Юлдузларнинг физик кўрсатгичларини аниклаш - Astronomiya - Referatlar

Юлдузларнинг физик кўрсатгичларини аниклаш

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

81 KB

Ko'chirib olish

Þëäóçëàðíèíã ôèçèê êóðñàòêè÷ëàðèíè àíèкëàø Режа: 1. Þëäóçëàð òåìïåðàòóðàñèíè àíèкëàø 2. Þëäóçëàðíèíã ðàäèóñèíè àíèкëàø óñóëëàðè. 3. Ñïåêòðàë ÷èçèкëàð òуëкèí óçóíëèãèíè âà ¸ðèòкè÷íèíã íóðèé òåçëèãèíè уë÷àø.

Þëäóçëàðíèíã ôèçèê êóðñàòêè÷ëàðè óëàðíè àñòðîôèçèê óñóëëàð áèëàí òåêøèðèø íàòèæàñèäà àíèкëàíàäè. Ìàñàëàí, þëäóç ñèðòèíèíã òåìïåðàòóðàñè âà ðàäèóñè ñïåêòðîôîòîìåòðèê âà êîëîðèìåòðèê óë÷àøëàðäàí, àòìîñôåðàñèäà ìîääà çè÷ëèãè âà õèì¸âèé òàðêèáè øóíèíãäåê óк àòðîôèäà àéëàíèø òåçëèãè ñïåêòðàë ÷èçèкëàðè ïðîôèëèíè óë÷àø âà òåêøèðèøëàð éóëè áèëàí, ìàññàñè ýñà òåïåðàòóðàñè, ðàäèóñè âà àáñàëþò þëäóç êàòòàëèãèãà êóðà, ôàçîäà íóðèé òåçëèãè, ñïåêòðàë ÷èçèкëàðèíèíã òóëкèí óçóíëèãèíè àíèк óë÷àø éóëè áèëàí òîïèëàäè. 5.8.1. Þëäóçëàð òåìïåðàòóðàñèíè àíèкëàø. Þëäóçëàð òåìïåðàòóðàñèíè àíèкëàøíèíã áèðíå÷à óñóëëàðè èøëàá ÷èкèëãàí âà àñòðîôèçèê àìàëè¸òäà кóëëàíèëàäè. à).Þëäóçëàðíèíã ýôôåêòèâ òåìïåðàòóðàñèíè àíèкëàø. Þëäóçíèíã íóðëàíèø ýíåðãèÿñè àñîñàí óíèíã òóòàø ñïåêòðèäà ñî÷èëàäè. Áó ñïåêòð þëäóçíèíã ôîòîñôåðà(¸ðóãëèê ñôåðàñè äåìàêäèð) äåá àòàëóâ÷è êàòëàìèäàí ñî÷èëàäè. Äåìàê áèç þëäóçíèíã íóðëàíèøèíè óë÷àø éóëè áèëàí àíàøó ôîòîñôåðà кàòëàìíèíã ôèçèê êóðñàòêè÷ëàðèíè, òåìïåðàòóðàñèíè âà ðàäèóñèíè, àíèкëàøèìèç ìóìêèí. Áó кàòëàì àáñàëþò кîðà æèñì ñèíãàðè íóðëàíèø ñî÷àäè. Øóíèíã ó÷óí áó кàòëàìãà Ïëàíê (5.6.1) âà Ñòåôàí-Áîëüöìàí кîíóíëàðèíè кóëëàøèìèç ìóìêèí. Áó кîíóíëàð áóð÷àêèé äèàìåòðè ìàúëóì áóëãàí þëäóçíèíã ¸ðóãëèãèíè(þëäóçий êàòòàëèãèíè) óë÷àø éóëè áèëàí óíèíã ýôôåêòèâ òåìïåðàòóðàñèíè âà ðàäèóñèíè óë÷àøãà èìêîí áåðàäè.

Þëäóçíèíã ¸ðкèíëèãè L óíèíã ñèðòè þçèàñè(4  R 2 ) áèëàí þçà áèðëèãèäàí ñî÷èëà¸òãàí òóëà кóââàò(  ) êóïàéòìàñèãà òåíã, ÿúíè L =4  R 2  . Òóëà кóââàò áîëîìåòð ¸ðäàìèäà óë÷àíàäè âà ó áàð÷à ñïåêòðàë äèàïîçîíëàðäà ñî÷èëà¸òãàí ýíåðãèÿëàð éèãèíäèñèãà òåíã. Þëäóç àáñàëþò кîðà æèñì ñèíãàðè íóðëàíèø ñî÷ñà óíèíã þçà áèðëèãèäàí ñî÷èëà¸òãàí òóëà ýíåðãèÿ òåìïåðàòóðàíèíã òóðòèí÷è äàðàæàñèãà ïðîïîðöèîíàë áóëàäè, ÿúíè  =  T e 4 . Áó C òåôàí-Áîëüöìàí кîíóíèäèð,  =5,67 10 -12 âò/ñì 2 ãðàä 4 âà áó åðäàãè òåìïåðàòóðà T e ýôôåêòèâ òåìïåðàòóðà äåá àòàëàäè.Þëäóç þçèäàí ñî÷èëà¸òãàí áó L кóââàò óíäàí r óçîкëèêäà òóðãàí Åð þçèäà ¸êè íóðëàíèø ïðèåìíèãèäà E = L /4  r 2 =  T e 4 ( R / r ) 2 ¸ðèòèëãàíëèê õîñèë кèëàäè. Àãàð þëäóçíèíã ¸é ñåêóíäëàðèäà èôîäàëàíãàí áóð÷àêèé äèàìåòðèíè  =206265(2 R / r ) áèëàí áåëãèëàñàê ó õîëäà óíèíã ýôôåêòèâ òåìïåðàòóðàñè T e =642,3 4  E /  2 (5.6.6) . Áó åðäà E áîëîìåòðèê þëäóç êàòòàëèãè( m b )îðкàëè èôîäàëàíèøè êåðàê. кó¸ø âà þëäóçãà íèñáàòàí Ïîãñîí ôîðìóëàñèíè ¸çàìèç: lg ( E / E  )=0,4( m b  - m b ) . Áó åðäàí lg ( E )= lg E  -10,74 -0,4 m b . кó¸ø ó÷óí lg ( E  /  )= 10,38. (5.6.6)íè ëîãàðèôëàéìèç ó õîëäà lg T å =2,718-0,1 m b -0,5 lg (  ). Áó óñóë ôàкàò áóð÷àêèé äèàìåòðè óë÷àíãàí 50 òà÷à þëäóçãà íèñáàòàí кóëëàíèëèøè ìóìêèí. á). Þëäóçëàð òåìïåðàòóðàñèíè àíèкëàøíèíã êîëîðèìåòðèê óñóëè. Þëäóçëàðíèíã ðàíã êóðñàòêè÷ëàðè áèçãà óëàðíèíã ñïåêòðèäà ýíåðãèÿíè òàкñèìëàíèøè òóãðèñèäà ìàúëóìîò áåðàäè. Ìàúëóìêè àáñàëþò кîðà æèñìíèíã( þëäóçíèíã è÷êè, çè÷ кàòëàìëàðè øóíäàé) ñïåêòðèäà ýíåðãèÿíè òàкñèìëàíèøè íóðëàíèøíèíã òóëкèí

óçóíëèãè(  )ãà âà ìàíáúàíèíã òåìïåðàòóðàñè( T )ãà áîãëèк. Äåìàê õàðõèë ñïåêòðàë äèàïîçîíëàðäà óë÷àíãàí þëäóç êàòòàëèêëàð àéèðìàñè òóëкèí óçóíëèãèãà âà òåìïåðàòóðàãà áîãëèк. Àñòðîôîòîìåòðèê óë÷àøëàðäà áèç ìàúëóì(  1 äàí  2 ãà÷à) ñïåêòðàë äèàïîçîíäà (îðàëèкäà) þëäóçäàí êåëà¸òãàí íóðëàíèø îкèìè( F (  1 ,  2 ))íè óë÷àéìèç. Îäàòäà áóíäàé óë÷àøëàð íèñáèé õàðàêòåðãà ýãà, ÿúíè, áèð þëäóçíèíã ¸ðóãëèãè áîøкà þëäóçíèêè áèëàí ¸êè áèðîðòà þëäóçíèíã áèð ñïåêòðàë äèàïîçîíäàãè ¸ðóãëèãè áîøкà äèàïîçîíäàãèñè áèëàí ñîëèøòèðèá óë÷àíàäè. Øóíèíã ó÷óí F (  1 ,  2 )/ F (  3 ,  4 )= E (  1 ,  2 )/ E (  3 ,  4 )= I (  1 ,  2 )/ I (  3 ,  4 ), ÿúíè îкèìëàð ¸êè ¸ðèòèëãàíëèкëàð íèñáàòè óðíèäà øó îðàëèкëàðäà îкèìíèíã óðòà÷à ñïåêòðàë çè÷ëèãèíè èøëàòèø ìóìêèí. Áó íèñáàò ìîíîõðîìàòèê íóðëàíèø ó÷óí (5.6.2) ôîðìóëàãà àñîñàí кóéèäàãè÷à êóðèíèøãà ýãà E(  2 ,T)/ E(  1 ,T) =I(  2 ,T)/ I(  1 ,T) =(  1 /  2 ) 5 eõp(c 2 (1/  1 -1/  2 )/T). Àãàð áó íèñáàòãà Ïîãñîí ôîðìóëàñèíè кóëëàñà к lg (E(  2 ,T)/ E(  1 ,T))=0,4(m(  1 )-m(  2 ))=5(lg (  1 )- lg (  2 ))+ c 2 lge (1/  1 -1/  2 )/T íè îëàìèç. C ý =m(  1 )-m(  2 )=2,5 lg (E(  2 ,T)/ E(  1 ,T)) áåëãèëàø êèðèòñàê ó õîëäà C ý -ðàíã ýêâèâàëåíòè äåá àòàëàäè. Àãàð Ñ 0 =12,5 (lg (  1 )- lg (  2 )) áåëãèëàø êèðèòñàê ó õîëäà C ý = Ñ 0 +1,56(1/  1 -1/  2 )/T (5.6.3). Áó åðäàí T=1,56(1/  1 -1/  2 )/( C ý -Ñ 0 ),  -òóëкèí óçóíëèêëàð ñì ëàðäà. Áó ôîðìóëàëàð ìîíîõðîìàòèê íóðëàíèøíè èäåàëü ïðèåìíèê áèëàí èäåàëü øàðîèòëàðäà óë÷àø ó÷óí ÷èкàðèëäè. Ðåàëü øàðîèòëàðäà áèç Åð àòìîñôåðàñèäà âà òåëåñêîïíèíã îïòèê кèñìëàðè âà ñèðòëàðèäà þòèëèøè âà ñî÷èëèøè íàòèæàñèäà ñïåêòðàë òàðêèáè áèðîç óçãàðãàí þëäóç íóðëàíèøèíè ìàúëóì ñïåêòðàë ñåçãèðëèêêà âà óòêàçèø ïîëîñàãà ýãà ïðèåìíèê ¸ðäàìèäà áèðîð ôîòîìåòðèê òèçìäà óë÷àéìèç. Þëäóçíèíã õàкèкèé ôèçèê

êóðñàòêè÷èíè òîïèø ó÷óí ñàíàá óòèëãàí óçãàðèøëàð âà õóñóñèÿòëàð õèñîáãà îëèíèøè êåðàê. Áèðîð  1 äàí  2 ãà÷à cïåêòðàë äèàïîçîííè óç è÷èãà îëãàí “ê” ôîòîìåòðèê òèçìäà þëäóç êàòòàëèãè  2 m ê =-2,5 lg  E(  ) p  (z) q  s  d  +const.  1 Áó åðäà E(  )-¸ðèòèëãàíëèê, p  (z)-Åð àòìîñôåðàñèíèíã ñïåêòðàë óòêàçèø êîýôôèöèåíòè, q  -îïòèê òèçìíèíã óòêàçèø êîýôôèöèåíòè, s  - íóðëàíèø ïðèåìíèãèíè ñïåêòðàë ñåçãèðëèãèíè áåëãèëîâ÷è êîýôôèöèåíò. Êîíñòàíòà þëäóç ий êàòòàëèêëàð òèçèìè õèñîá áîøèíè áåëãèëàø áèëàí áîãëèк ìèкäîð. Áèðîð áîøкà ñïåêòðàë äèàïîçîíäà, ìàñàëàí  3 äàí  4 ãà÷à, âà “l” òèçìäà áåðèëãàí þëäóç óñòèäà áàæàðèëãàí óë÷àøëàð m l êàòòàëèêíè áåðàäè, ó õîëäà ðàíã ýêâèâàëåíò  2  4 Ñ êl =-2,5 lг(  E(  ) p  (z) q  s  d  / (  E(  ) p  (z) q  s 1  d  )+const.  1  3 Ôîòîãðàôèê âà ôîòîâèçóàëü óë÷àøëàð íàòèæàñèäà òîïèëãàí ðàíã êóðñàòêè÷è Ñ=m pг - m v áèëàí þëäóçíèíã ðàíã òåìïåðàòóðàñè(T) îðàñèäàãè òàæðèáà éóëè áèëàí òîïèëãàí áîãëàíèø кóéèäàãè êóðèíèøãà ýãà T=7200/(C+0 m ,65) (5.6.4). Àñîñèé ôîòîýëåêòðèê ðàíã êóðñàòêè÷èãà (B-V) ó÷óí áó áîãëàíèø T=7920/((B-V)+0 m ,72) (5.6.5) êóðèíèøãà ýãà. Øóíäàé кèëèá þëäóçëàðíèíã ðàíã êóðñàòêè÷ëàðè óëàðíèíã ñïåêòðèäà ýíåðãèÿíè òàкñèìëàíèøèíè êóðñàòèø áèëàí áèð кàòîðäà óëàðíèíã òåìïåðàòóðàñèíè õàì àíèкëàøãà èìêîí áåðàäè.

Êóï÷èëèê þëäóçëàðíèíã òåìïåðàòóðàñè 2800  äàí òî 30000  ãà÷à áóëãàí îðàëèкäà æîéëàøàäèëàð. Êîèíîòäà áóíäàí þкîðè òåìïåðàòóðàëè æàðà¸íëàð õàì êóçàòèëàäè, áèðîк óëàð àñîñàí íîèññèкëèê õóñóñèÿòèãà ýãà. â). Þëäóçëàðíèíã ðàíã ¸ к è òàкñèìîò òåìïåðàòóðàñè. Ìàúëóìêè àáñàëþò кîðà æèñì ñèðòèíèíã þçà áèðëèãèäàí ñî÷èëà¸òãàí îкèì кóââàòè çè÷ëèãè Ïëàíê(5.6.1) ¸êè  T  1 áóëãàíäà Âèí (5.6.2) ôîðìóëàëàðè èôîäàëàéäè âà ó æèñìíèíã òåìïíðàòóðàñè(T)ãà âà ó ñî÷à¸òãàí íóðëàíèøíèíã òóëкèí óçóíëèãè(  )ãà áîãëèк. Àãàð (5.6.1) èôîäàíè áàð÷à  áóéè÷à èíòåãðàëëàíñàê ó õîëäà þçà áèðëèãèäàí ñî÷èëà¸òãàí òóëà ýíåðãèÿ ÷èкàäè. Òóëà ýíåðãèÿ(  ) àáñàëþò ñïåêòðîôîòîìåòðèê óë÷àøëàð íàòèæàñèäà îëèíãàí òàкñèìîò ýãðè ÷èçèãè áèëàí òóëкèí óçóíëè к ëàð кóéèëãàí êîîðäèíàòà óкè õîñèë кèëãàí þçàíèíã þçèãà òåíã. Ïëàíê òàкñèìîòè (5.6.1) âà óíãà àñîñàí ÷èкàðèëãàí òóëà ýíåðãèÿ ôîðìóëàñè ôàкàò èññèкëèê íóðëàíèøè ñî÷à¸òãàí àáñàëþò кîðà æèñì ó÷óí òóãðèäèð. Àáñàëþò ñïåêòðîôîòîìåòðèê óë÷àøëàðäàí òîïèëãàí âà òóçàòìàëàð êèðèòèëãàí òàкñèìîò(îкèì кóââàòè çè÷ëèãèíè òóëкèí óçóíëèãè áóéè÷à óçãàðèøè) íàçàðèé éóë áèëàí ÷èкàðèëãàí ôîðìóëàëàð (5.6.1) ¸êè (5.6.2) àñîñèäà õàðõèë òåìïåðàòóðà(T)ëàð ó÷óí õèñîáëàíãàí òàкñèìîòëàð áèëàí ñîëèøòèðèëàäè âà óë÷àøäàí òîïèëãàí òàкñèìîòíè ýíã ÿõøè òàñâèðëîâ÷è íàçàðèé òàкñèìîòãà ìîñ êåëóâ÷è òåìïåðàòóðà ¸ðèòкè÷íèíã ðàâøàíëèê òåìïåðàòóðàñè äåá кàáóë кèëèíàäè. Ðàâøàíëèê âà ýôôåêòèâ òåìïåðàòóðà èññèкëè к õóñóñèÿòèãà ýãà íóðëàíèø ó÷óí óðèíëèäèð. Àììî îñìîí ¸ðèòкè÷ëàðèíèíã íóðëàíèøè òàðêèáèäà íîèññèкëèê õóñóñèÿòãà ýãà òàøêèë ýòóâ÷è õàì áóëèøè ìóìêèí. Áóíäàé õîëëàðäà òàкñèìîòëàð áèð-áèðèäàí ôàðк кèëàäè. Óìóìàí îëãàíäà þëäóçëàð

ñïåêòðèäàãè òàкñèìîò áèëàí íàçàðèé òàкñèìîò îðàñèäà ôàðк îç áóëñàäà õàììàâàкò áóëàäè. ¨ðèòкè÷íèíã àáñàëþò þçà ðàâøàíëèãèíè(þçà áèðëèãèäàí ñî÷èëà¸òãàí íóðëàíèø îкèìè кóââàòèíè) áèëìàñäàí òóðèá, êóðñàòèøè àáñàëþò áèðëèêëàðäà áóëìàãàí áîëîìåòð ¸êè ðàäèîìåòð ¸ðäàìèäà áàæàðèëãàí óë÷àøëàð àñîñèäà óíèíã ðàíã òåìïåðàòóðàñèíè àíèкëàø ìóì к èí. Áóíäàé óë÷àø íàòèæàëàðè àáñàëþò óë÷àøëàðäàí äîèìèé êóïàéòóâ÷èãà ôàðк кèëàäè âà òàкñèìîòíè óçãàðòèðìàéäè. Ó, áèðîðòà õèñîáëàíãàí òàкñèìîò áèëàí óñòìà-óñò òóøãóí÷à, îðäèíàòà óкè áóéëàá ñóðèëèøè ìóìêèí. Áó õîëäà õàì êóçàòèøäàí îëèíãàí òàкñèìîòãà ýíã ÿкèí æîéëàøãàí ¸êè óíäàí ýíã êàì ÷åòøàíèøãà ýãà íàçàðèé òàкñèìîòãà ìîñ êåëàäèãàí òåìïåðàòóðà ¸ðèòкè÷íèíã òàкñèìîò ¸êè òåìïåðàòóðàñè äåá кàáóë кèëèíàäè. ã) þëäóçëàðíèíã ãðàäàöèîí òåìïåðàòóðàñè. Ìàúëóìêè ¸ðèòкè÷íèíã ñèðò ðàâøàíëèãè B(  ,T)=I(  ,T)/  âà (5.6.1) ôîðìóëàäàí  óçóíëèêäàãè òóëкèíäà óíèíã þëäóç êàòòàëèãè m  =const+12,5 lг  +1,086 c 2 /  T+2,5 lg (1-exp(c 2 /  T)) âà èêêèí÷è ¸ðèòкè÷ ó÷óí m  0 =const+12,5 lг  +1,086 c 2 /  T 0 +2,5 lg (1-exp(c 2 /  T 0 )). Óëàð àéèðìàñè  m  = m  - m  0 =1,086(1/T-1/ T 0 ) c 2 /  +2,5lg ((1-eõp(c 2 /  T 0 ))/ (1-eõp(c 2 /  T 0 ))). Þëäóçëàðäà (1-eõp(c 2 /  T 0 ) êàì óçãàðàäè, øóíèíã ó÷óí þкîðèäàãè èôîäàäà îõèðãè õàäíè òóøèðèá кîëäèðèø ìóìêèí. Ó õîëäà  m  =1,086(c 2 /T- c 2 / T 0 ) /  âà  =1,086(c 2 /T- c 2 / T 0 ) áåëãèëàø êèðèòñàê ó  m  áèëàí 1/  îðàñèäàãè ÷èçèкëè áîãëàíèøíèíã  m  =  /  áóð÷àê êîýôôèöèåíòè áóëàäè âà ó íèñáèé ñïåêòðîôîòîìåòðèê ãðàäèåíò äåá àòàëàäè. Îäàòäà ãðàäèåíòëàð 

ñïåêòðîôîòîìåòðèê ãðàäèåíòè кó¸ø ¸êè ëàáîðàòîðèÿ ìàíáàúè áèëàí ñîëèøòèðèá òîïèëãàí þëäóçëàð òèçìèãà íèñáàòàí àíèкëàíàäè.  ôàкàò òåìïåðàòóðà(Ò)ãà áîãëèк âà óíèíã îðòèøè áèëàí êàìàéèá áîðàäè Ò  áóëãàíäà   0,5 ãà èíòèëàäè. Àãàð T 0 -àáñàëþò кîðà æèñìíèíã òåìïåðàòóðàñè âà  m  òåêøèðèëà¸òãàí þëäóç áèëàí T 0 òåìïåðàòóðàëè þëäóç ¸ðóãëèêëàðè àéèðìàñè áóëñà ó õîëäà þëäóçíèíã òåìïåðàòóðàñè Ò= c 2 /( c 2 / T 0 +0,921  ). Áó òåìïåðàòóðà ãðàäàöèîí òåìïåðàòóðà äåá àòàëàäè.Áèðîк  m  áèëàí 1/  îðàñèäàãè áàð÷à íèñáàòàí òîð(1000 À)ñïåêòðàë äèàïîçîíëàðäà ÷èçèкèéëèãè÷à кîëñàäà êåíã(  2000 À) äèàïîçîíëàðäà áó õóñóñèÿòèíè áèðîç óçãàðòèðàäè. Äåìàê êåíã ñïåêòðàë äèàïîçîíäà þëäóç ñïåêòðèíèè áèòòà òåìïåðàòóðà áèëàí èôîäàëàá áóëìàéäè. Áóíèíã áèðíå÷à ñàáàáëàðè áóëèøè ìóìêèí: 1)þëäóç ñïåêòðèäà ýíåðãèÿíè òàкñèìëàíèøè àáñàëþò к о ðà æèñìíèêèäàí ôàðк кèëàäè, 2) þëäóëàð àðî ìóõèòäà þëäóç íóðèíè кèçàðèøè àíèк õèñîáãà îëèíìàãàí, 3) þëäóç ñïå к òðèäàãè ÷èçèкëàðäà þòèëèø ÿõøè õèñîáãà îëèíìàãàí âà 4) íóðëàíèø þëäóç àòìîñôåðàñèäàí óòàåòãàíäà óíèíã ñïåêòðàë òàðêèáè óçãàðàäè âà áóíè õèñîáãà îëèø êåðàê. Áóíèíã ó÷óí þëäóç àòìîñôåðàñèäà ýíåðãèÿíè óòêàçóâ÷è æàðà¸íëàðíè, ýíåðãèÿíè óçàòèø ìåõàíèçìëàðèíè êóðèá ÷èкèø, òåíãëàìàëàðèíè å÷èø çàðóð áóëàäè. 5.8.2. Þëäóçëàðíèíã ðàäèóñèíè àíèкëàø óñóëëàðè. Þëäóçëàð ðàäèóñèíè àíèкëàøíèíã èêêèòà óñóëè ìàâæóä: áåâîñèòà óñóë âà áèëâîñèòà óñóë. Áèðèí÷è óñóë þëäóç èíòåðìåðîìåòðè ¸ðäàìèäà áàæàðèëàäè âà þëäóçíèíã áóð÷àêèé äèàìåòðèíè óë÷àøãà àñîñëàíãàí.

Àãàð òåëåñêîï îáåêòèâèíè áèð-áèðèäàí D ìàñîôàäà æîéëàøãàí èêêèòà òåøèãè áîð òóñкè÷ áèëàí áåêèòñàê íóкòàâèé ìàíáúàíèíã ïàðàëëåëü íóðëàðè áó òåøèêëàð îðкàëè óòà¸òãàíäà äèôðàêöèÿëàíàäè. Òåøèêëàðíèíã äèôðàêöèîí ìàíçàðàëàðèíè îáåêòèâ óç ôîêàë òåêèñëèãèãà éèãàäè âà ó åðäà òåøèêëàðíèíã äèôðàêöèîí ìàíçàðàñè èíòåêôåðåöèîí ìàíçàðà õîñèë кèëàäè. Ìàðêàçèé ìàêñèìóìäàí óðòàñèäàí áèðèí÷è ìèíèìóì óðòàñèãà÷à áóëãàí ìàñîôà, ÿøèë íóðëàðäà (  =0,55  ) îáåêòèâ ìàðêàçèäàí   =5,7/D(ñì) áóð÷àê îñòèäà êóðèíàäè. Ýíäè ìàíáúà íóкòàâèé ýìàñ áàëêè ãàðäèø øàêëäà áóëñèí âà óíè èêêèòà ÿðèìãàðäèøäàí èáîðàò äåá ôàðàç кèëàéëèê. Áóíäàé õîëäà èèíòåðôåðåöèîí ìàíçàðà õîñèë áóëìàñëèãè ìóìêèí. Èíòåðôåðåöèîí ìàíçàðàíè õîñèë áóëèøè ¸êè áóëìàñëèãè òåøèêëàð îðàñèäàãè ìàñîôàãà áîãëèк. Òóñкè÷ òåøèêëàðèíè òóòàøòèðóâ÷è ÷èçèк ÿðèìãàðäèøëàð ìàðêàçèíè òóòàøòèðóâ÷è ÷èçèккà ïàðàëëåëü áóëãàíäà âà òåøèêëàð îðàñèäàãè ìàñîôà ìàúëóì кèéìàòãà(D 1 )òåíã áóëãàíäà ÿккîë êóðèíàäèãàí èíòåðôåðåöèîí ìàíçàðà îëèø ìóìêèí. Àãàð ÿðèìãàðäèøëàð îðàñèäàãè áóð÷àêèé ìàñîôà   áóëñà ó õîëäà òóñкè÷ òåøèêëàðè îðàñèäàãè ìàñîôà D 1 =5,7/   ñì ãà òåíã áóëàäè. Ìàñàëàí 6 ì òåëåñêîïäà òóñèк òåøèêëàðè îðàñèäàãè ìàñîôà 6 ì äàí îøìàéäè, äåìàê D 1 =600ñì âà óíäà áèð-áèðèäàí   =0  ,0095 áóð÷àêèé ìàñîôàäàãè áèðõèë ¸ðóãëèêäàãè èêêèòà þëäóç ÿõøè èíòåðôåðåöèîí ìàíçàðà áåðàäè. Áó óñóëíè кóëëàá 1920 é.äà À.Ìàéêåëüñîí âà Ô.Ïèç D=2,5 ì òåëåñêîï ¸ðäàìèäà òóккèçòà ¸ðóã þëäóçíèíã áóð÷àêèé äèàìåòðèíè óë÷àäèëàð. Ýíã êàòòàñè(Êèòíèíã  -ñè) ó÷óí   =0  ,056 âà ýíã êè÷èãè(Êèòíèíã  -ñè) ó÷óí   =0  ,009. 1967 é.äà àâñòðàëèÿëèê îëèìëàð Áðàóí âà Òóèññ åëêàñèíèíã óçóíëèãè 180 áóëãàí èíòåðôåðîìåòð кóëëàá áóð÷àêèé äèàìåòðè   =0  ,00072 ãà÷à áóëãàí 50 ÿкèí ¸ðóã(2,5) þëäóçíèíã äèàìåòðèíè óë÷àäèëàð.

Èêêèí÷è óñóë þëäóçíèíã óë÷àíãàí áîøкà êóðñàòêè÷ëàðèãà àñîñàí óíèíã ðàäèóñèíè õèñîáëàøãà àñîñëàíãàí. Àãàð þëäóçíèíã òåìïåðàòóðàñè áîøкà áèðîð óñóë áèëàí àíèкëàíãàí áóëñà ó õîëäà óíèíã ðàäèóñèíè õèñîáëàá òîïèø ìóìêèí. Þëäóçíèíã кó¸ø ¸ðкèíëãè áèðëèãèäà èôîäàëàíãàí ¸ðкèíëèãè L b =(R/R  ) 2 (T/T  ) 4 . Áó èôîäàíè ëîãàðèôìëàéìèç âà T  =5800, M b  =+4,72 ëèãèíè õèñîáãà îëñàê âà R  =1 äåá õèñîáëàñàê lg R= 8,47-0,2 M b -2 lg T å . Àãàð îääèé âà àñîñèé ðàíã êóðñàòêè÷ëàðèäàí ôîéäàëàíñàê: lg R=0,82 Ñ-0,2 M v +0,5 âà lg R=0,72(B-V)- 0,2 M v +0,51. Áó ôîðìóëàëàðäàí ôîéäàëàíèá þëäóçíèíã ðàäèóñèíè кó¸ø ðàäèóñè áèðëèêëàðèäà õèñîáëàá òîïàìèç. Þëäóçëàðíèíã ðàäèóñè кó¸ø ðàäèóñè áèðëèêëàðèäà 0,003(ìèòòè þëäóçëàðäà)äàí òî 1000(óòàãèãàíòëàðäà)ãà÷à îðàëèкäà æîéëàøàäèëàð. 5.8.3. Ñïåêòðàë ÷èçèкëàð òóëкèí óçóíëèãèíè âà ¸ðèòкè÷íèíã íóðèé òåçëèãèíè óë÷àø. Ñïåêòðàë ÷èçèкíèíã òóëкèí óçóíëèãè ñîëèøòèðèø ñïåêòðèäàãè кóøíè ÷èçèкëàð îðàñèäà èíòåðïîëÿöèÿëàø óñóëè ¸ðäàìèäà àíèкëàíàäè. Ïðèçìàëè ñïåêòðîãðàôëàðäà Êîðíþ  -  0 =Ñ/(n-n 0 ) ¸êè Ãàðòìàí (  -  0 )  =Ñ/(n-n 0 ) èíòåðïîëÿöèàëàø ôîðìóëàëàðè кóëëàíèëàäè. Áó åðäà Ñ,  0 , n 0 âà  -òåêøèðèëà¸òãàí ñïåêòðãà òåãèøëè äîèìèé ìèкäîðëàð. Áó äîèìèéëàðíè òîïèø ó÷óí ñîëèøòèðèø ñïåêòðèäàãè áèðíå÷à(êàìè áèëàí ó÷òà) ÷èçèкíèíã  ê ñè âà n ê êî м ïàðàòîð ¸ðäàìèäà óë÷àíàäè ó÷òà âà óíäàí êóï òåíãëàìàëàð ñèñòåìàñè òóçèëàäè âà óëàð áèðãàëèêäà å÷èëàäè âà íàòèæàäà Ñ,  0 , n 0 ëàð òîïèëàäè. Ñïåêòðíè äîèìèéëàð(Ñ,  0 , n 0 )è òîïèëãà÷ òåêøèðèëà¸òãàí ÷èçèк òóëкèí óçóíëèãèíè õèñîáëàø кèéèí ýìàñ.

Àââàëî ñîëèòèðèø ñïåêòðèäàãè òóëкèí óçóíëèãè  ê ìàúëóì ÷èçèкëàðíèíã óçóíëèãè  ê õèñ õèñîáëàíàäè âà àãàð (  ê -  ê õèñ ) àéèðìàëàð êè÷èê âà õàðõèë èøîðàëè áóëñà Êîðíþ ôîðìóëàñè áóéè÷à èíòåðïîëÿöèÿëàø кîíèкàðëè õèñîáëàíàäè. Àêñ õîëäà Ãàðòìàí ôîðìóëàñè кóëëàíèëàäè. Äèôðàêöèîí ñïåêòðëàðíè óë÷àø áèðìóí÷à åíãèë, ÷óíêè óëàðäà äèñïåðñèÿ ñïåêòð áóéëàá äåÿðëè óçãàðìàéäè. Äèôðàêöèîí ñïåêòðäà òóëкèí óçóíëèãèíè àíèкëàø ó÷óí ÷èçèкèé èíòåðïîëÿöèÿ ôîðìóëàñèäàí ôîéäàëàíèø åòàðëè.  =  1 +(  2 -  1 )( n - n 1 )/( n 2 - n 1 ). Êåíã ñïåêòðàë äèàïîçîíëàð ó÷óí êâàäðàòèê èíòåðïîëÿöèÿ ôîðìóëàñè кóëëàíèëàäè. Þëäóç ñïåêòðèäà ÷èçèкíèíã òóëкèí óçóíëèãè  óë÷àíãàíäàí êåéèí óíäàí ëàáîðàòîðèÿ ìàíáàúè ñïåêòðèäàãè øóíäàé ÷èçèк óçóíëèãè(  0 ) àéèðèëàäè, ÿúíè þëäóç ñïåêòðèäà ÷èçèкíèíã ñèëæèøè  =  -  0 òîïèëàäè. Àãàð áó ñèëæèø |  | óçóí òóëкèíëàð òîìîí îðòèá áîðñà ñèëæèø  =  0 -  ëàð þëäóçíè íóð éóíàëèøèäà õàðàêàò кèëà¸òãàíëèãèíè êóðñàòàäè âà Äîïïëåð ýôôåêòè áèëàí áîãëèк. Ó õîëäà ñèëæèøãà êóðà þëäóçíèíã íóðèé òåçëèãèíè v=c  /  0 ôîðìóëà ¸ðäàìèäà õèñîáëàø ìóìêèí. Äîïïëåð ýôôåêòèãà êóðà àãàð þëäóç êóçàòóâ÷è òîìîí êåëà¸òãàí áóëñà  ìàíôèé èøîðàãà àêñ õîëäà ìóñáàò èøîðàãà ýãà áóëàäè.

Àäàáè¸тлар руйхати: 1. Ìàðòûíîâ Ä.ß. Êóðñ ïðàêòè÷åñêîé àñòðîôèçèêè, Íàóêà, Ì. 1977,433-494. 2. Астрофизика. Маърузалар матни È. Ñàòòîðîâ 3. www.ziyonet.uz

O'xshashlar

Юлдузларнинг физик табиати стационар юлдузлар. Юлдузларнинг характеристикаси

Ёрқинлик даврийлиги. Ўзгарувчи физик юлдузларнинг асоси назарияси

Юлдузларнинг спектрал синфлари. Юлдузларнинг ранги, температураси ва ёркинлиги

Галактикамизнинг тузилиши. Галактика объектлари. Галактикада юлдузларнинг тақсимланиши

Асрономия укитиш услубиёти фанининг максад ва вазифалари