O`simliklar ekologiyasiga kirish. Ekologik omillar haqida tushuncha - Botanika - Referatlar

O`simliklar ekologiyasiga kirish. Ekologik omillar haqida tushuncha

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

49 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Reja: 1. O`simliklar ekologiyasi haqida tushuncha. 2. O`simliklar ekologiyasining qisqacha tarixi. 3. Ekoloigk omillar haqida tushuncha. 4. Ekologiyaning qonuniyatlari.

1. Ekologiya-barcha tirik organizmlarning o`zaro va uni o`rab turgan tashqi muhit orasidagi munosabatini o`rganadigan fan hisoblanadi. Ekologiya termini nemis zoologi E. Gekkel tomoindan birinchi bo`lib taklif qilingan. U O`zining “Tirik organixzmlarining tabiiy tarixi asarida” (1868). Bu fanning mohiyatini ochib borishga harakat qilgan. Ekologiya fani grekcha oikos “oykos” so`zidan olingan bo`lib, yashash muhiti, yashash joyi degan ma`noni bildiradi. Tashqi muhit deganda trik organizmni o`rab olgan barcha abiotik va biotik omillarni tushunamiz. Muhit - quruqlik, havo, suv va yer osti muhitlaridan iborat bo`lishi mumkin. Tashqi muhit tushunchasidan tashqari yashash sharoitlari degan tushuncha ham mavjud bo`lib, bu tushunchaga organizmning yashashi uchun zarur bo`lgan elementlar yoki omillardan yorug`ulik, issiqlik, suv, oziqlanish elementlari va shu kabilar kiradi. O`simliklar ekologiyasi 2 ta bo`limga bo`linadi. 1. Autekologiya. 2. Sinekologiya. Autekologiya bitta o`simlikka bo`ladigan ekologik omillarning ta`sirini 2

o`rganadi. Sinekologiya esa barcha o`simliklarga ekologik omillarning ta`sirini o`rganadi. Hozirgi sharoitda ekologiya tabiatdagi boyliklardan ongli ravishda foydalanish uni muhafoza qilish va ko`paytirish to`g`risidagi nazariy tushunchalarni berib qolmasdan, balki kelajakda tabiat bilan inson oraisdagi munsosabat masalasini kelajagini ko`rsatib beradi. 2. Insonlar ibtidoiy jamoa tuzimidayoq ekologiyaga qiziqqanlar. Dengiz, daryo bo`ylarini salqinroq bo`lishini bilganlar. Umuman olganda olov paydo bo`lishi bilan ekologik bilimlar rivojlanib borgan. 1 mlyard 700 mln yil avval yerda hayot paydo bo`lgan deb tahmin qilinadi. Dastlabki ekologik bilimlar botanikaning otasi Teofrast Eroziyskiy (280-371y e.a) tomonidan keltirilgan bo`lib, u turli joyda o`suvchi o`simliklar tuproq va iqlim sharoiti bilan bog`liqligini ko`rsatadi. Ekologik bilimlarning rivojlanish tarixi Jan Batist Lamark (1744-1829) nomi bilan bog`liqdir. U o`simliklarning o`zgarishi yashash sharoiti bilan bog`liqligini ko`rsatadi. 19 asrga kelib biogeografiya 3

fanining asoschilari Gumbold, A. Dekandallarning xizmati cheksizdir. Har qanday o`simlik tashqi muhit bilan uzviy bog`liq bo`lib, ular evaliyutsion taraqqiyot jarayonida turlicha moslashib borgandir. Hayotning dastlabki bosqichlarida tirik organizmlar dastlab suvda keyin havoda, tuproqda va nihoyat organizmlarning o`zida parazitlik bilan hayot kechirishga moslashganlar. Tashqi muhitdan o`simliklar o`zi uchun zarur bo`lgan energiyani olib, uning parchalanishidan hosil bo`lgan maxsulotlarni dissimilyatsiya maxsulotlarini ajratib chiqaradi. Shuning uchun tashqi muhit o`simliklarga ta`sir qilsa, o`z navbatida o`simliklar tashqi muhitning o`zgarishiga sababchi bo`ladi. 3. O`simlik o`sishi va rivojlanish uchun zarur bo`lgan tashqi muhit elementlari ekoloigk omillar deb nomlanadi. Ularni 3 guruhga bo`lish mumkin. 1. Abiotik - tabiatning tirikmas omillari. Iqlim omillari: yeruglik, harorat, suv, havo, tuproq va orografik omillar. 2. Biotik omillar. Tirik organizmlarning o`zaro ta`siri: hayvonlarning, 4

xashoratlarning, mikroorganizmlarnnig o`simliklarga ta`siri. 3. Antropogen omillar inosnlarnnig tabiatga ta`siri. Insonlarnnig tabiatga ta`siri bevosita va bilvosita bo`ladi. Ekologik omillar yil davomida o`zgarib turishi bilan birga, ularga o`simliklarning munosabati ham turlicha bo`ladi. Masalan: urug` unib chiqishi uchun qorong`i muhit talab qilinsa, maysaning rivojlanishi uchun yorug`lik talab qilinadi. Ekologik omillar o`simlikka bevosita va bilvosita ta`sir qiladi. Bevosita ta`sir qiluvchi omillarga namlik, yorug`lik, issiqlik, inson va hayvonlar ta`siri misol bo`la oladi. Bilvosita ta`sir etuvchi omillarga relyef, tog` jinslari, iqlimni o`zgarishi va tuproq sharoitining o`zgarishi misol bo`la oladi. Ba`zan ayrim ekologik omillar bevosita va bilvosita ta`sir ko`rsatishi mumkin. Masalan: shamol o`simliklarning novdasini sindirib, bargini mevasini to`kib, bevosita ta`sir ko`rsatsa, tuproqdagi namlikni kamaytirib, qatqaloq hosil qilib bevosita ta`sir ko`rsatadi. 5

Do`l o`simlikning yer usti organlariga salbiy ta`sir ko`rsatsa, tuproq namligini oshirib, havo haroratini o`zgartirib bilvosita ta`sir etadi. Xar qanday ekologik omil o`simliklarga turlicha ta`sir ko`rsatadi. Masalan: sholi suvda yaxshi o`sadi, lekin suv ko`p bo`lsa, g`o`za tez kunda xalok bo`ladi. Ko`pchilik o`rmonda o`suvchi o`simliklar soya joyda yaxshi o`sadi, yorug` joyda tezda xalok bo`ladi. Aksincha, cho`l zonasida o`suvchi o`simliklar yorug` joyda yaxshi rivojlansa, soya joyda tez kunda halok bo`ladi. 4. O`simliklar ekologiyasining 3 xil qonuni mavjud. Minimum qonuni. Bir omil o`rnini boshqa omil bosa olmaslik qonuni Omillarning hamkorligi qonuni. Ekologik omillarning miqdori va o`simlikka ta`siri turlichadir. Ularni ta`sir etish miqdoriga qarab 3 guruhga bo`linadi. 1. Omilning minimal miqdori, ya`ni bundan kam bo`lsa organizmni xalokatga olib keladi. 2. Omilning optimal miqdori ya`ni o`simlikning o`sishi va rivojlanishi uchun 6

qulay sharoit. 3. Omilning maksimal miqdori, ya`ni bundan ortiq bo`lsa xalokatga olib keladi. Masalan: ko`pchilik o`simliklarning o`sish va rivojlanishi 20-250 t0 da me`yorida kechadi, havo t0 si 35-400 ga ko`parilishi o`sish jarayonini susaytirsa, 00 dan pastga tushishi o`simlikni xalokatga olib keladi. Temperatura omillarining o`simlikka ta`sirini Markaziy Osiyoda o`sadigan saksovul va g`o`za misolida kuzatsak, saksovul – 300 dan past temperaturaga chidasa, g`o`za -2 -30 da xalok bo`ladi. Qishloq xo`jaligi amaliyotida barcha agronomlar, o`rmon xodimlari ekologik bilimlarga ega bo`lishi zarur. Chunki barcha agrotexnik tadbirlar (tuproqqa ishlov berish, o`g`it solish, hosilni yig`ib olish, sug`orish ishlari) ma`lum ekologik omillarga bog`liqdir. 7

Adabiyotlar: 1. Burigin. V. A. Jongurazov. F. X. Botanika “O`qituvchi” T.: 1977. 2. Kursanov. V. A. Kamarnitskiy N. A va bosh.- Botanika “O`qituvchi” 1977. I II tom. 3. Hamdamov I, Shukrullayev P va boshqalar- botanika asoslari “Mehnat” T.: 1990. 4. Soxabiddinov. S. “O`simliklar sistematikasi” I II bob. “O`qituvchi” T.: 1976. 5. Hamidov “O`simliklar geografiyasi” “O`qituvchi” T.: 1984. 6. Belolipov. I. V. SHeraliyev. A. Axadova. M. A. “O`rta Osiyo o`simliklari marfalogiyasi” SOP, TIPO, T.: 1991. 7. Holdarov. X. Xojimatov. K. X.“O`zbekiston o`simliklari”, “O`qituvchi” T.: 1992. 8. www . ziyonet . uz 8

O'xshashlar

O‘simliklar ekologiyasiga kirish. Ekologik omillar haqida tushuncha

O`simliklar ekologiyasining asoslari, ekologik omillar haqida tushuncha. Iqlim omillari

O`simliklar sistematikasiga kirish

O`simliklar sistematikasiga kirish. Viruslar, bakteriyalar

O`simliklar morfologiyasiga kirish va asosiy qonuniyatlari