Табиий сувларни тозалаш иншоотларини ишлатиш - Arxitektura - Referatlar

Табиий сувларни тозалаш иншоотларини ишлатиш

Yuklangan vaqt:

02.02.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

65.908203125 KB

Ko'chirib olish

Табиий сувларни тозалаш иншоотларини ишлатиш Режа: 1 Тозалаш иншоотлари ишини ташкил ва улардан фойдаланиш 2 Табиий сувларни тозалаш станцияларини ишини ташкиллаштириш 3 Сувларни зарарсизлантириш иншоотларини ишлатиш

1. Сув тозалаш иншоотлари ишини ташкил этиш ва улардан фойдаланиш Қурилиш ишлари тугагандан кейин тозалаш иншоотларини фойдаланишга қабул қилиш давлат комиссияситомонидан амалга оширилади. Тавсия қилинишдан олдинбуюртмачи корхона ёки ташкилот раҳбарияти томонидан ишчи комиссия ташкил қилиниб, ҚМҚ га асосланиб иншоотлар гидравлик ва технологик синовлардан ўтказилади. Гидравлик синовни ўтказишдан мақсад барча сиғим, қувур ва новларнинг сув сақлаш даражасини аниқлашдир. Синовдан ўтказилаётган иншоот сув билан лойиҳавий сатҳигача тўлдирилади, барча арматуралар маҳкам ёпилиб муҳрланади ва камида уч кечаю кундуз сув сатҳининг камайиши назорат қилиб борилади. Сувни камайиши 1м 2 иншоотюзадан 3л дан ошмаслиги керак. Иншоотларни гидравлик синовдан ўтказиш, ишлари навбати билан амалга оширилади, қурилиш-монтаж ва лойиҳалаш жараёнларидаги аниқланган носозликлар қайдномага киритилади ҳамда уларни бартараф қилиш муддати кўрсатилади. Барча носозликлар бартараф этилгандан кейин тозалаш иншооти, сиғим ва қувурлар 5-6 соат давомида 75-100 мг/л улушларда ёки 24 соатдан кам бўлмаган вақтда 40-50мг/л фаол хлор эритмаси билан зарарсизлантирилади. Хлорли сувнинг кучи кетгандан кейин, сув ҳавзаларига ёки бўш майдонларга чиқариб ташланади. Технологик синовдан ўтказиш ишлари тозалаш иншоотини ишлатувчи ишчи ходимлар томонидан ёки махсус синовдан ўтказиш, ташкилоти томонидан амалга оширилади ва лойиҳалаштирган ташкилотнинг вакиллари иштирок этиши шарт. Сув тозалаш иншоотларини, ишга тушириш пайтида, лойиҳа билан солиштирилиб, қуйидагилар ҳисобга олиниши керак: тозалаш иншоотларини технологик параметрлари, (кўрсатгичлари); ўлчов назоратасбобларини, дозаторларни, сув сарфи, сатҳи ва тезлигини ўлчагичларини, реагентлар улушини ва уларни сувга қўшиш кетма- кетлигини аниқловчи ускуналар. Станциянинг ишга тушириш ишлари

тугагандан кейин 2-4 кун ичида сувни сифат кўрсатгичлари аниқланади ҳамда санитария-эпидемиология назорат станцияси рўхсатномаси билан давлат комиссиясига топширилади. Тозалаш иншоотларини фойдаланишшга топшириш ҳамда синовдан ўтказиш ва дастлабки ишга тушириш пайтларида станция иншоотлариниишлатиш бўйича йўриқномалар тузилади. Бу йўриқномаларда иншоотлардан техник фойдаланиш ва ҳар бир иш ўрни учун кўрсатмалар ҳамда тозалаш иншооти ишлаш тартиблари ўрнатилади. Сув тозалаш иншоотларини технологик созлаш меъёрий муддатларининг давомийлиги 1-жадвалда келтирилган. 1-жадвал Технологик созлаш меъёрий муддатларининг давомийлиги Тозалаш иншоотини сув бериш қобилияти, минг м 3 /к-к гача 0. 8 12,5 4 0 8 0 12 5 16 0 20 0 25 0 320 Технологик созлаш муддати, ойлар 2 4 5 6 7 8 9 10 11 Иншоотларини мураккаблиги ва маъсулятлигига боғлиқ ҳолдауларни фойдаланишга топшириш жараёни уч босқичда амалга оширишади: 1. Иншоотларни фойдаланишга топширишдан олдин уларни синоволардан ўтказиш. 2. Иншоотларни муввақат фойдаланишга топшириш. 3. Иншоотларни доимий фойдаланишга топшириш. Барча қурилиш-монтаж ишлари тугатилиб, қурилиш чиқиндиларини йиғиштирилиб,ўлчов-назорат асбобларини синовлари ва иншоотларни тозалашювиш ва зарарсизлантириш ишларидан кейин иншоотларнинг синовлари ўтказилади. Табиий сувларни тозалаш иншоотларини синовдан ўтказиш ишлаб чиқариш корхонаси ёки ташкилоти мажбурияти қуйидагилардан иборат: • иншоотлардан фойдаланиш учун билимли ва малакали ходимлар билан тўлиқ таъминлаш, зарурияти туғилганда уларни ишлаб турган сув тозалаш иншоотларида малакасини ошириш;

• етарли мақсадда реагент, сиздиргич ашёлари ва электр энергияси билан таъминланиши керак; • кимё–бактериологик лабораторияларини асбоблар-ускуна ва реактивлар билан тўлиқ таъминлаш, ҳамда табиий сувларни сифат кўрсатгичларини, тахлил қилишга тайёрлаш; • раҳбар ва ишчи ходимларни тозалаш иншоотларини ишлаш технологик тизимлари билан технологик ва лаборатория кўрсатгичлари йўриқномалари билан таништириш, шу билан биргаликда, техника хафсизлиги бўйича, тушинтириш ишларини олиб бориш; • ҳавоузатувчи ва насос агрегатларини қобиғи, зулфин, механизмларга ва барча технологик тизимларга кўзга яхши кўринадиган рангли тартиб рақамларини ёзиб қўйиш керак. Тозалаш иншоотларини биринчи марта ишга тушириш жараёнида қурилиш-монтаж ишларини бажарган ташкилот ва фойдаланадиганкорхона ишчи ходимлари иштирок этиши лозим, шундан кейин, улар биргаликда ишлаб чиққан режа асосида истеъмолчиларга сув беришни амалга оширади. Бу жараёнда тозалаш иншоoтлари унсурларини ишлаш қобилиятини текшириши ҳамда комуникациялар, арматуралар, насос агрегатларини ва ҳаво пуфлагичларни синовдан ўтказиш ишлари амалга оширилади. Зарурият туғилганда юк кўтариш мосламалари ва механизимларини ишлаш қобилияти ҳам тахлил қилинади. Тозалаш иншоотларини вақтинчалик фойдаланиш даврида станцияда хизмат қилувчи хизматчи ходимлар, ишга тушурувчи ташкилотлар билан биргаликда, технологик синовдан ўтказиш режаларини тузиб олинади ҳамда иқтисодий қулай фойдаланиш тартибларини ишлаб чиқади. Қўлланиладиган реагентларни оптимал улушлари аниқланади, тозалаш иншоoтини лойиҳавий сув тозалаш қобилиятида синовдан ўтказилади. Тозалаш иншоотларини дастлабки синовдан ўтказиш жараёнида қуйидаги ишлар амалга оширилади: • тозалаш иншоотларини батафсил кўрикдан ўтказиш ҳамда зарурият туғилганда ўзига хос ўлчамларини ва сатҳ белгиларини ўлчаш;

• тозалаш иншоотларини асосий кўрсатгичларини белгиловчи гидравлик ҳисобларини бажариш; • иншоотларини гидравлик синовдан ўтказиш; • иншоотларни ишлатиш учун техник фойдаланиш йўриқномаларини тузиш; • ҳар бир иш ўрни бўйича лавозим йўриқномаларини тузиш; 2. Табиий сувларни тозалаш станцияларини ишини ташкиллаштириш Тозалаш иншоотини ишлатиш бўйича қилинадиган ишларнинг таркибига қуйидагилар киради: аралаштиргич, реакция камераси, тиндиргич, муаллақ қатламли тинитгич, сиздиргич ва уларни ювиш учун қўлланиладиган насос, хлораммиак ва коагуляциялаш қурилмалари, оҳак, фаоллаштирган кўмир, ПАА ва АКК тайёрлаш қурилмалари, шунингдек сувдан ва реагентлардан намуна олиш ишлари ҳам бажарилади. Табиий сувларни тозалаш станциялари ишини ташкиллаштиришнинг асосий вазифалари қуйидагилар ҳисобланади; • ―Ичимлик суви‖ давлат стандарти талабларига тўлиқ жавоб берадиган ва зарурий миқдорларда ичимлик сувини тайёрлаб бериш; • табиий сувларни юқори техник–иқтисодий кўрсатгичлар билан узлуксиз ва ишончли тозалаш ҳамда зарарсизлантириш; • тозалаш иншоотлари тайёрланган ичимлик суви сифат кўрсатгичларини технологик ва лаборатория назоратини мунтазам равишда олиб бориш. Тозалаш иншоотларига хизмат кўрсатувчи ишчи ходимларнинг сонлари қуйидаги 1-жадвалга асосланиб аниқланади. Бу жадвалда келтирилган хизматчи чилангар–таъмирловчи, электрмонтёр–таъмирловчи ва чилангарлар змиммасига иншоотларни жорий таъмирлаш ва авария тиклаш ишларини бажариш ҳам киради. Мухандис–техник ходимлар билан хизматчиларнинг умумий сони сув таъминоти ва канализация бошқармаси томонидан, маҳаллий шароитлар, станция қуввати ва таркиби ҳамда иншоотларнинг мураккаблигига қараб белгиланади.

1-жадвал Табиий сувларни тозалаш иншооти хизматчи ходимларининг меъёрлари № Иншоот унсурларини номлари Ишчилар касбини номлари Унумдорлиги, минг м 3 /к-к 2 гача 2÷15 15÷3 0 30÷6 0 60÷1 00 100÷ 200 200 дан юқо ри 1 Аралаштиргич Тозалаш иншоотини оператори 0,25 0,25 0,5 0,75 0,75 0,75 0,75 2 Момиқлар ҳосил бўладиган камера Тозалаш иншоотини оператори - - 1 1 1,25 1,25 2 3 Тинитгичлар Тозалаш иншоотини оператори 0,25 - 1 1 1,25 1,25 2 4 Муаллақ чўкмали тинитгич Тозалаш иншоотини оператори - 0,1 - - - - - 5 Тезкор сиздиргичлар Тозалаш иншоотини оператори 2 33,5 5,5 6 6 7 7 6 Ювиш учун қўлланиладиган сиғимларни тўлдирувчи насослар Тозалаш иншоотини оператори 0,25 0,25 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 7 Ювиш сиғимлари Тозалаш иншоотини оператори - - 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 8 Тоза сув сақлаш ҳовузлари Тозалаш иншоотини оператори 0,25 0,5 0,5 0,5 0,75 0,75 1,25 9 Хлор ва аммиакли қурилма Хлорлаш қурилмасини оператори 3 3,5 4 4,5 4,5 5 5 10 Коагуляциялаш қурилмаси Тозалаш иншоотини коагуляцияловчи 3 5 6 6,5 6,5 8 9 Изоҳ:1 . Тинитгичларнинг қуввати 2 дан 15 минг м 3 бўлса, ишчилар сони 0,5 нафар/ смена қабул қилинади. 2 . Муаллақ қатламли тинитгичларнинг қуввати 15 минг м 3 дан кўп бўлганда шу унумдорликка эга тинитгичларни ва реакция камераси ишчилар сонига тенг

қабул қилинади. 3 . АКХ сиздиргичлари ёки контактли тинитгичлар қўлланилганда ишчилар сони 1,3÷4 коэффициентга кўпайтирилган 0,5 нафар смена қабул қилинади. 4 . Ювиш сиғимининг қуввати, 15 минг м 3 / к-к дан кам бўлса ишчилар сони ҳам 0,5 нафар смена қабул қилинади. Иншоот, қурилма ва ускуналарни режавий-даврий кўриклардан (РДК) ўтказиш ва режавий-огоҳлантирувчи таъмирлаш (РОТ) ишлари олдиндан режалаштирилган жадвалга асосан, маҳаллий шароитларга боғлиқ ҳолда ўтказилади. Бу ишларнинг ҳажми, ким томонидан ўтқазилиши ва даврийлиги 2 - жадвалда келтирилган. 2-жадвал Сув тозалаш станцияларидаРДКни ўтказиш ишлари Қурилма ва иншоотларн инг номлари Иш тартиби Ким томонида н ўтказила д и Бажариш даврийлиг и 1 2 3 4 Аралаштирги ч Ички девор ва тўсиқларни кўрикдан ўтказиш; кириш ва чиқишқувурларидаги зулфинларни кўрикдан ўтказиш Бош мухандис ёки технолог Зарурият туғилганда, йилида бир марта Момиқҳосил бўладиган камера Ички девор ва тўсиқларни кўрикдан ўтказиш, кириш ва чиқиш қувурларидаги зулфинларни кўрикдан ўтказиш - « - - « - Тиндиргич Ички девор ва тўсиқларни кўрикдан ўтказиш;киришвачиқишқувурларидагизулфи нларн икўрикданўтказиш - « - - « - Сиздиргич Кумқатламининг қалинлигиниўлчаш - « - Ҳар квартал Сиздиргич юкламаларини устки қисмини кўрикдан ўтказиш:сиздиргичларни ювишдан олдин юкланмаларнинг ифлосланиш даражасига эътибор бериш, қатлам - « - Йилида икки марта

Сиздиргич қалинлигига, ифлосликларниюза бўйича текис жойлашишига, ёриқлар борлигига, сиздиргичларни ювилгандан кейин ифлосланган қумни кўринишига, ювилмай қолган жойларга, ифлосланган қолдиқларга ва тошларни чиқиб кетишига ҳам эътибор бериш керак. Қумқатламиниушлабтурувчишағалқатламин ингёти қжойлашишишупбилантекширилади - « - - « - Кумданнамунаолинибунинг ифлосланишдаражасианиқланади - « - Йилида бир марта сиздиришқатламидақуммиқдориникамайиши текши - « - Йилида риладивалойиҳавийкўрсатгичларбилансолиш тирил ади; сиздиргичларюкланмаларбилантўлдирилганд анкей ин, устки 3-5смқатламиолибташланади икки марта Ювиш новларининг ётиқлиги ва заририят туғилганда уларни тиклаш - « - Йилида бир марта Сиздиргичларниювишдавриважадаллигините кшир илади; ювилган сувларнинг ифлосланиш даражасиорқалиюкланмаларниювилишсамар асиназ оратқилинади. - « - Ҳар квартал Барабанли тўрлар ва микросиздирг ичлар Зовурларни кўрикдан ўтказиш - « - - « - Тўрларниҳолати ва ювилишжадаллигинианиқлаш. - « - Ҳар ой Тоза сув сақлаш ҳовузи Тозасувҳовузиичкиҳолатиникўрикданўткази ш. Камерадагизулфинвақувурларнингҳолатинит екшир иш. - « - Йилида бир марта Коагуляцияла ш қурилмалари Қурилмаларни ташқи кўрикдан ўтказиш навбатчих о дим Хар куни

Хлор ва аммонизация лаш қурилмалари Кўрикдан ўтказиш ва сувни сизиб чиқишини синовдан ўтказиш навбатчих о дим Доимий Зарарсизлант ириш биносини шамоллатиш тизими Шамоллатиш тизимини кўрикдан ўтказиш навбатчих о дим Доимий Ўлчов- назорат асбоблари Кўрикдан ўтказиш ва асбобларни ишлашини текшириш навбатчих о дим Доимий 4-жадвал Тозалашиншоотларинижорийвакапиталтаъмирлашбўйичаамалгао шириладиганишларрўйхати Обектнин г номи Жорий таъмирлаш Капитал таъмирлаш Тиндиргич (тинитгич) Зулфинларнивабошқаарматураларнитаъмирла ш, уларни мустаҳкамлаш Зулфинларниалмаштириш Люк, чега, клапанвазинапояларнитаъмирлашваранглаш Юриш ва хизмат кўрсатиш йўллакларини алмаштириш Сув ўтказмасликка синаш Тиндиргич атрофидаги зовурни чиқариб олиш ва тозалаш Таъмирлашдан кейин хлорлаш ва ювиш Иншоотларни берилган тартибга созлашишлариниолиббори ш Девор шувоғини таъмирлаш, дарзларни ёпиш (10% гача юза) Тиндиргичоарни юқори самарали тинитгичларга айлантириш учун жихозлаш

Барча турдаги сизгичлар Юкланмаларни дастлабки ювиш Сизгичлар юкланмаларини саралаш ва тўлиқ ёки қисман алмаштириш Сизгичниниг ички деворларини тозалаш ва ювиш Сизгичнинг шағал қатламини алмаштириш Аралаштиргичларни таъмирлаш Зовур остидан қумларни тозалаш Девор шувоғини таъмирлаш, дарзларни ёпиш (10% гача юза) Зулфинларни қисмларга ажратиш, ейилган унсурларни алмаштириш ва таъмирлаш,зулфинларни алмаштириш Сув тақсимлаш қувурларини тозалаш Ёғоч унсурларни алмаштириш Ҳаво ўтказгичларини таъмирлаш Қувурларни алмаштириш Сув йиғиш новларини таъмирлаш, ётиқлигини Носоз зовурларни таъмирлаш текшириш Зулфинлар ишини бошқариш тизими айрим унсурларини алмаштириш Сизгич зулфинлари ишини бошқариш унсурларини алмаштириш Металл сиртларни бўяш Сизгич ишини созлаш Сизгичларни герметикликка текшириш Сизгичларни мукаммаллаштириш учун жихозлаш Сизгичларни зарарсизлантириш Сизгич коммникацияларини қисман ўзгартириш, зулфинларни алмаштириш Сув тозалаш станцияларида иншоотлар ишини ҳар куни қайд қилиш учун умумий журнал, иншоот ва қурилмаларнинг журналлари; бажарилган РДК ва РОТ ишларини қайд қилиш журналлари каби ҳисоботлар олиб борилади. Умумий журналда тайёрланган ва ўз эҳтиёжи учун ишлатилган

сув миқдорлари, сарфланган реагентлар ва уларнинг улушлари акс эттирилади.Шунингдек, ҳар куни тайёрлангансув сифатининг тахлиллари журнали ва омборхона журнали юритилади. 5-жадвал Тозалаш иншоотларида капитал таъмирлаш ишларининг даврийлиги Объектнинг номи Таъмирлаш тури Йил бўйича даврийлиги Тозалаш иншоотини асосий мажмуаси;тиндиргич, тинитгич,сиздиргич, аралаштиргич ва реакция камералари Тинитгич, сиздиргич, аралаштиргич ва реакция камераларини таъмирлаш Сиздиргич ва контакт тинитгичларни қум билан Олти йилда бир марта 1,5 йилда бир марта юклатиш Тинитгичларни (девори, тубини, дренажларни) таъмирлаш ёпилма ва Уч йилда бир марта Ёрдамчи иншоотлар (коагулянт ва оҳакли хлор эритмаси тайёрлаш сиғимлари) Таъмирлаш 1,5 йилда бир марта Хлоратор ва аммонизатор Таъмирлаш ва алмаштириш унсурларн и Икки йилда бир марта Реагент хўжаликлари. Хўжалик-ичимлик сувларини тинитиш ва рангсизлантириш учун алюминий сулфати, натрий алюминати, алюминий хлориди, алюминий оксихлориди, темир сулфити, сулфати вахлориди, сўндирилган оҳак,сода, полиакриламид, хлор, озон каби реагентларишлатилади. Реагентларнинг таркиби ва улушлари, тозаланаётган

сувга қўшиш жойлари ва кетма-кетликлари бош мухандис ёки станция технологи ҳамдалаборатория мудири билан биргаликда физик-кимёвий, санитария-бактериологик ва технологик тахлилларнинг натижаларига асосланиб белгиланади. Табиий сувга ишлов беришнинг технологик тасвири, маҳаллий давлат санитария назорати ташкилоти билан келишилган ҳолда, сув тозалаш станциясининг бошлиғи томонидан тасдиқланади. Қаттиқ ҳолдаги реагентлар эритиш сиғимларида эритмага йўриқномаларда кўрсатилган кўрсатмалар асосида айлантирилади. Эритмани концентрацияси ареометрлар ёрдамида ўлчанади. Реагент омборхоналарида ишлайдиган ишчилар махсус кийимларда ишлаши ва сменадан кейин душ қабул қилиши керак. Суюқ реагентларни улушлаш босимли ёки вакуумли улушлагичларда амалга оширилади. (Жадвал 6). Улушловчи қурилмаларнинг кўриги ҳар кварталда ёки камида ярим йилда олиб борилади ва у ускуна, асбоб, арматура ва уланишларнинг ҳолати ҳамда тиқилишлар йўқлигини текширувидан иборат. Сўндирилган оҳак ва коагулянтларни улушловчи ускуналарнинг кўрсатгичлари - жадвалда келтирилган. Коагулянт ва фаол кўмир қуруқ ҳолда улушланиши мумкин. Улушлаш аниқлиги ҳар сменада текширилиб борилади. Сўндирилган оҳак эритмасида кўп миқдорда бегона моддалар борлиги сабабли у гидроциклонларда тозаланиши мумкин. Сўндирилган оҳакнинг 2% ли эритмаси ишлатилади. 6-жадвал Алюминий сулфат ва сўндирилмаган оҳак эритмаларининг зичлиги 12 - 15 ҳароратдаги эритманинг тавсифи эритманинг концентрацияси,% 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 алюминий сулфат эритмасининг улуши,% 0,9 3,5 4,8 5,4 6,1 7,6 8,6 9,7 11 12 бир литр эритмада сўндирилмаган оҳакнинг 7,5 16,5 26 36 48 56 65 75 84 94

миқдори,г 6-жадвал Сўндирилган оҳак эритмаси ва бошқа суспензияларни улушлагичи Улушлагичнинг номи ДИМБА- 1 ДИМБА- 3 ДИМБА- 10 ДИМБА- 20 ДИМБА- 40 Энг кўп улуш миқдори, м 3 /c 1 3 10 20 40 Намунавий лойиҳа т.р. 4.901-2, вып. 1 4.901-2, вып. 2 ВС.02.31, вып. 1 ВС.02.31, вып. 2 ВС.02.31, вып. 2 6-жадвал Вакуумли хлоратор турлари ва уларнинг техник тавсифлари Хлоратортурл ари Хлор бўйича унумдорл иги, кг/соат Хлорат ор олдидаг и сувнинг босими, МПа Ўлчамлари, мм Ишлаб чиқарган давлат баланд лиги эни чуқу рлиг и Масс аси, кг ЛОНИИ-100 РС-3 ротаметри билан биргаликда 0,8-0,72 0,21-1,28 0,4-2,05 0,25 0,25 0,25 830 650 650 650 160 160 160 41 41 41 Россия ЛОНИИ-100 РС-5 ротаметри билан биргаликда 1,28-8,1 2,05-12,8 0,3 0,035 830 650 160 41 Россия ЛК-10 кичик модели 0,4-0,8 0,025 630 230 160 12,35 Украина

ЛК-10катта модели 2,0-20,0 0,02- 0,05 800 370 250 45 Украина ЛК-11 0,5-4,5 0,03- 0,05 500 200 150 11 Украина Изоҳ: реагентларнинг 30 кунлик захираси омборхоналарда сақланади. Омборхоналар шамоллатиш мосламалари билан жизозланган бўлиши керак. 7-жадвал Реагентларни омборхоналарда сақлаш бўйича кўрсатгичлар Реагент Сақлаш усули, идиш турлари Реагент қатламин и баландлиги Алюминий сулфат Кучли эритма кўринишда, тўкилган ҳолда 2-3,5 Сўндирилган охак Хажми 1÷3м 3 бўлган резина контейнерларда 1,5-2,5 Темир сулфати 50 кг ли қоғоз қопларда ёғоч сиғимларда 2-3,5 Темир хлориди Металл барабанларда 2,5 гача Фаоллаштирилган кўмир Қоғоз қопларда ва резинали контейнерларда 2,5 гача Калций карбонати Қоғоз қопларда ва резинали контейнерларда 2,5-3,5 Натрий силикати 250литрли металл сиғимларда 2,5 гача Техник ош тузи Тўкилган холда.Кучли эритма кўринишида 2,0 гача Калий перманганати Металл ёки шиша идишларда -

натрий кремнефториди Металл сиғимларда - натрий фториди Металл сиғимларда - Полиакриламид Полиэтилен қопларда ёки ёғоч сиғимларда - Натрийгидрооксиди БЕ-30 маркали саноатда тайёрланган 30м 3 хажмдаги сиғимларда ёки полиэтилен зангламайдиган пўлат қопларда - Кучли сулфат кислотаси БК-15 маркали, хажмли 15м 3 бўлган саноатда тайёрланган сиғимларда - Хлорли оҳак Ёғоч, фанер сиғимларда 2,5 гача Калций гипохлориди Зангламайдиган пўлат сиғимларда 2,5 гача Изоҳ: 1. Реагент қатлами 1,5-2,0 м дан кўп бўлса ортиш-тушириш ишлари механизациялашган усулда амалга оширилади. 2. Реагентлар қопланиб омборхонада сақланиши керак. 3.ПАА омборхонада олти ойдан кўп сақланмаслиги керак. Хлор сақланадиган омборхона, аҳоли турар ва жамоат биноларидан камида 300 м узоқда жойлашган, ёпиқ, ёнғинга чидамли, яхши шамоллатилган бўлиши керак. Реагентларни сиғим ва қопларда сақлашда қўйидаги қоидаларга риоя қилиниши керак: сиғим ва қоплар тик ҳолатда, йиқилиб кетмайдиган мосламаларга жойлаштирилган бўлиши керак; ётқизилган сиғим ва қоплар баландлиги 1,5м, узунлиги 3м бўлган мосламаларда жойлаштирилган бўлиши керак; мосламалар орасидаги масофа камида 1,5м бўлиши керак. Хлорни ташиш жараёнида, қуйидаги эҳтиёт чоралари кўрилиши лозим: хлор солинган идишлар, ерга тушиб ва бир-бирига тўқнашиб кетмаслиги керак; қуёш нуридан сақлаш керак; юк машиналарини кузатиб борувчи, ишчиходимлар махсус кийимларда ва асбоблари билан бўлиши керак.

Аралашиш жараёни ва аралаштиргичлар. Аралашиш жараёни, тозаланадиган табиий сув билан реагентларни тез ва бир хилда аралашишга асосланган. Бу жараён 1-2 минут кўпи билан 3 минут давом этади, самарадорлиги эса бошланғич аралашиш даражасига боғлиқ, яъни аралашиш вақти қанча кам бўлса,коагуляция жараёни тез ва чуқур амалга оширилади ҳамда момиқлар ҳосил бўлиши жараёни, тез амалга ошади. Аралашиш жараёни, гидравлик ва механик аралаштиргичлар ёрдамида амалга оширилади. Механик аралаштиргичларни, қўллашда электроенергия сарфи ошади, лекин реагентлар билан тозаланадиган сувни тўлиқ аралашиш вақти камайиб, тозаланадиган сувни самараси талаб даражасида бўлади. Реагент хўжалиги реагентларни тайёрлаш ва улушлаш учун хизмат қилади. Реагент хўжалигида хизмат кўрсатишда, ишчилар махсус кийимда бўлишлари ва ишдан сўнг душ қабул қилишлари керак. Реагентларни тарозида тортиш ва улушлаш махсус газдан сақлагичларда ўтказилади. Омборларда 30 кунли реагент сақланиши зарур (энг камида 7 кунли). Қуруқ реагентларни сақлаш ёпиқ ва шамоллатиш қурилмаси ўрнатилган хоналарда ўтказилади. Эритма ва газсимон реагентларни омборларда сақлаш, махсус хавфсизлик техникаси ап меҳнатни мухофаза қилиш қоидаларига боғлиқ ҳолда бажарилади. Баллон ва бошқа хлорни сақлаш сиғимлари махсус ёпилган, вентиляторлар билан жихозланган бўлиб, бошқа бинолардан камида 300м масофада жойлашади. Аралаштиргичларда, реагентларни тез ва текис араштирилиш ўтказилади. Нам хисалашда аралаштириш 1-2 мин, қуруқ хисалашда эса >3мин ўтказилади. Аралаштириш тезлиги 0,3-дан 0,6 дан 1м/c гача. Аралаштиргичларни кузатиш, тозалаш ва жорий таъмирлашни бажариш режа бўйича иш кам бўлган даврларида ўтказилади . Реакция камераси. Реакция камерасида, парчалар ҳосил бўлиш жараёни ўтади. Реакцияни ишлатишда, сув харакати камерани бош қисмида 0,2-0,3м/c гача сақланиш зарур. Сув харорати пасайиши коагуляция жараёнини тўғриўтказилишида таъсир қилади. Парчалар ҳосил бўлиш

шартлари – сув юмшоқ бўлганда пН=5÷6 қаттиқ ва лойқали сувлар учун пН=6,5÷7,5. Дастлабки сувни хлорлаш коагулянт миқдорини 20-50% га камайтиради. Реакция камераси ва аралаштиргичлар камида йил давомида 1 марта тозаланади ва 5 % темир купороси билан ювилади. Сўнгра 25% хлор эритмаси билан зарарсизлантирилади. Тиндиргичлар. Тик ва ётиқ тиндиргичларни ишлатишда чўкиндини тўпланиши устида назорат қилиб туриш ва камида уч ойда бир марта сувни тиндиргичда тенг тарқатилишини ҳамда тарновлар ва нов ҳолатини текшириб туриш зарур. Йиғилган лойихаларни тиндиргичдан чиқариш камида йилида бир марта, одатда кўп сувли даври олдида амалга оширилади. Сизгичлар. Ишлатиладиган қоидалар ва режа бўйича сизгич ишлатилади. Сизгични кузатиш, тозалаш ва камайган қумни тўлдириб бориш ишлари бажарилади. Таъмирлашдан кейин сизгич қуйидагича ишга туширилади: сизгич аста-секин зовур тизими орқали тиниқ сув билан тўлдирилиб қум бўшлиқлари орасидан ҳаво ўтказилади. Шу билан бирга қумни ётиқ ҳолати сақланиши керак. Сизгичдаги сувнинг сатҳи қумдан 200÷300мм кўтарилгандан сўнг, пастдан сув бериш тўхтатилиб, юқоридан ёнбошдаги чўнтак орқали сизгич тўлганча қадар сув берилади. Сув ҳисобий сатҳга етгандан кейин 20-30 дақиқа сақлаб сўнгра ювиб канализацияга юборилади. Сўнгра сизгич хлорли сув ёрдамида (фаол хлор миқдори 20- 50мг) зарарсизлантирилади. Хлор билан сувни бўлиш вақти 24 соат. Ювинди сувдаги қолдиқ хлор миқдори 0,3÷0,5 мг/л дан кам бўлмаслиги керак.Сизгични ишга солиш 2-3 м/соат сиздириш тезлигигача кўтарилади. Икки қатламли, устки қатламлари кўмир донали бўлган сизгичларда иш икки босқичда бажарилади. Аввал фақат шағал ва қум билан тўлдирилиб бирой заррачалар гидравлик қонуният бўйича жойлашгунга қадар ишлатилади. Бу вақт давомида, майин қум (0,5-0,6 мм дан кичик донали) чиқариб юборилади. Сўнгра текшириш майин қум қолмаганинг кўрсатса кўмир донали қатлами еткизилади. Сизгич 0,5÷0,6м баландликда сув билан тўлдирилиб 3-4 соат

давомида кўмир бўшлиқларидаги ҳаво чиқиб кетилади. Кейин қатлам сув сарфини аста-секин (7-8 л/с м 2 дан бошлаб) кўмир чангидан тозаланади. Икки қатламли сизгични, қўллаш, лойқалиги 50 мг/л гача бўлган сувни тиндирмасдан тозалаш имконини беради. Коагуляциялаш бевосита сизгичдан олдин бажарилади. Секин сиздириш иш жараёнида биологик парданинг ва қумни юқори қисми ҳолати кузатиб турилади. Устки ифлосланган қисми ўз вақтида олиб ташланиши керак. Тозаланаётган сувни махсус мироорганизмлар сони 1000-1500 дона/мл бўлса фитопланкторлар ҳосил бўлмаслиги учун сизгичлар жойлашган биноларда ёриқлик тушишини олдини олиш мақсадга мувофиқдир. 3. Сувни зарарсизлантириш иншоотларини ишлатиш Сувни зарарсизлантириш учун хлор газсимон, хлорли оҳак ва гипохлоридлар ҳолида ишлатилиши мумкин. Хлорга бўлган талаб 50 кг/кк гача бўлганда зарарсизлантириш фақат баллонларда амалга оширилади. Хлорнинг сарфи 50 кг/кк катта бўганда баллонлар ёки сиғим–контейнерлар (хажми 1000л гача) қўлланиши мумкин. Газсимон хлор баллонлардан чиқиб кетиш ҳолларида, уни хомут ёки хўл латта ёрдамида беркитиш ҳамда хлор чиқадиган жойни сув оқимига улаш йўли билан бартараф қилиш мумкин. Агар хлор чиқиши тўхтамаса баллон ғилофга солинади ва ёпилади ёки баллонлар 10% тиосулфат эритмаси билан тўлдирилган ваннага ботирилади. Бунда 200-300 кг қуруқ жойида сақланган оҳак ёки натрий тиосулфати зарур бўлади. Хавфсизлик техникаси қоидаларига биноан жавонларда шахсий ҳимоя воситалари сақланиши зарур. Хлорлаш қурилмасининг тасвири 1- расмда кўрсатилган.

Расм 1. Хлорлаш қурилмасининг тасвири а-буғлатгичсиз; б-буғлатгичли; 1-тарози устида ўрнатилган хлор баллони; 2- ифлослик йиғадиган сиғим; 3-вакуумли хлоратор; 4-эжектор; 5-сув тармоғидаги манометрлар; 6 - буғлатгич қурилмаси; ХГ-хлоргаз ўтказгич; ЖХ-суюқ хлор қувури; ТВ- совуқ сув қувури; ХВ-хлорли сув қувури. Хлорлаш қурилмасида ишлайдиган ишчилар махсус ҳимояланган шахсий кийим-кечак ва анжомлар билан таминланган бўлиши керак (Жадвал 8-9). 8-жадвал Хлор билаг ишлашдақўлланиладиган ҳимоя воситалари Воситанинг номи Эҳтиёжи Бир ишчига Бир омборхонага ,,Б’’маркали газдан ҳимояловчи воситаси 2 дона 2 дона Кислородли изоляцияланган газдан ҳимояловчи восита - 2 дона ПШ-1 маркали шлангли газдан ҳимояловчи восита - 1 дона Махсус ҳимоя кийими 1 -

дона Резинали кўлқоплар 1 жуфт - Резинали этиклар 1 жуфт - Сачоқ ва совунлар 1 жуфт - Сизиб чиққан хлорни аниқлаш учун нашатирли спирт қўлланиладига н - 2 флакон 10 % ли натрий тиосулфати эритмаси 3 литр Қоғоз индикатори - 3 ўрам Дистилланланган сув - 3 литр Аптечка - 1 дона Аккумляторли ёритгичлар - 1 дона Хавфсизлик техникаси бўйича йўриқнома - 1 дона Ҳимоя камзўллари - 1 дона Кимёвий ўт учиргич 2 дона Табиий сувларни озон ёрдамида зарарсизлантириш . Табиий сувларни озон ёрдамида зарарсизлантириш бошқа услубларга нисбатананча устунликларгаэга. Бунга озонни жойида тайёрланиши, юқори самараси, сувга кўшимча моддалар қўшилмаслиги, ноҳушҳидларнинг пайдо бўлмаслиги киради. Озон ёрдамида зарарсизлантириш орқали бир қанча мажмуавий масалаларни ечиш мақсадга мувофиқдир, чункибу усул сувни зарарсизлантириш, рангсизлантириш, сув ҳидини йуқотиш ва таъмини яхшилаш ҳамда сувни темир ва марганец моддаларидан тозалашга ёрдам беради. Озонатор ускунаси алоҳида бинода жойлашган бўлиши керак, бу бинога кириш ва чиқиш жойларида зич ёпиладиган эшиклар ўрнатилади. Озонда коррозиялаш хусусияти жуда юқори бўлганлиги сабабли озонатор қурилмаси ва қувурлар зангламайдиган пўлатдан, алюминийдан ясалади. Озон билан сувни тўлиқ хажмда ва бир текисда аралаштириш эжекторлар

ёрдамида амалга оширилади. Озонатор қурилмаларида хизмат кўрсатувчи ишчи-ходимлар махсус тайёргарлик кўриши лозим ва катта кучланишли электр қурилмалардан фойдаланишни ўзлаштирган ҳамдаҳафсизлик техникасини йўриқномаларини билиши керак. Хизматчи ходимлар учун озон заҳарли ҳисобланади, шунинг учун уларнингхавфсизлигини таъминлаш лозим, яъни ҳавода озоннинг бошланғич концентрациясини 0,0001мг/л ошмаслиги керак. Озоннинг концентрацияси 0,001мг/л бўлганда иш вақтининг қисқартирилиши, яъни вақтинчалик иш тартибига ўтиш тавсия этилади, улуши 0,018мг/л бўлса ишчи ходимларни нафас олиши қийинлашиб буғилишга олиб келади. Озонатор қурилмаларидан фойдаланишда ишчи ходимларни мажбуриятлари қуйидагилардан иборат: • озонатор қурилмаси тайёрлаган корхонайўриқномаси амал қилиш; • озонаторларни ҳаво орқали чангланиб, ифлосланишни назорат қилиш; • озонатор қурилмаси, ҳамда озон ва сувни аралаштирувчи аралаштиргич қурилмаси ишларини назорат қилиш; • зарарсизлантирадиган сувнинг сифат кўрсатгичларини назорат қилиш ва электр энергиясини сарфини ҳисоблаш. Ултрабинафша нурлар ёрдамида сувни зарарсизлантириш . Сувни ултрабинафша нурлари билан зарарсизлантириш ўзига хос устунликларга эга. Хусусан, фойдаланишга жуда қулай ва оддий, зарарсизлантираётган сувга ҳеч қандай реагент киритилмайди ҳамда сувнинг ҳиди ва таъмини ўзгартирмайди. Хизматча ходимлар учун хавфсиз, кичик сарфларда ҳамда ранги юқори бўлмаган сувлар учун қўллаш мумкин. Ултрабинафша нурлар ёрдамида сувни зарарсизлантириш қурилмаларини ишлатишга хизматчи ходимларнинг мажбуриятлари: • қурилма иши ва сув миқдори ҳамда нур берувчи чироқларнинг ишлаш вақтини назорат қилиш;

• бактерицид қурилмада зарарсизлантириладиган сув миқдорини меъёридан ошиб кетмаслигини назорат қилиш; • чироқларни ишга яроқсиз ҳолда келганда таъмирлаш ва алмаштириш; • камералар сувга тўлиб тургандан 10-15 дақиқадан кейин қурилмани ишга туширишни назорат қилиш; • ҳар ойда 1-2 марта қурилма ишини кўрикдан ўтказиш, таъмирлаш, кварцли ойналарни тозалаш ва чироқларни алмаштириш ва бу ишларни журналга қайд қилиш. Бактерицид қурилмаларидан фойдаланишда қуйидаги хавфсизлик қоидаларига риоя қилиш керак: • ёниб ишлаб турган нур чиқарувчи чироқларга ҳимоя кўзгуси орқали қараш; • конденсаторлар зарядсизланганда ва ҳимоя воситалари учирилгандан кейин ускуналарни алмаштириш; • электрэнергия узилгандан кейин таъмирлаш ишларини олиб бориш.

НАЗОРАТ САВОЛЛАРИ: 1. Табиий сувларни тозалаш иншоотларида қандай ишлар бажарилиши керак; 2. Тозалаш иншоотларини РДК лар нималардан иборат? 3. Сизгичларда жорий ва капитал таъмирлаш ишларини айтинг; 4. Сувни зарарсизлантириш қурилмаларидан фойдаланишда хавфсизлик техникасини тушинтиринг.

АДАБИЁТЛАР РЎЙХАТИ Положение о проведении планово-предупредительного ремонта водопроводно-канализационных сооружений. М.: Высшая школа. 1975.353 с.  Рудник В.П., Петишко П.И., Семенюк В.Д., Сергеев Ю.С.Эксплуатация систем водоснабжения. – К.: Будівельник, 1983. – 184  Рудник В.П., Петишко П.И., Семенюк В.Д., Эксплуатация систем канализации. – К.: Будівельник, 1984. – 128 с.  Эксплуатация систем водоснабжения, канализации и газоснабжения: Справочник/Под ред. В. Д. Дмитриева, Б. Г. Мишукова. — 3-е изд., перераб. и доп. Л.: Стройиздат, Ленингр. отд-ние,1988. 383 с  Инструкция по нормированию сбросов загрязняющих веществ в водные объекты и нарельеф местности с учетом технически достижимых показателей очистки сточныхвод. O’z RH 84.3.6.2004, Ташкент, 2004 г  O’zDst 951:2011. Марказлашган хўжалик-ичимлик сув таъминоти манбалари. Гигиеник, техник талаблар ва танлаш қоидалари. Ўзбекистон соғлиқни сақлаш вазирлиги 2010 йил 23 декабр 346-сонли бўйруғи билан тасдиқланган.Т.2011.-8 б  Воронов Ю.В., Яковлев С.В. Водоотведение и очистка сточных вод / Учебник для вузов: - М.: Издательство Ассоциации строительных вузов, 2006 - 704 с.

O'xshashlar

Оқоваларни тозалаш иншоотларини ишлатиш

Сув қабул қилиш иншоотларини ишлатиш

Табиий тоғ жинсларининг ишлатиш соҳалари

Спорт иншоотларини лойихалаш

Майдонни тозалаш