logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Botanika
  4. Evolyusion ta’limot

Evolyusion ta’limot

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

41.5 KB
Ko'chirib olish
Evolyusion ta’limot Reja: 1. Darvinizim haqida ma’lumot. 2. Evolyusiya nazariyasining asosiy prinsiplari. Darvinizimning mazmuni . Inson qadim zamondan beri organikolamning ikki xossasiga ajablanib qaragan. Bu xossalardan biri uning nihoyatda xilma- xilligidir. Hozirgi vaqtda о‘simliklarning 500 000 dan, hayvonlarning 1500 000 dan, zamburug‘larning 100 000 dan ortiq turi mavjud. Agar shular qatoriga qadimgi geologikera va davrlarda yashab, sо‘ngra qirilib ketgan 7000 000 hayvon, 300 000 о‘simlik turini qо‘shsak, haqiqatdan ham organik olamning xilma- xilligiga hech qanday shubha qolmaydi. Har bir organizm turi tuzilishi, hayot faolyati, yashash muhiti bilan bir-biridan keskin farq qiladi. Organik olamning ikkinchi ajoyib xossasi organizmlarning tuzilishi va hayot faoliyatiga kо‘ra tevarak-atrof muhitiga moslashganligidir. Masalan, shimoliy о‘lkalarda yashaydigan hayvonlar oq rangda, chо‘l zonasidagi hayvonlar shu yer rangida ekanligi, baliq tuzilishiga kо‘ra suv muhitiga, qushlar esa havo muhitiga moslashganligi bunga yaqol misoldir. Organizmlarning xilma-xilligini va moslanish sabablarini tushintirishda idealistik va materialistik oqim tarafdorlari о‘rtasida kо‘p asrlar mobaynida keskin kurash davom etgan. Idealistik oqim tarafdorlari rux birlamchi, materiya ikkilamchi, shunga kо‘ra, fan va amaliyotga asoslanib, tabiat qonunlarini bilib bо‘lmaydi, bu qonunlar faqat xudoga ma’lum, degan fikirni quvvatlaganlar. Bu oqim din bilan chambarchars bog‘liq bо‘lib, uning bevosita yoki bilvosita nazariy ifodasidir. Materialistik oqim tarafdorlari esa aksincha, barcha borliq, olam asosida materiyaning rivojlanishi tufayli vujudga kelgan, deb ta’lim beradilar. Darvindan oldin va keyin ham, organik olam qotib qolmaganligi, о‘zgarishi tо‘g‘risida bir qancha nazariyalar vujidga kelgan. Biroq bu nazariyalarga kо‘ra, organik olamning evalyusiyasi ayrim biror omilning ta’ciri natijasidir, deb tushintirib keldilar. Organik olamning evolyusiyasi organizmlarning takomilashishga intilishi (Lamark), alohida bо‘lishi alohidalanishi (Vegener), mutatsion о‘zgaruvchanlik (de Friz), muhitiga nisbatan adekvat moslashuvchi о‘zgaruvchanlik (Lisenko) asosida amalga oshdi, degan g‘oyalar shular jumlasidandir. Angliyalik buyuk tabiatshunos olim Charlz Darvin 1859 yili о‘zining «Proisxojdeniye vidov putem yestestvennogo otbora ili soxraneniye blagopriyatstvumox porod v borbobe za jizno» (Tabiiy tanlanish yо‘li bilan turlarning kelib chiqishi yoki yashash uchun moslashgan zotlarning saqlanib qolishi) degan mashhur asarini nashr ettirdi. Bu asarda hozir mavjud bо‘lgan barcha о‘simliklar, hayvonlar, odam tо‘satdan yaratilmay, balki milion yillar davom etgan tarixiy rivojlanish ma’suli ekanligini isbotlab berdi. Shu bilan bir qatorda, organizmlarning xilma-xil moslanish sabablarini materialistik nuqtai nazardan yoritdi. Darvin organik olamning evalyusiyasi tо‘g‘risidagi ta’limotni yaratishda tabiatshunoslikning turli sohalari (sistematika, qiyosiy anotomiya, embriologiya, biogeografiya, paleontologiya va boshqa fanlar) da tо‘plangan ma’lumotlarga, yangi zot va navlar chiqarish sohasidagi kо‘p asrlik seliksiya yutuqlariga hamda о‘zi olib borgan kuzatish, tajriba natijalariga, ilmiy xulosalarga tayandi. U juda kо‘p dalillarga asoslanib, organik olamning evolyutsiyasi hech qanday ilohiy kuch ishtirokisiz amalga oshishi, bu jarayonni harakatlantiruvchi kuchlar-omillar о‘zgaruvchanlik, irsiyat va tabiiy tanlanish ekanligini kо‘rsatib berdi. Darvinning evolyusion ta’limoti fan tarixida birinchi bо‘lib, biologiya sohasidagi idealistik va metofizik dunyo qarashga qahshatgich zarba berdi va biologiya fani kelgusida ilmiy asosda rivojlanishida zamin yaratdi. Darvinizm organik olamning tarixiy rivojlanishini va uni idora etishning umumiy qonuniyatlarini о‘rgatuvchi fandir. Darvinizm haqiqiy evolyusion ta’limotidir. Evolyusiya tabiatdagi turli narsa hodisalarga mansub. Masalan astronomiyada sayyoralarva yulduzlar evolyusiyasi, geologiyada Yer evolyusiyasi, biologiyada esa organik olam evalyusiyasi tо‘g‘risida fikr yuritiladi. Ma’lumki, Yerda hayot azaldan bо‘lmay, bunday 2-3 milliard yil muqaddam, jonsiz materiyadan vujudga kelgan. Biologik evolyusiyani sodir bо‘lish jarayoni va natijasi xilma-xildir. Biologiya evolyusiyasi natijasida populyatsiyalarining genetik tarkibi, moslanishlarning shakllanishi, turlar vujudga kelishi va nobud bо‘lishi, biogeotsenoz hamda biosferaning bir butun holda о‘zgarishi rо‘y beradi. Binobarin, hozirgi zamon darvinizm fani turli darajadagi biologik sistemalarning evolyusiyasi jarayonini о‘rganadi. Evolyusiya nazariyasining asosiy prinsiplari. Evolyusion nazariyani tadqiq qilish ikkita prinsipga asoslanadi. Ulardan biri tarixiy prinsip bо‘lib, bu prinsipga muvofiq, о‘tgan davrlarda organik olamda sodir bо‘lgan voqea-hodisalarni о‘rganish asosida hozirgi tirik organizmlarning tuzilishi, kelib chiqishi aniqlanadi. Ikkinchi prinsip aktualizm hisoblanadi, mazkur prinsipga kо‘ra, hozirgi tirik organizmlarning turli darajadagi tuzilishini va funksiyasini о‘rganish asosida qadimgi davrlarda organik olamning rivojlanishida rо‘y bergan hodisalar haqida mulohaza yuritiladi. Darvinizm о‘rganadigan muammolar. Tirik tabiat tarixiy rivojlanishning umumiy qonunlari darvinizmning tekshirish mavzui hisoblanadi. Hayot materiya harakatining sifat jihatdan farq qiladigan alohida shakldir. Shunga kо‘ra, uning paydo bо‘lishi va rivojlanishini о‘rganish darvinizmning birinchi muammosi hisobanadi. Evolyusiya Yerdagi barcha tiriklikning tarixiy davrda tо‘xtovsiz ravishda о‘zgarishi natijasidir. U doimiy mavjud shart-sharoit zaminida amalga oshadi. Evolyusiya jarayonining shart-sharoitini о‘rganish darvinizm fanining ikkinchi muammosidir. Tirik tabiatning tarixiy rivojlanishi uni xarakatlantiruvchi kuchlar aniqlangandangina ijobiy hal etiladi. Darvin evolyusiyani harakatlantiruvchi kuchlar о‘zgaruvchanlik, irsiya, tabiiy tanlanish ekanligini, shular tufvyli organizmlar muhitga maslanishi, takomillashishini, yangi turlari paydo bо‘lishini ta’kitlaydi. Binobarin,evolyusiyani harakatlantiruvchi kuchlarni atroflicha о‘rganish darvinizmning uchinchi muamosi hisoblanadi. K.M. Zavadskiy uqtirishicha, hayotning organizm, populyatsiya-tur, biotsinotik, formatsion, biosfera darajalari mavjud. Biroq evolyusiya jarayoni, shart-sharoitining tо‘liq amalga oshishi, uning natijasi namoyon bо‘lishi kо‘proq populyatsiya-tur darajasida rо‘y beradi. Shunga kо‘ra, turlarni va tur paydo bо‘lishini о‘rganish darvinizmning tо‘rtinchi muammosidir. Dialektik materializm nuqtai nazaridan qaraganda, rivojlanish oddiydan murakkabga, tuban takomillashgandan yuqori darajada takomillashgan shaklga о‘tishdan iborat. Bunday progressiv rivojlanish tirik tabiat evolyusiyasining asosiy yо‘nalishini tashkil etadi. Tirik tabiatdagi progressiv kо‘rinish qonuniyatlari tо‘g‘risidagi masala darvinizmning beshinchi muammosi hisoblanadi. Organik olam evolyusiyasining ma’lum bosqichidagi shart-sharoit odam paydo bо‘lishida zamin bо‘lib xizmat qildi. Odam evolyusiyasining faktorlari va mexanizmlarining о‘ziga xos tomonlarini о‘rganish darvinizmning oltinchi muammosidir. Organik olam evolyusiyasining umumiy qonuniyatlarini о‘rganishdan asosiy maqsad hayvonlar, о‘simliklar va mikroorganizmlardan xо‘jalik maqsadlarida keng foydalanishdan iborat. Tabiiy sharoitda inson manfaatlariga mos formalar juda sekinlik bilan vujudga keladi. Shunga kо‘ra, organik olamning rivojlanishini boshqarish, inson manfaatlariga mos bо‘lgan nav, zot, shtammllarni chiqarish va ulardan foydalanish, Ya’ni evolyusiya jarayonini boshqarish darvinizmning yettinchi muammosi hisoblanadi. Adabiyotlar 1.G’afurov A. T. Darvinizm Toshkent, o’qituvchi1992 yil. 2.Воронцов Н. П.,Сухорукова Л.Н. Эволюционная органического мира. М. Просвешение 1991 3.To’raqulov Yo. X. malekulyar biologiya. Toshkent, o’qituvchi1993 yil 4.Иорданскис Н. Н. Эволюция жизни. М.Издательский центр “Академия” 2001 5. Inge-Vechtomov S.G. Genetika s osnovami selektsii. Moskva., «Vsshaya shkola», 1989 g. 6. Lobashev M.Ye., Vatti K.V., Tixamirova M.M. Genetika s osnovami selektsii. Moskva, «Prosveshenie», 1979 god.

O'xshashlar

Evolyusion ta’limot haqida tushuncha
O’simliklar dunyosi. Botanika fani, uning bo’limlari, rivojlanish tarixi
Tabiiy fanlarning zamonaviy konsepsiyasi fani, maqsadi, vazifasi va o'rganish uslublari, rivojlanish tarixi
Sitologiyaning mazmuni va uning tarixi
Bir hujayrali organizmlarning kelib chiqishi