Amitoz. Meyoz - Biologiya - Referatlar

Amitoz. Meyoz

Yuklangan vaqt:

12.01.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

2046.29296875 KB

Ko'chirib olish

Amitoz. Meyoz Reja: Amitoz.  Meyoz  Meyoz fazalari  Meyozning biologik ahamiyati

Bu yadroning tortilib ikki qismga to’g’ri bo’linishidir. Amitoz o’tgan asrning o’rtalarida bayon etilgan bo’lib, hujayralar ko’payishining yagona usuli deb qabul qilingan edi (Flemming, 1882). Faqat 70-yillarda mikroskopik texnikaning yaxshi rivojlanishi tufayli bo’linish protsessi ancha murakkab ekanligi aniqlandi. Dastlabki olimlar amitoz deb hujayrada ikkita yoki ko’proq sondagi yadroning bo’lishini tushunganlar. Hozirgi vaqtda amitoz deb yadroning interfaza holatida bo’linishiga aytiladi. Amitozni aniqlash va analizning qiyinligi shuki, hozircha DNK sintezi, xromosomalar reduplikatsiyasi va amitotik bo’linish o’rtasidagi aniq nisbat ma’lum emas. Ba’zi olimlar umuman amitozni hujayralar reduplikatsiyasining ma’lum shakli ekanini inkor etadilar. Amitoz bitta yadroning teng ikkiga bo’linishiga olib keladi. Amitozning boshqa shaklida yadro fragmentatsiyalanib, har-xil kattalikdagi yadrolar hosil bo’ladi. Ba’zan yadro bo’linadi, ammo plazmatomiya sodir bo’lmaydi. Bo’linishda yadro interfaza holida qoladi va hujayra ishlashdan to’xtamaydi. Shuning uchun, amitozni mitotik apparat hosil qilmay, xromosomalar spirallanmay yadroning bo’linishi deb qarash kerak (57 rasm). Amitozda genetik materialning qiz hujayralarga to’g’ri taqsimlanishi hali aniq emas. 57-rasm.Amitoz. 1,2,3,4-siydik pufagi epiteliy hujayrasining amitotik bo’linish bosqichlari; 5- 8-9-yadroning tortilib ikkiga bo’linishi; 6-amitozga uchragan ikkita dumaloq

yadro tutuvchi hujayra; 7-ikki yadroli hujayrada amitotik bo’linish; 10-ikkita uzunchok yadroli amitotik hujayra; 11amitozda har-xil yadroli hujayralarning hosil bo’lishi; 12-yadro fragmentlarining hosil bo’lishi; 13-har-xil yadroli hujayraning hosil bo’lishi. Amitoz bo’linishi ustidagi ko’plab kuzatishlarning ko’rsatishiga qaraganda, u deyarli, doimo qarigan, o’limga mahkum bo’lgan yoki degeneratsiyaga uchrayotgan, keyinchalik to’liq qimmatli hujayralar hosil bo’lmaydigan hujayralarda uchrar ekan. Masalan, amitoz hayvonlarning embrion qobiqlarida, tuxumdonning follikulyar hujayralarida, trofoblastning gigantik hujayralarida uchraydi. O’simliklarda ixtisoslashgan va o’lib borayotgan hujayralarda (kartoshka tuganagi parenximasida, endospermda v.b.) ham uchraydi. Ko’p hollarda, amitoz turli patologik holatlarda, yallig’lanishda, qayta tiklanishda uchraydi. Amitoz bo’linishdan so’ng mitotik bo’linish bo’lgan holatlar kuzatilmagan. Amitoz infuzoriyalarda alohida ahamiyatga ega. Ularning makronukleusi ko’ndalangiga ikkiga bo’linadi, so’ng sitoplazma ham bo’linadi. Shu vaqtning o’zida mikronukleus mitotik bo’linadi. Bu bo’linish orqali organizm ko’payadi. Shuning uchun, A.A Zavarzin shunday fikr berdi va u hozir ko’pchilik tomonidan tasdiqlanmoqda: hech qanday “ generativ amitozlar ” (ko’payishning amitozlari) yo’q. Amitozni hujayra yadrosining funksional holatlaridan biri deb qarash lozim. Bundan kelib chiqadiki, Flemming tomonidan berilgan “amitoz” termini, hujayralarning ko’payish usuli ma’nosini yo’qotdi. Meyoz Meyoz yoki reduksion bo’linish, yadro bo’linishining murakkab jarayoni bo’lib, xromosomalar diploid holatdan gaploidga o’tadi. Organizmlar taraqqiyotida ikki xil gametalarning quyilishidan boshlab, yangi organizmning paydo bo’lgunigacha, hujayrada xromosomalar sonining qonuniy o’zgarishini kuzatish mumkin. Bu gaplofaza -gaploid to’plamli xromosomalarga ega bo’lgan faza va diplofaza -diploid to’plamli fazalardir. Bu fazalarning

davomiyligi turli sistematik guruhlarda turlicha bo’ladi. Masalan, zamburug’larning hayotiy siklida gaploid faza ko’proq, boshqa organizmlarda esa aksincha, diploid faza ko’proq bo’ladi. Organizm hayotiy siklining qaysi bosqichida borishiga qarab, meyoz uch tipga bo’linadi: zigotali , gametali va oraliq . Zigotali (boshlang’ich) tip . Meyoz tuxum otalanishi bilanoq zigotada yuz beradi. Bu tip askomisetlar, bazidiomisetlar, ayrim suvo’tlari, sporalilar va boshqa organizmlar uchun xarakterlidir. Bularning hayotiy siklida gaplofaza ustun bo’ladi. Fazalarning oddiy gallanishi yashil suvo’tlaridan xlamidomonadada yaxshi ko’rinadi (ilova,42). Uning erkin yashovchi hujayrasi vegetativ yo’l bilan ko’payadi. Boshlang’ich hujayra ko’p marta bo’linadi va 28 ta zoosporalarni hosil qiladi. Ularning har biri o’sib boshlang’ich individ kattaligiga yetadi va yana shu yo’l bilan jinssiz ko’payishi mumkin. Jinsiy ko’payishda dastlab, boshlang’ich hujayraning bo’linishidan gaploid xromosomali gametalar hosil bo’ladi. Keyin ikkita gameta qo’shilishib ( kopulyatsiya ), quyilishib ketadi va diploid to’plamli zigotani hosil qiladi. Bu endi meyozga kirishadi, natijada to’rtta vegetativ gaploid hujayralar hosil bo’ladi va sikl yangidan qaytariladi. Bunda diploid faza (diplofaza yoki sporofit faza ) juda qisqa vaqt davom etadi, gaploid faza (gaplofaza yoki gametofit faza ) hayotiy siklning ko’proq qismini egallaydi. Zigotali meyoz spirogira o’simligida quyidagicha sodir bo’ladi: bu o’simlikning tallomi hujayralari gaploid xromosomali bo’ladi. Shuning uchun, tallomdagi xoxlagan hujayra jinsiy jarayonga bevosita kirishib, bir-biri bilan yoki tallom hujayralari bilan kon’yugatsiya lanib diploid xromosomaga ega bo’lgan zigotani hosil qiladi. Qulay sharoitda zigota meyozga kirishib, to’rt dona gaploid xromosomali spirogirani hosil qiladi. Zigotali meyoz eng qadimgi bo’linish tipidir. Bir tallomdagi hujayralarning o’zaro kon’yugatsiyasi zigota hujayralarining genotipini boyitmaydi. Har xil tallomli hujayralarning o’zaro kon’yugatsiyasi evolyutsiya jihatidan bir qadam

olg’a siljish deyish mumkin. Chunki, zigotada ikki hujayraning genetik xususiyatlari jamlanadi. Gametali meyoz gametalarning yetilishi davrida sodir bo’ladi. Bu ko’p hujayrali va ba’zi, bir hujayrali hayvonlarda va tuban o’simliklarda uchraydi. Bunda organizmlar hayotiy siklida diploid faza ustunlik qiladi. Bunga misol qilib, faqat jinsiy yo’l bilan ko’payadigan suvo’ti Kodiumni olish mumkin. Yirik urg’ochi gameta, mayda erkaklik gameta bilan qo’shilib zigotani hosil qiladi, u o’sib diploid o’simlikka aylanadi. Unda jinsiy organlar rivojlanadi va gaploid gametalarni hosil qiladi. Shunday qilib, bu yerda gaplofaza ancha qisqargan bo’ladi. Bunday ko’payish usuli sutemizuvchi hayvonlar uchun ham xos bo’lib, gaploid gametalarning qo’shilishidan diploid zigota hosil bo’ladi, undan esa diploid organizm rivojlanadi. Erkaklik jinsiy hujayralarining hosil bo’lishidagi meyoz tufayli to’rtta gaploid xromosomali spermatozoidlar hosil bo’ladi, ular xromosomalarining tarkibi jihatidan farqlanadi. Tuxum hujayraning rivojlanishida meyoz tufayli bitta yetilgan yirik tuxum hujayra va uchta qutb tanachalar hosil bo’ladi (ilova,43). Oraliq (sporali) tip meyoz . Bu yuksak o’simliklarda uchraydi, gameta hosil bo’lmay turib, sporofit organizmda mikro - va megaspora lar hosil qiladigan hujayralar meyoz yo’li bilan bo’linadi. U spora hosil bo’lish davrida, sporofit va gametofit faza oralig’ida tugaydi (58 rasm).

58-rasm.Chang donachalari(A) va murtak xaltasi(V) ning gulli o’simliklarda hosil bo’lishi. 1 a-changning ona hujayrasi; 1 b-megasporaning ona hujayrasi; 2- meyozning metafaza I va metafaza II bosqichlari; 4 a-to’rtta mikrosporadan iborat tetrada; 4 b-to’rtta megasporadan iborat tetrada; 5-chang donachasida birinchi mitoz; 6-gaplofazaning hosil bo’lishi; 7-chang naychasining yadrosi; 8-spermalar; 9-etilgan chang donachalari; 10-uchta megasporaning degeneratsiyasi; 11-tuxum;12-murtak xaltasi А В

O’simliklarda meyoz bo’g’inlar gallanishi bilan bog’liq bo’lgan bo’linish bo’lib, o’simlikning hayot siklida gametofit bilan sporofitning gallanishi bo’ladi. Sporofit va gametofit o’simlik hayotiy sikli-ontogenezining turli bosqichlaridir. Gulli o’simliklarning sporofit bosqichi uzoq davom etib, uning hujayralari xromosomalari diploid to’plamlidir. Gametofit bosqich esa uzoq davom etmaydi. Meyoz sporofit bosqichning oxirida sodir bo’lib, jinssiz ko’payish sporalar berish bilan yakunlanadi, natijada mikrospora (chang hujayrasi) dan ota gametofiti (ikki hujayrali chang) makrosporalar (megaspora) dan ona gametofiti (murtak xaltasi) hosil bo’ladi. Sporalar meyoz bo’linishdan hosil bo’lganligi uchun, ularning xromosomalari sporofit hujayralarning xromosomalari soni ( 2 n) dan ikki marta kam (n) bo’ladi. Gametofitlar rivojlanishidan gametalar hosil bo’ladi. Zigota, avvalo, sporofitni beradi. Mikrospora gulning changchi uyalari tashkil bo’layotgan davrda ularning ichini to’lg’azgan urg’ochi hujayralarning meyoz bo’linishidan, megaspora esa urug’chi gul tugunchasida hosil bo’ladigan urug’ kurtaklardagi arxespora hujayralarining meyoz bo’linishidan hosil bo’ladi. Gametofitlarning rivojlanishida ularning gaploid sondagi xromosomalarga ega bo’lgan generativ yadrolari mitoz yo’li bilan bo’linib mikrogameta (sperma) va megagameta (tuxum) hosil qiladi. Demak, bu bo’linishda xromosomalarning gaploid soni saqlanadi. Gametalarning qo’shilishi (urug’lanish)dan so’ng, ikkita gaploid gameta xromosomalarini o’zida mujassamlagan-2n xromosom songa ega bo’lgan yosh o’simlik (sporofit) hosil bo’ladi. Evolyutsion rivojlanish jarayonida zigotali meyozdan gametali va sporali meyoz kelib chiqqan. Mitoz bo’linishdan meyoz bo’linish qator xususiyatlari bilan farqlanadi. Mitoz bo’linishda, bo’linishdan oldin xromosomalar soni ikki barobar ortadi. Qiz hujayralar mitotik bo’lingan ona hujayra singari diploid xromosoma soniga ega bo’ladi. Meyozning bir xususiyati shundaki, DNK ning 99,7 % i meyoz boshlanmay turib sintez bo’lsa, uning qolgan qismi meyoz profazasida sintez bo’ladi. Meyoz siklida giston oqsillarining sintezlanish davri DNK sintezlanish davriga to’g’ri

kelmaydi. Bu jarayonlar sinxron bormaydi. O’simliklarda DNK sintezi meyoz profazasining boshlang’ich davrida tugaydi (zigonema- paxinema). Gistonlar sintezi esa, ba’zi olimlar fikricha, profaza I ning oxirida (diakinezda), xromosomalarning maksimal spirallashgan davrida tugaydi. Spora ona hujayralarining meyoz sikliga o’tish sabablaridan biri, tapetumdan fermentlarning chang uyalariga o’tishidir. Meyoz jarayonida hujayra ikki marta bo’linadi (I vaII). Birinchi bo’linishga geterotipik va ikkinchi bo’linishga gomotipik bo’linish deb ataladi. Bular bir xil fazalardan (profaza, metafaza, anafaza va telofaza) iborat bo’ladi, lekin ular teng qimmatli emasdir. Bu ikkala bo’linish davomida bir hujayradan to’rtta gaploid hujayralar hosil bo’ladi. Xromosomalar faqat bir marta, birinchi bo’linishdagina ikki marta ko’payadi. Natijada har bir xromosoma dixromatidli bo’lib qoladi. Meyozning birinchi bo’linishidayoq gomologik xromosomalar kon’yugatsiyasi xromosomalar juftlashishi sodir bo’ladi. Bu yerda diploid sondagi xromosomalar ma’lum sondagi bivalentlarga bo’linib ketadi. Keyinroq, har bir juft xromosoma a’zolari (gomologlari) hujayra qutblariga tortiladi. Qutblarga xromosoma juftlaridan bittadan xromosoma tortilishi natijasida, hujayraning har bir qutbida gaploid sondagi xromosomalar to’planadi. Shunday qilib, meyozning birinchi bo’linishida xromosomalar ikki barobar ortadi (har bir xromosoma dixromatidli bo’lishi hisobiga). Juft xromosomalarning qutblarga tortilishi boshqa juftlarga bog’lanmagan holda boradi. Ota va ona xromosomalari ikkala qutbga teng miqdorda tortilmaydi. Bir qutbga ota xromosomalari ko’proq tortilishi yoki aksincha bo’lishi mumkin. Lekin har qutbda xromosoma gaploid sonda bo’ladi. Demak, birinchi bo’linishda hosil bo’lgan gaploid hujayralardagi xromosomalar tarkibi bir xil bo’lmaydi. Shunday qilib, bir organizm bir xil sondagi (gaploid), lekin turli tarkibdagi xromosomalarga ega bo’lgan gametalar hosil qila oladi. Bu hol irsiy xususiyatlarning nasldan naslga o’tishida aks etadi. Zigotada ota xromosom tarkibi ko’proq bo’lsa, u organizm otasiga tortadi, aksincha ona xromosomalari tarkibi ko’p bo’lsa onasiga tortadi.

Gomologik xromosomalarning meyozdagi kon’yugatsiyasi biologik jihatdan katta ahamiyatga ega. Meyozning birinchi bo’linish profazasida kon’yugatsiya va birlashish (sinapsis)lardan tashqari, yana juda muhim jarayon-krossingover (xromosomalarning o’zaro chalkashuvi) sodir bo’lib, gomologik xromosomalar xromatidlari orasida genlar almashinadi. Krossingover jarayoni endonukleaza va ligaza tipidagi fermentlar ishtirokida boradi. Krossingoverda xromosomalar bir-birlari bilan chalkashadi va to’rtta xromatidlardan tuzilgan bivalentlar ichida xromatidlar uzilib, to’rtta xromatidlar orasida gomologik qismlar almashinadi. Xromosomalarda genlar to’plami o’z holicha qoladi. Ota xromosomalari bilan ona xromosomalari xromatidlararo genlar almashinishi mumkin. Bunda xromatidlar kombinatsiyalanib qoladi. Chunki, ularning bir qism genlari ota xromatidlaridan, ikkinchi qismi ona xromatidlaridan iborat bo’lib qoladi. Bunday hollarda, irsiy o’zgarishlar paydo bo’lib, ular zurriyotlarda aks etishi mumkin. Shunday qilib, meyoz bo’linish natijasida hujayra diploid holatdan gaploid holatga o’tadi. Bunday mexanizm tirik tabiatda har bir turning o’ziga xos xromosom sonining bo’g’indan-bo’g’inga saqlanib borishini ta’minlaydi. Bundan tashqari, meyozda xromosomalarning yangi birikishlari, genlar rekombinatsiyasi kelib chiqib, kelajak zurriyotlarda irsiy o’zgarishlar paydo bo’lishiga, ulardagi xilma-xillikka sababchi bo’ladi. Meyoz fazalari Meyozning birinchi bo’linishi o’z ichiga to’rt fazani oladi: profaza I, metafaza I, anafaza I va telofaza I. Meyoz uchun xarakterli narsa shuki, yetilishning birinchi bo’linishi profazasida yetilayotgan jinsiy hujayralar yadrosi xromosomasida maxsus qayta qurilishlar yuz beradi.

Profaza I yadro struktura elementlarida chuqur va murakkab o’zgarishlar boradigan va juda uzoq davom etadigan (bir necha soatdan, bir necha sutkagacha) faza bo’lib, o’z navbatida beshta bosqichni o’taydi: 1. Leptotena – ingichka iplar bosqichi; 2. Zigotena – juftlashgan iplar bosqichi; 3. Paxitena – xromosomalarning tikkasiga ajralishi va xromatidalar qismlarining almashinuvi – krossingover bosqichi; 4. Diplotena – juft iplar bosqichi; 5. Diakinez – juft iplar harakati bosqichi. Leptotenada xromosomalar uzun va ingichka ip shaklida bo’lib, unda juda ko’p bo’rtmalar-xromomeralar joylashadi. Xromosomalari soni kam bo’lgan hujayralarda iplarni sanash mumkin va ular diploid sonda (2n) bo’ladi. Leptotena xromosomalari ko’pincha qutblangan bo’lib, sentromerasi bilan bir tomonga yo’nalgan bo’ladi. Xromosomalarning bunday o’ziga xos joylashishi “ buket ” deb nom olgan. Leptotenada gomologik xromosomalar kon’yugatsiyasiga tayyorgarlik ketadi. Bu bosqichda har bir xromosoma birlashish yuzasi bo’ylab oqsil tabiatli struktura bilan bog’langan bo’ladi, u zigotena bosqichida sinaptomenal kompleksini hosil bo’lishida qatnashadi (59 rasm).

59-rasm.Meyozning bosqichlari: a-leptotena; b-zigotena; c-paxitena; d-diplotena; e-diakinez; f-metafaza I; g- anafazaI; h-interkinez; j-metafazaII; k-anafazaII; l-telofazaII Zigotena juft gomologik xromosomalarning kon’yugatsiyasidan- juftlashishidan boshlanadi. Ba’zan dastlab xromosomalarning qutbiy uchlari birikadi va qarama-qarshi tomonlarga tarqaladi, boshqa hollarda esa, kon’yugatsiya xromosomaning turli qismlarida bir vaqtda bo’ladi (lokal kon’yugatsiya). Kon’yugatsiya juda aniq va o’ziga xos amalga oshadi: gomologik xromosomalarning har birining ma’lum qismlari ikkinchisining xuddi shu qismiga to’g’ri keladi, hattoki bir xromosomadagi xromomera ikkinchasidagiga to’g’ri keladi.

Paxitena bosqichida xromosomalar kon’yugatsiyasi tugaydi. Ular qisqarib ancha yo’g’on iplarni hosil qiladi. Maxsus metodlar orqali bu vaqtda har bir xromosomaning juft strukturalar ekanini aniqlash mumkin. Shu bosqichning taxminan o’rtasida, yadroda yarim sondagi xromosomalar bo’lgandek ko’rinadi, chunki har bir birlik tikkasiga birikkan gomologik xromosomalardan tashkil topgan bivalent yoki tetrada holida bo’ladi. Gomologik xromosomalarning har biri o’z sentromerasiga egaligi tufayli bivalentda ikkita sentromera bo’ladi. Paxitena bosqichining o’rtasida har bir gomolog kon’yugatsiya tekisligiga perpendikulyar holda tikkasiga yoriladi. Shunday qilib, har bir bivalent endi 4 tadan xromatidadan tashkil topadi. Har bir gomologik xromosomalarning xromatidalari qiz xromatidalar deb ataladi. Xromosomalarning tikkasiga yorilishi bilan bir vaqtda ajralishi va gomologik xromatidalar o’xshash qismlarining almashtirishi yuz berishi mumkin. Xromatidalarning qismlari joylarini almashtirib xromatidaning qolgan qismi bilan quyilishib ketadi. Bu protsessni chatishish yoki krossingover deb ataladi (ilova,44). Diplotena bosqichida tig’iz birikkan xromosomalar bir-birini itarishib tarqala boshlaydi. Ammo, bu bo’linish to’liq bo’lmaydi, chunki ular krossnigover yuz bergan nuqtada, ya’ni xiazmada o’zaro birikkan holda qoladi. Xiazma deyarli barcha o’simlik va hayvonlar hujayralarida topilgan. Har bir bivalentda kamida bitta xiazma hosil bo’ladi, ba’zilarida u ko’proq bo’lishi mumkin. Diakinez bosqichida xromosomalarning qisqarishi kuchayadi, shu bilan birga terminalizatsiya, ya’ni xiazmani sentromeradan xromosomaning uchlari tomon siljishi yuz beradi, bir vaqtning o’zida oraliq xiazmalar soni kamayadi. Bu hujayra bo’linishiga o’tish bosqichidir. Xromatidalar metafaza boshlanguncha terminal xiazmalar orqali birikkan holda qoladi. Metafaza I da bivalentlar ekvator plastinkasi hosil qilib joylashadi. Bu bosqichda gomologik xromosomalar sentromeralari bilan qarama-qarshi qutblarga

qaragan holda joylashadi. Sentromeralar bir-biridan borgan sari uzoqlashadi va xromosomalar ajralib ketishga tayyor holga keladi. Anafaza I bosqichida har bir gomologik xromosomaning qiz xromatidlari, sentromeralar orqali birikkan holda juft bo’lib tegishli qutblarga harakat qiladi. Shuni ta’kidlash kerakki, krossingoverda gomologik xromatidalar birbirlarining qismlarini almashtiradi. Shuning uchun anafaza bosqichida yuz bergan ajralishdan so’ng ota va ona xromosomalarning tarkibi o’zgaradi. Ularning ikkita xromatidalari aralash tarkibga ega, ikkitasi esa dastlabki holatini saqlaydi. Telofaza I xromosomalar qarama-qarshi qutblarga borib yetganda boshlanadi. Xromosomalar ancha vaqtgacha o’zlarining morfologik belgilarini saqlagan holda qoladi. Telofazadan so’ng interfaza keladi va u odatdagi mitozdagidan farq qilmaydi. Hayvonlarda meyozning birinchi bo’linishi natijasida ikkita qiz hujayralarerkaklarda ikkita ikkinchi tartib spermatotsit, urg’ochilarda-bitta birinchi tartib ovotsit va bitta yo’llovchi tanacha hosil bo’ladi. Meyozning ikkinchi bo’linishi. Yetilishning birinchi bo’linishi interfazasidan so’ng qisqagina profaza II bo’lib, unda vereteno hosil bo’ladi va metafaza II boshlanishidan darak beradi. Metafaza II da xromosomalar soni somatik hujayralarnikidan ikki marta kam bo’ladi. Xromosomalar ekvator tekisligiga joylashadi, sentromeralar bo’linadi va anafaza II da ikkita qiz xromatidalar qarama-qarshi qutblarga yo’naladi. Meyozning ikkinchi bo’linishi davrida ona xromosomalarning tikkasiga yorilishidan hosil bo’lgan xromatidalarning ajralishi yuz beradi. Telofaza II da hosil bo’lgan to’rtta yadroning har biriga bittadan xromatida tushadi, endi u xromosoma deb ataladi. Hamma 4 ta yadroda gaploid sondagi xromosoma bo’ladi (ilova 43 ga qarang). Meyozning biologik ahamiyati Meyozning mohiyati, tarkibida ota va onaning har biridan faqat bittadan gomologik xromosoma tutgan to’rtta har xil yadroning hosil bo’lishidan iborat.

Ammo, krossingover tufayli xromosomalar butunlay ota yoki onaning dastlabki xromosoma materialidan emas, balki har ikkalasining ayrim qismlaridan tashkil topadi. Shunday qilib, meyoz irsiy birliklar (genlar) ning taqsimlanish mexanizmi bo’lib, ularning tasodifiy va mustaqil qayta gruppalanishini ta’minlaydi, bu esa krossingover protsessi orqali amalga oshadi. Meyoz protsessi bo’lmasa turlarning evolyutsiyasi va tirik tabiatning shunchalik turli-tumanligi sodir bo’lmagan bo’lar edi. Meyozni o’rganish irsiyatning xromosoma nazariyasini tushunish uchun zaruriy shartdir. Olimlarning fikricha, meyozni juda ham o’zgargan mitoz deb qarash zarur. Bunda xromosomalarning kon’yugatsiya va tikkasiga ajralish vaqtlari nisbatan o’zgargan bo’ladi. Meyozda profaza erta boshlanadi, shuning uchun gomologik xromosomalar ikkilanmay turib kon’yugatsiyalanadi.

ADABIYOTLAR 1. Атабекова А.И., Устинова Е.И. Цитология растений. Изд-во “Колос”, М., 1987 2. Заварзин, А.А., Харазова. А.Д. Основы общей цитологии. Л., Изд-во Ленингр.ун-та, 1982 3. Свенсон К., Уэбстер П. Клетка. М., Мир, 1980. 4. Ченцов. Ю.С.Общая цитология. М., Изд-во Моск. ун-та, 1984. Qo’shimcha 5. Badalxodjaev I. Sitologiya fanidan ma’ruza matnlari. And., 2013. 6. Badalxodjaev I. Sitologiya fanidan o’quv – uslubiy majmua. And., 2013. 7. Бергельсон Л.Д. Биологические мембраны. М., Наука, 1975. 8. Билич Г.Л. Биология,цитология,гистология,анатомия человека. Изд-во Союз Санкт-Петербург, 2011. 9. Босток К.Самрен Э. Хромосомы эукариотической клетки. М., Мир, 1981. 10. Бойқобилов Т.В., Икромов Т.Х. Цитология.Т., “Ўқитувчи”,1980. 11. Вермель Е.М. История учения о клетке. М., Наука, 1981. Епифанова О.И., Терских В.В., Захаров А.Ф. Радиоавтография. М.,

O'xshashlar

Hujayraning bo’linishi. Mitoz, amitoz, meyoz bo’linish

Hujayra - yadroning bo‘linishi

Hujayra va uning tuzilishi

Irsiyatning sitologik asoslari va molekulyar asoslari

Irsiyat va o‘zgaruvchanlikning sitologik ham biokimyoviy asoslari