Ўсимликларнинг нафас олиши - Biologiya - Referatlar

Ўсимликларнинг нафас олиши

Yuklangan vaqt:

25.01.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

77 KB

Ko'chirib olish

Ўсимликларнинг нафас олиши Режа: 1. Нафас олишнинг аҳамияти, ўрганиш тарихи. Аэроб ва анаэроб нафас олиш, биологик оксидланиш ҳақида тушунча 2. Нафас олиш ва бижғиш жараёнларининг фарқи, нафас олиш ферментлари ва субстратлари 3. Нафас олиш химизми. Нафас олишнинг гликолиз, ди- ва трикарбон (Кребс цикли), глиоксалат, пентозафосфат цикллари 4. Нафас олиш коэффициенти ва унинг субстратга боғлиқлиги. Нафас олиш жадаллиги, ўсимлик органлари ва тўқималарида кечиш тафовутлари 5. Нафас олиш жадаллигини ўсимлик ўсиши ва ривожланишига боғлиқлиги. Нафас олиш кўрсатгичларини аниқлаш усуллари 6. Нафас олишни бошқариш йўллари ва уни қишлоқ хўжалик маҳсулотларини сақлашдаги аҳамияти 1

1. Нафас олиш барча тирик организмлар, шу жумладан ўсимликлар учун ҳам хос ходиса ҳисобланади. Ўсимликлар ҳужайраларида борадиган оксидатив реакцияларда органик моддаларнинг кислород иштирокида анорганик моддалар(СО 2 ва Н 2 О)га парчаланиши ва кимёвий энергия ажралиб чиқиш жараёни нафас олиш дейилади. Нафас олиш бир дақиқа тўхтаб қолса, тирик организмда содир бўладиган ҳаётий жараёнлар тартиби бузилади ва охир оқибат организм нобуд бўлади. Нафас олиш жараёнида, яъни органик моддаларнинг оксидланишида ажралиб чиққан энергиянинг бир қисми иссиқлик ва ёруғлик шаклида сарфланади. Тахминан 40-50 % энергия АТФ молекулаларида тўпланади ва организмларни нг ҳаёт фаолиятида ишлатилади. Нафас олиш жараёнларининг бориш қонуниятларини ўрганиш 200 йил аввал бошланган бўлишига қарамай, бу масала тўла ўрганилмаган ҳисобланади. А.Л.Лавуазье ва П.С.Лаплас (1777й.) нинг таъкидлашича тирик организмларда содир бўладиган нафас олиш жараёнида ҳам, ёниш жараёни каби, кислород ютилиб, карбонат ангидрид ажралади. Лекин ёнишдан фарқли равишда тирик организмларда бу жараён аста-секин боради. Шу вақтларда (1777) Шееле уруғлар солинган ёпиқ идишда кислороднинг миқдори камайиб, СО 2 нинг миқдори кўпайганлигини аниқлади. 1778-1780 йилларда Я.Ингенхауз яшил ўсимликлар қоронғуда кислородни ютиб, карбонат ангидрид чиқаради ва бу жиҳатдан ҳайвонларга ўхшайди, ўсимликларнинг яшил бўлмаган қисмлари эса ёруғликда ҳам кислородни ютиши мумкин, деган хулосага келди. Щвецариялик Н.Т.Соссюр 1797-1804 йилларда қатор тажрибалар олиб бориб, биринчи марта миқдорий таҳлиллар ўтказди ва қоронғуликда ўсимликлар қанча О 2 ютса, шунча СО 2 ажратиб чиқаришини исботлади. Бундан ташқари карбонат ангидрид билан бир қаторда сув ва энергия ҳам ҳосил бўлишини кўрсатиб берди. 2

А.Н.Бах (1897) “Аста-секинглик билан оксидланишнинг пероксид назарияси”ни яратди. Унинг фикрича, ҳаводан қабул қилиб олинган кислород тўғридан тўғри ва бевосита органик моддаларни оксидлай олмайди. Чунки молекула шаклидаги кислород “инерт” бирикма бўлиб, у фаол атом ҳолатига ўтгандан кейингина органик моддаларни оксидлаши мумкин бўлади. И.В.Палладин 1911 йилда органик моддаларнинг анаэроб шароитда оксидланиш назариясини ишлаб чиқди. Унинг фикрича, тирик организмларда сув ва органик моддалар таркибидаги водородни ажратиб олувчи бирикмалар бўлиши керак. Ўзига водородни бириктириб олувчи моддаларни И.В.Палладин “нафас олиш пигментлари” деб атади. Нафас олиш жараёнида ўсимликлар тўқимасидан ёруғлик ажралиб чиқишини А.Г.Гурвич аниқлаган. Кейинчалик баъзи замбуруғлар ва бактериялар ҳам нафас олиш жараёнида ёруғлик ажратишини кўп олимлар кузатган. Ўсимликларнинг илдизлари ёки уруғи сув остида қолганда анаэроб нафас олиш жараёни кузатилади. Кислородсиз нафас олишда ўсимликлар тўқимасида спирт ҳосил бҳлишини ҳисобга олиб, академик С.П.Костичев бу жараённи анаэроб нафас олиш жараёни деб атаган. Сувда яшашга мослашган ўсимликларда махсус тўқималарда тўпланган кислород ҳисобига нафас олиш жараёни тўхтовсиз давом этади. Лекин кўпчилик қуруқликда яшовчи юксак ўсимликларда анаэроб шароит узоқ давом этганда ҳосил бўлган спирт таъсирида ўсимликлар нобуд бўлади. Ўсимликларнинг ҳайвон ва одамларникига ўхшаш махсуснафас олиш аъзолари мавжуд эмас, лекин уларнинг барча тирик ҳужайралари таркибидаги митохондриялар нафас олиш аъзоси ҳисобланади. Митохондрияларда мураккаб органик бирикмалар (асосан углеводлар) ферментлар тизими иштирокида кислород ёрдамида оксидланиб, сув ва СО 2 га парчаланади. Бу реакциялар тизими биологик оксидланиш дейилади. Ўсимликларнинг нафас олиш қоронғулик ёки ёруғликдан қатъий назар тирик ҳужайраларда доимий кечадиган муҳим физиологик жараёндир. Ҳатто 3

омборларда сақланадиган уруғларда, ўсиш ва ривожланиши тўхтаган тиним давридаги дарахтларда, тинч ҳолатдаги илдих ва илдизмеваларда ҳам нафас олиш тўхтамайди. 2. Баъзи микроорганизмлар учун хос бўлган анаэроб нафас олиш жараёни бижғиш дейилади. Анаэроб нафас олиш ва бижғиш жараёнларида ҳам нафас олишда сарфланадиган органик моддалар жуда мураккаб биохимиявий ўзгаришларга учраганликлари аэроб нафас олиш ходисасининг биринчи фазасидаги биохимиявий реакциялар ва энг сўнгида пироузум кислота ҳосил бўлиши билан тугалланганлиги анаэроб нафас олиш ва бижғиш ходисаларига ҳам хосдир. Бироқ анаэроб нафас олиш ва бижғиш ҳодисаларида аэроб нафас олиш ҳодисасидаги Г.Кребс цикли кузатилмайди. Умуман, нафас олиш СО 2 ва сувнинг, бижғиш эса СО 2 ва спиртнинг ҳосил бўлиши билан якунланади. Нафас олиш ва бижғиш ходисалари кўрсатиб ўтилган фарқлар билан ажралиб туради. Немис биокимёгари К.Нейберг, рус олими С.П.Костичев ва бошқалар нафас олиш ва бижғиш жараёнлари бир-бири билан оралиқ маҳсулот пироузум кислота орқали боғлиқлигини аниқладилар. Ҳозирги пайтда аэроб нафас олиш жараёни икки босқичдан иборатлиги тасдиқланган. Биринчи босқичда анаэроб нафас олиш жараёни содир бўлиб, унда мураккаб органик моддалар(углеводлар) оддий органик моддаларга(пироузум кислотасига) парчаланади. Иккинчи, асосий босқичда аэроб шароитда пируват кислотаси карбонат ангидрид ва сувга парчаланади. Бу жараёнда ферментлар фаол иштирок этади. Нафас олиш жараёнида хилма хил ферментлар иштирок этади. Улар қуйидаги асосий гуруҳларга ажратилиб ўрганилади: 1) А 2 (органик модда)ни активловчи ферментлар, улар дегидрогеназалар дейилади ва хилма хил бўлади; 2) О 2 ни активловчи ферментлар, улар оксидазалар деб юритилб, турли хил бўлади; 3) Водород ва электронни ўтказувчи оралиқ ферментлар; 4

4) Ёрдамчи ферментлар (карбоксилаза ва трансферазалар). Кўп йиллар давомида ёғлар ва углеводлар нафас олиш жараёнида субстрат сифатида иштирок этади деб келинган. Нафас олиш субстратлари етишмаган ҳолларда оқсил сарфланиши амалга ошади, бу ҳолат нафас олиш очлиги, нормал ғолат эмас деб тушунтирилган. Кейинги йилларда олиб борилган қатор тажрибаларда оқсил нафас олиш жараёнида субстрат сифатида иштирок этиши тўла нормал ҳодиса эканлиги исботланган. 3. Нафас олишда органик моддаларнинг кислород ёрдамида анорганик моддаларга парчаланиши мазкур жараённинг ўзиги хос хусусиятлари борлигини кўрсатади.Чунки организмдан ташқарида бу органик моддалар молекуляр кислород билан реакцияга киришмайди. А.Н.Бах, В.И.Палладин ва С.П.Костичевлар нафас олиш жараёнинг ана шу ўзига хос хусусиятларини аниқлаб, нафас олиш химизмининг ҳозирги замон тушунчасига асос солдилар. 1897 йилда А.Н.Бах биологик оксидланишнинг пероксид назариясини ишлаб чиқди. Унга кўра, атмосферадаги молекуляр кислород осон оксидланувчи модда (А) билан бирикиб, қўш боғнинг биттаси узилади ва пероксид ҳосил қилиб фаол ҳолатга ўтади. Фаол ҳолатга ўтган кислород бошқа моддани (В) ҳам оксидлаши мумкин. Натижада акцептор вазифасини бажарувчи оксидловчи модда (А) яна ажралиб қолади, органик модда (В) эса тўла оксидланади. Лекин кейинчалик 1955 йилда Япония (О.Хаяиши ва бошқалар) ва АҚШ (Г.С.Мэзон ва бошқалар) да молекуляр кислороднинг органик моддалар билан бирикиши мумкинлиги исботланди. Бу назариянинг хозирги вақтда нафас олишга алоқаси йўқлиги маълум бўлишига қарамасдан, А.Н.Бах назарияси нафас олиш химизмини ўрганишга йўл очиб берганлиги билан муҳимдир. В.И.Палладиннинг водородни фаоллаштириш назариясига кўра нафас олиш икки босқичдан иборат: 1) анаэроб; 2) аэроб. Кейинги изланишларда бу назария, яъни нафас олиш анаэроб ва аэроб босқичлардан иборатлиги ҳамда бунда сув иштирок этиши тўла тасдиқланди. 5

1912 йилда немис биокимёгари Г.Виланд ҳам биологик оксидланиш водороднинг ажратиб олиниши билан боғлиқлигини кўрсатган эди. Нафас олишда сувнинг иштирок этиши ва кислород водороднинг охирги акцептори эканлиги 1955 йилда Б.Б.Вартапетян ва Л.А.Курсановлар тажрибасида орқали исботланди. Нафас олишнинг дастлабки кислород талаб этилмайдиган анаэроб босқичида глюкоза парчаланиб, сарфланишини ҳисобга олиб, бу цикл гликолиз цикли деб юритилади. Гликолиз циклидаги реакциялар цитоплазмада содир бўлади. Бу цикл содир бўлгунча нафас олиш субстратларинингш глюкозагача парчаланиши содир бўлади. Сўнгра глюкоза кислородсиз муҳитда цитоплазмада гликолиз ходисаси натижасида пироузум кислотасини ҳосил қилади. Бу жараённинг аэроб шароитда ҳам содир бўлиши аэроб ва анаэроб нафас олиш ўртасидаги генетик боғланиш мавжудлигини исботлайди. Гликолиз жараёнида ажралиб чиққан умумий фойдали энергия саккиз молекула АТФ га тенг бўлади. Ҳар бир АТФ нинг энергияси 10 ккал деб ҳисобласак, уҳолда гликолиз жараёнида ажралиб чиққан энергиянинг умумий миқдори 80 ккал.га тенг бўлади. Нафас олишнинг асосий иккинчи босқичида пироузум кислота карбонат ангидрид билан сувга тўлиқ парчаланади. Бу жараён аэроб шароитда амалга ошиб, бир қатор моддалар, дикабон ва трикарбон кислоталар и штирокида содир бўлади. Уларнинг бир-бирига айланиши ҳалқадан иборат бўлганлиги учун ҳам бу жараён дикарбон ва трикарбон кислоталар цикли дейилади. Бу реакциялар тизимини ҳайвонлар организмида 1937 йилда инглиз биокимёгари Г.А.Кребс таклиф қилганлиги учун унинг номи билан Кребс цикли ҳам деб аталади. 1939 йилда бу тизимнинг ўсимликларда ҳам мавжудлигини биринчи марта инглиз олими А.Чибнелл исботлаган. Кребс цикли реакциялари тўла митохондрияларда содир бўладиган нафас олишнинг асосий йўли ҳисобланади. Бу цикл ўсимликлар танасидаги моддалар алмашинуви жараёнида катта аҳамиятга эга. У фақат углеводлар 6

оксидланишининг якуний босқичи бўлмай, балки бошқа органик моддаларга (оқсиллар, ёғлар ва бошқалар) ҳам тааллуқлидир. Глиооксалат цикли 1957 йилда биринчи марта Г.Л.Коренберг ва Г.А.Кребслар томонидан бактериялар ва моғор замбуруғларида аниқланган. Кейинчалик у мойли ўсимликларнинг унаётган уруғларида ва захира ёғлар, шакарларга айланиши керак бўлган органларида содир бўлиши кузатилди. Митохорндрияларда, шунингдек, ҳайвон ҳужайраларида ҳам бу цикл ҳосил бўлмайди. Глиоксилат цикли ҳужайрадаги махсус органоид- глиоксисомаларда содир бўлади. Глиоксилат цикли асосан мойли ўсимликларнинг нафас олишидаги аэроб босқичида Кребс цикли ўрнида содир бўлади. Чунки у Кребс циклининг маълум миқдорда ўзгарган йўлидир. Умуман, глиоксилат цикли захира ёғларни сарфлайди ва ёғларнинг парчаланишида оралиқ модда-ацетил ҳосил бўлади. Нафас олишнинг пентозафосфат цикли гликолиз ва Кребс цикли билан бир қаторда глюкоза оксидланишининг яна бир муҳим йўли бўлиб ҳисоланади. Бу цикл глюкоза-6- фосфатнинг бевосита оксидланиши билан бошланади. Бунда глюкоза-6- фосфатдан бир молекула СО 2 ажралиб чиқади ва беш углеродли бирикмалар-пентозалар ҳосил бўлади. Шунинг учун ҳам бу йўл пентозафасфат парчаланиш дейилади. Бу йўл 1935-1938 йилларда О.Варбург, Ф.Диккене, В.А.Энгелгард ва Ф.Липманлар томонидан очилди. Бу циклда ҳосил бўлган оралиқ маҳсулотлар – пентозалар организм учун жуда зарур бўлган моддалар (нуклеин кислоталар ва бошқалар) ҳосил қилишда иштирок этади. Бу йўлнинг ҳамма реакциялар ҳужайра цитоплазмасининг эрувчи қисмидаги протоплазтидалар ва хлоропластларда содир бўлади. У айниқса, синтетик жараёнлар кучли бораётган ҳужайраларда фаол хусусиятга эга. Бундай ҳужайраларда мембраналарнинг липид компонентлари, нуклеин кислоталар, ҳужайра девори ва фенол бирикмалар фаол равишда синтезланади. 4. Нафас олишда ажралиб чиққан карбонат ангидриднинг кислородга бўлган нисбати (СО 2 /О 2 )га нафас олиш коэффиценти деб аталади. Бу 7

кўрсаткич сарфланадиган модданинг табиатига, ташқи муҳит таркибидаги газлар миқдори билан чамбарчас боғлиқ бўлиб, бирдан катта, бирга тенг ёки бирдан кичик бўлиши мумкин. Углеводлар учун нафас олиш коэффиценти, яъни 6СО 2 /6О 2 га бўлган нисбати 1 га тенг бўлади. Чунки бир молекула глюкозанинг оксидланиши учун олти молекула кислород ютилади ва олти молекула карбонат ангидрид ажралиб чиқади. Агар нафас олиш жараёнида ёғ кислоталари ва оқсиллар сарфланадиган бўлса нафас олиш коэффиценти 1 дан кичиклиги кузатилади. Чунки бу органик моддаларнинг таркибидаги кислороднинг миқдори углерод ва водородга нисбатан жуда кам, шу сабабли уларни оксидлантириш учун кўпроқ кислород сарф этилади. Нафас олиш жараёнида органик кислоталар сарфланадиган бўлса, нафас олиш коэффиценти 1 дан катта бўлади. Бу ҳолатда бир молекула таркибидаги кислород углерод ва водородга нисбатан кўп ва уни оксидлантириш учун камроқ кислород сарфланади. Нафас олиш коэффиценти сарфланадиган моддалар таркибидаги кислород ва водород миқдори бир-бирига боғлиқ эканлигини кўрсатади. Жумладан, углеродларга бой майсаларда нафас олиш коэффиценти 1 га тенг бўлсада, ёғларга бой (зиғир, ғўза) ўсимликларда 1 дан кичик., лимон ва бошқа органик кислоталарга бой меваларнинг юмшоқ тўқималарида эса бу кўрсаткич 1 дан катта бўлади. Нафас олиш коэффиценти даражасининг нафас олиш маҳсулотига боғлиқлиги фақат кислород миқдори етарли шароитда содир бўлади. Лекин оксидланиш кислородсиз - анаэроб муҳитда борганда нафас олиш коэффицентининг даражаси ўзгариши мумкин. Масалан, уруғлар кислород кам ёки анаэроб шароитда (сувга ботириб сақланса) нафас олганда ҳаводан кислород ютилмайди. Лекин карбонат ангидрид ажралиб чиқади ва бунда нафас олиш коэффиценти 1 дан юқори бўлади. Нафас олиш жадаллиги ўсимликларнинг тури, ёши, яшаш муҳити омилларининг таъсирига боғлиқ ҳолда ўзгаради. Нафас олиш жадаллиги деб 8

1 ёки 24 соат давомида текшириш учун олинган 1 ёки 100 гр қуруқ ёки ҳўл модда массаси ҳисобига ажралган СО 2 ёки ютилган О 2 миқдорига айтилади. Бу тезлик ҳатто бир ўсимликнинг турли қисмларида турлича содир бўлиши мумкин. Ўсимлик қанча ёш ва модда алмашинуви жараёни фаол бўлса, унда кечаётган нафас олиш жараёни ҳам шунча жадал боради. Ўсимликнинг қариши билан унинг нафас олиш тезлиги ҳам пасайиб боради. Пишиб етилган, қуруқ уруғларда нафас олиш жадаллиги жуда паст, унаётган уруғларда эса жуда фаол бўлади. Масалан, таркибида 10-12 фоиз суви бўлган 1 кг арпа уруғи 1 кеча-кундузда 0,3-0,4 мг карбонат ангидрид ажратади. Тўла бўртган ва унаётган уруғларда эса нафас олиш жадаллиги ундан кўра 10 минг марта юқори бўлади. Турли экинлар донининг нафас олиши учун сарфланадиган қуруқ модда миқдори турлича бўлади. Масалан, маккажўхори ўсимлиги донида нафас олиш учун 45 фоиз, нўхат ўсимлиги донида 52 фоиз, буғдой донида эса 57 фоиз қуруқ модда сарфланади. Нафас олиш жадаллигига ҳарорат, заҳарли моддалар, муҳитдаги кислород ва СО 2 миқдори кучли таъсир кўрсатганлиги аниқланган. Вант- Гофф қоидасига асосан, ҳарорат ҳар 10 0 С га кўтарилиши билан химиявий реакцияларнинг жадаллиги 2 марта тезлашади ва унга температура коэффиценти дейилади. Ўсимликларда нафас олишнинг температура коэффиценти 1,9-3,3 оралиғида бўлади. Тирик организмнинг нафас олиш жадаллиги 45-50 0 С гача Вант-Гофф қоидасига бўйсунади. Ҳарорат 50 0 С дан юқори кўтрилганда цитоплазмани ташкил этувчи оқсил молекулаларининг табиий ҳолати ўзгариши – коагулланиши натижасида нафас олиш жараёни бутунлай тўхтайди. Паст температурада нафас олиш жадаллиги сустлашади. Масалан, ҳарорат -10 0 С га пасайганда кўпчилик ўсимликларнинг нафас олиши сезилмайдиган даражада секинлашади. Қишловчи куртаклар, нина баргли дарахтларда ҳарорат -25 0 С бўлганда ҳам нафас олиш давом этиши кузатилади. 9

Нафас олиш жадаллигига ички факторларнинг ҳам таъсири катта бўлади. Шимолда ўсадиган ўсимликлар жанубдагилардан, ёруғсевар ўсимликлар эса сояга чидамли ўсимликлардан кучли нафас олишлари билан ажралиб турадилар. Нафас олиш жараёнининг жадаллигига ўсимликлар тўқимаси ва айрим ҳужайраларнинг сув билан таъминланганлик ҳолати ҳам таъсир кўрсатади. Ўсимлик тўқимаси шикастланган вақтда ҳам ўша жойдаги тўқималар кучли нафас олади. Болгар олими К.Попов маълумотига кўра яраланган картошка туганагида нафас олиш жадаллиги яраланмаган туганакникига нисбатан 5-6 марта тезлашади. 5. Ўсимликларнинг нафас олиш жадаллигини аниқлашда турли асбоб- ускуналардан фойдаланилади. Бунда нафас олишда ажралиб чиққан карбонат ангидрид ёки ютилган кислород ҳисобга олинади. Ҳозирги вақтда илмий- тадқиқот ишларида унаётган уруғларнинг кислородни ютишини аниқлайдиган асбобдан, нафас олиш жадаллигини аниқлаш учун Петтен- Коффер асбобидан шунингдек, Варгбург респирометридан фойдаланилади. Нафас олишда ўсимликлар тўқимасига ютилган кислород ва шу жараёнда ажралиб чиқадиган карбонат ангидриднинг NaOH билан боғланиши ҳисобига буюм солинган идиш ичидаги ҳаво сийраклашади. Бунинг эвазига манометрдаги рангли эритма буюм солинган идиш томонга қараб кўтарилади. Энди идиш ичидаги NaOH билан HCL эритмалари аралаштирилса, NaOH ютган СО 2 гази ажралишидан идиш ичидаги ҳаво кенгаяди. Шу вақтнинг ўзида манометр бўйлаб кўтарилган рангли эритма ҳаракати пасайиб тўхтаган нуқта ажралиб чиққан карбоноат ангидрид миқдорини ифодалайди. 6. Ўсимикларнинг нафас олиш жараёни улардаги модда алмашинувининг муҳим қисмини ташкил этиб, ўсиш, ривожланиш ва ҳосилдорликнинг асоси ҳисобланади. Шу билан бирга етиштирилган маҳсулотларни узоқ муддат ва сифатли сақлаш ҳам нафас олиш жадаллигини бошқаришга асослангандир. Сақланаётган маҳсулотларнинг нафас олиш 10

жадаллиги қанча паст бўлса, органик моддаларнинг кам миқдорда сарфланиши натижасида улар сифатли сақланади. Нафас олиш жадаллигининг даражаси энг аввало ҳарорат ва намлик миқдорига боғлиқ. Донларни сақлашда уларнинг таркибидаги намлик миқдори ва улар сақланадиган омборлар ҳароратини бошқариш катта аҳамиятга эга. Намлик миқдори бошоқли дон экинларининг донларида 14%, ва мойли ўсимликларнинг донларида 8-9% дан ошмаганда ҳамда улар сақланадиган омборларнинг ҳарорати 0 0 С атрофида бўлганда донларнинг нафас олиши энг паст даражада сақланади. Намликнинг миқдори ошиб, 18-20% га, ҳарорат 45- 50 0 С га етганда нафас олиш жадаллиги ҳам кескин ошади. Натижада уруғдаги заҳира органик моддалар тезлик билан сарфланади. Бу жараёнда ажралиб чиққан кимёвий энергия иссиқлик энергиясига айланиб, омборлар ҳароратини янада оширади ва ҳар хил чиритувчи микроорганизмларнинг ривожланишига шароит яратади. Бундай шароитда сақланган донлар униб чиқиш қобилиятини йўқотади. Шу билан бирга сақлаётган уруғларнинг намлигининг юқори бўлиши натижасида сақлаш омборлари муҳити ҳароратини 3050 0 С гача кўтарилиши туфайли ёнғин ҳодисалари юз бериши мумкин. Бундай кўнгилсиз ҳодисалар пахта бунтларида, нам ҳолда сақланаётган дон, уруғ ва чиғит уюмларида содир бўлишини олдини олиш чораларини кўриш мақсадга мувофиқдир. Мева-сабзавотларни сақлаш донларни сақлашдан фарқ қилади. Чунки уларнинг таркибида 75-90 фоизгача сув бўлиб, сув миқдорини камайтириш мева-сабзавотлар сифатини пасайиб кетишига сабаб бўлиши мумкин. Шунинг учун ҳам мева-сабзавотларни сақлашда бош омил ҳарорат ҳисобланади. Ушбу маҳсулотларни сақлаш учун энг қулай ҳарорат 0 0 С атрофида бўлиши аниқланган. Махсус хоналарда ва музлаткичларда сақланганда ҳам ҳарорат 3-7 0 С дан ошмаслиги керак. Масалан, картошка учун сақлаш ҳарорати 2-4 0 С, карам учун 0 0 С дан -1 0 С гача, қолган мева ва сабзавотлар учун 0 0 С дан +1 0 С гача энг қулай эканлиги аниқланган. Бундай ҳароратда нафас олиш жадаллиги паст бўлиб, мева ва сабзавотлар сифатли 11

сақланади. Ушбу маҳсулотларни сақлашда СО 2 нинг миқдори ҳам муҳим аҳамият касб этади. Карбонат ангидриднинг миқдори кўп бўлиши нафас олиш жадаллигини пасайтириб, маҳсулотларни сифатли сақлашга ёрдам беради. 12

O'xshashlar

Микроорганизмларнинг нафас олиши

Ўсимликларнинг кўпайиши

Нафас аъзолари физиологияси

Ўсимликларнинг химояланиш механизми

Ўсимликларнинг ҳимояланиш механизми