Plauntoifalar bo`limi - lycopodiophyta - Botanika - Referatlar

Plauntoifalar bo`limi - lycopodiophyta

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

42.5 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Reja : 1. Plaunlarning tuzilishi tarqalishi va ekologiyasi. 2. Bo`limning tasnifoti va ularning asosiy vakillari. 3. Plaunlarni kelib chiqishi. 4. Ahamiyati.

www.arxiv.uz 1. Bu bo`limga mansub o`simliklarning rivojlanish davri Poleozoy erasining toshko`mir davriga to`g`ri keladi. Hozirgi vaqtda ularning turlar soni keskin kamayib 1000 ga yaqin turi uchraydi. Shuningdek ular o`simliklar qoplamining hosil qilishdagi ishtiroki kam. Ular faqat doim yashil ko`p yillik o`simliklardir. Daraxtsimonlari bizning davrimizgacha etib kelgan emas. Plaunlarning tanasi poya, barg va ildizga ajralgan. Poyasi dixotomik ravishda shoxlangan. Barglari mayda bigizsimon bo`lib, poyada ketma-ket ba`zi hollarda qarama-qarshi, xalkasimon bo`lib joylashgan. Bularni hayotiy rivojlanish davrida sporofit nasl, gametofit naslga nisbatan ustunlik qiladi. Sporangiyalari poya uchida hosil bo`lgan barglarning barg qo`ltiqlarida yoki bargning pastki yuza tomonida hosil bo`ladi. Ularni spora hosil qiluvchi barglar yoki sporofillar deb ataladi. Sporalarini shakli teng yoki har-xil bo`ladi. Gametofitlari 20 mm gacha borib, tuproq yuzasida, tuproqqa botgan holda ba`zan tuproq ostida soprofit (zamburuglar bilan) hayot kechiradi. Gametofitning to`la rivojlanib, undan embrion hosil bo`lishi uchun 12-15 yil sarflanadi. Gametofitlari bir uyli ayrim jinsli yoki ikki uyli bir jinslidir. Jinsiy a`zolari anteridiy va arxegoniylar hisoblanadi. Anteriyda hosil bo`lgan spermatazoidlar ikki yoki ko`p xivchinli. Uning tuxum xujayra bilan qo`shilishidan yangi individ ya`ni sporofit shakllanadi. Bu bo`lim sporalarini tuzilishiga ko`ra 2-ta sinfga bo`linadi: 1. Plaunsimonlar sinfi - Lycopodiopsida 2. Polushniksimonlar sinfi – Isoetopsida 1. Plaunsimonlar sinfi. Bu sinfga mansub o`simliklarning hammasi o`tsimon bo`lib, ularni rivojlangan va keng tarqalgan davri Devonga to`g`ri keladi. Ularning qoldiqlari toshko`mir konlarini hosil qilishda muhim ahamiyatga ega. Sinfning o`ziga xos hususiyatlaridan biri, bu teng sporalilikdir. Gametofit ikki jinsli bo`lib tuproq ostida rivojlanadi. Sinf quyidagi qabilalarga bo`linadi : 1. Asteroksilonnamalar qabilasi – Asteroxylonales. Bular plaunlar orasida eng qadimgi va soddasi hisoblanadi. Asteroksilonlar dastlab riniyatoifalar bo`limiga taalluqli deb qarab kelingan. Ammo ularni mayda bigizsimon barglarini bo`lishi, poyaning ichki tuzilishi sifonostel tipdaligi, ildizga

www.arxiv.uz o`xshash o`simtalarni hosil bo`lishi Plaunsimonlarga yaqinligidan darak beradi. Ular bitta oila, ikkita turkumdan iborat. Har ikkala turkum ham bundan 400 mln. yil ilgari ko`rib yo`kolib ketgan. Faqat ularni qoldiqlari devon davrining o`rta qatlamlaridan Shotlandiya, FRG, Xitoy, Avstraliya va boshqa joylardan topilgan. 2.Protolepidodendronamolar qabilasi – Protolepidodendrales. Bular ham qazilma holda uchraydigan o`simliklardir. Ularning qoldiklari devon va silur davrlaridan topilgan. Bu o`simliklarning bo`yi 25-40 smga etadigan o`tlar bo`lib, barglari poyada ketma-ket joylashgan. Barglari to`kilganda poyada izlar qoldirgan. 3. Likopodiumnamolar qabilasi – Lycopodiales. Bu qabila vakillari o`rmonlarda zax va soya joylarda uchraydi. Hozirgi vaqtda ular keng tarqalgan, tanasi to`liq qismlarga ajralgan, ko`p yillik o`t o`simliklardir. Sporalari bir xil, gametofiti tuganaksimon, er ostida yashaydi. Likopodiumlarni 400 ga yaqin turi bo`lib, ular ko`prok tropik mintaqalarda tarqalgan. O`rta Osiyoda uchramaydi. Ularning keng tarqalganlaridan biri likopodium klavatum (Lycopodium clavatum). U erda yotib o`sadi, uzunligi 1-3 m. ga etadi. Yuqoriga qarab o`sgan shoxlarining bo`yi 30 sm. ga etib boradi. Shoxlari dixotomik ravishda shoxlangan. Barglari bigizsimon tuzilishga ega. Poyaning ichki tuzilishi kslema, floema, peretsikl, entoderma va epidermadan iborat. 2. Polushniksimonlar sinfi –Isoetopsida. Bu sinfga mansub o`simliklarning poyasi ikkilamchi yo`g`onlashish hususiyatiga ega bo`lgan daraxt va o`t o`simliklardir. Gametofiti bir uyli ayrim jinsli, har xil sporalar hosil qiladigan o`simliklar. Sinf 3 ta qabilaga bo`linadi: 1. Selaginellanamolar qabilasi- Selaginellales. Bu qabilani 700 ga yaqin turi mavjud. Ularning muhim belgisi har-xil sporalilik ya`ni mego va mikrosporalar hosil qiladi. Megasporangiyda 4 tagacha, mikrosporangida bir nechtagacha sporalar hosil bo`ladi. Etilgan sporalardan ayrim jinsli gametofit vujudga keladi. Selagnnelalar tropik va subtropik mintaqalarda keng tarqalgan. 2. Polushniknamolar qabilasi- Isoetales.

www.arxiv.uz Bu qabilaga qazilma holda uchrovchi va hozirda yashayotgan polushniklar kiradi. Qabilaning bitta oila va unga bitta turkum kiradi. Turkum ( Isoetes ) 70 ga yaqin turni o`z ichiga olib, ularning ko`pchiligi Shimoliy Amerikada tarqalgan. Vakil: Isoetes lacustris hisoblanadi. Bu o`simlik uncha chuqurmas suv xavzalarining tubida o`sadigan ko`p yillik o`simlik. Bularning ham sporalari har xil. Bo`yi 8-25 sm. Barglari qisqargan poyaga asosi bilan birikkan, asos qismi kengroq bo`lib, yuqoriga borgan sari torayib ingichkalashib begizsimon tuzilishiga ega bo`lgan. Sporangiyalari bargning asos qismini ichki tomonida joylashgan. Polushniklar Mezozoy erasida paydo bo`lgan bir muncha sodda tuzilgan o`simliklar hisoblanadi. 3. Lepidodendronnamolar qabilasi-Lepidodendrales. Bular faqat qazilma holda uchraydigan Devon davrida yashagan, bo`yi 30-40 m ga etadigan daraxt o`simliklardir. Tana va ildizlarida kambiyni bo`lishi, ularning yo`g`onlashiga olib kelgan. Tanasi to`g`ri bo`lib, dixotolik shoxlangan. Shoxlari mayda barglar bilan qoplangan. Bularga Lepidondron va Sigillariyalar misol bo`la oladi. 3. Kelib chiqishi: Plaunlar kelib chiqishi bo`yicha Riniyasimonlarga borib taqaladi. Ular Poliozoy erasidan boshlab taraqqiy etgan, mikrofiliya yo`nalishidagi (mayda bargli) o`simliklardir. Plaunlar evolyutsiyasi bo`yicha tupik hisoblanadi. 4. Ahamiyati: Plaunlar chorva mollari uchun ozuqa hususiyati unchalik emas, lekin ularning boshoqlaridagi etilgan sporalaridan yosh go`daklar uchun, presipkalar tayyorlanadi, metallurgiyada qoliplarni qumlash uchun ishltiladi . Psilottoifalar bo`limi - Psilophyta Bu bo`lim birgina Psilotsimonlar sinfidan tarkib topgan. Bular bizning davrgacha etib kelgan «Relikt» o`simliklar hisoblanadi. Sinf bitta oila, ikkita turkumdan iborat: 1.Tmezipteris – Tmesipteris tannenis 2. Psilotum - Psilotum triquetrum Tmezipteris turkumini 10 ga yaqin turi ma`lum. Ular Avstraliya, Yangi Zelandiya va boshqa joylarda tarqalgan. Bu o`simliklarni bo`yi 5–40 (100) sm. Ildizi rivojlanmagan, ildiz poyali epifit holda yashaydigan o`simlik, ya`ni boshqa

www.arxiv.uz o`simlik tanasida substrat sifatida foydalaniladi. Ildizpoyalaridan novdalar o`sib chiqib, ular daraxt tanasida osilib turadi. Novdalar oddiy ba`zan dixotomik tarzida shakllanadi. Barglari lantsetsimon tuzilishiga ega. Poyaning ustki qismlaridagi vegetativ barglar orasida sporofillar bor. Ular ikkiga ajralgan bo`lib, o`rtasida ikkita sporangiy hosil buladi. Har ikkala qo`shilib sinangiyni hosil qiladi. Sporalari bir xil. Gametofiti bir uyli ayrim jinsli, tuproq ostida rivojlanadi. Psilotum 2 turdan iborat bo`lib, ular Er Sharining tropik va subtropik hududlarida tarqalgan. Bu o`simlik ham erda yoki daraxt tanasida epifit holda hayot kechiradi. Ildizpoyasidan dixototik shoxlangan er usti novdalari chiqadi. Ular mayda barglar bilan qoplangan. Novdalarda sporangiylar uchtadan bo`lib, joylashgan. Ular o`zaro qo`shilib, sinangiylarni hosil qiladi. Gametofiti yuqoridagi o`simlikka o`xshaydi.

www.arxiv.uz Adabiyotlar : 1. Salobiddinov S. S. Gulli o`simliklar sistematikasi. T. «O`qituvchi» 1966 2. Hamdamov I va boshqalar. Botanika asoslari. T. «Mehnat». 1990 3. Xrjanovskiy V. Ch. Kurs obshey. Botanika. M. Vo`sshaya shkola. 1982 4. Kursanov L. I. va boshqalar. Botanika (O`simliklar sistematikasi). Toshkent. «O`rta va Oliy maktab» 1963 5. Mustafoev S. M. Botanika. Toshkent. «O`zbekiston» 2002 6. Maxmedov A., Tog`aev I. U. Yuksak o`simliklar bo`yicha amaliy mashg`ulotlar. Toshkent «Universitet». 1994y 7. Maxmedov A. M. Botanika fanidan ma`ruzalar. F. 2003 8. Shostakovskiy S. A. Sistematika vo`sshix rasteniy. M. Vo`sshaya shkola. 1971 9. Komarnitskiy V. A. va boshqalar. Botanika. Moskva «Prosvehenie» 1977. t. 2 10. Tog`aev I. U. va boshqalar. Botanikadan amaliy mashg`ulotlar. T. «ToshDAU» 2002 11. Gordeeva T. N. i dr. Prakticheskiy kurs sistematiki rasteniy. Moskva «Prosvehenie» 1986 12. www.ziyonet.uz

O'xshashlar

Yo`sintoifalar bo`limi – bryophyta

Riniya toifalar bo`limi- rhyniophyta

Plauntoifalar bo’limi

Qirqbo`g`imtoifalar bo`limi - eqvisetophyta

Qirqquloqtoifalar yoki paporotniktoifalar bo`limi - polypodiophyta