Yem-xashak o`tlar. Bedaning axamiyati, biologiyasi va yetishtirish texnologiyasi”. Tamaki -biologiyasi va yetishtirish texnologiyasi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

41.5 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Reja: 1. Yem-xashak o`tlarining axamiyati, biologik guruxlari. 2.Bedaning axamiyati, tarqalishi, hosildorligi. 3.Bedaning biologik xususiyatlari va navlari. 4.Bedaning o`tmishdoshi, yerga ishlov berish, o`g`itlash tizimi. 5.Bedaning eqish me`yori, muddati, usuli. 6.Ekinlarni paprvarishlar va hosilni yig`ib olish. 7. Bedaning xar urimini bir xil rivojlanish davrida urish mumkinmi ? 8.Urug olish uchun bedaning Qaysi urimini koldirish kerak 9.Bedadan silos tayyorlash mumkinmi 10.Axamiyati, tarkalishi, xosildorligi. 11. Sistematikasi, biologik xususiyati

www.arxiv.uz 1. Tamaki bargidan sigaret, papiros, sigara, sakich va xidlaydigan maxsulot ishlab chiqiladi. Barg tarkibida: 1-4% nikotin, 1%efir moyi, 4-7% smola, 7-10% oqsil, 4-13% karbon suvlari, 13-15%kul mavjud. Tamaki maxsulotining xidi, xushbuyligi smola va efir moyiga boglik. Vatani-Markaziy va Janubiy Amerika. Yer yuzidaekin maydoni 4,75 mln.ga. Eng ko`p ekadigan davlatlar - bu Xitoy,Xindiston, Braziliya. Uzbekistonda Samarkand viloyatining Urgut tumanida 8 ming ga maydonga ekiladi, xosili 2-3,5 t ga. 2. Tamaki So1anaseaye oilasiga, Nicotiana avlodiga mansub. Bu avlodning 2-ta turi mavjud: 1N.ta Ь asin-tamaki va 2.N. gistisa maxorka. Maxorkadan cheqiladigan maxorka, limon kislotasi va nikotin ishlab chiqiladi. Tamaki navlari papiros va sigareta guruxlariga bo`linadi. Papiros guruxi Shark va Amerika turlariga bo`linadi. Uzbekistonda tamaqining xushbuy va skelet navlari ekiladi. Tamaki bir yillik o`simlik bo`lib ildizi uk ildiz, yerga 2,5-2 m gacha chukur kirib boradi. Poyasi tik o`sadi, yumalok uchi shoylangan bo`ladi, buyi 1-2 m gacha yetadi. Barglari yirik bandli yoki bandsiz cheti tekis, oval shaklda, tuxumsimon yoki ellepsimon, uchi utkir, yuzasi sillik yoki gadir budur bo`ladi. Bir tup o`simligida 25-50 ta gacha va undan ko`pbarg bo`ladi. Barglar va poyasi yopishkok kalta tuk bilan koplangan. Guli ikki jinsli uzidan xam chetdan changlanishi mumkin. Urugi jigar rang, mayda 1000 donasining vazni 0,05-0,12g 1.Tamaki shartli rivojlanish davri. 2.O`simlikni shakllanishi dalaga o`tkazilgan so`ng 10-12 kun utgach boshlanadi 40-50 kun davom etadi. 3.Gullash davri guncha xosil bo`lgandan keyin 2-10 kunda gullaydi, 30-35 kun davom etadi. 4.Urugni shakllanishi va pishishi guldan keyin 20-22 kunda tulik pishadi. 5.Barglarini shakllanishi va pishishi barg kuchat davrida boshlanadi dalada xam davom etib gunchalashga 5-10 kun kolganda 3-5 ta barg o`sish nuktasida tup bo`lib chiqadi, barg xosil bo`lishidan tula shakllangunga 25-30 kun utadi. Tamaki yorugsevar, qisqa kun o`simligi, urugi 10-12°S unib chiqadi. Muqobil xarorat 25-30°S, maysasi 2°S nobud bo`ladi. Tamaki namsevar,

$www.arxiv.uz transpiratsiya koefitsiyenti 500-600 ga teng. Tamaki toza, unumdor yerlarga ekiladi, rN 6,5-7,0. Ogir loyli, shurlangan, botkoklangan tuproqlarda ekilmaydi. Tamaqining usuv davri ikki boskichga bo`linadi: 1.kuchat davri-35-45 kun davom etadi, 5-6 barg rivojlanadi, buyi 14-15 sm bo`ladi, 2. dala davri 80-120 kun davom etadi. Bargning sifati naviga va tashqi muxitga boglik. Navlari: Amerikan-287S, Dyubek Kirgizskiy-03-4-15, Dyubek Uzgenskiy-9. 3.Tamaki urugi nixoyatda mayda bo`lganligi va dastlabki rivojlanish davrida ildizlari juda noziq bo`lib seqin o`sishi tufayli tamaki kuchati isitiladigan yoki sovuk parniklarda yetishtiriladi. Parnik xo`jaligi tashqil kilish uchun ajratilgan yer tekis va janubga yoki janubi-garbga karagan biroz nishob bo`lishi kerak. Parniklar kvartallarga ajratiladi. Xar bir kvartalda 12 tadan parnik joylashtiriladi. Kvartallar orasida 5-6 m li transport uchun yo`l ajratiladi. Xar ikki parnikning orasida 70 sm keladigan yo`lakcha bo`lishi lozim. Bakuvvat kuchat yetishtirish uchun parnik yuzasi chirindi, chimzor tuproq va kumni nisbatan 2:1:1 yoki 1:1:1 da aralashtirib 1-1,5 smli gilvirdan o`tkazib 10 sm kalinlikda solinadi. Chirindili aralashmani oziq moddalar bilan boyitish va kuchatni usuv davrida oziqlantirish uchun parnikning xar 1kv m 6 g ammiakli selitra, 20 g superfosfat va 5 g kaliy sulfat chirindili aralashma bilan korishiladi. Bu tadbir dastlabki davrdayok kuchatlarning o`sishi va rivojlanishini ancha tezlashtiradi. Kuchat 35-60 kunda yetishtiriladi. Issiq parnikda urug undiriladigan xarorat 27-30S atrofida bo`lishi kerak. Xar 1 m2dan 2200-2500ta kuchat olinadi. Tamaki urugi eqishdan oldin ivitiladi, ammo erta ekiladigan bo`lsa, urug ivitilmaydi. Sovuk parniklarda 1 kv m ga 1-1,5 g issiq, yarim issiq parniklarda 0,4- 0,6 g urug ekiladi. Eqishdan oldin parnik yuzasi tekislanadi, zichlanadi va sugoriladi. Urug sepilgandan keyin 0,4-0,5 sm kalinlikda chirindi yoki kum sepiladi, ustiga suv sepiladi. Xar kuni 0,5 l\kv m me`yorda sugoriladi. Oziqlantirish uchun 10 l suvga 30 g ammiakli selitra 50 g superfofat, 20 g kaliy$ $www.arxiv.uz sulfati aralashtiriladi va shu eritma 4-5 m2 ga sepiladi. Kuchatni dalaga o`tkazishdan 6-8 kun oldin sugorish kamaytiriladi, 2-3 kun kolganda tuxtatiladi. Kuchatlar 5-6 ta chin bargi chiqarganda va buyi 12-14 sm yetsa dalaga eqish mumkin. Kuchatlarni parnikdan kuchirib olishdan 1-2 soat olin kondirib sugoriladi. Kuchatlar saralab olinadi va yashiklarga ildizi ichkariga kilib teriladi, xul latta bilan yopib to dalag junatulganga kadar soyada saklanadi. Tamaki don, don dukkakli ekinlardan, bushagan yerlarga ekiladi. Surunkasiga 4-5 yil bir dalaga ekilsa xosil kamayadi. Tuproqning 10 sm chukurligida xarorat 10S bo`lganda kulda yoki mashinada tamaki kuchatini dalaga o`tkazish mumkin. Tamaki kuchati eqishda SKN-6, SKN-6A va SKNB-4 rusumli kuchat o`tkazish mashinalardan foydalaniladi. Tamaki kuchati kulda o`tkazilganda 60-70 sm kenglikda egat olinib darxol sugoriladi. Kuchat eqish kalinligi ekilgan nav turiga boglik. Ostrolist nav turidagi navlar 45-50 ming\ga, Amerika turiga kiradigan navlar 85-115 ming\ga va Dyubek nav turiga kiradigan navlarda 200 ming gacha ekiladi. Eqish tizimi 60x15,60x30 sm. Uzbekistonda kuchat aprel oyida o`tkaziladi. 2-3 kun utgach nobud bo`lgan kuchatlarni kurish mumkin, urniga 4-5 kun ichida boshqa kuchat o`tkaziladi. Kuchat eqishga yer tayyorlanishi bilan birga 20 t\ga gung, N - 100, R - 40, K - 120 me`yorda ugit qo`llaniladi. Usuv davrida begona utlar bilan ko`rashiladi, tamaki maydonlarida treflan 2 kg\ga, devrinol 2-3 kg\ga, kataran 1-2 ag\ga va tabakron 2-3 kg\ga kabi gerbitsidlardan foydalanish mumkin. Usuv davrida 7-9 marta sugoriladi, sugorish me`yori 400-600 m3\ga sugorish tizimi 2-3-4, 2-2-2. Barglarini tula yetilishi uchun gul to`plami yoki gul to`plami bilan 2-3ta yoki 5-6 ta barglari yulinadi. Tamakida kasalliklar va zararkunandalar ko`p uchraydi, ularga karshi choralar kuriladi. Tamaqining gul to`plami va uchki navdalarini yulish yaxshi natija beradi. Bunda poyasi va ildizi yaxshi o`sadi va rivojlanadi. Agar o`simlik yaxshi rivojlangan bo`lsa, 15-20% gullaganda o`simlikning gul to`plami chilpinadi.$

www.arxiv.uz Tuproq unumdorligi O`rtacha bo`lgan yerlarda o`simlik 40-50% chilpinadi. Unumdor yerlarda o`simlik 60-70% gullaganda chilpinadi. Bargning uchidan boshlab 30-40%gacha sargish tusga kira boshlanishi, yuzasining mumsimon gubor bilan koplanib, tulqinsimon bo`lishi, uchlari va yonlari bir oz egilishi, shuningdek kalinlashib va murt bo`lib poyadan oson uzib olinishi barglarning texnik jixatidan yetilganligini bildiradi. Usuv davrida barglar 5-7 marta yigiladi. Yigilgan barglar kulda yoki mashinada ipga tiziladi, bir metr ipga 160-180 ta barg tiziladi, tizilgan barglar maxsus joylarda kuritiladi, kuritish bir nechta usulda bajariladi. Bu davrda barg tarkibida ancha o`zgarishlar ruy beradi. Xlorofil parchalanadi, nikotinning miqdori kamayadi, xushbuyligi oshadi. Barg sargayadi. Bu jarayon 3-4 kun davom etadi. Keyin barglar 40-50S da kuritiladi. (Kuyosh nurida yoki maxsus kuritgichlarda) Bu jarayon fiksatsiya deb yuritiladi. Kuritilgan barg 5 tadan navga bo`lib boglanadi. Barglarni namligi 19%dan oshmasligi kerak. Kuritilgan bargga dastlabki ishlov beriladi va zavodlarga topshiriladi. Tamaki urugchiligi. Tamaqining bir gektar maydonidan O`rtacha 2 s urug olinadi. Bir gektarga sarflanadigan urug miqdori 80 g. Tamaqining xar xil navlari 300 m uzoklikda ekilish lozim. Barg ikki marta uziladi. Gul tulamning yangi gullari va gunchalari yulib tashlanadi. Bu tadbir tula gullaganda yoki 3-5 ta yashil ko`sak xosil bo`lganda o`tkaziladi. Gul to`plamda 50-70% gul koldiriladi, kolgani yulib tashlanadi. Ko`saklarning 70% jigar rang tusda bo`lganda xosil yigishtiriladi, tamaki boshlari tok kaychisi bilan 10-15 sm uzunlikda kesiladi. 40-50 tasi birlashtirilib boglanadi, osiladi. Soyada tagiga brezent yoyiladi, tula kurigandan keyin yanchiladi. 8-10 kg xajmdagi surpdan tikilgan xaltachalarda saklanadi, namligi 10% dan oshmasligi kerak. Tamaki 200 S da 60-65% namlikda saklanadi.

www.arxiv.uz Adabiyotlar: 1. X.Atabayeva, O.Qodirxujayev O`simlikshunoslik, T.Yangi asr avlodi.2006 yil (lotin alifbosida). 2. O.Mirzayev, T.Xudoyberganov Yem-xashak yetishtirish-Andijon 2003 y. 3. X.Atabayeva va boshq.O`simlikshunoslik, T.Mexnat.2004 y. 4. I.Karimov bir yillik va ko`p yillik Mustaqil yurt g`allasi, T.O`zbekiston 2003 y. 5. A.Omonov, X.Bo`riyev, L.G`afurova, A.Nurbekov Bir boshoq don.T.2004 y. 6. Z.Umarov, A.Atabayeva va boshq.Non rizqi rzo`imiz, T.Navruz 1994 y. 26 bet. 7. N.G.Andreyev Lugovoye i polevoye kormovorizvodstsvo M.Kolos 1989 g.495 s. 8. X.Atabayeva va boshq.Yem-xashak yetishtirish.T.mexnat 1997 y. 9. Bo`riyev X.CH., Atabayeva X.N., Qand lavlagi urug`chiligi (tavsiyanoma) 199 y. 10. Zaurov D.E., Sborshikova S., Risovodstvo T.Mexnat 1989 y. 11.D.Yormatova Dala ekinlari biologiyasi va yetishtirish texnologiyasidan amaliy mashg`ulotlar. 12. Elektron darslik, ilmiy monografiya, maqolalar, nomzodlik va magistrlik dissertatsiyalari, ilmiy Amaliy anjumanlari, ma`ruzalar to`plamlari, gazeta va jurnallar, statistik ma`lumotlar, to`plamlar, mat`uraz matnlarining elektron versiyasi. 13. Internet saytlari: 14. www.ziyonet.net

O'xshashlar

Makkajo`xorining axamiyati, biologiyasi va yetishtirish texnologiyasi

Kartoshka biologiyasi va yetishtirish texnologiyasi

Sholi - biologiyasi va yetishtirish texnologiyasi

Moyli ekinlar.Kungabokar biologiyasi va yetishtirish texnologiyasi

Kunjut va maxsar-biologiyasi va yetishtirish texnologiyasi