Irsiyatning xromasoma nazariyasi - Biologiya - Referatlar

Irsiyatning xromasoma nazariyasi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

104.5 KB

Ko'chirib olish

Irsiyatning xromasoma nazariyasi Reja: 1. T.Morgan nazariyasiva uning mohiyati. 2. Jins bilan bog‘liq begilarning nasildan-naslga berilishi. 3. Belgilarning birikkan holda irsiylanishi. Krossingover hodisasi

XX asrning oxiriga kelib organizmlarning barcha hujayralarida xromasomalarning soni juft va barqaror ekanligi, mitoz b о ‘linishda ular ikki hissa k о ‘payib, yosh hujayralarga teng taqsimlanishi, jinsiy hujayrada esa ularning diploid soni tiklanishi aniqlandi. Shunday qilib, irsiyatda xromasomalar yetakchi rolni о ‘ynash har tomanlama tastiqlandi. 1911 yilda amerika genetigi T.Morgan о ‘z laboratoryasida о ‘tkazgan tadqiqototlari natijasida irsiyatning moddiy negizi hisoblangan xromasomalarni о ‘rganishni yana yuqori pog‘onaga k о ‘tardi. U genlarning xromasomalarda joylashish tartibini tajribada isbotlab, irsiyatning xromasoma nazariyasini yaratadi. Shundan s о ‘ng genetikaning rivojlanishida yangi davr boshlandi. T.Morgan о ‘zining barcha genitik tajribalarini drozofila (meva) pashshasi ustida о ‘tkazadi. Chunki bu pashsha kichik, hatto probirkada ham arzon oziqa bilan k о ‘payib, qisqa muddatda (ikki haftada) bir necha yuzlab yangi nasl berishi mumkin. Bundan tashqari drozofila pashshasining k о ‘pgina tashqi belgilari turg‘un ravishda nasildan-naslga о ‘tadi. Uning somatik hujayrasida faqatgina 4 juft xromasoma mavjud. Mana shu pashshalar ustida о ‘tkazilgan tatqiqotlar asosida yaratilgan irsiyatning xromasoma nazariyasi jinsini aniqlash va rivojlanishi bilan bog‘liq barcha muammolarni yechishga asos b о ‘ldi. Ma’lumki , «Nima uchun о ‘g‘il yoki qiz tug‘iladi?» degan savolga javob topish qadimdan kishilarda katta qiziqish о ‘yg‘otgan. T.Morgan laboratoriyasida aniqlanishicha, jinsning paydo b о ‘lishi ota yoki ona organizmi xromosomalarining t о ‘plamidagi maxsus (jinsiy) xromasomalarga bog‘liq. Organizmdagi xromasomalar autosomalar va jinsiy xromasomalardan (geterosomalardan) iborat . О ‘xshash jinsiy b о ‘lmagan oddiy xromasomalar yig‘indisi autosomalar deyiladi va ular bir necha juft b о ‘ladi. Bir-biridan farq qiluvchi faqat bir juft xromasoma jinsiy xromasoma deb atladi. Drozofila pashshasining tana hujayrasida xromasomalar yig‘indisi 6 ta autosoma va ikkita jinsiy xromasomadan iborat. Odamlar (Homo zapienz zapinz)da xromasomalarning diploid soni 46 ta yoki 23 juft b о ‘lib, shundan 44 tasi autosoma (erkak va ayollarda bir xil) qolgan ikkitasi jinsiy xromasomalardir.

Mana shu bir juft jinsiy xromasomalar bir-biridan farq qiladi. Ularning bir X harfi, ikkinchisi esa U harfi bilan belgilanadi. Odamda xromasomalarning normal balanisi ayollar uchun 44 XX, erkaklar uchun 44 XU b о ‘ladi. О ‘g‘il yoki qizning tug‘ilishi ona va ota jinsiy xromasomalarining urug‘lanishida qanday q о ‘shilishiga bog‘liq. Agar tuxum hujayraning X xromasomasi spermatozoidning X xromasomasi bilan q о ‘shilsa, zigotada ikki (XX) xromasomalar (44 ta autosomalardan tashqari) hosil b о ‘lib, qiz organizmi rivojlanadi; uning xromasomalar yig‘indisi 44 XX b о ‘ladi. tuxum xujayradagi X xromasoma spermatozoidning U xromasomasi bilan q о ‘shilsa, XU xromasomali zigota hosil b о ‘lib, undan о ‘g‘il organizmi rivojlanadi; uning xromasomalar yig‘indisi 44 XU ni tashkil etadi. Mana shu sxemaga asosan organizmlarning k о ‘payishida yangi avloddagi erkak va urg‘ochi jinslar miqdor jihatdan teng b о ‘ladi deyish mumkin. Jins b о ‘yicha ajrarish (2 XX: 2 XU) 1:1 nisbatini yoki 50% urg‘ochi va 50% erkak b о ‘lishini ta’minlaydi. Odam, hayvon va о ‘simliklarda jinslarning nisbati bir xil 1:1 b о ‘ladi. Bu organizmlarning haqiqiy holatiga juft yaqindir. Maslan hozirgi vaqtda tug‘ilishda odamlarning 52% о ‘g‘il, 48% qiz bolalardir. Ch о ‘chqa va qoramollarda ham 52% erkak, 48% urg‘ochi, nasha о ‘simligi va q о ‘ylarda 50% erkak va 50% urg‘ochi jinslarni tashkil etadi. Jinslarning nisbati tashqi muhit biologik va sotsial sabablarga ham bog‘liqdir. Meyozda jinsiy xromasomalar jinsiy hujayralarga teng taqsimlanmasa,jinsning balansi о ‘zgarishi mumkin. Bu hodisa odamda og‘ir jismoniy va ruhiy kasalliklar (sindromlar) kelib chiqishga sabab b о ‘ladi. Urug‘lanayotgan tuxum hujayrada bitta X xromasoma о ‘rniga ikkita XX xromasoma b о ‘lib qolishi yoki birorta ham jinsiy xromasoma b о ‘lmasligi mumkin. Bunday tuxum hujayra normal spermatozoid bilan urug‘lanishi natijasida hosil b о ‘lgan zigotadan xromasoma kasaligiga mubtalo b о ‘lgan organizm vujudga keladi. Tuxum hujayralarning hosil b о ‘lishida jinsiy xromasomalar qutblarga teng taqsimlanmasligi natijasida odamda kelib chiqadigan xromasoma kasalliklari q о ‘yidagilardir:

1.Klaynfelder sindromi (44 XXU) erkaklarda uchraydi. Organizmda jinsiy bezlar rivojlanmaydi va sprmatozoid hasil b о ‘lmaydi. Bunday kishilar pushtsiz (naslsiz) b о ‘ladi. Ularning q о ‘l va oyoqlari proporsional rivojlanmaydi, organizm aqliy rivojlanishda normal holatga nisbatan orqada qoladi. 2.Trisomiya sindromi (44 XXX) qiz bolalarda uchraydi. Bu kasallikka mubtalo b о ‘lganlarda tuxumdon bulmaydi, ikkinchi darajali jinsiy belgilar ham rivojlanmaydi, organizm naslsiz b о ‘ladi. Kasallangan kishilar juda ham past b о ‘yli b о ‘lib, aqliy rivojlanishda orqada qoladi, tez qariydi. 3.Shereshevskiy-Terner sindromi (44 X) ayollarda uchraydi. Bu kasallik k о ‘p jixatdan trisomiya sindromiga о ‘xshaydi. Jins bilan bog‘liq begilarning nasildan-naslga berilishi. Jins bitta irsiy belgi hisoblanib, bir yoki bir necha juft genning nazorati va ta’sirida shakllanadi. Jinsni shakllantiruvchi genlar jinsiy xromasomalarda joylashgan. Yangidan paydo b о ‘lgan organizmda biron belgining rivojlanishi shu belgi genlarni saqlovchi jinsiy xromasomalarning nasldan-naslga berilishi bilan bog‘liqdir. Jins bilan bog‘liq b о ‘lgan irsiy belgilar drozofila, odam, hayvon va ekinlarda talaygina ekanligi tajribalarga aniqlagan. Masalan, ba’zi irsiy kasalliklar jinsiy (X yoki U) xromasoma bilan birikkan b о ‘ladi. Agar kasallik X xromasoma bilan bog‘langan b о ‘lsa, u onadan X xromasomani olgan farzandlarda ham r о ‘y beradi, U xromasoma bilan birikkan belgi yoki kasalliklar esa farzandlarga otadan о ‘tadi. Odamda uchraydigan daltonizm (qizil va yashil rangni ajrata olmaslik) kasalligi X xromasoma bilan bog‘liq. Daltonizm genini tashuvchi X xromasomaga ega b о ‘lgan ayol bu kasallikni о ‘zining о ‘g‘il yoki qizlariga bir xil nisbatda beradi. Daltonizm ayollarda yashirin (ressisiv) holda saqlanadi, shuning uchun ular shikoyat qilmaydilar, lekin kasallik genini saqlovchi b о ‘lib hisoblanadilar. Qadimda kishilar uchun muamo hisoblangan jins bilan bog‘langan irsiy kasallaklar va begilarning nasldan-naslga о ‘tishi xromasomalar tabiatini puxta

о ‘rganish asosida hal qilindi va hozirgi vaqtda genetika bu kasalliklarga qarshi kurashda katta xizmat qilmoqda. Belgilarning birikkan holda irsiylanishi. Krossingover hodisasi Tajribalarda belgilarning mustaqil ravishda nasldan-naslga berilishi bilan bir qatorda ularning bog‘langan holatda gruppa b о ‘lib nasldan-naslga о ‘tishi ham aniqlangan. Har bir xromosomadan juda k о ‘p gen b о ‘lib, ular о ‘zaro birikkan holda shu xromosoma bilan birga nasldan-naslga beriladi. Agar genlar gomologik ( о ‘xshash) b о ‘lmagan har xil xromosomalarda b о ‘lsa, ular erkin birikadi va mustaqil holatda nasldan-naslga о ‘tadi. Genlarning bog‘lanish hodisasini о ‘rganish genlar xromosomada izchillik bilan joylashishini va ular о ‘rtasidagi masofani aniqlashga imkon beradi. Har bir juft gomologik xromosomalarga joylashgan va gruppa b о ‘lib nasldan-naslga о ‘tadigan genlar bog‘langan genlar gruppasini hosil qiladi. Genlarning erkin holda kombinatsiyalanishini cheklovchi, birgalikda nasldan-naslga о ‘tadigan genlar birikkan (bog‘langan) genlar deyiladi. Bitta xromosomada joylashgan barcha genlar bog‘langan genlar gruppasini tashkil etadi. Har bir bog‘langan gruppaning genlari boshqa gruppaga bog‘liq b о ‘lmagan (mustaqil) holatda nasldan-naslga о ‘tadi. Bu hodisani 1906 yilda B.Betson va R.Pennet yovvoyi gurux о ‘simligi ustida о ‘tkazilgan tajribalarida kuzatganlar. Ular chang donachasining shakli va gulining rangi bilan farqlanadigan о ‘simliklarni chatishtirib, durgayning ikkinchi b о ‘g‘inida (F 2 da) fenotip b о ‘yicha 9:3:3:1 nisbatda ajralish sodir b о ‘lmasligini aniqladilar. Bu hodisaning mohiyati T.Morgan va uning shogirdlari A.Stertevant, G.Myuller, K.Bridjeslar olib borgan katta ilmiy ishlar tufayli ochib berildi. Genlarning о ‘zaro bog‘langan holda nasldan-naslga о ‘tishi drozofila pashshasi misolida sinchiklab о ‘rganildi. Bu pashshada kul rang tana (S) va qisqa qanotlilik (q) belgilarini rivojlantiruvchi genlar bir xromosomada, qora tana (s) va uzun qanotlilik (D) belgilarini rivojlantiruvchi genlar esa boshqa gomologik xroosomada b о ‘ladi. Kul rang tanali (S) va qisqa qanotli (q) erkak pasha, qora tanali (s) hamda uzun qatnotli (D) urg‘ochi pashsha bilan chatishtirilsa, duragay pashshalarning birinchi b о ‘g‘ini kul rang tanali va uzun qanotli b о ‘ladi.

Ularga urg‘ochi pashshadan qora tana va uzun qanotlilik genlarini saqlovchi xromasoma, erkak pashshadan esa kulrang tana hamda qisqa qanotlilik genlarini saqlovchi xromasoma beriladi. Duragay erkak pashsha ikki xil spermatazoid hosil qiladi: birining xromasomasi kulrang tana va kalta qanotlilik belgilarini boshqaruvchi genga, ikkinchisiniki qora tana va uzun qanotlilik belgilarni boshqaruvchi genga ega b о ‘ladi. Agar bunday erkak pashshalar qora tanali va kalta qanotli urg‘ochi pashshalar bilan chatishtirilsa, ularning b о ‘g‘inida ikki xil pashshalar: qora tanali, uzun qanotli (50%), shuningdek, kulrang tanali, kalta qanotli (50%) pashshalar teng nisbatda hosil b о ‘ladi. Shunday qilib, ikki juft gen b о ‘yicha t о ‘liq bog‘lanish b о ‘lganda duragaylar faqat ikki xil organizmlardan: kulrang tanali, uzun qanoli va qora qanotli, kalta qanotlilardan iborat b о ‘ladi. Bu birikish genlarning bitta xromasomada b о ‘lishiga bog‘liq. Meyozda ular tarqalib ketmaydi (bir-biridan ajralmaydi) va birgalikda nasldan-naslga о ‘tadi. Bitta xromasomalardagi genlarning о ‘zaro bog‘lanish qonuni Morgan qonuni deyiladi . Morgan fanda birinchi b о ‘lib genlar о ‘zaro birikishinining moddiy negizi xromasoma ekanligini aniqladi. Turga xos xromasomalar qancha k о ‘p b о ‘lsa, ulardagi genlarning birikish gurupalarini aniqlash ham shuncha qiyin b о ‘ladi. Shuning uchun amaliy jihatdan foydali hisoblangan k о ‘p о ‘simliklar va chorva mollari genlarining birikish guruppalari t о ‘liq aniqlagan emas. Genlar birikish guruppasining soni gomologik xromasomalar juftining soniga tengdir. Masalan, odamda 23, makkaj о ‘xorida 10, n о ‘xatda 7 va drozofilada 4 juft xromasoma b о ‘lib, ularda genlarning 23,10,7 va 4 ta birikish gruppasi mavjud. Genlarning о ‘zaro t о ‘liq bog‘langan holda nasldan-naslga о ‘tishdan tashqari ularning t о ‘liq b о ‘lmagan holda bog‘lanib, b о ‘g‘indan b о ‘g‘inga berilish hodisasi ham ma’lum. Bu qonuniyat avvolo meva pashshasida kuzatilgan. Durgayning birinchi b о ‘g‘ini (F 1 ) da kulrang tanali, uzun qanotli urg‘ochi pashshalar olinib, ular qora tanali kalta qanotli pashshalar bilan chatishtirilsa, yangi b о ‘g‘ining 83% ota-onalariga о ‘xshash, 17% esa belgilarining kombinitsiyasi natijasida paydo b о ‘lgan yangi xil pashshalardan iborat b о ‘ladi. Belgilari ota-ona pashshalarinikidan farq qiladi,

yangi xil pashshalar qanday vujudga keladi degan savolga 1911 yilda T.Morgan va uning shogirdlari gomologik juft xromosomalarda genlar doimo о ‘rin almashtirib turishini isbotlash bilan javob beradilar. Meyozning propaza I dagi zigonemada gomologik xromasomalar konyugatsiyalanganda ular bir-biridan ajralib ketishida qismlarini (genlarini) о ‘zaro almashtiradi. Natijada tarkibidagi genlar boshqa bir xil b о ‘lgan xromasomalar hosil b о ‘ladi va bu hodisa krossingover deyiladi. Kerossingover gomologik xromasomalarda joylashgan genlarning yangi birikmalari hosil b о ‘lishi, natijasida yangi belgilarga ega b о ‘lgan avlodlar dunyoga kelishi va rivojlanishiga sabab b о ‘ladi. Krossingover tabiiy tanlanish va seleksiya uchun muhim ahamiyatga egadir. Krossingoverni chuqur о ‘rganish, genlarning genotik kartasining, Ya’ni har bir birikish grupasida genlarning nisbiy joylashish sxemasini tuzish imkonyatini yaratdi. Juda ham k о ‘p chatishtirishlar о ‘tkazish natijasida barcha genlar xromasomada bir chiziqda joylashishi aniqlangach, genetik karta sxema tuzish mumkin b о ‘ladi. Xromasomalarning genetik kartasini о ‘rganish genlar xromasoma uzunligi b о ‘ylab bir tekis tarqalmasligini ham k о ‘satadi. Xromasomaning ba’zi qisimlari genetik jihatdan faol b о ‘lmasligi ham mumkin ekan. Irsiyatning xromasoma nazariyasini о ‘rganish quyidagi xulosalarga olib keladi: 1 .Genlar xromasomalarda muntazam bir chiziqda joylashgan b о ‘lib, birikish guruppalarini hisob qiladi. Birikish gruppalarining soni gomologik xromasomalar juftining soniga teng. 2 .Har bir xromasomada joylashgan genlar о ‘zaro bog‘langan holda nasldan- naslga о ‘tadi. Genlarning о ‘zaro bog‘lanish kuchi ularning о ‘rtasidagi masofaga bog‘liq. 3 .Gomologik xromasomalar о ‘zaro chalkashish (krossingover) imkoniyatiga ega. Krossingover natijasida genlarning rekombinatsiyasi (tarkibi о ‘zgargan guruppa hosil b о ‘lishi) r о ‘y beradi. Bu esa tabiiy tanlanish va suniy tanlash uchun boy manba b о ‘lib xizmat qiladi.

4 .Genlarning о ‘zaro birikishi va krossingover qonuni biologik hodisa b о ‘lib, organizmlarning irsiyati va о ‘zgaruvchanligining umumiyligini ifodalaydi. Sitoplazmatik irsiyat M urtak xaltachasidagi tuxum hujayraning sitoplazmasi yashil peg mentli bо‘lsa, undan shakllanadigan о‘simlik ham yashil rangli bо‘ladi. Agar о‘simlik о‘sish jarayonida, uning biror qismi plastidalar dan mahrum bо‘lsa, shu о‘simlikdan hosil bо‘lgan keyingi avlodlar ham u yoki bu darajada albinos bо‘ladi. Jinsiy hujayralar hosil bо‘lish jarayonida tuxum hujayra о‘simlikka rang beruvchi genlarni yо‘qotib qо‘ysa bunday tuxum hujayradan hosil bо‘lgan organizm 100 foiz albinos bо‘ladi va u yashay olmaydi. Plastid irsiyat nasldan- naslga faqat onalik liniyasi orqali о‘tadi. Shuning uchun agar ona organizm sifatida albinos or ganizm, ota organizm qanday bо‘lishidan qat’iy nazar olingan avlod hammasi albinos bо‘ladi. Plastid irsiyatni 1908-1909 yillarda K.Korrens va E.Baurlar kashf e tgan. Bular albinoslik ximer tabia tiga ega ekanligini aniqlaganlar. Ximera (ximer organizm) deb, ik ki xil genotipli tо‘qimalarning qо‘shilishidan, bir xil tо‘qima yoki hujayraning о‘zgarishidan hosil bо‘lgan organizmga aytiladi. Hujayraning biron organoidi о‘zgarsa ham ximera hosil bо‘ladi. Ximeralar mutatsiya tabiatiga ega bо‘ladi. Bundan tashqari, payvandlash natijasida ham ximeralar xosil bо‘ladi. Bunday ximeralar uch xilga bо‘linadi: 1. Periklinal ximera. Bunda ichki tо‘qima boshqa genotipli mu tant tо‘qima bilan о‘rab olingan bо‘ladi ((Ј)). 2. Sektorial ximera. Bunda mutant tо‘qima epidermisdan о‘zakkacha bо‘lgan sektorni qoplab olgan bо‘ladi((^)). 3. Meriklinal ximera. Bunda о‘zgargan mutant tо‘qima ichki tо‘qimani tashqi tomondan bir yoki bir necha sektor bо‘yicha о‘rab olgan bо‘ladi (0) Sitoplazmatik erkak pushtsizligi yoki sterilligi (SES). Sitoplazmatik erkak pushtsizligi yoki sterilligini 1932 yilda M.I.Xadjinov Rossiyada va M.Rods A merikada bir-biridan bexabar ravishda makkajо‘xori о‘simligida topganlar. Keyinchalik bu hodisa boshqa gulli о‘simliklarda ham

keng tarqalganligi aniqlandi. SES asosan uch xilda namoyon bо‘ladi: 1. О‘simliklarning erkak gener ativ (jinsiy)organlari umuman r ivojlanmaydi (puch bо‘ladi). Bun day о‘simliklar tamakining ba’zi turlarida kuzatilgan. 2 . Gulning changdonida chang donachasi yetiladi, lekin u pushtsiz ( steril) bо‘ladi. Bu xil sterillik kо‘prok, makkajо‘xori о‘simlikla rida kuzatiladi. 3 . Gulning changdonida normal chang donachalari hosil bо‘ladi, lek in changlatishda changdon ochil maydi va chang tarqalmaydi. Bu hodisa ba’zan pomidorning ayrim navlarida uchraydi. Yuqorida ta’riflaigan SES- ning uchala xilida ham sterillik s a q l a n a d i . H o z i r g i v a q g d a S E S - ning rо‘y berish sabablarini tushuntiruvchi 3 ta gipoteza mavjud: 1. Virusli nfeksiyalar gipotezasiga binoan jinsiy kо‘payishda tuxum hujayra sitoplazmasi orqali virusli infeksiyal ar nasldan-naslga о‘tadi va sterillikka sabab bо‘ladi. 2. SES uzoq formalarni duragaylashning natijasidir. Bir tur or ganizm hujayrasining yadrosiga, ikkinchi tur organizm hujayrasi si toplazmasining mos kelmasligi sterillikka olib keladi. 2. SES sitoplazmadagi plazmogenlarning spetsifik mutatsiyala nishidir. Xozirgi vaqtda haqiqatga eng yaqini uchinchi gipotezadir, chunki uni isbotlovchi dalillar juda kо‘p. Organizmning pushtli (fertil ) yoki pushtsiz ( steril) holatlarda bо‘lishi hujayra yadrosidagi mutant gen va sitoplazmadagi plazmogenlarning harakat kuchiga bog‘liq. Agar yadrodagi mutant gen dominant holatda bо‘lsa, sitoplazma dagi plazmogenlar retsessiv kо‘rinishda bо‘ladi. Bunday organizmlarda e rkak va urg‘ochi gametalar normal rivojlanib, ular changlatish va changlanish kobiliyatini yо‘qotmaydilar. Agar yadrodagi mutant gen retse ssiv holatda bо‘lsa, plazmogenlar dominant kо‘rinishda bо‘ladi va bunday organizmlarda sterillik (pushtsizlik) yuzaga keladi. Gulning urug‘chisi rivojlanmay u changlana olmasa - urg‘ochi ster illik, changchi rivojlanmasa - erkak sterillik deb ataladi. SES ning eng muhim xususiyati kelgusi

bо‘g‘inga ona organizm orqali ber ilishidir. Uning bu xususiyatidan hozirgi vaqtda makkajо‘xori va boshqa ekinlarning geterozisli duragaylarini yetishtirishda keng foydalanilmoqda, chunki, gulni bichish ishlari о‘tkazilmaydi va chang lanish erkin holatda о‘tadi. Hozirgi vaqtda maxsus tо‘yintirish usulida о‘tkazilgan chatishtirishlar orqali olinayotgan ona sifatidagi organizmlarga (liniyal arga) SES, ota sifatidagi organizmlarga (liniyalarga) esa fertil likni mustahkamlovchi va keyingi avlod organizmining fertilligini tiklovchi qobiliyat kiritiladi. Shunday tartibda yetishtirilgan liniyalardan olingan duragaylar geterozis xrdisasi evaziga ota-ona formalarga nisbatan 25-40% kо‘p va sifatli hosil beradi. Hozirgi vaqtda genetik va seleksioner olimlar sterillik asosida bug‘doyning ham geterozisli duragayla rini yaratish bо‘yicha ish olib bormoqdalar. Sitoplazmatik erkak pushtsizligi yoki sterillikdan (SES) foydalanish Keyingi yillarda makkajо‘xori duragaylarini yetishtirishda sitoplazmatik erkak pushtsizlikdan yoki sterillikdan foydala- nilmoqsa. Uning ikkita Texas (T) va Moldovan (M) tipi bо‘lib, bi rinchi tipda changlar umuman hosil bо‘lmaydi, ikkinchisida esa kam hosil bо‘lishi kuzatiladi. Makkajо‘xorining duragay urug‘larini SES asosida yetishtirish uchun quyidagilarga ega bо‘lish kerak: 1). о‘zidan changlatilgan liniyalarning sterilli analoglariga; 2). sterillikni mustahkamlash qobiliyatiga ega liniyalarga; 3). fertillikni tiklash qobiliyatiga ega liniyalarga. Bu xususiyat va qobiliyatlar insuxt liniyalarga maxsus tо‘yintiruvchi chatishtirishlar orqali kiritiladi. Buning uchun ke-rakli xususiyat va qobiliyatga ega о‘simlik tanlab olinib, insuxt li niya bilan 5-7 yil davomida chatishtiriladi. Masalan, liiiyalarning sterilli analoglarini olish uchun quyidagicha chatishtirishlar о‘tkazildi: 1 ----------------------- yil Mz x ^ I Mz 2 ----------------------- yil Mz x ► Mz

3 ----------------------- yil Mz x I ► M z 4 ----------------------- yil 11 Mz x I ► 1 1 1 1 M z 5 ----------------------- yil Ь Ь Ь Mk x Ь ► I, Mz - fertil liniyaning ste- rilli analogi Bu yerda: Mz - erkak sterilli о‘simlik; - fertil liniya Olingan bu о‘simliklar fertillikni tiklovchi liniyalar bilan chatishtiriladi. Bunday duragaylarning dalaga e kilish tartibi xar 6-8 qatorga onalik sifatida olingai о‘simlik va har 2 qatorga otalik sifatida tanlangan о‘simliklar ekiladi Davomli modifikatsiya Tashqi omillar ta’sirida sitoplazmada biror о‘zgarish sodir bо‘lsa va u bir necha avlodlar mobaynida saqlansa, bunga davomli modifikatsiya deyiladi. Masalan, loviya urug‘iga 0,75 % xloral gidrat eritmasi ta’sir ettirilsa, birinchi avlodda 50 % qism о‘simliklar bar gida oq anomal dog‘lar xosil bо‘ladi. Bu dog‘lar 7-avlodgacha saqlanib, keyin yо‘qoladi.

Adabiyotlar 1. 1.G’afurov A. T. Darvinizm Toshkent, o’qituvchi1992 yil. 2. 2. Воронцов Н. П.,Сухорукова Л.Н. Эволюционная органического мира. М. Просвешение 1991 3. 3.To’raqulov Yo. X. malekulyar biologiya. Toshkent, o’qituvchi1993 yil 4. 4.Иорданскис Н. Н. Эволюция жизни. М.Издательский центр “Академия” 2001 5. Inge-Vechtomov S.G. Genetika s osnovami selektsii. Moskva., «Vsshaya shkola», 1989 g. 6. Lobashev M.Ye., Vatti K.V., Tixamirova M.M. Genetika s osnovami selektsii. Moskva, «Prosveshenie», 1979 god.

O'xshashlar

Irsiyatning хrоmоsоma ta’limоti

Irsiyatning xromosoma ta’limoti

Irsiyatning sitоlоgik va mоlеkulyar asоslari

Irsiyatning sitologik asoslari va molekulyar asoslari

Hujayra nazariyasi