Умумий ўрта таълим мактабларида биологияни ўқитиш усуллари - Biologiya - Referatlar

Умумий ўрта таълим мактабларида биологияни ўқитиш усуллари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

85 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Режа : 1. Умумий ўр та таълим мактабларида Биологияни ўқитиш усуллари 2. Таклифларнинг ўхшашларини тартиб билан тақсимлаш.

www.arxiv.uz Умумий ўр та таълим мактабларида Биологияни ўқитиш усуллари Ўқув жараёнида ўқитувчи ва ўқувчи ўзаро иж одий фаолиятга киришади. Бундай фаолият 2 хил кўр и нишда намоён бўлади. 1 . Репродуктив фаолият. Бунда ўқитувчи ўқувчиларга биологик назариялар, қонуниятлар, илмий далиллар тўғрисида маълумотлар бе ради, сўзини ҳар хил мисоллар билан тўлдиради. Ўқувчи эса қабул қилган тайёр маълумотларнинг маъносини англаб олишга, тушу нишга ҳаракат қилади, уни ўзининг амалий фаолиятида фойдаланади. 2. Фикрлаш (ижодий) фаолияти. Ўқитувчи маълум ҳажмдаги илмий далиллар тўғрисида маълумот беради. Ўқувчи эса бунга мустақил ра вишда жавоб қидиради. Бунда ўқувчининг фикрлаш фаолияти ижодий хар актерга эга. Чунки ўқитувчи ўқувчини мустақил фикр юритишга, берилган саволларга тўғри жавоб беришга ундайди, диалог ташкил қила ди, ўртага ташланган муаммони муҳокама қилади. Биологик таълим ва тарбиянинг муаммоларини ҳал қилишга қаратилган, ўқитувчининг ўқитиш фаолияти ва у билан боғлиқ бўлган ўқувчининг фикрлаш фаолияти ўқитиш усуллари сифатида эътироф этилади. Ўқув жараёнининг самарадорлиги аввало ўқитиш усули билан аниқланади. Биологияни ўқитишда билим манбаига қараб қуйидаги умумдидактик ва табиий фанларнинг ўзига хос бўлган айрим усулларидан фойдаланилади: - ҳикоя; -с у ҳбат; -дарслик билан ишлаш; -компюьтер (экран) қўлланмалари; -тарқатма материаллар билан амалий иш; -кузатиш; -тажриба (эксперимент); -амалий машғулотлар; -биологик тизимларни моделлаштириш.

www.arxiv.uz Ўқувчининг англаш қобилияти ва ўқитишнинг самарадорлигини яна турли хил дидактик услублар билан бойитиш мумкин. Ўқув мате риалини баён этишда доскага расм чизиш, биологик ҳодиса ёки жара ённи тажриба ёрдамида намойиш қилиш ўқувчиларнинг билиш фа олиятини кучайтиради. Қуйида биологияни ўқитишда қўлланиладиган айрим усуллар ва услублар ҳақида қисқача маълумот берамиз. Ҳикоя -умумий ўрта таълимда кенг фойдаланиладиган усуллардан биридир. Ушбу усул лаборатория машғулотлари, компюьтер ва экран қўлланмалари, шунингдек, мустақил ишлар билан биргаликда қўлланилади. Ҳикоянинг асосини ўқитувчининг маърузаси ташкил қилади. Бу ўқувчилар учун асосий билим манбаи ҳисобланади. Бироқ ҳикоя кўп вақтни олмаслиги керак ва одатда суҳбат, кузатиш ва шунга ўхшаш бошқа усуллар билан биргаликда олиб борилади. Ҳикоя аниқ, жўшқин, образли ва маъноли бўлиши зарур. Суҳбат-бошқа усуллар билан қўшиб олиб бориладиган ва кўп қўлланиладиган усул ҳисобланади. Суҳбатга хос бўлган муҳим хусусият ўқув жараёнини диалог шаклда ўтказишдир. Ўқитувчи савол бериш йўли билан ўқувчиларни асосий муаммоларни муҳокама қи лишга йўналтириши ва улар фикрини эшитиши мумкин. Суҳбат жараёнида ўқувчиларнинг билиш фаолиятини бошқариш имкони пайдо бўлади. Суҳбатнинг самарадорлиги унга тайёргарлик кўриш билан боғлиқ. Ай ниқса, ўқувчиларга бериладиган саволларни олдиндан тайёрлаб қўйиш зарур. Саволлар аниқ, тушунарли ва қизиқарли бўлса ўқувчиларнинг фаоллиги ошиб боради. Суҳбатни яхши ўтишида ўтказилган тажриба ва улар асосида тузилган жадвалларни намойиш қилиш катта аҳамиятга эга. Комп ь ютер ( э кран) қўлланмалари билан ишлаш . Ўқитиш жараёни да кўргазмали қ у ролларнинг аҳамияти жуда катта. У аб с ракт тушун чаларни ўзлаштиришга, биологик ҳодисаларнинг моҳ и ят и ни билишга имкон яратади. Бу усулга хос бўлган хусусият компютернинг элек трон версияларидан ва экран қўлланмаларидан фойдаланишдир. Кўргазмали материаллар

www.arxiv.uz ўқитувчининг сўзи билан ҳамоҳанг бўлади. Шу билан бирга компюьтердан ўқувчиларнинг билимини назорат қи лишда ҳам фойдаланиш мумкин. Тажриба ўтказиш. Биологияни ўқитишда қўлланиладиган ўзига хос усул. Махсус шароит яратилган хоналарда биологик жараёнлар ва ҳодисаларни кузатиш, билиш ва уни тушунишдан иборат. Бу усулларни қўллаш бир қатор шарт-шароитлар билан боғлиқ. Аввало тажриба учун зарур бўлган барча асбоб ва материаллар мавжуд бўлиши керак. Шу билан бирга ўқувчи тажрибанинг мақсадини олдиндан билиши лозим. Бун дан ташқари тажрибани тўғри ўтказиш, кузатиш ва олинган натижалар ни ёзиб боришни ҳам уддалаши керак бўлади. Тажриба ўтказиш учун берилган йўриқномаларни китоблардан топиш мумкин. Кўп ҳолларда тажриба анча мураккаб бўлиб, бу машғулот ўқитувчи раҳбарлигида олиб борилади. Умумлаштирувчи дарс. Республикамизда таълим жараёнининг ис лоҳ қилиниши дарсларнинг мазмуни, шакл ва усулларини ҳамда ўқув воситаларининг такомиллаштиришни кўзда тутади. Кейинги йилларда умумлаштирувчи дарс ўрта таълимда ҳам қўлланилмоқда. Унинг вазифалари турличадир: ўқувчилар билимини маълум тизимга солиш, ўтган мате риални қайтариш ва уни мустаҳкамлаш. Умумлаштирилган дарслар ўқувчиларнинг олган билимларини на зорат қилишга ҳам қаратилгандир. Бу яна етакчи ғоя асосида мавзу ёки бўлимнинг асосий мазмунини аниқлаб олишга, далилларни умум лаштиришга имкон яратади. Умумлаштирувчи дарсда ўзаро етакчи ғоя орқали боғланган бир ёки бир неча мавзуни ўрганиш тугалланади. Умумлаштирилган дарсларни суҳбат тарзида ўтказиш мумкин, бироқ бунда қўйилган саволлар ўқувчиларни етакчи ғоялар ва тушунчалар асосида ҳақи қий билимларни умумлаштиришга қаратилган бўлиши керак. Бу уларга мавзу ёки бўлимдаги муҳим ўқув материалларини эслаб қолишга имкон беради. Билимларни умумлаштиришга киритиладиган дарслар қуйидаги босқичлардан иборат бўлади:

www.arxiv.uz - муаммо ёки масаланинг қўйилиши; - етакчи ғояни аниқлаш; - асосий ва муҳим тушунчаларни маълум бир тизимга келтириш; - қийин ва муҳим масалаларни муҳокама қилиниши; - асосий натижалар. Дарснинг барча босқичларида ўқувчиларнинг максимал даражада фаолиятини таъминлаш зарур. Бу асосан интерактив усуллар ёрдамида амалга оширилади ва у яхши натижалар беради. Интерактив усуллар. Биология дарсларини ташкил қилишда ва уларни ўтказишда интерактив усуллардан фойдаланиш мақсадга мувофиқдир. «Интерактив» сўзининг луғавий маъноси (интер-«ўзаро», аcт-«ҳаракат») ўзаро ҳаракатни ёки алоқани англатади. Демак, интерактив таълим бу диалог ҳолатидаги ўқиш бўлиб, унда барча иштирокчилар ўзаро алоқада бўлади. Интерактив ўқитишда ўқув жараёни шундай ташкил қилинадики, амалда барча ўқувчилар билиш жараёнига жалб қилинади. Улар содир бўлаётган воқеаларни ҳамда барча билган ва ўйлаган нарсаларни англаш ҳамда тушуниш имкониятларига эга бўладилар. Дарс жараёнида ўқувчиларнинг ҳамкорликда фаолият кўрсатиши муҳимдир. Ўқув материалларидан фойдаланиш ва турли вариантларидан бирини танлашда ҳар бир ўқувчи ўз ҳўссасини қўшиши керак. Бунда ахборотлар, тажриба ва қадриятлар билан ўзаро алмашинув содир эти лади. Одатда бу жараён дўстона муносабатлар муҳитида ва ўзаро қўллаб- қувватлаш ҳолатида амалга оширилади. Бунда ўқувчининг нафақат янги билимларни олиш, Балки билиш, идрок этиш фаолияти ривожла нади, энг муҳими эса ҳамкорлик ва бирдамлик янада юқори даражага кўтарилади. Интерактив фаолиятда: - диалог мулоқат и ни ташкил қилиш ва ривожлантириш; - ҳар бир ўқувчи учун муаммо ҳисобланган масалаларни ҳамкорликда ҳал қилиш;

www.arxiv.uz - маълум бир фикрни ёки алоҳда ўқувчининг устун бўлишига йўл қўймаслик; - танқидий фикрлашга ўргатиш; - мураккаб масалаларни таҳлил асосида ва тегишли ахборот ёрдамида ҳал қилиш; - муқобил фикрларни меъёрида ҳал қилиш; - қарорларни ўйлаб қабул қилиш; - мунозараларда иштирок этиш; - бошқа ўқувчилар билан алоқа (м у омала)да бўлишни тақозо етади. Юқорида баён этилган фикрлар интерактив усулларни ўқитиш жараёнига тадбиқ этишда бир қатор ўзига хос хусусиятлар мавжудлигини кўрсатади. 1. Мулоқот-инсонларнинг муҳим ҳаётий эҳтиёжи ва бу таълим жараёнига ҳам тўлиқ равишда тааллуқлидир. 2. Ўқув жараёнида барча ўқувчиларга бир хил имкониятлар яратиб беришни талаб этади. 3. Ўзаро алоқаларни унумли бўлишини таъминлаш учун гуруҳни ижтимоий-психологик жараёнида иштирок этиши фақат тинглаш ва сўзлашнигина эмас, балки англаш ҳамда тушунтиришни ҳам талаб қилади. 4. Умумий келишилган қарорни топиш учун гуруҳ билан ишлашни уддалаш ва муҳит (табиий, ижтимоий)ни бу қарорга бўлган муносабатини билиш. Ҳозирги кунда услубчи ва амалиётчи ўқитувчилар гу руҳларда ишлашнинг жуда кўп турларини ишлаб чиққанлар. Шулардан айримларини сизга ҳавола қуламиз. «Ақлий ҳужум» . Маълум режа асосида ташкил қилинган муҳокама жараёнида муаммони гуруҳ ёрдамида изланиш йўли билан ҳал қилиш. Бу усулда муаммонинг ечими қисқа вақт ичида жуда кўп ғоялар, турли ҳал қилиш йўллари билан топилади. Муаммо ўртага ташлангандан сўнг барча қатнашувчиларга шу масала билан боғлиқ ўз фикр-мулоҳазалари (ғоялар, сўзлар, гаплар)ни айтиш

www.arxiv.uz таклиф этилади. Ҳамма таклифлар танбеҳсиз, савол бермасдан, шарҳламасдан доскага ёки дафтарга ёзилади. «Ақлий ҳужум» қоидалари: 1. Ҳамманинг қатнашиши шарт; ўз фикрини айтиш учун барчага бир хил имкон яратилиши керак. 2. Айтилган ҳар қандай ғоя қабул қилинади. 3. Танбеҳ бериш ва тушунтириш маън қилинади. 4. Ижодий жараённи савол бериб тўхтатиб қўйиш маън қилинади. 5. Ажратилган вақтга қатъий риоя қилиниши керак. 6. Умумлаштирилган дарсни ўтишда "ақлий ҳужум" усулидан фойдаланса бўлади. Бунда «Ким аълочи бўлмоқчи» ақлий ҳужум тех - нолгияси таклиф қилинди. Таклифларнинг ўхшашларини тартиб билан тақсимлаш. Дарснинг бу турида 4-5 ўқувчидан иборат ҳар бир кичик гуруҳ маълум мавзу бўйича фикрлар тўпламига эга бўлган варақа олади. Ўқувчиларга ушбу варақдаги фикрларни ўхшашлик даражасига қараб 4 та бўлакка ажратиб устунларга жойлаштириш таклиф этилади. Тартиб рақами Ҳа, бу шундай Ҳа, бу шундай, аммо Йўқ, аммо.... Йўқ, бу ундай эмас Ҳар бир гуруҳ ўз фикрини розилик (тарафдор, қарши) даражасига қараб тақсимлаб чиққандан кейин, ҳамма жадвални таҳлил қилиб, гу руҳ иши натижаси билан танишади. Баҳслашувнинг бундай шакли, қисқа вақт ичида иштирокчиларнинг муҳокама қилинаётган масала бўйича фикрларини қанчалик ўхшашлиги ёки фарқини ҳамда улардаги умумий қарашларни таъкидлаб, гуруҳ хулосасини аниқлашга имкон яратади. Бундан ташқари, тақсимлаш (ранжировкалаш) усулини умум - лаштирувчи дарсларда, мавзу якуни ёки бир қатор дарслардан кейин

www.arxiv.uz ўқувчиларнинг фикр ва билим даражасини аниқлашда ҳам фойдаланса бўлади. Бу ҳолда, агар тақсимлаш учун фақат бир хилда тўғри ёки нотўғри фикрлар (баҳс келтириб чиқармайдиган) танланган бўлса, ўқувчиларга ўзининг жадвалидаги натижаларга ўзгартиришлар киритиш таклиф қилинади. Бу ўқувчиларга мустақил равишда ўзининг хатоларини англашга, тўғри жавобни топишга, билиш жараёнини фаоллаштиришга ёрдам беради. «Аквариум» усули Ўқувчиларга “жамоатчилик олдида” муаммони очиқ-ойдин ҳал қилишни таклиф этувчи мулоқот шакли. Ўқувчиларнинг кичик бир гу руҳи у ёки бу муаммо бўйича мулоқот олиб борувчи ўқувчига ишонч билдириб, уни танлайдилар. Баъзан улар 2-3 та ўқувчидан иборат бўлиши ҳам мумкин. Синфдаги қолган барча ўқувчилар то мошабин сифатида иштирок этадилар. Мулоқотни «Аквариум» - «Ойна» деб аталиши ҳам шу билан боғлиқ. Чунки бўлаётган мулоқот очиқ ойдин кўриниб туради. . Бу усул ўқувчиларга тенгдошларунинг хатти-ҳаракатлари, ўзга фикрга билдирилаётган муносабатлари ва ўз фикрини асослаб беришларини четдан кузатишга имкон беради. Ўйинли машғулотлар . Бу машғулотларда иккита иштирок этувчи ниманидир ёки кимнингдир ўрнида (унинг вазифасини бажарувчи сифатида) қатнашади. Ўйинли усуллар ижодий фикрни ривожлантиришга ҳамда қатнашувчиларни муаммога (ихтиро қилинган объектга) муносабатини билдиришга имкон бера ди. Усулнинг муҳим томонларидан бири муаммони ҳал қилиш учун ажратилган вақтни тўғри тақсимлашдир. Бунда тушунтириш учун (тахминан) 10-15%, кичик гуруҳларда ишлашга - 15-25%, ишни кўрсатиш ва уни муҳокама қилишга - 40-50% ҳамда натижаларни якун лашга - 15% вақт ажратилади. Дарсларни қандай усулда олиб боришдан қатъий назар режага унинг бошланиши ва охирида махсус машқларни ўтказишни киритиш мақсадга мувофиқдир. Бу машқлар шартли равишда «музёрар» деб аталиб, муҳим

www.arxiv.uz масалаларни ҳал қилишга, зарур ижодий муҳит яратишга, иш тирокчиларга бир масаладан иккинчисига ўтишга ёрдам беради. Дарс тамом бўлишидан олдин, қилинган ишларнинг натижаларини тушунишга, якун ясашга имкон берувчи машқ ўтказилади. Бун дай машқларга мисоллар келтирамиз. «Номларни қайтарамиз» Бу машқда ўқувчилар доира шаклда ўтирадилар. Ўқитувчи муаммо билан боғлиқ номни бирон-бир фа олиятга боғлаб (яхши кўрган иши, шуғулланаётган нарсаси ва ҳоказо) айтади ҳамда ўқувчиларга навбат билан ўзларини таништи ришни таклиф қилади. Кейин ўқувчилардан бундан олдин айтилган бар ча номларни, бирортасини ҳам қолдирмасдан такрорлашни сўрайди. Саломатлик «об-ҳавоси» Бу машғулотда барча иштирокчиларга навбат билан об-ҳаво атамаларидан фойдаланиб, ўзининг ички ҳолатини гапириб беришни ва уни 10 баллгача баҳолашни таклиф қилади. «Келишмовчилик ҳолати» Машғулотнинг ушбу шаклида гуруҳ жуфтликларга ажратилади. Иштирокчиларга шеригининг муштини очиш таклиф этилади. Вазифани бажаргандан сўнг қатнашаётганларга ўз мақса дига қандай эришганини ҳикоя қилиб беришлари сўралади. Биз қуйида ҳўжаранинг тузилиши ва функциясига бағишланган ўйинли машғулотни таклиф қула м из. Ҳужайра органоидлари (ролли ўйин). Машғулотнинг мақсади : Ҳужайра органоидлари тузилиши ва функцияси, уларни ўзаро алоқаси ҳақидаги билимларни янада чуқурлаштириш, қайта тиклаш ва ривожлантириш. Машғулотнинг бориши: биринчи қисм савол-жавоб, иккинчи қисм ҳўжара органоидларининг ўз ҳаёт фаолияти ҳақида айтишуви, хулосалаш. Машғулот жиҳозлари : ҳўжара ҳаёт фаолиятини тасвирловчи расм лар, манглай қошлар, ҳўжара органоидларини акс эттирувчи расмлар. Ўйин олдинги машғулотлар пайтида ёздирилган саволларни муҳокама қилишдан бошланди. Уни «Мавзулараро ўйин» тарзида олиб борилади. Бу

www.arxiv.uz унинг ҳўжара қобиғи, цитоплазма, эндоплазматик тўр, Голжи маж муаси, рибосома, митохондрия, лизосома, ҳўжара маркази, ядро ролларини ижро этувчилар учун қоғоздан манглайқош тайёрланади. Манглайқошда қайси тингловчи қандай органоид ролини бажараётган бўлса, шу органоид номи ёзилади. Уларни 9 та тингловчи бошларига кийиб олиб, ўз ролларини бажаришга киришишади. Биринчи бўлиб доскага ҳўжара қобиғи ролидаги тингловчи чиқади ва у: - Мен ҳўжара қобиғи бўламан. Мен ҳақимда нималарни биласизлар? - деб савол беради. - Ҳужайра қобиғи қандай тузилган, ҳайвон ва ўсимлик ҳўжаралари бир- биридан қандай фарқ қилади, гликокаликс нима, плазматик мембаран нима, фатоситоз ва пиноситоз ҳақида нималарни биласиз? Иккинчи бўлиб доскага цитоплазма ролидаги тингловчи чиқади ва ўзини таништириб савол беради: - Цитоплазма ҳўжаранинг қандай муҳитини ташкил этади, унда қандай органоидлар жойлашган, у қандай функцияни бажаради? Шундан кейин доскага ядро ролидаги тингловчи чиқади, у ҳам ўзини таништириб, саволлар беради: - Ядро қандай тузилган, бўлинмаган ядрога қандай қисмлар ажратилади, улар қандай тузилган, хромасомалар интерфазада қандай ҳолатда бўлади? Э ндоплазматик тўр ролидаги тингло в чи ўз и ни таништиради в а са во ллар беради: - Эндоплазматик тўр қачон кашф қилинган, у қандай тузилишга эга ва қандай вазифаларни бажаради? Рибосома ролидаги ўқувчи: Рибосомалар қандай тузилган, таркибида нималар бор, неча хил кўринишда бўлади, полирибосома нима? Митохондрия ролидаги тингловчи: - Митохондриялар қандай шаклларга эга, тузилишини ва қандай функцияларни бажаришини сўрайди. Голжи мажмуаси ролини бажарувчи

www.arxiv.uz тингловчи: - Голжи мажмуаси кимнинг номи билан аталган, унинг тузилиши қанақа, қандай функцияларни бажаради? Ҳужайра маркази ролидаги тингловчи чиқиб: - Ҳужайра маркази нима, сентроил ҳақида нималар биласиз, унинг тузилиши қандай, нима ва зифани бажаради? Қолган тингло в ч и лар қўйилган са во лларга жа во б беришади. Шундан сўнг доска ёнига ҳўжара орга ноидлари ролин и ижро эту в ч и лар, яъни ҳўжара қобиғи, цитоплазма , э п доплазматик тўр, рибосома, митохондрия, Голжи мажмуаси, лизосо м а, ядро в а ҳўжара маркази чиқиб ўзаро суҳбат қилишади. Биринчи « Э ндоплазматик тўр» сўз олади: - Ҳов менга қаранглар. Органоидлар ичида энг кераклиси менман, чунки мен барча ҳайвон ва ўсимлик ҳўжараларида учрай ман. Биз «Хасан - Хусанлармиз, биримиз силлиқ, биримиз донодормиз. Биз бир қанча функцияларни бажарамиз. Биз бўлмасак сенлар яшай олмайсанлар. Рибосома: - Менга қара Эндоплазматик тўржон, бунча талтайма, мен сендан кам иш бажармайман. Мен ҳам барча организмлар ҳўжараларида топилганман. Мен фақат сенинг таркибингда эмас, эркин ҳолда ҳам учрайман, менинг таркибимга ҳўжара ҳаётида муҳим рол ўйновчи оқсил ва РНК киради, мен оқсил синтези функциясини бажараман. Бу жараён жуда мураккаб, уни кўплашиб амалга оширамиз, бизнинг бу гуруҳимизни «Полисома» деб аташади. Митохондрия: - Эй, сен ҳам жуда ошириб юбординг-ку. Ахир сенларга зарур энергияни етказиб берувчи менман-ку. Менинг ички в а ташқи мем - браналарим юзасида жуда кўп миқдорда ферментлар жойлашган. А в ва л о ҳўжаранинг нафас олишига ёрдам берадиган ферментлар менинг ферментларим. Нафас олиш эса мен н инг асосий функцияларимдан бири, чунки бу билан АТФ синтези учун зар у р энергия е тказиб берилади, АТФ эса

www.arxiv.uz барча организ м лар ҳўжараларида менда синтезланади. Бу менинг асосий функцияларимдан иборат. Шунинг учун мени ҳўжаранинг «Куч манбаи» деб аташади. Голжи мажмуаси: - Мен ҳам муҳим биологик функцияларни бажараман. Оқсиллар, угле во длар, ёғлар да ст лаб менинг элементларимда тўпланади, сўнгра йирик в а майда пуфакчаларга айланади, кейин пуфакчалар найчалар имдан ажралиб, цитоплазма га ўтиб ҳўжара ҳаёт фаолиятида иштирок этади. - Мен майда бўлсам-да катта функцияларни бажараман, - керилиб сўз бо ш лайди лизосома. Менинг номим эритаман деган маънони англатади. Менинг ичимда оқсиллар, ёғлар, угле во длар, нуклеин кисло таларни парчалайдиган ферментларим бор . Мен озиқ моддаларни акти в хазм қилиш лаёқатига эгаман, мен ҳаёт фаолияти жараёнида нобуд бўлган ҳўжара қис м лар и ни, бутун-бутун ҳўжаралар в а органларни йўқотишда иштирок этаман. Масалан, итбалиқнинг дум и ни ферментла рим йўқотади. - Ҳаммаларинг ўзларингдан кетиб юбордуларинг-ку, - сўзни бўлади ядро,- ҳаммаларингдан ўзим зўрман. Мен интерфаза даврида мураккаб ўзгаришларга учраб кўп хизматлар кўрсатаман. Мана шу даврда менинг таркибимда қобиғим, ширам, ядрочам, хсо матиним бўлади. Қобиғим барча организмлар ҳўжаралари, ядро ларининг зарурий структурасидир. Ширамда эса ядроча хромасомлар жойлашган, яна унда оқсиллар, нуклеин кислоталар ва углеводлар кўп бўлади. Ядрочам таркибида РНК ва оқсил мавжуд. Унда РНК син тезланади. Хроматиним эса шундай материалки, ундан бўлинаётганимда хромасомалар ҳосил бўлади. Хромасомалар мен инг муҳим таркибий қисмимдир. Уларда ДНК тўпланади. Организм ларнинг ҳар бир турида авлоддан - авлодга ўтадиган ирсий ахборот эса ДНКда бўлади. Менинг энг зўр ишларимдан бири ДНК синтезидир - Э, гапираверсам гап кўп. Сўзсиз мен ҳаммангдан зўрман! Четда ҳамма тортишувларни эшитиб турган цитоплазма аста хўрсиниб: «Мен ҳам гапирсам майлими»,-деб гап бошлайди. - Сизларга баъзи бир

www.arxiv.uz нарсаларни эслатиб ўтишга ҳаққим бор деб ўйлайман. Чунки сизлар менда жойлашгансизлар. Бу билан мен мақтанмоқчи эмасман. Агар биргаликда ишламасак ҳўжаранинг нормал ҳаёт кечир ишини таъминлай олмаймиз. Масалан, менинг босимимни сақлашда ҳўжара қобиғи катта рол ўйнайди. Шунга ўхшаш сизлар ҳам бир- бирингиз билан доим алоқада бўласизлар. Мен бундай алоқалардан бит тасини келтирсам шунинг ўзи кифоя деб ўйлайман. Масалан, ҳўжарада синтезланадиган маҳсулотлар оқсиллар, ёғлар, углеводлар, эндоплазматик тўр каналлари орқали Голжи мажмуасига ташиб берилади. Мана бу четда турган ҳўжар а маркази ҳам катта иш бажаради. У бўл и ниш дуки ҳосил бўлишида иштирок этади. Қисқаси, биз ҳаммамиз бир-биримизга боғлиқмиз! Шундан сўнг ҳамма бир жойга тўпланишиб: - Битта ҳўжарамиз! - Бир-биримизга боғлиқмиз! - дея уч марта қайтаришади. Ўйин дарсларини шу усулда олиб бориш, ўқувчиларнинг эслаш, фикрлаш қобилияти, энг муҳими эса фанга бўлган қизиқишини оширади. Дарсни ўтиб бўлгач, саволларга жавоб берилади, мавзунинг эътибордан четда қолган қисмлари тўлдирилади. Дарсда саволларга яхши жавоб берган, фаол қатнашган, ролларни яхши ижро этган ўқувчилар маънавий жиҳатдан рағбатлантирилади. Сўнгра хулоса ясаб, келгуси дарслар ҳақида йўлланма берилади.

O'xshashlar

Биологияни ўқитишда кимё фани билан фанлараро боғланишни амалга ошириш йўллари

Умумий тупрокшунослик

Селекцияда танлаш усуллари

Биомеханика фани ва унинг ривожланиши

Цитологияда қулланиладиган тадқиқот усуллари