Микроорганизмларнинг классификацияси ва бўлимларига тавсиф. - Biologiya - Referatlar

Микроорганизмларнинг классификацияси ва бўлимларига тавсиф.

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

107.5 KB

Ko'chirib olish

Микроорганизмларнинг классификацияси ва бўлимларига тавсиф . Режа : 1 . Gracilacutes 2. Firmicutes 3 . Tenericutes 4 . Mendosicutes

Систематика (таксономия) деб микроорганизмларни маълум аниқ белгиларига асосланиб, уларни қариндошлик алоқаларини ўрнатиб гуруҳларга (таксонларга) бўлинишига айтилади. Микроорганизмларнинг асосий гуруҳларини ўрганишдан аввал уларни номенклатураларга ажратиш принципларини ёритиш мақсадга мувофиқдир. Номенклатура деб бирор билим соҳасида ишлатиладиган номлар (атамалар) тизимига айтилади. Ҳар қандай микроорганизмлар объектини номлаш ва синфларга ажратиш учун уларни номенклатура тизими ва таксономияси объектларини тўла-тўкис билишни талаб этади. Замонавий классификация микроорганизмларни атрофлича ўрганиб, уларнинг барча хусусиятларини б и лишни тақазо этади. Микроорганизмларни синфларга ажратиш ва номлаш учун зарур бўлган ахборотни олиш учун ҳар томонлама кўринишлари, микробнинг ҳамма ташқи ва ички тузилишларини, уни физиология ва биохимиясини билиш муҳимдир. Шунинг учун микроорганизмларининг ташқи ва ички структуралари, физиологик ва биокимёвий хусусиятларини, ҳамда микроорганизмларни табиий шароитда юзага келтирадиган асосий жараёнларни билиш зарур бўлиб, бунда уларнинг қуйидаги хусусиятлари хақидаги билимлар асос қилиб олинади: 1. Шакли ва ўлчами; 2. Ҳаракати (ҳивчинларининг бор - йўқлиги ва жойланиши); 3. Капсуласининг бор йўқлиги; 4. Эндоспора ҳосил қилиши; 5. Грам усулида бўялиши; 6. Модда алмашинишиниг ўзига хос томонлари ва энергия олиш услублари; 7. Энергия олиши; 8. Ўзи яшаб турган ташқи муҳитни қандай қилиб ўзгартириши ва ташқи муҳит унинг яшашига қандай қилиб таъсир этиши ва унинг ҳаёт фаолиятини сақлаб қолиши.

Микрорганизмнинг юқорида айтиб ўтилган асосий хусусиятларини билиш на фақат номенклатурасини ва таксономиясини ўрганишда аҳамиятга эга бўлибгина қолмасдан, унинг катта амалий аҳамияти ҳам бор. Микробиологиянинг ривожланиши микроорганизмлар тавсифини янада чуқурроқ билишни талаб этди. Шу вақтгача фенотип хусусиятлари асосий ҳисобланган бўлса, энди генотип хусусиятларини ҳам ўрганиш керак бўлди ва молекуляр биология эришган ютуқлар бунга имконият яратди. Бунда: 1) микроорганизм нуклеин кислотасининг нуклеотид таркиби, пурин ва пиримидин асосларининг бир-бирларига бўлган нисбати ўрганилади ва шу асосда икки гуруҳ микроорганизмлар фарқлари аниқланади. 2) икки гуруҳга мансуб микроорганизм нуклеин кислоталарини бир- бирлари билан гибридлаб, улар орасидаги нуклеотидлар гомологияси (ўхшашлиги) ўрганилади. Агар, нуклеин кислота таркиби 80 - 90% гача гомологияга эга бўлса, ўрганилаётган микроорганизмлар яқин "қариндош", гомологлиги 50% дан кам бўлса, микроорганизмлар узоқ "қариндош" ҳисобланади. Микроорганизм хусусиятлари аниқ ўрганилгандан сўнг, унга К. Линней таклиф қилган биноминал номенклатура талаби каби, икки лотин атамасидан ташқил топган илмий ном берилади. Биринчи атама авлод номини билдириб, микроорганизм морфологияси ёки физиологияси ёки шу авлодни кашф этган олимнинг исми - шарифи ёки ажратиб олинган муҳитни ифодалайди. Иккинчи атама эса кичик ҳарфлар билан ёзилиб, микроорганизм колониясининг ранги, келиб - чиқиш манбаини, ёки шу микроорганизм юзага келтирадиган жараён ёки касаллик ёки бошқа бир фарқлантирувчи белгиларни билдиради. Масалан, Bacillus albus да биринчи сўз - Васillus - спора ҳосил қилувчи, Грам мусбат каби хусусиятларни англатса, иккинчи сўз - albus – микроорганизм колонияси рангининг оқ эканлигини билдиради (albus - оқ).

Микроорганизмларга 1980 йил 1 январдан бошлаб Халқаро бактерия номенклатураси кодекси қоидаларига мувофиқ ном бериладиган бўлди. Микроорганизмларни яқин белгиларига қараб гуруҳлаш учун тур (species), авлод (genus), оила (familia), тартиб (ordo), синф (classis), бўлим (divisio), салтанат ёки олам ( regnum) каби таксономия категориялари ишлатилади. Тур деб, фенотипик ўхшашликга эга бўлган бир генотипга мансуб индвидлар (особлар) йиғиндисини билдирувчи таксономик бирликга айтилади. Улар кичик тур (подвид) ва вариантларга бўлинади. Микробиологияда штамм ва клон каби атамалар ҳам ишлатилиб, штамм деганда ҳар хил табиий муҳитдан ( сув ҳавзаси, тупроқ ва ҳоқазо) ёки бир муҳитдан ҳар хил муддатда ажратилган ёки ҳар хил экологик муҳит ёки географик худуддан ажратиб олинган бирорта белгиси билан фарқланадиган бир турга кирувчи микроорганизмлар гуруҳи тушунилади. Клон - бир ҳужайрадан олинган микроорганизм культурасидир. Бир турга кирувчи индивидларнинг тўплами - (популяцияси) тоза культура дейилади. Микробиологияда микроорганизмлар эволюцияси ва филогенияси ҳақида маълумотлар етарли бўлмаганлиги сабабли, юқори ўсимликлар ва ҳайвонлар сингари, табиий систематикага эга эмас. Шунинг учун ҳам, микроорганизмлар систематикаси сунъий бўлиб, у микроорганизмларни ташхис ва уларни идентификация қилиш учун хизмат қилувчи аниқлагич вазифасини бажарди. Қуйида биз, Д. X. Бергининг 1984 - йил 9 мартда нашр этилган "Бактериялар аниқлагичи" да келтирилган энг муҳим микроорганизм- ларининг қисқача тавсифини Е.Н. Мишустин (1987) таърифи бўйича келтирамиз. Аниқлагичда жами микроорганизмлар юқорида келтирилган таксонлар бўйича Ргосаriotae дунёсига (regnum) бирлаштирилиб, у ўз навбатида тўрт бўлимга (divisio), бўлимлар эса синфларга (classis),тартибларга (ordo), оилаларга (familia), авлодларга(genus) ва турларга (spesies) бўлинади.

Микроорганизмлар асосан, ҳужайра деворининг бор-йўқлиги, таркиби ва уларнинг турига қараб бўлимларга, ундан бошқа таксономик категорияларга (синф, тартиб, оила, авлод,тур) микроорганизмларнинг морфология, физиолого - биокимёвий белгилари йиғиндисига қараб бўлинган. Демак, Берги Procariotae дунёсини тўрт бўлимга ажратади. 1 бўлим – Gracilacutes Бу бўлимга ҳужайра девори грамманфий тузилишга эга бўлган кокклар, таёқчасимон ёки ипсимон прокариотлар киради. Улар ҳаракатчан ёки ҳаракатсиз бўлишлари мумкин, эндосоралар ҳосил қилмайди. Миксобактериялар мева таналари ва миксоспоралар ҳосил қилади. Кўпайиши бинар бўлиниб ва куртакланиб амалга ошади. Бу бўлимга фототрофлар ва нофототрофлар (литотрофлар ва хемотрофлар), аэроблар, анаэроблар ва факультатив анаэроблар киради. Облигат паразит турлари бор. 1 бўлим – Gracilacutes бўлими ( gracilus сўзи лотинча сўз бўлиб юпқа деган, cutes эса пўст, тери деган маънони билдиради). Бўлимга 3 синф киради. 1 синф - Scotobacteria Бу синф энг катта синф бўлиб, 10 гуруҳни ўз ичига олади. 1 гуруҳ - спирохеталар. Бу гуруҳга Spirochaetaceae ва Leptospiraceae оилалари киради. Спирохеталар осон эгилувчан, спиралсимон буралган, бир ҳужайрали бактериялар бўлиб, ўта узун (3 – 500 мкм) ва ингичка (0,3 – 1,5 мкм), бир ёки бирнеча спирал бўлиб буралган ҳужайралардир. Спирохета ҳужайрасида протоплазматик цилиндр мавжуд бўлиб, у бир ёки бирқанча ўқ фибриллар билан ўралган. Ўқ фибрилларни ўзи эса цилиндр охирида жойлашган бириктирувчи дискдан бошланади. Протоплазматик цилиндр ва ўқ фибриллар ташқи пўст билан қопланган. Ҳужайра нуклеоид, мезосомалар ва бошқа қурилмалардан иборат. Спирохеталар кўндалангига бўлиниб кўпаяди, ҳаракатчан. Спора ҳосил қилмайди. Аэроб, факультатив анааэроб ёки анаэроб. Хемоорганогетеротрофлар.

Йирик спирохеталар (30 – 500 мкм) Spirochaeta ва Cristispira авлодларига мансуб, майдалари (3 - 20 мкм) эса Treponema, Borrelis ва Leptospira авлодларига киради. Юқоридаги икки авлод вакиллари сапрофит, кейинги уч авлод вакиллари эса одам ва ҳайвонларда юқумли касалликлар қўзғатади. 2 гуру ҳ – аэроб спирал ва вибрионсимон грамманфий бактериялар. Улар Spirillaceae оиласини ташкил қ илади. Ҳ ужайралари қ атти қ спиралсимон буралган, таё қ ча шаклига эга. Ҳ аракатчан, ҳ ужайрани бир ёки иккала учида поляр жойлашган бир ёки бир т ў п хи в чинлари мавжуд. Аэроблар, баъзилари микроаэрофиллар. Хемоорганотрофлар. Сапрофит ёки паразитлар. Spirillaceae оиласига Aquaspirillum , Spirillum , Azospirillum , Campylobacter , Bdelvibrio авлодлари киради. Azospirillum авлоди азотофиксаторларга киради . Bdelvibrio авлоди вакиллари бактерияларда паразитлик қ илувчи майда, бир ҳ ужайрали микроорганизмдир. Спирал ва қ айрилган бактериялар чучук, денгиз сувларида ва тупро қ да учрайди. 3 гуру ҳ - аэроб грамманфий таё қ ча ва коккилар. Бу гуру ҳ га етти оила кириб шундан учтаси тупро қ ҳ осилдорлигини оширишда катта а ҳ амиятга эгадир. Р seudomonaceae оиласига Р seudomonas авлоди кириб, спорасиз тўғри ва озгина қайрилган поляр жойлашган х ивчинли бактерияларни ў з ичига олади . Псевдомонадалар табиатда жуда кенг тар қ алган ( ҳ ар хил тупро қ ларда, сувда, о қ ава сувларда ва ҳ авода). Хемоорганотрофлар, улар ҳ ар хил органик моддаларни ишлатади (о қ силлар, ё ғ лар, углеводлар ва гумус моддалари). Баъзи вакиллари нитратларни эркин азотгача қ айтариши мумкин (денитрификация). Xanthomonas авлоди вакиллари ў симликларда касаллик қў з ғ атади. Azotobacteriaceae оиласи вакиллари йирик таё қ часимон, овал, шарсимон ҳ ужайраларга эга. Ҳ аракатчан. Спора ҳ осил қ илмайди. Гетеротроф. Бу оилани нг характерли хусусияти эркин азотни ў злаштиришидир. Табиатда жуда кенг тар қ алган. Оила т ў рт авлодни ў з ичига олади . Azotobacter ва

Azomonas авлодлари энг а ҳ амиятга моликларидан б ў либ , тупро қ да жуда кенг тар қ алган. Rhizobiaceae оиласи вакиллари таё қ часимон, ҳ аракатчан, спора ҳ осил қ илмайдиган бактериялардир. Хемоорганотрофлар. Rhizobium авлоди вакиллари дуккакли ў симликлар илдизларида туганаклар ҳ осил қ илади, улар ў симликлар билан симбиоз ҳ олда яшаб эркин азотни ў злаштиради. Agrobacterium авлоди ҳ ар хил ў симлик илдизларида ва пояларида шиш ҳ осил қ илувчи фитопатоген бактерияларга киради, шишлар ў сиб «галл»лар га айланади. Methylcoccaceae оиласи икки авлоддан – Methylococcus Methylomonas ни ў з ичига олади. Вакиллари ҳаракатчан ва ҳаракатсиз, шакли таёқча ва шарсимон кўринишда бўлади. Хемоорганогетеротрофлар. Уларни бирдан-бир углерод ва энергия манбаи – метан ва метанолдир. Acetobacteriaceae оиласи Acetobacter ва Gluconobacter авлодларидан ташкил топган б ў либ, бу авлодлар бактериялари этил спиртини сирка кислотагача оксидлайди. Улар гулларда, меваларда, сабзавотларда, пиво ва виноларда учрайди. Neisseriaceae оиласи т ў рт авлодни ў з ичига олади ва улар касаллик ту ғд ирувчилардир . 4 гуру ҳ - факультатив-анаэроб грамманфий таё қ чалар. Бу гурух бактериялари Enterobacteriaceae ва Vibrionaceae оилаларидан ташкил топган б ў либ, к ў пгина вакиллари одам ва ҳ айвонларда ю қ умли касалликлар қў з ғ атади. Enterobacteriaceae оиласи одам ва ҳ айвон ичакларида учраб, касаллик қў з ғ атадиган микроорганизмларни ў з ичига олади. Булар Esherihia , Salmonella , Shigella , Ervinia , Vibrio , Protobacterium ва бошқа авлодларни ўз ичига олиб, баъзи вакиллари одам ва ҳайвонларда касаллик қўзғатса, баъзилари тупроқда, сувда ёки эпифит ( Ervinia herbicola ) микрофлора шаклида учрайди. Vibrionaceae оиласи бирнеча авлодларни – Vibrio, Aeromonas, Plesimonas ва Photodacterium авлодларини ўз ичига олади. Одатда улар чучук ва денгиз

сувларида, баъзан бали қ ва одам организмида учрайди.Улар орасида касаллик қў з ғ атувчилари бор. 5 гуруҳ - анаэроб грамманфий тўғри, букилган ва спирал та ё қчалар. Бу гурух Bacteroidaceae оиласидангина иборат бўлиб, уч авлодни ўз ичига олади - Bacteroides, Fusobacterium, Leptotrichia. Бу оиланинг бактериялари одам ва ҳайвонларнинг ошқозон-ичак йўлларида яшаб, баъзан ошқозон-ичак трактида касаллик қўзғатиши мумкин. Сут эмизувчиларнинг ошқозон-ичак йўлларида Selenomonas авлодига кирувчи бактериялар бор. Шакллари буйраксимон ёки яримойсимон, ҳаракатчан. Хемоорганотрофлар. Углеводларни сирка, пропион кислота ва суткислота ва СО 2 гача бижғитади. Ҳайвонлар овқатланишида маълум рол ўйнайди. Бундан ташқари бу гурухга еттита авлод киради. Улар орасида энг аҳамиятга моликларидан Desulfovibrio авлоди вакилларидир. Грамманфий. Хемоорганотроф. Сульфатларни ва бошқа олтингугурт тутувчи бирикмаларни H 2 S гача қайтаради. Атмосфера азотини ўзлаштиради. Хақиқий анаэроб. Тупроқда учрайди. 6 гуруҳ - грамманфий хемолитотроф бактериялар. Улар икки оила (Nitrobacteriaceae, Siderocapsaceae) ва 15 авлоддан иборат. Nitrobacteriaceae оиласи вакиллари таёқчасимон, эллипсимон, шарсимон ва спирал кўринишга эга. Спора ҳосил қилмайди, ҳаракатчан ва ҳаракатсиз вакиллари бор. Облигат хемолитотрофлар. Энергияни аммиак ёки нитритларни оксидланишидан олади, углеродни СО 2 дан олади. Хақиқий аэроблар. Тупроқда, дарё сувларида, денгиз ва океан сувларида тарқалган. Аммиакни нитритгача оксидлайдиган авлодлар – Nitrosomonas, Nitrosospira, Nitrosococcus, Nitrosolobus ва нитритларни нитратларгача оксидлайдиган Nitrobacter, Nitrospira, Nitrococcus авлодлари вакиллари бор. Бу оила микроорганизмлари тупроқдаги аммиакни ва нитритларни нитратларга ўзгартиришда қатнашадилар.

Бу гуруҳга олтингугурт ва унинг бирикмаларини ўзлаштирадиган организмлар ҳам киради. Thiobacillus авлодига кирувчи бактериялар майда таёқчасимон шаклли бўлиб битта поляр жойлашган хивчини бор. Спора ҳосил қилмайди. Облигат аэроблар. Облигат ва факультатив хемолитотрофлар. Энергияни олтингугурт тутувчи бирикмаларни ўзгаришидан олади. Углерод манбаи бўлиб СО 2 хизмат қилади. Ўта нордон муҳитда ҳам ривожланади Тупроқда, сувҳавзаларида, оқава сувларда, олтингугуртли булоқ сувларида учрайди. Thiobacterium, Thiospira ва бошқа авлодлари бор. Siderocapsaceae оиласи вакиллари капсула билан қопланган таёқча, сферасимон, эллипссимон ҳужайралардан иборат. Бу организмлар темироксидини тўплаш хусусиятига эга бўлиб, темир оксиди ёки марганец оксидини микроорганизм капсулада, капсула устида ёки капсуладан ташқарида тўплайди.Хемоорганотрофлар. Аэроблар. Темир моддалари бор сувларда тарқалган. Бу оилага Siderocapsa, Siderococcus ва бошқа авлод вакиллари киради. 7 гуруҳ - сирпанувчи бактериялар. Бу гурухга икки тартиб - Myxobacteriales ва Cytophagales киради. Биринчи Myxobacteriales тартибига мева тана ҳосил қ илувчи миксобактерийлар киради. Миксобактериялар бир ҳужайрали, шиллиқ қават билан қопланган организмлар. Цилиндрсимон ҳужайраларининг учи эгилган ёки сал ўткирлашган бўлади. Ҳужайралар шилимшиқ капсула билан ўралган бўлади. Бинар бўлиниб кўпаяди. Грамманфий. Миксобактерияларни ҳужайра девори эластик бўлиб, бактерия ҳужайрасининг осон эгилишига ёрдам беради, осон ҳаракатланади ва унинг шакли бирмунча ўзгариши мумкин. Маълум муддатдан сўнг миксобактериялар мева таналар ҳосил қилади. Вегетатив ҳужайралар аввал бўлиниб кўпаяди ва сирпаниб ҳаракатланади, сурилади ва зич, рангсиз ёки ёрқин рангли мева таналар ҳосил қилади. Мева таналарнинг шакли ва ранглари бактериянинг хусусиятларига боғлиқ бўлади. Мева таналардаги

ҳужайралар миксоспораларга (ташқи ноқулай шароитдан сақланиш имконияти эга бўлган ҳужайранинг формаси) айланади. қатор миксобактериялар микроцисталар ҳосил қиладилар. Микроцисталар спорангийларда ҳосил бўлади ва улар субстратдан шоҳчалари билан кўтарилиб туриши мумкин. Миксоспоралар қурғоқчиликга чидамли бўлади, аммо қиздирилганда нобуд бўлади. Миксоспоралар ёки микроцисталар қулай шароитга тушганда уна бошлайди ва бутунлай вегетатив ҳужайрага айланади. Миксобактериялар - хемаорганотрофлар, ҳақиқий аэроблар. Улар тупроқда, гўнгда ва чириётган ўсимлик қолдиқларида ва ҳоказоларда учрайдилар. Уларнинг кўплари ўсимлик ва ҳайвонлар целлюлозаси, полисахариди, оқсили ва бошқа моддаларини парчалайдилар. Миксобактериялар тартибига битта Myxococcaceae оиласи киради ва унда битта Myxococcus авлоди мавжуд. Уларни икки учлари сал ўткирлашган вегетатив ҳужайралари бўлиб, ноқулай шароитга тушганда овал ёки сферик шаклли микроцисталар ҳосил қилади. Archangiaceae оиласи Archangium авлодига эга бўлиб, учлари конуссимон вегетатив ҳужайралари бўлади. Микроцисталари эса таёқчасимон шаклга эга. Poliangiaceae оиласи Poliangium авлодидангина иборат бўлиб, цилиндрсимон ҳужайраларининг учлари ўтмас бўлади, миксоспоралари вегетатив ҳужайралари билан бир-бирига ўхшаш бўлади. Cytophagales тартиби мева таналар ҳосил қилмайди. Вегетатив ҳужайралари таёқчасимон ва ипсимон кўринишда бўлади, сирпаниб ҳаракатланади, грамманфий. Бир қанча оилалари мавжуд. Cytophagaceae оиласида олти авлод мавжуд. Улар ичида Cytophaga авлодининг вакиллари таёқчасимон ёки ипсимон бўлиб, уларнинг учлари ўтмаслашган ёки конуссимон бўлади; бу организмлар микроцисталар ҳосил қилмайдилар, ҳақиқий аэроб ёки факультатив анаэроб. Хемоорганотрофлар бўлиб хитин, агар, целлюлоза ва бошқа моддаларни парчалайди.

Sporacytophaga авлодининг вакиллари микроцисталар ҳосил қилади. Beggiatoaceae оиласига кирувчи организмлар рангсиз узун шохланмаган иплар кўринишида бўлади, ипларни ташкил қилувчи занжирдаги қатор ҳужайраларни йўғонликлари ҳар хил бўлади. Ҳаракати сирпаниб амалга ошади. Бирорта субстратга ёпишмайди.Кўпайиши айрим ҳужайраларни кўндалангига бўлиниши орқали бўлади. Грам манфий. Миксотроф ёки хемоорганотрофлар. Аэроб ёки микроаэрофиллар. Beggiatoa авлоди бирорта субстратга ёпишмаган иплар (трихома) ҳосил қилади. Туриб қолган водород сульфидга бой жойларда учрайди. Beggiatoaceae оиласи сульфидларни сульфатларгача оксидлайди. Уларни оқ рангда бўлиши оксидланишни оралиқ маҳсулоти бўлиб бактерия ҳужайрасида олтингугурт элементи тўпланишидир. 8 гуруҳ – хламидобактериялар. Бу гурух вакиллари ҳужайрасининг усти қобиқ билан ўралган. Бу гуруҳга еттита авлод киради. Sphaerotilus авлоди – бир ҳужайрали, таёқчасимон грамманфий организмлар бўлиб, субполяр жойлашган хивчинларга эга. Занжирсимон бўлиб учлари бир-бири билан уланган ҳужайралардан ташкил топган узун ипсимон шаклга эга бўлиб ўсади. Уларни усти шилимшиқсимон моддалардан тузилган қобиқ - қин билан ўралган бўлади. Хламидобактерияларнинг иплари бир неча миллиметрга етиши мумкин. Ҳужайралар қин ичида бўлиниб кўпаяди. Ҳосил бўлган ҳаракатчан қиз ҳужайралар қин ичидан сирпаниб чиқиб кетади ёки қиннинг парчаланганида ундан чиқиши мумкин. Бу авлод вакиллари чучук сувларда, қоғоз ва сут саноати чиқиндилари билан ифлосланган сувларда учрайди. Leptothrix авлоди вакиллари - тўғри таёқчалар шаклида бўлиб, улар занжир ҳосил қилиб қобиқ билан ўралган ҳолда учрайди. Баъзан улар айрим ёки бир гуруҳ ҳужайралар ҳолида сузиб юриши мумкин. Қобиқлари темир ёки марганец оксидларининг гидратлари билан тўйинган ёки қопланган ҳолда учрайди. Ҳужайраси битта поляр хивчинга эга. Грамманфий. Аэроб.

Юқорида айтилган вакиллар каби чучук сувларда яшайди. Булардан ташқари Streptothrix, Crenothrix , Clonothrix авлодлари ҳам мавжуд. 9 гуруҳ – куртакланувчи ёки пояли бактериялар. Улар 17 та авлод бўлиб бирлашган. Уларнинг баъзиларига қисқача тавсиф берамиз. Hyphomicrobium авлоди вакиллари икки учи ўткирлашган таёқчасимон, овал, тухумсимон ёки ловиясимон шаклли кўринишга эга. Улар ҳар хил узунликдаги ипсимон ўсимталар ҳосил қилади. Кўпайиши ипсимон ўсимталари (гифалар) учида жойлашган куртаклари ёрдамида амалга ошади. Куртаклари етилгандан сўнг ҳаракатчан бўлиб қолади ва гифадан ажралиб бирор юзага, субстратга ёки бошқа бир ҳужайрага ёпишади. Хемоорганотрофлар. Ўсиши учун СО 2 керак бўлади. Аэроблар. Кўпгина пояли бактериялар ўзига хос хусусиятларга эгадир. Улар олигакарбофил (углерод манбаисиз ўсадиган) организмлар бўлиб, лактат, формиат, ацетат ва бошқа бирикмаларни ўзлаштириш хусусиятига эга. Pedomicrobium авлоди ҳам маълум ривожланиш циклига эга. Овал шаклдаги она ҳужайрада поляр ҳивчинли ҳаракатчан ҳужайра (зооспора ҳосил бўлади). Қиз ҳужайрани ҳосил бўлиши куртакланиш орқали амалга ошади. Она ҳужайрадан ажралган қиз ҳужайра етилгандан сўнгина кўпаяди. Бу авлод вакиллари ҳ ужайраси устида темир ва марганец оксидларини ажратади. Тупро қ да жуда кенг тар қ алган. Пояли бактериялардан Caulobacter авлоди вакиллари ш охланган ва бир қ утбдан чи ққ ан таё қ часимон, дугсимон ёки вибрионсимон к ў ринишларга эга б ў лади. Айрим ҳ ужайралар шаклида ҳ ам учраши мумкин. Грам манфий. Хемоорганотрофлар. Аэроб. Чучук сув ҳ авзаларида, тупро қ да ва бош қ а табиий субстратларда тар қ алган. Бош қ а авлодларидан Gallionella ни к ў рсатиш мумкин. Вакиллари узун поялар учида жойлашган таё қ часимон ёки шарсимон микроорганизмлардир. Поялари бир-бирига чирмашиб кетган фибриллалардан ташкил топган боғчалардан иборат. Поячалар темир гидрооксиди билан қопланган бўлади. Кўпайганда бинар бўлиниб кўпаяди ва қиз ҳужайралар поялар учларида

жойлашади. Кейинчалик улар поядан зооспораларга ўхшаб ажралади ва битта ёки иккита поляр жойлашган хивчинлари билан ҳаракатланиб юради. Грамманфий. Хемолитотроф (улар икки валентли темирни уч валентлигача оксидлайди, СО 2 ни ў злаштиради). Бу авлод вакиллари Leptotrix авлоди билан биргаликда темирни сув ҳ авзаларида ч ў кишини амалга оширади . 10 гуруҳ – риккетсия лар ва хламидалар . Бу гуруҳ микроорганизмлари Rickettsiales ва Chlamydiales деб номланган тартибларни ўз ичига олади. Rickettsiales тартиби уч оилани бирлаштиради – Rickettsiaceae, Bartonellaceae ва Anaplasmataceae. Улар кўп нопатоген, аммо ҳужайра ичидагина кўпайадиган паразит вакилларни ўз ичига олади. Вакиллари таёчасимон, шарсимон ёки ипсимон шаклга эга бўлиб, ҳар хил риккетсиоз деб аталадиган юқумли касалликларга сабаб бўлади. Риккетсиялар ҳам таёқчасимон, шарсимон ва ипсимон бўлиб, спора ҳосил қилмайди, ҳаракатсиз. Грам манфий. Ҳўжайини ҳужайрасида бинар бўлиниб кўпаяди. Риккетсияларни баъзи вакиллари ҳашаротлар билан симбиоз ҳолда яшайди. Типик вакилларидан Rickettsia prowazekii тошма тиф касаллигини қўзғатади, кўйнак бити билан симбиозда яшайди. Chlamydiales тартиби бир Chlamydiaceae оиласидан иборат бўлиб унга одамларда касаллик қўзғатадиган турлар киради. 2 синф - Anoxyphotobacteria Anoxyphotobacteria синфи фототроф бактериялар бўлиб кислородсиз фотосинтезни амалга оширадиган организмларни ўз ичига олади ва икки тартибга бўлинади: Rhodospirillales (қирмизи бактериялар) ва Chlorobiales (яшил бактериялар). Бу синф вакиллари шарсимон, таёқчасимон ва эгилган таёқчасимон бўлиб, одатда иккига бўлиниб кўпаяди. Баъзи турлари куртакланиб ҳам кўпаяди, грам манфий. Ҳужайраларида олтингугурт бўлиши ҳам мумкин. Фототроф бактерия ҳужайраларида бактериохлорофилл ва каратиноид пигментлари бўлади. Фотосинтезни амалга оширади. Фототроф бактериялар СО 2 ни қайтариш учун фотосинтез жараёнида молекуляр водородни, қайтарилган олтингугурт бирикмаларини ёки бошқа

органик моддаларни ишлатади. Фотолитотроф ва фотоорганотрофлар. Облигат анаэроблар. Молекуляр азотни ўзлаштириши мумкин. Фототрофларнинг кўпчилиги сув микроорганизмларидир. Rhodospirillales (қирмизи бактериялар) тартиби икки оиладан иборат : Rhodospirillaceae ва Chromatieaceae . Rhodospirillaceae оиласи олтингугурт бактериялардан ташқари қирмизи бактериялар киради. Фотоорганотроф организмлар, улар оддий органик моддаларни фотоассимиляция қ илади. Булар сероводород ва элементар олтингугуртни ў злаштираолмайди. Микроаэрофиллар. Бу оилага Rhodospirillum , Rhodopseudomonas , Rhodomicrobium авлодлари киради . Chromatieaceae оиласига қирмизи олтингугурт бактериялар киради. Булар фотолитотрофлар бўлиб СО 2 ни фотолитотроф усулида ассимиляция қилади. Бу жараён олтингугуртни анограник бирикмалари (S, H 2 S) иштрокида бўлади ва улар сульфатгача оксидланади. Ҳақиқий анаэроблар. Бу оилага Chromatium, Thiospirillum ва бошқа авлодлар киради. Chlorobiales тартибига иккита оила киради: Chlorobiaсeae ва Chloroflexaceae. Chlorobiaсeae оиласи – яшил олтингугурт бактериялар – фотолитотрофлар. СО 2 ни сульфид ва олтингугурт иштирокида фотолитотроф ассимиляциялаб сульфатлар ҳосил қилади. Ҳақиқий анаэроблар. Бу оилага Chlorobium авлоди кира 3 синф. Oxyphotobacteria Oxyphotobacteria синфига фотосинтез яъни молекуляр кислород ажралиши билан ўтадиган организмлар киради ва икки тартибга бўлинади: Cyanobacteriales (цианобактерялар) ва Prochlorales (прохлорофитлар). Цианобактериялар (кўк-яшил сувўтлари) грамманфий, ички пептидогликан қаватга эга, кўп қаватли ригид ҳужайра деворли, ҳужайраси капсула билан қопланган, сирпаниб ҳаракатланадиган организмлар. Цианобактериялар бир ҳужайрали, колонияли ва кўп ҳужайрали. Ҳужайралари шарсимон, таёқчасимон ёки буралган таёқча шаклига эга. Кўп ҳужайралилари ипсимон тузилишга эга, трихома ёки филамент деб аталади.

Баъзи цианобактериялар ўз ҳаёт циклларини ўташ даврида махсус ҳужайра ёки ипчалар ҳосил қилади ва организмни кўпайишига хизмат қилади (баоцитлар ва гормогонийлар), экстермал шароитда сақланиши учун споралар ёки акинетлар, азотофиксация қилиш учун гетероцисталар ҳосил қилади. Цианобактериялар ҳар хил усулларда кўпаяди: бинар бўлиниб, куртакланиб ва кўплаб бўлиниб. Ипсимон шакллари трихомани бўлакчалари ёрдамида ёки гормогониялари билан (қисқа, ҳаракатчан ҳужайралар). Цианобактерияларнинг 1000 дан ортиқ турлари мавжуд бўлиб, улар тупроқда, сув ҳавзаларида кенг тарқалган. Прохлорофитлар – бир ҳужайрали, симбиоз ҳолда яшовчи шарсимон , грамманфий прокариот организмлардир. Улар шарсимон, ҳ аракатсиз. Цитоплазмаси тилакоидлар билан т ў ла б ў лади. У цианобактерияларнинг таркибидаги пигменти ва фотосинтетик аппаратини ички тузилиши билан фарқ қилади. Прохлорофитлар экзосимбионт микроорганизмлар бўлиб денгиз ҳайвонлари (асцидийлар) таналарида яшайди. Битта авлоди (Prochloron) бор. II бўлим - Firmicutes Firmicutes бўлими (firmis - сўзи лотинча пишиқ деган маънони англатади, cutes - пўст, тери). Бу бўлимга ҳужайра девори грам мусбат типида, шарсимон, таёқча ёки ипсимон шаклли, баъзилари шохланган, ҳаракакатчан, ҳаракатсиз, бинар бўлиниб кўпаяди, баъзан споралар ёрдамида кўпаяди, фотосинтезга эга бўлмаган хемотроф организмлар. Аэроб, анаэроб ва факультатив анаэроблар, спора ҳосил қилувчи ёки спорасиз бактериялар, актиномицетлар ҳамда уларга яқин прокариотлар киради. 1 синф - Firmicutes Бу синфга 3 гуруҳ прокариотлар киради. 1 гуруҳ – граммусбат коккилар киради ва учта - Micrococcaceae, Streptococcaceae ва Peptococcaceae оилаларини ўз ичига олади.

Micrococcaceae оиласига шарсимон шаклли бактериялар кириб, ҳар хил текисликда бўлиниб, ҳар хил шаклли тўпламлар, пакетлар ҳосил қилади. Тупроқда, сувда учрайди. Иссиқ қонли хайвонлар териси ва шиллиқ қаватларида учраб, касалликлар вужудга келтиради. Streptococcaceae оиласининг вакиллари сут - қатиқ маҳулотлари олишда, силос тайёрлаш ва бошқаларда катта аҳамиятга эга бўлиб, шарсимон ёки овал кўринишга эга, ҳужайралари жуфт - жуфт бўлиб, иккитадан ёки тўрттадан бирлашиб ҳар хил узунликда занжир ҳосил қилади. Тупроқда, ўсимлик баргларида, сут ва ундан тайёрланган маҳсулотларда учрайди. Peptococcaceae оиласи вакиллари тупроқда, ўсимликлар устида, одам ва ҳайвонларнинг ошқозон - ичак йулларида учраб, шарсимон шаклли: улар алоҳида иккитадан занжир, тўрттадан кубсимон пакетлар ҳосил қилувчи прокариотлардир. 2 гуруҳ - эндо спора ҳосил қилувчи таёқча ва коккилар. Бу гуруҳ организмлари Bacullaceae оиласига кириб, бешта Bacullus, Sporolactobacillus, Clostridium, Desulfotomaculum ва Sporosarcina авлодларини ўз ичига олади. Ҳужайралари таёқчасимон (Sporosarcina авлодидан ташқари). Вакиллари ҳаракатчан, перитрихал хивчинлар билан таъминланган. Споралари ҳужайранинг ҳар хил қисмларида ҳосил бўлиб, ҳужайра шакли ўзгармаслиги ёки барабан таёқчаси ёки дуг шаклида бўлиши мумкин. Тупроқда, сувда, одам ва ҳайвонлар ҳазм системасида учрайди. 3 гуруҳга спора ҳосил қилмайдиган таёқчасимон шаклли Lactobacillaceae оиласи вакиллари кириб, тупроқ, ўсимлик, ҳайвонларнинг ошқозон-ичак йўлларида ва сут маҳсулотларида учрайди. 2 синф - Tallobacteria Бу синфга актиномицетлар ва уларга яқин организмлар киради ва 3 гуруҳга бўлинади.

1 гуруҳга коринеформ бактериялари кириб, спора ҳосил қилмайдиган, бир томони йўғонлашган таёқча шаклига эга бактериялар киради. Уларга полиморфизм хусусияти хос бўлиб, баъзан катта таёқча шаклига эга бўлиши ва ўсиш жараёнида калта таёқча ва шарсимон шаклли бактериялар ҳосил бўлиши мумкин. Вакиллари одам, ҳайвон ва ўсимликларда касаллик қўзғатади. Артробактер ҳам шу гуруҳга кириб, шарсимон шаклли формалар ҳосил қилади, баъзан эса гигант, лимон шаклли кўринишга эга бўлади. 2 гуруҳга Propionibacteriaceae оиласи кириб, Propionbacterium ва Eubacterium авлодларидан ташкил топгандир. Propionbacterium авлоди ҳужайралари тўғри, шохланган таёқча, тўғнағич ёки ипсимон шаклларга эга. Баъзан шарсимон шаклли бўлиши ҳам мумкин. Сут маҳсулотларида, одам терисида, ошқозон-ичак йўлларида учрайди. Баъзи вакиллари пишлоқ тайёрлашда ишлатилади. Баъзилари одам ва ҳайвонларда касаллик кўзғатади. Eubacterium авлодига таёқчасимон шаклли спорасиз бактериялар кириб, одам ва ҳайвон организмида, ҳайвон ва ўсимликлардан тайёрланган маҳсулотларда кенг тарқалган. Баъзи турлари касаллик қўзғатувчилардир. 3 гуруҳга Actinomycetales тартиби киради. Улар шохланган гифалардан иборат бўлиб, улардан мицелий ҳосил бўлади. Гифалар бир ҳужайрали, диаметри 0.5 - 2 мкм. Агарли озиқа муҳитда ўстирилган актиномицетларда субстрат ва ҳаво мицелийлари бўлади. Ҳаво мицелийлари тўғри шохланган, спиралсимон, мутовкасимон кўринишда бўлади. Спорабандлари бўлиб, споралар кўпайиш учун хизмат қилади. Баъзи актиномицетларда ҳаво мицеллалари ўрнида ҳар хил шохланган таёқчалар бўлади. Актиномицетларнинг сапрофит виллари ҳайвон, одам ва ўсимлик касалликларига қарши курашишда ишлатиладиган антибиотиклар ажратади. Актиномицетлар тартиби олтита оилани ўз ичига олди, баъзилари одам ва ҳайвонларда касаллик қўзғатади турли касалликларни қўзғатади .

III. Tenericutes бўлими Бу бўлимга ригид (қаттиқ) ҳужайра девори йўқ, грамманфий, пентидогликан синтезламайдиган прокариотлар, одам, ҳайвон ва ўсимликларда касаллик қўзғатувчи микоплазмалар киради. Уларда ҳужайра девори йўқ. Ҳужайра мембранаси 3 қаватдан иборат бўлиб, овал ёки шарсимон шаклли, баъзилари ипсимон шохланган бўлиши мумкин. Катталиги 125 - 250 нм, бўлиб, энг кичик бактерияларга яқин. Вируслар каби бактериал фильтрдан осон ўтади. Улар Mollicutes (mollis - лотинча юмшоқ, cutes - тери ёки пўст) синфини ташқил этиб, Mycoplasmatales тартиби ва бу тартибга 3 оила - Mycoplasmataceae, Acholeplasmataceae ва Spiroplasmataceae лар киради. IV. Mendosicutes бўлими Бу бўлимга ҳужайра девори такомиллашмаган, пептидогликани йўқ, ҳужайралари шарсимон, таёқчасимон, спиралсимон, пирамида кўринишли, квадрат, олти нурли юлдузсимон, мицеллийли ва ҳоказо шаклли прокариотлар киради. Баъзи вакиллари Грам мусбат, баъзилари Грам манфий бўялади, эндоспоралар ҳосил қилмайди, кўплари ҳаракатчан. Кўпгина вакиллари ҳақиқий анаэроблар, баъзилари аэроб. Ташқи муҳитнинг экстермал ҳолатларида яшайди. Бўлимга Archeobacteria синфи кириб, улар ўзининг физиологик, биокимёвий хусусиятлари ва экологиясининг ноёблиги билан ва бошқа прокариотлардан кескин фарқланади. Хусусан, рибосома РНК си - 5S ва 16S, транспорт РНК-лари таркиби ва бирламчи тузилиши ва ҳужайра девори липид мембранаси таркиби билан ажралиб туради. Баъзи турларининг 100°С дан ҳам юқори температурада ривожланиши ва бошқа - ноёб хусусиятлар бу хил прокариотларга хосдир.

Архибактериялар 5 гурухга бўлинади: 1 гуруҳга « метан ҳосил қилувчи» бактериялар киради. Уларни бирқанча авлодлари мавжуд: Methanobacterium, Methanococcus, Methanosarcina ва ҳоказо. Улар шарсимон, таёқчасимон шаклли бактериялар. Спора ҳосил қилмайди. Ҳақиқий анаэроблар. Облигат ва факультатив хемолитотроф ва хемооргантрофлар. Энергияни водородни ишлатиб СО 2 ни метангача қ айтариш й ў ли билан ёки с ирка кислота ва метил спирти ни биж ғ итиб метан ва СО 2 ҳосил б ў лишидан олади. Улар тупроқ, ботқоқликларда, ҳайвон ва одамларнинг ошқозон-ичак йўлларида тарқалган. 2 гуруҳга аэроб, олтингугуртни оксидловчи, оптимал ривожланиш температураси 70 - 75°С, рН оптимуми 3 бўлган ацидофил бактериялар киради. 3 гуруҳга олтингугуртни Н 2 S гача қайтарувчи, оптимал ривожланиш температураси 85 - 105°С иссиқ сувларда тарқалган прокариотлар киради. Ҳақиқий анаэроб. Облигат ва факультатив хемолитотроф ва хемоорганотрофлар. Тhermoproteus, Thermophillum, Desulfurococcus ва бошқа авлодлари бор. 4 гуруҳга галобактериялар кириб, " квадрат бактериялар" ҳам дейилади. Улар NаС1 нинг 20 - 25% ли эритмасида ҳам ривожланади. Улар шўрланган тупроқ, сув ҳавзалари ва бошқа субстратларда тарқалган. 5 гуруҳга термоацидофил "микоплазма" лар кириб, юқори (60°С) температура ва паст рНда (1-2) ривожланади. Улар Япониянинг иссиқ минерал сувларида топилган.

O'xshashlar

Микроорганизмларнинг озиқланиши

Микроорганизмларнинг нафас олиши

Микроорганизмларнинг паразитлик хусусиятлари

Бир ҳужайрали микроорганизмларнинг соддалиги ва мукаммаллиги

Вирусларнинг классификацияси