`qima bog`lamlari. 9. Ikki pallali o`simliklar poyasining ichki tuzilishi. 10. Ikkilamchi qoplovchi to`qima periderma va uning tuzilishi. 11. Ko`p yillik yog`ochli o`simliklarning poyasining ichki tuzilishi 12. Daraxtsimon o`simliklarda yillik xalqaning paydo bo`lishi

www.arxiv.uz Poya o`simliklarning asosiy vegetativ organi bo`lib, birinchi marotaba urug` embrionidan, so`ngra kurtakdan o`sib chiqadi. Poyaning uchida hamma vaqt bosh kurtak (verxushechnaya pochka) bo`ladi. Ba`zan kurtaklar ildiz va barglardan xosil bo`ladi Poyaning o`sish konusi. 1-ustki kurtakning tashqi qobig`i. 2-ustki kurtakdagi boshlang`ich barg. 3-poya uchining mikroskopda ko`rinishi Yon novdalar yon kurtaklardan o`sib chiqadi (pazushnaya pochka). Qalamchalardan kurtaklar xosil bo`ladi. Bunday kurtak qo`shimcha kurtaklar - ( pridatochnaya pochka) deyiladi. qo`shimcha kurtaklarning hosil bo`lishiga asosan qalamcha yoki parxish qilib ko`paytiriladi. Parxish-otvodka. Kurtaklar 2 xil bo`ladi. 1. vegetativ kurtak 2. generativ kurtak. Vegetativ kurtakdan novda va barg xosil bo`ladi. Generativ kurtakdan esa gullar ochiladi. Generativ kurtaklarning bandi qisqa o`zi yirik bo`ladi. Kurtaklarning tashqi tomonida qobiqqa o`xshash qalin qattiq barglari bo`ladi. Novdaning tuzilishi: 1-kurtaklar, 2-bo`g`im oralig`i, 3-bo`g`imlar. Terak kurtagining uzunasiga kesimi. 1- boshlang`ich novda, 2-boshlang`ich barg, 3-qobiq. Bu barglar kurtaklarning sovuqdan chirishiga yo`l qo`ymaydi. Daraxtlar odatda kuzda kurtaklana boshlaydi. Baxorda o`simliklar oldin barg chiqaradi, so`ng gullaydi. Ba`zi o`simliklar esa teskarisi. M: o`rik, yong`oq. Poya o`simlikning shox -shabbalarini ko`tarib turadi. Yerdan olingan tuz va mineral moddalarning barglarga beradi. Buni chiqish oqimi deyiladi. Barglar fotosintez protsessi orqali hosil bo`lgan moddalar poya orqali ildizga tushadi, buni tushish oqimi deyiladi. Poya yordamida o`simliklar vegetativ ravishda ko`payadi. Vegetativ ko`payishga qalamcha, parxish kiradi. Poya o`zining uchki qismi bilan yuqoriga qarab o`sadi. Bir pallalik o`simliklarning poyasi bo`g`inlari bilan ham o`sadi.

www.arxiv.uz (bug`doy, qamish, jo`xori).Chunki bularning bo`g`inlarida meristema bor. Bunday o`sishga inter-kolyar o`sish deyiladi. O`simliklarning poyasi o`tli yeg`ochlangan bo`ladi. O`tli o`simliklar bir yillik, 2 yillik yeki ko`p yillik bo`lishi mumkin. 1 yillik o`simliklar bir vegetatsion davrda ya`ni shu yilning o`zida urug`dan o`sib chiqib shu yilning o`zida urug` bo`ladi. M: qovun, tarvuz, jo`xori: 2 yillik o`simliklar bir yillik urug`dan o`sib chiqib, ikkinchi yili urug` beradi. M:sabzi, lavlagi. Ko`p yillik o`simliklar bir necha yillar yashab xar yili urug` berishi mumkin. M:ajriq, beda, g`umay, kartoshka, piyoz. Odatda bir yillik o`tli o`simliklar belgi bilan, ikki yillik bo`lsa , ko`p yillik h belgi qo`yiladi. Daraxt va butalar h belgi qo`yiladi. Daraxt va butalarning poyasi yeg`ochlangan bo`ladi. Daraxtlarning butalardan farqi daraxtlarda ildizdan bitta asosiy poya o`sib chiqadi, bu asosiy poya shoxlanib, o`sib turadi. Butalarda ildizdan bir nechta poya o`sib chiqadi, ularning bo`yi daraxtlardan past bo`ladi. M: na`matak, saksavul, anor. Daraxtlarning bo`yi baland bo`lib, bir necha yil yashaydi, masalan: chinorning bo`yi 30 m, oqterakning bo`yi-40m, qarag`ay bo`yi 50m, mamont daraxti 140m, evkalip daraxtining bo`yi 150m, xurmo daraxtini buyi 300m. Tropik mamlakatda o`suvchi lianalarning bo`yi 500 m bo`ladi, yashash mudati: qarag`ay 500 y, oqterak 600y,olcha-1200y. Kashtan daraxti 2000y, savri daraxti-3000y, mamunt daraxti 5000y. Ba`zi o`tli o`simliklar poyasi juda qisqa (bir necha sm) bo`ladi. M: qoqio`t poyasi. O`tli o`simliklarning poyasi silindrsimon,uch qirrali (kartoshka, kiyik o`t); 4 qirrali (yalpiz, rayxon); ko`p qirrali (nasha, valeriana). Poya o`zakli yoki o`zaksiz (ichi) bo`lishi mumkin. M: Falladoshlar oilasiga, kovaksimonlar oilasiga va soyabon gullilar oilasiga kiruvchi o`simliklarning poyasida o`zak bo`lmaydi. Poya yer ustida tikka o`sadi. Shuning bilan bir qatorda poya yotib o`sadi. (tarvuz, qovun). Ba`zi poyalar osilib o`sadi (mosh, loviya). Ba`zi poyalar chirmashib o`sadi. (pechak). Poya 4 xil yo`lda shoxlanib o`sadi. 1. Monopodial shoxlanish 2.Simpodial shoxlanish 3.Dixotomik shoxlanish 4.Soxta dixatomik.

www.arxiv.uz Poyalarning shoxlanishi. Monopodial. shoxlanganda bosh kurtak o`sishdan to`xtamaydi. Yon kurtakdan o`sib chiqqan novdalar aso-siy poyaga yeta olmaydi. M: terak, qarag`ay, qayrag`och kiradi. Simpodial . tipda shoxlanganda bosh kurtak o`sish-dan to`xtaganda yon kurtaklarning biri o`sishni davom ettiradi. U ham o`sishidan to`xtagach boshqasi o`sishda davom etadi. (olma, o`rik, nok, kartoshka, pomidor). Fo`za monopodial va simpodial shoxlangan bo`ladi.(chekanka qilinmasa-monopodial, qilinsa- simpodial). Dixotomik. shoxlanish-ko`pincha tuban o`simliklarda bo`ladi. Bu shoxlanishda o`simlik tanasining o`sish nuqtasi hujayralari bo`linib 2 ta bir - biriga teng bo`lgan yangi novda hosil qiladi. Bu yangi novdalar ham o`z navbatida 1 xilda bo`linib o`sadi. Soxta dixotomik . shoxlanish - Bunda uchki kurtak gullash bilan tugallanadi yoki qurib tushib ketadi. O`rnida iz qoladi. uning ostida qarama-qarshi joylashgan 2 ta kurtak 1 vaqtda o`sib ayri hosil qiladi. Bu yangi novdalar ham yana shunday shoxlanadi. M: siren,soxta kashtan. Ba`zi o`simliklarning poyasi qiyofasini o`zgartirib turli vazifani bajaradi. M: poya tikanga aylanadi ya`ni bunda novdalar o`sishdan to`xtab xujayra po`sti yog`ochlanib tikanga aylangan bo`ladi.Tikanga aylangan poya o`simlikni himoya qiladi. M: akatsiya tikani, jiydaning tikani, gledichiya daraxtining tikani. Ba`zi o`simliklarda novdaning bir qismi yaxshi taraqqiy etmasdan ingichka bo`lib gajakka aylangan bo`ladi. Gajakka aylangan poya o`simliklarning biror narsaga osilib o`sishiga imkoniyat tug`diradi. M: tokning poyasi. Ba`zi o`simliklarning poyasi barg vazifasini ham bajaradi. Shuningdek poyada suv zapaslari va oziqli moddalar to`planadi. M: kaktus, semiz o`t. Ko`p yillik o`tli o`simliklarni poyasi yer ostida ham bo`ladi. Ba`zilariniki esa, yer ustida ham, yer ostida ham bo`ladi. Yer ostidagi poyaga ildiz poya kiradi.(kornevishe) Ildiz poyaga misol qilib gulsapsar, sariq g`umay, beda va boshqalar. Ildizpoya yotiq va tik o`sadi, ajriq, g`umay, gulsapsarda ildizpoya yotib o`sadi. Idizpoyanining ildizdan farqi shundan

www.arxiv.uz iboratki ildizpoyada qin va tuklar bo`lmaydi. Ildizpoyani qiyofasini o`zgartirgan poya deymiz.Chunki bundan barg qoldiqlari va kurtaklar bor. Ildizpoyada oziqli moddalar to`planadi. va uning yordamida o`simliklar vegetativ urchiydi ko`payadi. TUGANAK POYA (klubni) Kartoshka tugunagi. Bu poyaga kartoshka tugunagini misol qilib olishimiz mumkin. Kartoshka tugunagi xam qiyofasini o`zgartirgan poya xisoblanadi.Chunki kartoshka tugunagi birinchidan poyadan hosil bo`ladi, ikkinchidan unda kurtaklar bor.Kurtaklar kartoshkaning ko`ziga joylashgan bo`ladi. Kartoshka yordamida o`simlik vegetativ ko`payadi. Kartoshka tugunagida zapas oziq modda-kraxmal to`planadi. Piyoz boshi (lukovitsa). Bunga lolaning piyozi, chuchmoma, boychechak, piyoz, chesnok va boshqalar kiradi. Piyoz bosh ham qiyofasini o`zgartirib poyaga kiradi. Piyoz boshining pastki tomonida kichkina o`zak bor. Bu o`zak poyasidan yuqoriga qarab barglar pastga qarab sochma ildiz o`sib chiqadi. Osh piyozining kesib ko`rsatilgani. 1-tubi, 2-3-kurtaklari, 4-sersuv qobiqlari, 5-quruq qobiqlari. Shaklini o`zgartirgan yer usti va yer osti poyalari. A-oddiy novda, Б-kaktusdagi go`shdor poya, B-ildizpoya, Г-piyoz boshi, Д- filloklodiya, З-akatsiya tikani, Ж-tok jingalagi, И-yashil novda, Е-kartoshka tugunagi. Turli shakldagi poyalar(tanalar): 1-adeneum darxti, 2-tik o`sadigan poya(Oltoy trolliusi), 3-chirmashib o`sadigan poya(qo`ypechak), 4-baobab daraxti, 5-o`rmalab o`sadigan poya. Poyaning anatomiyasi. Poyaning anatomiyasi 3 xil bo`ladi. 1. Bir pallali o`simliklarning poyasini anatomiyasi 2. O`tli ikki pallali o`simliklar poyasining anatomiyasi 3. Yofochli o`simliklar poyasining anatomiyasi Bir pallali o`simliklarning poyasi birlamchi tuzilishda bo`ladi.

www.arxiv.uz Poya tashqi tomondan epidermis bilan qoplangan. Epidermis faqat 1 (qavat) qator xujayralardan iborat. Epidermisda ustitsalar bor. Ustitsalar bargdagiga qaraganda kamroq uchraydi. Epidermisdan xar xil tuklar bir hujayrali tuklar, ko`p hujayrali tuklar, bezli tuklar va boshqalar o`sib chiqadi. Poya ko`ndalang qismida epidermisning ichkarisi (tagi) da birlamchi po`stloqning tirik parenximalari joylashgan. Ba`zan epidermis tagida mexanik to`qima-sklerenxima joylashadi .Mas: jo`xori poyasida. Skleren-xima ma`lum joyda yoki doira bo`yicha bir necha qator joylashgan bo`ladi. Po`stloqning tirik hujayralarida xlorofil donachalari bo`lib, u yerda fotosintez protsessi bo`lib turadi. Fotosintez protsessida organik moddalar tayyorlanadi. Po`stloqning ichki qavatini endoderma deb ataladi. Ba`zan endoderma o`rnida kraxmalga boy bo`lgan xujayralar uchraydi. Poyaning markaziy silindr qismi tug`diruvchi to`qima Peretsikldan boshlanadi. Peretsikl poyada bir necha xujayralardan iborat. Peretsikl ichkarida, ya`ni poyaning markaziy qismida o`tkazuvchi to`qima bog`lamlari asosiy to`qimalarda tartibsiz tarqoq xolda joylashgan. Bir pallali o`simliklarda o`tkazuvchi to`qima bog`lami yopiq, ya`ni floema bilan ksilema o`rtasida kambiy bo`lmaydi. O`tkazuvchi to`qima bog`lami kolloterial tipda tuzilgan. Ya`ni floema ksilemaning bir tomoniga o`rnashgan. Poyaning markaziy qismidagi o`tkazuvchi to`qima bog`lamlari yirik va katta, chet tomondagilari esa, maydaroq bo`ladi. Lekin o`tkazuvchi to`qima bog`lamlari poyaning chetroq qismida ko`proq bo`ladi. Sababi shuki o`tkazuvchi to`qima bog`lamlari bargdan poyaga o`tib turadi. Bir pallali o`simliklar poyasining markazida o`zak bo`lmaydi. (bug`doy, poyasining ichi kovak bo`ladi), (makkajo`xori poyasining ichi esa g`ovak bo`ladi). Makkajo`xori poyasining tuzilishi. 1-epiderma, 2-sklerenxima, 3-ksilema, 4-floema, 5-o`tkazuvchi bog`lam. O`tli ikki pallali o`simlik ham tashqi tomonidan epidermis bilan qoplangan. Poya ko`ndalang kesimida epidermis tagida birlamchi po`stloq joylashgan. Birlamchi po`stloqda 2 xil mexanik to`qimalarni uchra-tish mumkin: 1.Kollenxima. 2.Sklerenxima.

www.arxiv.uz Kollenxima 2 xil bo`ladi: Burchakli va plastinkali. Kollenxima tirik hujayralardan iborat bo`lib, unda fotosintez protsesslar bo`lib turadi. Poyada ko`proq burchakli kollenxima uchraydi. Bunday xujayralarning faqat 4 ta burchagi yog`ochlangan bo`ladi. Sklerenxima hujayralari hamma tomonidan yog`ochlangan, ya`ni o`lik bo`ladi. Sklerenxima poyaga qattiqlik beradi. Kollenxima esa 2 xil vazifani bajarib turadi. Poyaga elastiklik berish va oziq moddalarni tayyorlash va to`plash. O`tkazuvchi to`qima bog`lamlari poyaning markaziy silindrida,ya`ni asosiy to`qimalarida doira bo`yicha, odatda bir qator, ba`zan ikki qator joylashgan. O`tli 2 pallali o`simliklarning o`tkazuvchi to`qima bog`lamlari ochiq. (floema bilan ksilema o`rtasida kambiy bor) hamda kolloteral (ksilemaning bir tomoniga floema joylashgan) yoki bikolloterial (ksilemaning har 2 tomoniga floema joylashgan) tipda tuzilgan. Oshqovoq poyasidagi o`tkazuvchi to`qima, bog`lam-lari bikolloterial tipda tuzilgan. O`tkazuvchi to`qima bog`larining orasida oraliq kambiydan yangi o`tkazuvchi to`qima bog`lamlari hosil bo`lib turadi. Bu yangi hosil bo`lgan o`tkazuvchi to`qima bog`lamlari birinchi hosil bo`lgan bog`lamlarga nisbatan kichikroq bo`ladi. To`plam oralig`idagi kambiy oldingi bog`lamlardagi kambiylar bilan qo`shilib, kambiy xalqasini tashkil etadi. Ksilema kambiy xalqasining ichki tomonidan, floema esa, tashqi tomoniga joylashadi. Poyaning markazida odatda o`zak bo`ladi. Labsimongullilar oilasiga, soyabon gullilar oilasiga kiruvchi o`simliklar poyasining o`zagi tez fursatda nobud bo`lib, poyaning ichi kovak bo`lib qoladi. (shalfey, yalpiz, sabzi, ukrop, tmin,). O`zakning chetki hujayralari tirik saqlanib qoladi. Markazdagi hujayralarning po`sti yog`ochlanadi, ya`ni o`lik bo`ladi. Kirkazon poyasining ichki tuzilishi. А-prokambiyning hosil bo`lishi, Б-kambiyning hosil bo`lishi, В-to`qimalari shakllangan poya: 1-prokambiy, 2-epiderma, 3-kollonxima, 4-po`stloq parenximasi, 5-epiderma(3-5 birlamchi po`stloq), 6-sklerenxima, 7-floema, 8- ksilema, 9-kambiy(7-9-ochiq kolleterial bog`lam), 10-bog`lamlararo kambiy, 11- o`zak nurlari, 12-o`zak parenximasi (6-12-markaziy silindr).

www.arxiv.uz Yog`ochlik o`simliklarning poyasi yosh davrida epidermis bilan, keyinchalik ikkilamchi qoplog`ich to`qima-periderma bilan o`ralib oladi. Peridermani probka kambiyasi, ya`ni-fellogen ishlab chiqaradi. Fellogen o`zidan yuqoriga fellemani,ichkariga fellodermani ishlab chiqaradi. Fellogenning o`zi epidermisdan yoki po`stloqning tirik xujayralaridan xosil bo`ladi. Probka bilan qoplangan qavat o`zidan suv va havoni o`tkazmaydi. Probka bilan qoplangan poyalarda chechevichkalar bo`ladi. O`simlik chechevichka orqali nafas oladi hamda ortiqcha suvlarni bug`latib turadi. Peridermaning ichkarisida birlamchi po`stloqning hujayralari joylashgan. Ularda oziq moddalar to`playdi. Ba`zan bu hujayralarda kristallar ham uchraydi. Mas: lipaning poyasida ko`rish mumkin. Lipa poyasining ichki tuzilishi. А-prokambyinnig hosil bo`lishi, Б- kambiyning hosil bo`lishi, В-to`qimalari shakillangan poya: 1-prokambiy, 2- epiderma qoldiqlari, 3-probka, 4-kollenxima, 5-po`stloq parenximasi, 6- endoderma(4-6-birlamchi po`stloq), 7-peretsiklik zona, 8-birlamchi floema, 9- floema tolasi, 10-ikkilamchi floema, 11-o`zak nurlari(ikkilamchi po`stloq), 12- kambiy, 13-kuzg`i yog`ochlik, 14-bahorgi yog`ochlik(13-14-yillik xalqa), 15- ikkilamchi yog`ochlik, 16- birlamchi yog`ochlik(15-16-yog`ochlik), 17- peremedulyar zona, 18-asosiy parenxema(17-18-o`zak, 7-18-markaziy silindr). Ba`zi bir o`simliklarning po`stlog`ida smola yo`llari yoki efir moylari ishlab chiqaruvchi bezli hujayralar joylashgan bo`ladi. Poyaning markaziy silindri peretsikldan boshlanadi. Peretsikldan ichkarida, ya`ni ikkilamchi po`stloqda floema joylashgan. Poyaning yog`ochlik qismi ksilema va o`zakdan iborat. Ksilema bilan floema o`rtasida kambiy bo`linib ko`payib turadi. Kambiy hujayralari faqat qishda bo`linishdan to`xtaydi. Kambiy o`zidan yuqoriga floema elementlarini ichkari tomonga esa, ksilema elementlarini ishlab chiqaradi. Floemaga nisbatan ksilema qismi bir-necha martaba oshiq ishlab chiqariladi. Shuning uchun ham poyaning po`stloq qismiga nisbatan yog`ochlik qismi qalin bo`ladi. Daraxtlarning yog`ochlik qismiga qarab, yoshini aytish mumkin. Kambiyning bahorda ishlab chiqargan suv naylari yirik, yupqa po`stlik, ksilema elementlari siyrak joylashgan bo`ladi. Kambiyning kuzda ishlab chiqargan suv

www.arxiv.uz naylari mayda, qalin po`stlik, ksilema elementlari zich joylashgan bo`ladi. Natijada bahor bilan kuz o`rtasida yillik chegara xalqa xosil bo`ladi. Bu xalqalarni yillik xalqa deyishadi. Yillik xalqalarning soniga qarab, o`simliklarning yoshi aytiladi. Daraxtning yillik xalqalari. O`zakdan po`stloqqa qarab o`zak nur hujayralari joylashgan bo`ladi. O`zak nur hujayralari po`stloqqa suv va mineral moddalarni, po`sloqdan markazga esa organik moddalarni o`tkazadi. Daraxtlarning yog`ochlik qismi markaziy tomoni "Yadro" bo`lib hisoblanadi. Markazda bo`lgan suv naylarining teshiklari berkiladi. Suv naylari hamda ksilemaning parenxim xujayralarining po`sti oshlovchi moddalar, smola yoki boshqa organik moddalar bilan sug`oriladi. Shuning uchun daraxtning poyasi juda mustaxkam bo`ladi. Shuning uchun ham paxtaning poyasi duradgorlikda ishlatiladi. Daraxtlarda "Yadro" 14-20 yilda tuziladi. Mas:qarag`ayda "yadro" 30 yilda tuziladi. Yadroning qattiqligi o`simlikning yoshiga bog`liq emas,ob-havoga, tuproqqa bog`liq. "Yadro" tuzilgandan so`ng ksilemaning "Yadro" atrofidagi yosh qismi o`tkazuvchanlik vazifasini bajarib turadi.

www.arxiv.uz Adabiyotlar : 1. V.A.Burigin.F.X.Jongurazov, J.K..Saidov. va boshqalar. Botanika va o`simliklar fizologiyasi.T, "O`qituvchi" 1972 yil. 2. Kursanov., N.A.Komaranitskiy .V.F.Razdorskiy va boshqalar. Botanika I, II tom.T. «O`qituvchi» 1972y. 3. F.Kamilova., Jongurazov., Botanikadan amaliy mashg`ulot-lar. T. "Mehnat" ,1986 yil. 4. I.Xamdamov., I.Shukurullayev.,YE.Tarasova.,YU.Qurbonov., A.Umirzoqov.Botanika,asoslari.T., «Mehnat» 1990 yil. 5. V.G.Xrjanovskiy.Kurs obshey botaniki.Chast I,II.M. "Visshaya shkola "1982 god. 6. G.P.Yakovlev., V.A.Chelombitko.Botanika.M.Iz-vo "Visshaya shkola" 1990 god. 7. Xolida Mirfayoz qizi. Mahkamova.Botanika. T."O`qituvchi 1995 yil. 8. www.ziyonet.uz

O'xshashlar

Poya morfologiyasi. O‘t o‘simliklarning poyasining anatomik tuzilishi. Daraxtsimon o‘simliklar poyasining anatomik tuzilishi va eniga

POYA MORFOLOGIYASI. O‘T O‘SIMLIKLARNING POYASI-NING ANATOMIK TUZILISHI. DARAXTSIMON O‘SIM-LIKLAR POYASINING ANATOMIK

O`zbekistondagi dorivor o`simliklar

Asalshirali o`simliklar

Arxegonial o`simliкlar yo`sinlar,