logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Biologiya
  4. Endoreproduksiya

Endoreproduksiya

Yuklangan vaqt:

12.01.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

17.21875 KB
Ko'chirib olish
Endoreproduksiya Rivojlanish va differensiallanish vaqtida bo’linayotgan hujayralarda yuz beradigan protsesslar diqqatga sazovordir. Teytler (1953) suv o’rgimchagi Gerris lateralis da vereteno hosil bo’lmay va yadro qobig’i saqlangan holda xromosomalarning reduplikatsiyasi va ularning tarqalishini aniqladi. Bu protsessni u endomitoz deb atadi. Boshqa hollarda, poliploid hujayralar bo’linish dukining buzilishi hisobiga paydo bo’ladi. Bu vaqtda xromomosaning mitotik kondensatsiyasi yuz beradi. Ko’pchilik hollarda, endomitotik yadroda mitozdagi fazalardagidek fazalarni ko’rish mumkin. Bu fazalarni endoprofaza , endometafaza , endoanafaza va endotelofaza deb nomlanadi (ilova,41). Normal holda 21 (2n) xromosomaga ega bo’lgan turni xromosomalarining soni, bu protsess tufayli hattoki, 2048 gacha yetishi mumkin. To’g’ri qanotli hasharotlar urug’donining epiteliysida yuqori ploidlikka ega bo’lgan endoploid yoki polisomatik yadrolar topildi. Sutemizuvchilarning shish hosil qiluvchi hujayralarida reduplikatsiya tez- tez uchrab turadi. Xromosomaning reduplikatsiyasi politeniya va polisomatiya yo’li bilan yuz beradi. Politeniyada qiz xromatidalar tarqalib ketmasdan, ko’p ipli politen xromosoma hosil qiladi. Politeniyada S davrda DNK replikatsiyasida hosil bo’lgan yangi qiz xromosomalar despirallangan holda qoladi, ammo ular tarqalmay bir-biri yonida qoladi va mitotik kondensatsiya (zichlashish)ga uchramaydi. Bu haqiqiy interfaza xromosomalari navbatdagi replikatsiyaga uchraydi, ikkilanadi va tarqalib ketmaydi. Asta-sekinlik bilan replikatsiya va tarqalmaslik natijasida interfaza yadrosida ko’p sonli, politen xromosoma hosil bo’ladi. Bunday gigantik politen xromosomalar hech qachon mitozda ishtirok etmaydi. Bular haqiqiy interfaza xromosomalari bo’lib, ular DNK va RNK sintezida ishtirok etadi. Ular mitotik xromosomalardan keskin farqlanadi va bir necha marta yo’g’on bo’ladi. Masalan, drozofila pashshasi politen xromosomasi mitotiknikidan ming marta kattadir. Politeniya ikki qanotli hasharotlar lichinkasi so’lak bezi, ichak, malpigiy tomirlar hujayralarida, yog’ tanachalarida uchraydi. O’simliklardan piyozning sinergid, bug’doyning antipod hujayralarida politeniya kuzatilgan. Bir hujayralilardan stilonixiya infuzoriyasi makronukleusida ham politeniya topilgan. Drozofila pashshasining so’lak bezi hujayrasida 6-8 sikl reduplikatsiya sodir bo’ladi va umumiy 1024 ploidlikka olib keladi. Ba’zi xironomidlar (ularning lichinkasi motil deb ataladi) hujayrasida ploidlik 8-32 mingga yetadi. Politen xromosomalar tuzilishi bilan ham ajralib turadi. Ular uzunligi bo’yicha bir xil emas: disklar, disklararo qism va puflardan iborat. Disklar kondensirlangan xromosoma qismlaridir. Disklar bir-biridan yo’g’onligi bilan farqlanishi mumkin. Ularning soni xironomidlar politen xromosomasida 1,5-2,5 mingta, drozofilada 5 mingta bo’ladi. Disklar bir-birlaridan disklararo qism orqali ajralib turadi. Bu qism diskdagiga qaraganda ancha g’ovak joylashgan xromatin iplaridan tuzilgan. Ikki qanotli hasharotlar xromosomasida ko’p hollarda, shishgan joylar- puflar uchraydi. Puflar disklarning o’rnida dekondensatsiya va g’ovaklashish hisobiga paydo bo’ladi va ularda RNK sintezlanadi. Binobarin, puflar interfaza yadrosining transkripsiyalovchi qismi, disklar esa xromosomaning faol bo’lmagan qismlari hisoblanadi. Politen xromosomalar DNK aza fermenti bilan ishlanganda disklararo qismlarda DNK ning bo’lishi aniqlandi. Krikning fikriga ko’ra, disklararo qismda dekondensatsiya holidagi genlar bo’ladi, disklarda esa genlar faol bo’lmaydi. Bu fikr keyinchalik tasdiqlandi. Polisomatiyada qiz xromatidalar tarqalib ketadi va xromosomalar normal sondagi iplardan tashkil topadi. Ba’zan bitta hujayrada politeniya va polisomatiya bo’lishi mumkin. Mitotik faollik yuqori bo’lgan to’qima hujayralarida xromosomalarning soni doimiy bo’ladi. Agar hujayralarning bo’linishi reduplikatsiyaga nisbatan sekin borsa, politeniya va polisomatiya kelib chiqadi. Hujayralarning bo’linishi reduplikatsiyadan tezroq bo’lsa, somatik reduksiya yuz beradi. Bunday hujayralarda xromosomalarning soni kamayadi. Bu ba’zi hasharotlar va yuqori o’simlik hujayralarida tez-tez uchrab turadi. Mitotik siklda G1 dan keyin G2 davri keladi, uni o’tab hujayra bo’lina boshlaydi. Shu G2 davrda oqsil moddalari ishlab chiqariladi, ular esa mitozni ishga soluvchi mexanizm bo’lib qoladi. Shuning uchun, DNK sintezi mitozni boshlab beruvchi bevosita sabab bo’lmaydi. Shu sababli, ko’p hollarda xromosomalar ikkilangandan so’ng hujayralar bo’linmaydi. DNK reduplikatsiyasi natijasida yadro va hujayra kattayadi, poliploid bo’lib qoladi, ammo hujayralar soni ortmaydi. Bu hodisa bo’linishsiz xromosomalar reduplikatsiyasi, evolyutsiya protsessida ishlab chiqilgan bo’lib, hujayralar soni ko’paymagan holda organlarning o’sishini ta’minlaydi. Normal diploid hayvon va o’simlik organizmlari organ va to’qimalarida yirik yadroli hujayralar uchraydi, ularda DNKning miqdori 2n ga nisbatan karrali miqdorda ko’p bo’ladi. Bu hujayralar bo’linganda yana xuddi shu narsa takrorlanadi. Bu hujayralar somatik poliploidiya natijasidir. Xromosomalar va DNK reduplikatsiyasi hosil bo’ladigan, ammo mitoz boshlanmaydigan hamma hollarni endoreproduksiya deb nomlangan. U jigar hujayralarida, sutemizuvchilarning siydik chiqaruvchi yo’llar epiteliylarida doimiy protsess sifatida bo’lib turadi. Endomitozning funksional ahamiyati shuki, u hujayrani uzuluksiz faoliyatini ta’minlaydi. Masalan, kartoshkaning mayda tugunaklari hujayralari mitotik yo’l bilan ko’payadi, keyinchalik yosh tugunaklar yadrolarida endomitotik fazalarni ko’rish mumkin. Endomitozga o’tish intensiv kraxmal hosil bo’lish davriga to’g’ri keladi. Endomitoz doimo poliploidiyaga va hujayralar kattaligining ortishiga olib kelgani uchun, uni DNK va xromosomalar reduplikatsiyasi deb bilmoq kerak. ADABIYOTLAR 1. Атабекова А.И., Устинова Е.И. Цитология растений. Изд-во “Колос”, М., 1987 2. Заварзин, А.А., Харазова. А.Д. Основы общей цитологии. Л., Изд-во Ленингр.ун-та, 1982 3. Свенсон К., Уэбстер П. Клетка. М., Мир, 1980. 4. Ченцов. Ю.С.Общая цитология. М., Изд-во Моск. ун-та, 1984. Qo’shimcha

O'xshashlar

O‘simlikshunоslik - qishlоq хo‘jаligining еtаkchi tаrmоg‘i ekаnligi
Маданий ўсимликларнинг келиб чиқиш марказлари
Ximoterapevtik preparatlar ularning immun sistemaga ta’siri antibiotiklar olinishi va biotexnologiyada ishlatilishi
Yuqumli kasalliklarda kimyo terapiyasining ishlatilishi infeksion va uniug turlari yuqumli kasalliklarni davrlari microbiologik tekshirish usul va bosqichlari
Mikroorganizmlarning o‘sishi va ko‘payishi