Шаҳар, қишлоқ аҳоли пунктларидаги ер ва бино - иншоотларга бўлган хуқуқлар - Arxitektura - Referatlar

Шаҳар, қишлоқ аҳоли пунктларидаги ер ва бино - иншоотларга бўлган хуқуқлар

Yuklangan vaqt:

23.11.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1352.65625 KB

Ko'chirib olish

Шаҳар, қишлоқ аҳоли пунктларидаги ер ва бино - иншоотларга бўлган хуқуқлар Режа: 1. Шаҳар, қишлоқ аҳоли пунктларидаги ер участкаларига бўлган хуқуқларнинг вужудга келиши 2. Шахар, қишлоқ ахоли пунктларидаги ер участкаларига бўлган ҳуқуқларни, битимларни тасдиқловчи ва чекловчи ҳужжатлар 3. Шаҳар, қишлоқ аҳоли пунктларидаги бино-иншоотларга бўлган хуқуқларнинг вужудга келиши 4. Шаҳар, қишлоқ аҳоли пунктларидаги бино-иншоотларга бўлган хуқуқларни, битимларни тасдиқловчи ва чекловчи ҳужжатлар 5. Шаҳар, қишлоқ аҳоли пунктларидаги муоммоли бино- иншоотлар

1. Шаҳар, қишлоқ аҳоли пунктларидаги ер участкаларига бўлган хуқуқларнинг вужудга келиши Ўзбекистон Республикасида ерга бўлган мулкчилик Ер давлат мулки — умуммиллий бойликдир, ундан оқилона фойдаланиш зарур, у давлат томонидан муҳофаза этилади ҳамда олди-сотди қилинмайди, айирбошланмайди, ҳадя этилмайди, гаровга қўйилмайди, Ўзбекистон Республикасининг қонунларида белгиланган ҳоллар бундан мустасно. Юридик ва жисмоний шахсларнинг ер участкаларига бўлган ҳуқуқлари Юридик шахслар ушбу Кодекс ва бошқа қонун ҳужжатларига мувофиқ доимий эгалик қилиш, доимий фойдаланиш, муддатли (вақтинча) фойдаланиш, ижарага олиш ва мулк ҳуқуқи асосида ер участкаларига эга бўлишлари мумкин. Жисмоний шахслар ушбу Кодекс ва бошқа қонун ҳужжатларига мувофиқ мерос қилиб қолдириладиган умрбод эгалик қилиш, доимий фойдаланиш, муддатли (вақтинча) фойдаланиш, ижарага олиш ва мулк ҳуқуқи асосида ер участкаларига эга бўлишлари мумкин. Юридик ва жисмоний шахсларнинг ер участкаларига бўлган мулк ҳуқуқининг вужудга келиши Юридик ва жисмоний шахсларнинг ер участкаларига бўлган мулк ҳуқуқи савдо ва хизмат кўрсатиш соҳаси объектлари улар жойлашган ер участкалари билан бирга хусусийлаштирилганда қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда вужудга келади. Дипломатия ваколатхоналари ва уларга тенглаштирилган, Ўзбекистон Республикасида аккредитация қилинган халқаро ташкилотларнинг ер участкаларига мулк ҳуқуқи уларга ўзлари ваколатхона биноси сифатида фойдаланаётган иморат ёки иморатнинг қисмлари, шу жумладан ваколатхона бошлиғининг қароргоҳи улар жойлашган ер участкалари билан бирга, шунингдек мазкур ваколатхоналарнинг иморатларини қуриш учун ер

участкалари қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда реализация қилинганда вужудга келади. Чет эллик юридик ва жисмоний шахсларнинг — дипломатия корпуси ходимларининг, Ўзбекистон Республикасида аккредитация қилинган матбуот вакилларининг, фирмалар, компаниялар ва халқаро ташкилотлар доимий ваколатхоналари ходимларининг, чет эл инвестицияси иштирокидаги корхоналарда доимий асосда ишловчи шахсларнинг, шунингдек республикада доимий истиқомат қилувчи ва яшаш учун гувоҳномаси бўлган шахсларнинг ер участкаларига бўлган мулк ҳуқуқи уларга уй-жой бинолари шу бинолар жойлашган ер участкалари билан бирга қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда реализация қилинганда вужудга келади. Ер участкаларига мерос қилиб қолдириладиган умрбод эгалик қилиш ҳуқуқи Ўзбекистон Республикасининг фуқаролари: -деҳқон хўжалиги юритиш учун; -якка тартибда уй-жой қуриш ва уй-жойни ободонлаштириш учун; -жамоа боғдорчилиги ва узумчилиги юритиш учун мерос қилиб қолдириладиган умрбод эгалик қилишга ер участкаси олиш ҳуқуқига эгадирлар. Ер участкасига мерос қилиб қолдириладиган умрбод эгалик қилиш ҳуқуқи қонун ҳужжатларида назарда тутилган бошқа ҳолларда ҳам берилиши мумкин. Фуқароларнинг ер участкаларига мерос қилиб қолдириладиган умрбод эгалик қилиш ҳуқуқи Ер участкасига мерос қилиб қолдириладиган умрбод эгалик қилиш ҳуқуқини берувчи давлат ҳужжати билан тасдиқланади. Ер участкасига мерос қилиб қолдириладиган умрбод эгалик қилиш ҳуқуқини берувчи давлат ҳужжатининг шакли, уни рўйхатга олиш ва бундай ҳужжатни бериш тартиби қонун ҳужжатлари билан белгиланади.

Ер участкаларига доимий ва муддатли (вақтинча) эгалик қилиш ҳамда улардан доимий ва муддатли (вақтинча) фойдаланиш ҳуқуқи Ер участкалари юридик ва жисмоний шахсларга доимий ва муддатли (вақтинча) эгалик қилишга ҳамда улардан доимий ва муддатли (вақтинча) фойдаланишга берилиши мумкин. Ер участкалари корхоналар, муассасалар ва ташкилотларга қишлоқ ва ўрмон хўжалиги юритиш учун, қонун ҳужжатларида назарда тутилган ҳолларда эса, бошқа мақсадлар учун ҳам доимий эгалик қилишга берилади. Доимий ёки муддатли (вақтинча) фойдаланиш учун ер участкалари: Ўзбекистон Республикасининг фуқароларига; -саноат, транспорт ҳамда бошқа ноқишлоқ хўжалик корхоналари, муассасалари ва ташкилотларига; -чет эл инвестициялари иштирокидаги корхоналарга, халқаро бирлашмалар ва ташкилотларга; -чет эллик юридик ва жисмоний шахсларга берилади. Қонун ҳужжатларида назарда тутилган ҳолларда ер участкалари фойдаланиш учун бошқа ташкилотлар ва шахсларга ҳам берилади. Ер участкасига доимий эгалик қилиш ҳуқуқи Ер участкасига доимий эгалик қилиш ҳуқуқини берувчи давлат ҳужжати билан тасдиқланади. Ер участкасидан доимий фойдаланиш ҳуқуқи Ер участкасидан доимий фойдаланиш ҳуқуқини берувчи давлат ҳужжати билан тасдиқланади. Давлат ҳужжатларининг шакллари, уларни рўйхатга олиш ва бундай ҳужжатларни бериш тартиби қонун ҳужжатлари билан белгиланади. Ер участкаларидан муддатли фойдаланиш қисқа муддатли — уч йилгача ва узоқ муддатли — уч йилдан ўн йилгача бўлиши мумкин. Ишлаб чиқариш зарурияти тақозо этганда бу муддатлар тегишинча қисқа муддатли ёки узоқ муддатли вақтинча фойдаланиш муддатларидан ортиқ бўлмаган даврга узайтирилиши мумкин. Ер участкаларидан вақтинча фойдаланиш

муддатларини узайтириш шу участкаларни берган органлар томонидан амалга оширилади. Яйлов чорвачилиги учун ер участкалари қишлоқ хўжалиги корхоналари, муассасалари ва ташкилотларига йигирма беш йилгача муддатга берилиши мумкин. Биргаликда эгалик қилинадиган ёки фойдаланиладиган ер участкалари Ер участкасини бўлишнинг имконияти бўлмаса, бундай ер бир неча юридик ва жисмоний шахслар томонидан биргаликда эгалик қилинадиган ва фойдаланиладиган ер участкаси деб эътироф этилади, бу ҳол ер участкаларига доимий эгалик қилиш ҳуқуқини ёки ундан доимий фойдаланиш ҳуқуқини тасдиқловчи давлат ҳужжатларида акс эттирилади. Ер участкасига эгалик қилиш ва ундан доимий фойдаланиш ҳуқуқининг бошқа шахсга ўтиши Корхона, бино, иншоот ёки бошқа кўчмас мол-мулкка нисбатан мулк ҳуқуқи, хўжалик юритиш ҳуқуқи ёки уларни оператив бошқариш ҳуқуқи бошқа шахсга ўтган тақдирда, ана шу объектлар билан биргаликда мазкур объектлар жойлашган ҳамда улардан фойдаланиш учун зарур бўлган ер участкасига эгалик қилиш ва ундан доимий фойдаланиш ҳуқуқи ҳам ўтади. Уй-жойга, чорбоғга бўлган мулк ҳуқуқи (сотиб олиш, ҳадя ёки мерос бўйича олиш ва бошқа ҳолларда) жисмоний шахсга ўтган тақдирда, ана шу иморатларга мулк ҳуқуқи билан биргаликда мазкур иморатлар жойлашган барча ер участкасига эгалик қилиш ва ундан фойдаланиш ҳуқуқлари ҳам ўтади. Корхона, бино, иншоот ёки бошқа кўчмас мол-мулк жойлашган ер участкасига эгалик қилиш ва ундан доимий фойдаланиш ҳуқуқининг бошқа шахсга ўтиши мулкдорларнинг ёки улар ваколат берган органлар ҳамда шахсларнинг тегишинча шартномалари, қарорлари асосида туман, шаҳар еркадастр дафтарига ернинг янги эгаси ёки ердан янги фойдаланувчи тўғрисидаги маълумотларни киритиш ва уларга ер участкасига доимий

эгалик қилиш, ундан доимий фойдаланиш ёки ер участкасига мерос қилиб қолдириладиган умрбод эгалик қилиш ҳуқуқини берувчи давлат ҳужжатларини топшириш йўли билан расмийлаштирилади. Корхонанинг, бинонинг, иншоотнинг ёки бошқа кўчмас мол-мулкнинг бир қисмига нисбатан мулк ҳуқуқи, хўжалик юритиш ҳуқуқи, уларни оператив бошқариш ҳуқуқи янги мулкдорга ёки бошқа ашёвий ҳуқуқларнинг эгасига ўтган тақдирда, унга ер участкасининг корхонанинг, бинонинг, иншоотнинг ёки бошқа кўчмас мол-мулкнинг улушига мутаносиб бўлган қисмига эгалик қилиш ва ундан доимий фойдаланиш ҳуқуқи ҳам ўтади, ер участкасини бундай ажратиш мумкин бўлмаган ҳолларда, ер участкасининг бўлиниши давлат кадастри ва ер тузиш хизмати органлари томонидан амалга оширилиб, туман, шаҳар ҳокимининг қарори билан тасдиқланади ва шундан кейин ер участкасига эгалик қилиш ва ундан доимий фойдаланиш ҳуқуқи давлат рўйхатига олиниб, тегишли давлат ҳужжатлари берилади. Ер участкаси ижараси Ер участкасининг ижараси ер участкасига ижара шартномаси шартларида муддатли, ҳақ эвазига эгалик қилиш ва фойдаланишдан иборатдир. Ер участкасини шартнома асосида қуйидагилар ижарага берадилар: - Ўзбекистон Республикаси фуқароларига ва юридик шахсларига — туман ва шаҳар ҳокимлари; -чет эл инвестициялари иштирокидаги корхоналарга, халқаро бирлашмалар ва ташкилотларга, чет эллик юридик ва жисмоний шахсларга — Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси. Қишлоқ хўжалиги корхоналари, муассасалари ва ташкилотлари ер участкаларини ички хўжалик ижараси тартибида фақат қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқариши учун ижарачиларга бириктириб қўйиши мумкин.

Ижарага берилган ер участкаси ёки унинг бир қисмини иккиламчи ижарага бериш тақиқланади, қонунда назарда тутилган ҳоллар бундан мустасно. Ижарага берилган ер участкалари олди-сотди, гаров, ҳадя, айирбошлаш объекти бўлиши мумкин эмас. Ер участкасини ижарага олиш ҳуқуқи кредитлар олиш учун гаровга қўйилиши мумкин. Ижарачи фақат қонунда ёки ижара шартномасида назарда тутилган ҳоллардагина ер участкасига бўлган ўзининг ижара ҳуқуқларини ижарага берувчининг розилигисиз гаровга қўйишга ҳақлидир. Ер участкалари ижарасининг шартлари ва муддатлари тарафларнинг келишувига биноан белгиланади ва шартномада мустаҳкамлаб қўйилади. Қишлоқ хўжалигига мўлжалланган ерлар ижарага эллик йилгача бўлган, бироқ ўттиз йилдан кам бўлмаган муддатга берилиши мумкин. Ижарачи ер участкалари ижара шартномасининг амал қилиш муддати тугаганидан кейин шартномани янгилашда бошқа тенг шароитларда устун ҳуқуққа эга. Ер участкаларини ижарага олганлик учун ҳақ тўлаш тартиби ва унинг миқдори ижара шартномасида қонун ҳужжатларига мувофиқ белгиланади. Ер участкаларини ижарага олиш шартномасини муддатидан олдин бекор қилиш тарафларнинг келишуви билан, бундай келишувга эришилмаган тақдирда эса, суднинг ҳал қилув қарори билан амалга оширилади. Ер участкаларини ижарага бериш тартиби Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси томонидан белгиланади. Ўзганинг ер участкасидан чекланган тарзда фойдаланиш ҳуқуқи (сервитут) — қўшни бўлган бир ёки бир неча ер участкаларидан чекланган тарзда фойдаланиш ҳуқуқидир. Сервитут қуйидаги мақсадларда белгиланиши мумкин: -ўзганинг ер участкаси орқали пиёда ёки транспортда ўтиш; -ўзганинг ер участкасида дренаж ишлари ўтказиш;

-ўзганинг ер участкасидан электр узатиш, алоқа линиялари ва трубопроводлар, ирригация, муҳандислик ва бошқа линиялар ҳамда тармоқлар ўтказиш ва улардан фойдаланиш; -ўзганинг ер участкасидан экинзор ва молларни суғориш учун сув олиш; -молларни ўзганинг ер участкаси орқали ҳайдаб ўтиш; -ўзганинг ер участкасидан қидирув, тадқиқот ва бошқа ишларни бажариш учун вақтинча фойдаланиш; -ўзганинг ер участкасида иҳота дарахтлари экиш ва табиатни муҳофаза қилишга тааллуқли бошқа объектлар барпо этиш. Сервитут бошқа мақсадларда ҳам белгиланиши мумкин. Сервитут, уни белгилашни талаб қилган шахслар билан ўзга ер участкасининг эгалик қилувчиси, фойдаланувчиси, ижарачиси ва мулкдори ўртасидаги келишувга мувофиқ, келишувга эришилмаган тақдирда эса, суднинг ҳал қилув қарорига биноан белгиланади. Сервитут тўғрисидаги келишув давлат рўйхатига олиниши лозим ва у ер участкаси бошқа шахсга ўтган вақтда сақланиб қолади. Сервитут тўғрисидаги келишув уни белгилашга сабаб бўлган асослар барҳам топса, бекор қилиниши мумкин. Ер участкасига бўлган ҳуқуқнинг вужудга келиши Юридик ва жисмоний шахсларнинг ер участкасига бўлган ҳуқуқи жойнинг ўзида чегаралар белгиланганидан, ер участкаларининг планлари (чизмалари) ва тавсифлари тузилиб, ер участкаларига бўлган ҳуқуқ давлат рўйхатига олинганидан кейин вужудга келади. 2.Шахар, қишлоқ ахоли пунктларидаги ер участкаларига бўлган ҳуқуқларни, битимларни тасдиқловчи ва чекловчи ҳужжатлар Ер участкасига доимий эгалик қилиш ҳуқуқини берувчи давлат ҳужжати, Ер участкасидан доимий фойдаланиш ҳуқуқини берувчи давлат

ҳужжати, Ер участкасига мерос қилиб қолдириладиган умрбод эгалик қилиш ҳуқуқини берувчи давлат ҳужжати, Ер участкасига бўлган мулк ҳуқуқини берувчи давлат ордери, ер участкаси ижараси шартномаси ёки ер участкасидан муддатли фойдаланиш шартномаси, ер участкасига бўлган ҳуқуқни давлат рўйхатига олиш тўғрисидаги гувоҳнома, ер участкасига бўлган ҳуқуқни тасдиқловчи ҳужжатлардир. Бу ҳужжатларда ер участкаси қайси ҳуқуққа асосан берилаётганлиги, ер участкасидан фойдаланишнинг белгиланган мақсади, уни ўзлаштириш муддатлари, ер участкасини сақлаш вазифалари ва сервитутлар кўрсатилади. Кадастр ҳужжатини тайёрлашда ер участкасига тегишли бўлган ҳуқуқий ҳужжатлар (махаллий хокимият ёки суд қарори, давлат ордери, олди-сотди шартномаси ва бошқалар) ўрганилади ва ер участкаси паспортини тузишда қуйидаги мулкий ҳуқуқни тасдиқловчи ёки чекловчи ҳужжатлардан тегишлисидан фойдаланилади (1 ва 2-жадваллар): 1-жадвал № Ер участкасига бўлган мулкий ҳуқуқ ва битим турлари Мулкий ҳуқуқни тасдиқловчи ҳужжатлар 1 2 3 1 Ер участкасини доимий эгаликка, доимий фойдаланишга,умрбод меросхўрлик шарти билан эгаликка бериш Давлат далолатномаси 2 Ер участкасини вақтинчалик (муддатли) фойдаланишга, ижарага бериш Шартнома 3 Мерос ҳуқуқи Гувоҳнома 4 Ер участкасини ажратиш Махаллий ҳокимият қарори 5 Ер участкасини ауксионда ёки битим асосида сотиб олиш Гувоҳнома

6 Савдо ва хизмат кўрсатиш обектлари хусусийлаштирилганда улар жойлашган ер участкаси Давлат ордери 7 Дипломатия ваколатхоналари ва уларга тенглаштирилган, Ўзбекистон Республикасида аккредитасия қилинган халкаро ташкилотлар томонидан ваколатхонага мулк қилиб сотиб олган бино жойлашган ер участкаси ҳамда бино қуриш учун сотиб олган ер участкаси Шартнома 8 Чет эл юридик ёки жисмоний шахслари мулк ҳуқуқи асосида уй-жой бинолари шу бинолар жойлашган ер участкалари билан бирга қонунҳужжатларида белгиланган тартибда олди-сотди қилганда Шартнома 9 Яшаш уй-жойини умрбод карамоғига бериш шарти, бино ва иншоотнинг олди-сотдиси, айирбошлаш, ҳадяси, рентаси Шартнома 10 Қонунда белгиланган тартибдаги бошқаҳуқуқлар Қонун асосидаги ҳужжатлар 11 Суд томонидан ўрнатилганҳуқуқ Суд қарори Ер участкаси ҳуқуқини чекловчи ҳужжатлар 2-жадвал № Ер участкаси ҳуқуқлари Чекловчи ёки бекор килувчи ҳужжатлар 1 Ер участкаси ижараси ёки ҳуқуқини гаровга (ипотекага) қўйиш Шартнома 2 Ўзганинг ер участкасидан чекланган тарзда фойдаланиш ҳуқуқи (сервитут) Келишув битими 3 Ер участкасини бегоналаштиришга қўйилган таъқиқ, хибсга олиш, сервитутни белгилаш ёки уларни бекор қилиш Суд қарори

4 Ер участкасига бўлган ҳуқуқнинг тўхтатилиши ва унинг бекор қилиниши Махаллий ҳокимликлар қарори 5 Қонунда белгиланган тартибдаги бошқа ҳужжатлар Қонун асосидаги ҳужжатлар Ер участкаларини бериш ва ажратиш ер конунлари хужжатларида белгиланган тартибда Вазирлар Махкамасининг карори, вилоят, туман ва шахар хокимиятларининг карорларига асосан куйидаги хужжатлардан бири асосида амалга оширилади.: 1. Ерга доимий эгалик ҳуқуқига доир давлат далолатномаси. 2. Ердан доимий фойдаланиш ҳуқуқига доир давлат далолатномаси. 3. Меросга колдирилган ерга умрбод эгалик қилиш ҳуқуқига доир давлат далолатномаси. 4. Ер участкасидан муддатли (вақтинчалик) фойдаланиш тўгрисидаги шартнома. 5. Ер участкасини ижарага олиш шартномаси. 6. Мерос ҳуқуқи тўгрисидаги далолатнома. 7. Махаллий хокимият органларининг ўз ваколатлари доирасидаги қарори. 8. Суд қарори. 9. Ер участкаси ким ошди савдосида ёки танлов бўйича сотиб олинганлиги тўгрисидаги гувохнома. 10. Савдо ва хизматлар кўрсатиш соҳаси объектларини улар жойлашган ер участкалари билан бирга хусусийлаштиришда ер участкасига мулкчилик ҳуқуқи учун давлат ордери. 11. Ўзбекистон Республикасида аккредитация қилинган дипломатик ваколатхоналар ва ҳалқаро ташкилотлар томонидан ваколатхоналар учун фойдаланиладиган биноларга улар жойлашган зона участкалари билан бирга, шунингдек, кўрсатиб ўтилган ваколатхоналарнинг биноларини куриш учун

ер участкаларига эгалик қилиш тўгрисидаги олди-сотди шартномаси (гувохномаси). 12. Хорижий юридик ва жисмоний шахсларнинг қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда турар жойларнинг улар жойлашган ер участкалари билан бирга олди-сотди (эгалик қилиш ҳуқуқини сотиб олиш) шартномаси. 13. Бинолар ва иншоотларнинг олди-сотди, алмаштириш, хадя қилиш, рента шартномалари, турар жойни умрбод сақлаш шарти билан бегоналаштириш шартномаси. 14. Ер участкаси ёки унга нисбатан ҳуқуқларни гаровга кўйиш (ипотека) шартномаси. 15. Махаллий хокимият органларининг ерга эгалик қилиш ва ундан фойдаланиш ҳуқуқларини тўхтатиш тўгрисидаги қарори. 16. Белгиланган тартибда тасдиқланган ерларни ажратиш ва олиб кўйишга доир материаллар. 17. Белгиланган тартибда тасдиқланган ер кадастри материаллари. 18. Кадастр хизмати томонидан белгиланган тартибда тасдиқланган ер участкасининг режаси. 3. Шаҳар, қишлоқ аҳоли пунктларидаги бино-иншоотларга бўлган хуқуқларнинг вужудга келиши Ўзбекистон Республикаси Фуқоралик Кодексининг 165-моддасига биноан Мулк ҳуқуқи билан бир қаторда хўжалик юритиш ҳуқуқи ва оператив бошқариш ҳуқуқи, яъни, мулкдор бўлмаган шахсларнинг ашёвий ҳуқуқлари ҳисобланади. Бино- иншоотларга бўлган мулк ҳуқуқи - мазкур кодекснинг 167моддасига биноан Ўзбекистон Республикасида мулк хусусий мулк ва оммавий мулк шаклларида бўлади, 168-моддасига биноан фуқаролар, юридик шахслар ва

давлат мулк ҳуқуқининг субъектлари ва 169-моддасига асосан бинолар, квартиралар, иншоотлар мулк ҳуқуқининг объектлари хисобланади. Мазкур кодекснинг 207-моддасига биноан Хусусий мулк ҳуқуқи шахснинг қонун ҳужжатларига мувофиқ тарзда қўлга киритган мол-мулкка эгалик қилиш, ундан фойдаланиш ва уни тасарруф этиш ҳуқуқидир. Хусусий мулк бўлган мол-мулкнинг миқдори ва қиймати чекланмайди. Фуқаролар, хўжалик ширкатлари ва жамиятлари, кооперативлар, жамоат бирлашмалари, ижтимоий фондлар ва давлатга қарашли бўлмаган бошқа юридик шахслар хусусий мулк ҳуқуқининг субъектлари ҳисобланадилар (208-модда) . Мазкур кодекснинг 213-моддасига биноан Республика мулки ва маъмурий-ҳудудий тузилмалар мулкидан (муниципал мулк) иборат бўлган давлат мулки оммавий мулкдир. 214-моддага биноан Республика мулкига қуйидаги бино-иншоотлар киради: -давлат хокимияти ва бошқаруви Республика органларининг мол-мулки; - давлат хокимиятига эга бўлган моддий-маъданий мерос объектлари; - корхоналар ва бошқа мулкий комплекслар, ўқув, илмий, илмий-тадқиқот муассасалари ва ташкилотларнинг объектлари; -бюджет ёки давлатнинг ўзга маблағлари ҳисобидан яратилган ёки сотиб олинган объектлар. Республика мулки бўлган мол-мулкни Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси, Ўзбекистон Республикаси Президенти, Ўзбекистон Республикаси Ҳукумати ёки улар махсус вакил қилган органлар тасарруф қиладилар. 215-моддага биноан Муниципал мулк -давлат ҳокимияти маҳаллий органларининг бино-иншоотлари, муниципал уй-жой фонди ва коммунал хўжалик, корхоналар ва бошқа мулкий комплекслар, халқ таълими, маданият, соғлиқни сақлаш муассасаларининг, шунингдек бошқа бино-иншоотлар

муниципал мулк бўлади. Муниципал мулк бўлган мол-мулкни, давлат ҳокимияти маҳаллий органлари ёки улар вакил қилган органлар тасарруф этадилар. 216-моддага биноан икки ёки ундан ортиқ шахснинг эгалигида бўлган мол-мулк уларга умумий мулк ҳуқуқи асосида тегишли бўлади ва умумий мулк бўлган мол-мулк улушларга бўлинади- улуши аниқлаб қўйилган (улушли мулк) ёки бундай улушлар аниқлаб қўйилмаган (биргаликдаги мулк). Улушли мулкдаги мол-мулк унинг барча иштирокчиларининг келишуви билан тасарруф этилади. Улушли мулк иштирокчиси ўз хоҳишига қараб ўз улушини сотишга, совға қилишга, васият қилиб қолдиришга, гаровга беришга ёки бошқача тарзда тасарруф этишга улушни ҳақ эвазига бошқа шахсга бериш ваколатларига эга бўлади. 264-моддага биноан Бир шахснинг бошқа шахсга мол-мулкни (биноиншоотни) ёки унга бўлган ҳуқуқни мажбуриятларни таъминлаш учун бериши гаров ҳисобланади. Гаров, закалат, ипотека, шунингдек хуқуқлар гарови тарзида амал қилиши мумкин Гаровга қўйиладиган мулк гаровга қўювчи томонидан гаровга олувчига ўтказилганда гаров закалат деб ҳисобланади. Бино- иншоотни гаровга қўйиш ипотека ҳисобланади. Гаров ҳуқуқи гаров тўғрисида шартнома тузилган пайтдан ёхуд, башарти шартнома нотариал тасдиқланиши шарт бўлса — нотариал тасдиқланган пайтдан, шартнома рўйхатдан ўтказилиши шарт бўлганида эса — у рўйхатдан ўтказилган пайтдан бошлаб вужудга келади. Ер юзида, ер тепасида ва ер остида жойлашган бинолар ва иншоотларга бўлган мулк ҳуқуқи, хўжалик юритиш ҳуқуқи ва оператив бошқариш ҳуқуқи,

бу ҳуқуқларнинг вужудга келиши, ўзга шахсга ўтиши, чекланиши ва бекор қилиниши давлат рўйхатидан ўтказилиши лозим. Моддий маданий мерос объектларига бўлган ҳуқуқлар қонун ҳужжатлари билан белгиланган тартибда давлат рўйхатидан ўтказилади. Мулк ҳуқуқини тасдиқловчи ҳужжатлар мавжуд бўлмаган тақдирда, шунингдек тақдим этилган ҳужжатларнинг ҳақиқийлиги ёки тўғрилиги ҳақида шубҳа туғилган ҳолларда бино, иншоотга бўлган мулк ҳуқуқи ёки бошқа ашёвий ҳуқуқ масаласи даъво тартибида суд томонидан ҳал этилади. Ўзбекистон Республикаси Фуқоралик Кодексининг 182- моддасига биноан мулк ҳуқуқининг вужудга келиш асослари қуйидагилардан иборат: -меҳнат фаолияти; -мол-мулкдан фойдаланиш соҳасидаги тадбиркорлик ва бошқа хўжалик фаолияти, шу жумладан мол-мулкни яратиш, кўпайтириш, битимлар асосида қўлга киритиш; -давлат мол-мулкини хусусийлаштириш; -мерос қилиб олиш; -эгалик қилиш ҳуқуқини вужудга келтирувчи муддат; -қонун ҳужжатларига зид бўлмаган бошқа асослар. Мазкур кодекснинг 184-моддасига биноан Мол-мулк олиш-сотиш, айирбошлаш, ҳадя қилиш шартномалари, ҳамда қонун билан тақиқланмаган бошқа битимлар асосида мулк қилиб олиниши мумкин. Башарти, қонунларда бошқача кўрсатилмаган бўлса, мол-мулк янги мулкдорга ўтганида, универсал ҳуқуқий ворислик тартибида собиқ мулкдорнинг ҳуқуқ ва бурчлари ҳам унга ўтади. Шартнома асосида (185-модда) мол-мулк олувчида мулк ҳуқуқи ашё топширилган пайтдан бошлаб вужудга келади. Агар мол-мулкни бошқа шахсга бериш ҳақидаги шартнома давлат рўйхатидан ўтказилиши ёки нотариал тасдиқланиши керак бўлса, молмулкни

олувчида мулк ҳуқуқи шартнома рўйхатдан ўтказилган ёки тасдиқланган пайтдан бошлаб, шартномани ҳам нотариал тасдиқлаш, ҳам давлат рўйхатидан ўтказиш зарур бўлганида эса — рўйхатдан ўтказилган пайтдан бошлаб вужудга келади. Мулкдор бўлмаган, лекин кўчмас мол-мулкка ўн беш йил давомида ёки бошқа мол-мулкка беш йил давомида ўзиники каби ҳалол, ошкора ва узлуксиз эгалик қилган шахс бу мол-мулкка мулк ҳуқуқини олади (эгалик қилиш ҳуқуқини вужудга келтирувчи муддат, 187-модда.). Кўчмас ва бошқа мол-мулкка давлат рўйхатидан ўтказилиши шарт бўлган мулк ҳуқуқи ушбу мол-мулкка эгалик қилиш ҳуқуқини вужудга келтирувчи муддат туфайли олган шахсда ана шундай рўйхатдан ўтказилган пайтдан бошлаб вужудга келади. Мулк ҳуқуқи мулкдорнинг ихтиёрий суратда мажбуриятни бажариши, мулкдорнинг мол-мулк тақдирини ҳал қиладиган бир томонлама қарор қабул қилиши, суд қарори асосида мол-мулкни олиб қўйиш (сотиб олиш) йўли билан, шунингдек мулк ҳуқуқини бекор қилувчи қонун ҳужжатларига асосан бекор бўлади (197-модда). Мулк ҳуқуқини бекор қилиш қуйидаги кўринишларда амалга оширилади: - мулкдорнинг мол-мулк тақдирини ҳал қиладиган бир томонлама қарор қабул қилиши; -мол-мулкни тугатиш ва ҳисобдан чиқариш (198-модда); - мол-мулк суднинг қарорига мувофиқ жиноят ёки ўзга ҳуқуқбузарлик қилганлик учун ҳақ тўламасдан мулкдордан олиб қўйилиши - мусодара (204модда);

Мулк ҳуқуқи бекор қилинганда олиб қўйилаётган мол-мулкнинг қиймати баҳоловчи ташкилот томонидан мулк ҳуқуқи бекор қилинган пайтда белгиланади. Олиб қўйилаётган ер участкасидаги уйни, бошқа иморатларни, иншоотларни ёки экинларни бузиб ташлашга зарарларнинг ўрни бозор қиймати бўйича олдиндан ва тўлиқ қоплангунига қадар йўл қўйилмайди. Бино - иншоотларга бўлган хўжалик юритиш ҳуқуқи- Ўзбекистон Республикаси Фуқоралик Кодексининг 176- моддасига биноан Хўжалик юритиш ҳуқуқи асосида ихтиёрида мол-мулк бўлган унитар корхона бу молмулкка белгиланган доирада эгалик қилади, ундан фойдаланади ва уни тасарруф этади. Республика ва муниципиал мулки бўлган мол-мулк (бино-иншоотлар) давлат юридик шахсларига хўжалик юритиш ҳуқуқи асосида бириктириб қўйилади. Мазкур кодекснинг 181-моддасига биноан Мулкдорнинг қарори билан унитар корхонага ёки муассасага бириктириб қўйилган мол-мулкни хўжалик усулида юритиш ҳуқуқи ушбу корхона ёки муассасада унга молмулк топширилган пайтдан бошлаб вужудга келади ва мулкдорнинг қарори билан ва қонун ҳужжатларида назарда тутилган бошқа асосларда бекор қилинади. Бинолар - иншоотларга бўлган оператив бошқариш ҳуқуқи - Ўзбекистон Республикаси Фуқоралик Кодексининг 178- моддасига биноан оператив бошқариш ҳуқуқи Давлат корхонаси, шунингдек муассасаси ўзларига бириктириб қўйилган мол-мулкка нисбатан қонунда белгилаб қўйилган доирада, ўз фаолиятининг мақсадларига, мулкдорнинг топшириқларига ҳамда мол-мулкнинг вазифасига мувофиқ ҳолда эгалик қилиш, ундан фойдаланиш ва уни тасарруф этиш ҳуқуқларини амалга оширадилар. Давлат корхонаси ёки муассасасига бириктириб қўйилган молмулкнинг эгаси ортиқча, фойдаланилмаётган ёки ноўрин

фойдаланилаётган мол-мулкни олиб қўйиш ҳамда уни ўзи хоҳлаган тарзда тасарруф этишга ҳақли. Республика ва муниципиал мулки бўлган мол-мулк (бино-иншоотлар) давлат юридик шахсларига оператив бошқариш ҳуқуқи асосида бириктириб қўйилади. Мазкур кодекснинг 181-моддасига биноан Мулкдорнинг қарори билан унитар корхонага ёки муассасага бириктириб қўйилган мол-мулкни Оператив бошқариш ҳуқуқи ушбу корхона ёки муассасада унга мол-мулк топширилган пайтдан бошлаб вужудга келади ва мулкдорнинг қарори билан ва қонун ҳужжатларида назарда тутилган бошқа асосларда бекор қилинади. Турар жойга бўлган мулк ҳуқуқи-т урар жой хусусий ёки давлат мулки бўлиши ва қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда мулкчиликнинг бир шаклидан бошқа шаклига ўтиши мумкин. Фуқаролар, юридик шахслар ва давлат турар жойга бўлган мулк ҳуқуқининг субъектларидир. Турар жойга бўлган мулк ҳуқуқи муддатсиз бўлиб, фуқаролар ва юридик шахсларнинг, давлатнинг ҳуқуқларини ҳамда қонун билан қўриқланадиган манфаатларини бузмаган ҳолда шахснинг ўзига тегишли турар жойга ўз хоҳиши ва манфаатларига кўра эгалик қилиш, ундан фойдаланиш ва уни тасарруф этиш, шунингдек ўзининг мулк ҳуқуқи бузилишини бартараф этишни талаб қилиш ҳуқуқидан иборатдир. Турар жойларнинг кўринишини ўзгартиришга, уларни қайта қуриш ёки бузишга маҳаллий давлат ҳокимияти органларининг тегишли рухсатномаси бўлган тақдирда йўл қўйилади. Уйлар, квартиралар, уйнинг бир қисми, квартиранинг бир қисмига (бундан буён матнда уйлар, квартиралар деб юритилади) бўлган хусусий мулк миқдор, ўлчам ва қиймат жиҳатдан чекланмайди.

Хусусий мулк бўлган уйлар, квартиралар олиб қўйилиши, мулкдор эса уйга, квартирага мулк ҳуқуқидан маҳрум этилиши мумкин эмас, қонунда белгиланган ҳоллар бундан мустасно. Турар жой фақат қонунда белгиланган ҳолларда ва тартибда суднинг қарорига асосан мажбурий тарзда олиб қўйилиши мумкин. Мулкчилик, эгалик қилиш муносабатларининг ўзгариши- д авлат корхоналари, муассасалари ва ташкилотлари мулкчиликнинг бошқа шаклига ўтганда ёки улар қайта ташкил этилганда уларнинг тўла хўжалик юритишида ёки оператив бошқарувида бўлган уй-жой фонди ушбу корхона, муассаса ва ташкилотлар ҳуқуқий ворисларига (агар улар аниқланган бўлса), бошқа юридик шахсларга мулк қилиб ёхуд уларнинг тўла хўжалик юритишига ёки оператив бошқарувига ёхуд белгиланган тартибда фуқароларнинг барча уйжой ҳуқуқларини, шу жумладан уй-жойни хусусийлаштириш ҳуқуқини сақлаган ҳолда маҳаллий давлат ҳокимияти органларининг тасарруфига ўтказилиши лозим. Бунда уй-жойнинг янги мулкдори, эгаси илгари тузилган ижара шартномаси шартлари асосида ижарага берувчи бўлиб қолади. Турар жойга бўлган мулк ҳуқуқини, бошқа ашёвий ҳуқуқларни ҳамда турар жойга оид битимларни давлат рўйхатидан ўтказиш- турар жойга бўлган мулк ҳуқуқи ва бошқа ашёвий ҳуқуқлар, бу ҳуқуқларнинг вужудга келиши, бошқага ўтиши, чекланиши ва бекор бўлиши давлат рўйхатидан ўтказилиши шарт. Турар жойга бўлган мулк ҳуқуқи ва бошқа ашёвий ҳуқуқларни ҳамда уйжойга оид битимларни давлат рўйхатидан ўтказиш Бино- иншоотка бўлган ҳуқуқларни ва унга доир битимларни рўйхатдан ўтказувчи органда амалга оширилиб, ушбу орган мулк ҳуқуқи, бошқа ашёвий ҳуқуқ ёки битим рўйхатга олинганлиги тўғрисида ҳужжат беради ёхуд рўйхатдан ўтказиш учун тақдим этилган ҳужжатга уст-хат ёзиб қўяди.

Турар жойга бўлган мулк ҳуқуқини ва бошқа ашёвий ҳуқуқларни ҳамда турар жойга оид битимларни давлат рўйхатидан ўтказишни рад этиш ёхуд рўйхатдан ўтказиш муддатлари бузилиши устидан суд тартибида шикоят қилиниши мумкин. Турар жойга бўлган мулк ҳуқуқи вужудга келиши, бошқага ўтишининг хусусиятлари- б елгиланган тартибда ажратилган ер участкасида янги қурилаётган уйга мулк ҳуқуқи уй давлат рўйхатидан ўтказилган пайтдан бошлаб вужудга келади. Уйнинг, квартиранинг олди-сотди ва айирбошлаш шартномаси ёзма шаклда, тарафлар имзолайдиган битта ҳужжатни тайёрлаш йўли билан тузилади ҳамда у нотариал тасдиқланиши ва давлат рўйхатидан ўтказилиши шарт. Уйнинг, квартиранинг олди-сотди шартномаси шаклига риоя этмаслик унинг ҳақиқий эмаслигига олиб келади. Сотиб олувчи сотиб олганидан кейин қонунга мувофиқ турар жойдан фойдаланиш ҳуқуқини ўзида сақлаб қоладиган шахслар яшаб турган шу уй, квартирани олди-сотди шартномасининг муҳим шарти – бу шахсларнинг рўйхатини сотилаётган турар жойдан фойдаланиш ҳуқуқлари кўрсатилган ҳолда тузишдан иборатдир. Умрбод таъминлаш шарти билан уйни, квартирани бошқа шахсга бериш тўғрисидаги шартнома Ўзбекистон Республикаси Фуқаролик кодексининг қоидаларига риоя этилган ҳолда нотариал тасдиқланиши керак. Турар жойни алмаштиришга ушбу Кодексда ҳамда бошқа қонун ҳужжатларида белгиланган шартлар ва тартибда йўл қўйилади. Уйни, квартирани ҳадя қилиш шартномаси нотариал тасдиқланган бўлиши ҳамда давлат рўйхатидан ўтказилиши шарт.

Давлатга қарашли уйга, квартирага бўлган мулк ҳуқуқи қонун ҳужжатларида назарда тутилган хусусийлаштириш тартибида вужудга келади. Кооператив уйга, квартирага бўлган мулк ҳуқуқи уй-жой қуриш ва уйжой кооперативлари аъзолари пай бадалларини тўлиқ тўлаб бўлганидан кейин вужудга келади. Уй-жой облигацияларини олиш ва уларнинг қолган қийматини банк кредитлари ҳисобига тўлаш йўли билан қурилган ва олинган уйга, квартирага бўлган мулк ҳуқуқи кредит тўлиқ қайтарилгандан кейин вужудга келади. Хусусий мулкдаги уйга, квартирага бўлган мулк ҳуқуқи қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда давлат мулкига ўтказилиши мумкин. Уйга, квартирага бўлган мерос тариқасида ўтадиган мулк ҳуқуқи Ўзбекистон Республикаси Фуқаролик кодексида назарда тутилган асосларга кўра вужудга келади. Кўп квартирали уйдаги яшаш учун мўлжалланмаган жойлар мулкдорлари- к ўп квартирали уйдаги яшаш учун мўлжалланмаган жойга нисбатан мулк ҳуқуқига эга бўлган фуқаролар ёки юридик шахслар кўп квартирали уйдаги яшаш учун мўлжалланмаган жойлар мулкдорлари бўлиши мумкин. Яшаш учун мўлжалланмаган жойлар мулкдорлари кўп квартирали уйдаги умумий мол-мулкка нисбатан улушли мулк иштирокчиларидир. Кўп квартирали уйдаги яшаш учун мўлжалланмаган жойлар мулкдорлари бундай жойларнинг асралишини, тегишли техник ва санитария ҳолатини таъминлаши, жойларни ўз ҳисобидан жорий ва капитал таъмирлаш ишларини амалга ошириши, кўп квартирали уйдаги умумий бино иншоотнисақлаш ва таъмирлаш бўйича умумий харажатларни ўз зиммасига олиши шарт.

Яшаш учун мўлжалланмаган жой мулкдорининг кўп квартирали уйдаги умумий бино иншоотнисақлаш ва таъмирлаш бўйича умумий харажатлардаги иштироки улуши уйнинг умумий майдонидаги мулкдорга қарашли яшаш учун мўлжалланмаган жой майдонига мутаносиб равишда белгиланади. Кўп квартирали уйдаги яшаш учун мўлжалланмаган жой мулкдори маҳаллий давлат ҳокимияти органларидан тегишли рухсатнома олмасдан ўзига қарашли жойни ўзбошимчалик билан қайта қурган ёки ўзгартирган тақдирда, қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда жавобгар бўлади ҳамда бу жойни ўз ҳисобидан аввалги ҳолатига келтириши шарт. 4. Шаҳар, қишлоқ аҳоли пунктларидаги бино-иншоотларга бўлган хуқуқларни, битимларни тасдиқловчи ва чекловчи ҳужжатлар Бино ва иншоотларга бўлган мулкий ҳуқуқни тасдиқловчи, чекловчи, тўхтатувчи, ҳуқуқларнинг пайдо бўлиши ва бошқага ўтишини тасдиқловчи ҳужжатлар 3-жадвал № Бино ва иншоотларга бўлган ҳуқуқ турлари Ҳуқуқниўрнатувчиҳуж жатлар 1. Капитал бино қуриш ва кейин фойдаланиш учун ер участкасини доимий эгаликка, меросга колдириладиган, умрбод эгаликка ва доимий фойдаланишга бериш Еручасткаларини бериш ҳақидаги далолатномалар 2. Бино ва иншоотларни топшириш Ваколатли органларнинг қарорлари, фармойишлари, хукмлари, далолатномалари 3. Давлат фойдасига меросхўрлик шарти билан махаллий ҳокимият органлари фондига ўтказилган эгасиз, хўжасиз, мансублиги аниқланмаган, конфискация қилинган бино Ваколатли органларнинг қарорлари

ва иншоотлар 4. Олди-сотди, алмаштириш, ҳадя қилиш, ижарагаолиш, мулкни бўлиш, ишончли бошқарув, гаров (ипотека), умрбод қарамоғига олиш шарти билан мулкни бериш Шартномалар, шу жумладан ва нотариал тасдиқланган 5. 1984 йилнинг 26-августигача тузилган қурилиш шартномаси ҳуқуқи ва 1948 йилнинг 26-августидан кейин мулкчилик ҳуқуқи билан уй-жой қуриш учун ажратилган ер участкалари Шартномалар, шу жумладан ва нотариал тасдиқланганлари 6. Уй-жой қуриш учун уй-жой қурилиш жамоа якка тартибда қуришга ажратилган ер участкалари Шартномалар, шу жумладан ва нотариал тасдиқланганлари 7. Уй-жойни эр-хотин ўртасида бўлиш Шартномалар, шу жумладан ва нотариал тасдиқланганлари 8. Бино ва иншоотларга (мавжуд ҳужжатлар асосида) эгалик ҳуқуқини тиклаш Махаллий ҳокимият органларининг қарорлари 9. Ер-хотиннинг умумий мулки бўлган бино- Гувоҳнома иншоотга улушлар бўйича меросхўрлик ва эгалик ҳуқуқи 10. Бино ва иншоотни аукционда ёки танлов асосида ҳарид қилиш Гувоҳнома ёки қонунда белгиланган бошқа ҳужжатлар 11. Давлат мулкини хусусийлаштириш ҳуқуқи Давлат ордери 12. Бино ва иншоотга бўлган мулкий ҳуқуқни ёки бошқа ашъёвий ҳуқуқларни тасдиқловчи ҳужжатлар Суд хукми ва ажрими ёки хўжалик судининг хукми 13. Олди-сотди, айирбошлаш, ҳадя қилиш, рента, умрбод карамоғига олиш шарти билан мулкни бериш битимларининг тузилганлиги ҳамда меросхўрлик ҳуқуқига гувоҳнома бериш ва бино-иншоотга мулкий ҳуқуқнинг ўтганлигини асословчи нотариал тасдиқланган бошқа ҳужжатлар Аслини тасдиқловчи нусхалар (дубликатлар), шартномалар нусхалари ёки нотариал идоранинг реестрларидан кўчирмалар

14. Бино ва иншоотларнинг хибсга олиниши Суд-тергов ва бошқа ваколатли органларнинг хабарномалари 15. Бино ва иншоотларни бегоналаштиришга қўйилган таъқиқлар Нотариал идораларнинг хабарномалари 16. Белгиланган тартибда ўрнатилган бошқа ҳуқуқлар Қонунда ўрнатилган тартибга мос келувчи ҳужжатлар. Бино ва иншоотга мулкий ҳуқуқни ёки бошқа ашъёвий ҳуқуқни тасдиқловчи ҳужжатлар асл нусхаси ёки нотариал тасдиқлаган ҳужжатлари бўлмаган ҳолда қуйидаги қўшимча асословчи ҳужжатлар тақдим этилиши мумкин Турар жой бинолари ва иншоотларга бўлган ҳуқуқларни ва битимларни тасдикловчи ҳужжатлар Турар жой бино ва иншоотларига бўлган ҳуқуқлар ва битимларни тасдикловчи хужжатлар мулк эгаларига ер участкаларини ажратиш карорлари ва куйидаги хужжатлардан бири асосида вужудга келади: а) ер участкаси, бинолар, иншоотлар учун кадастр ҳужжати; б) инвентаризация (кадастр) плани; в) паспорт ёки бошқа шахс тасдиқловчи ҳужжат; Тузиладиган битим турига қараб, қуйидаги ҳужжатлардан бири: г) нотариал тасдиқланган олди-сотди шартномаси; д) нотариал тасдиқланган ҳадя қилиш шартномаси; е) нотариал орган томонидан берилган қонун бўйича ёки васиятнома бўйича мерос қилиб олиш ҳуқуқи тўғрисидаги гувоҳнома; ж) нотариал тасдиқланган алмашиш шартномаси; з) нотариал тасдиқланган турар жой биносини (хонадонни) умрбод асраш шарти билан бошқага ўтказиш шартномаси;

и) нотариал тасдиқланган ерга эгалик қилиш шартномаси; к) нотариал тасдиқланган рента шартномаси; л) турар жой биносини (хонадонни) ишониб топширилган бошқариш шартномаси; м) туман ёки шаҳар ҳокимининг мулкий ҳуқуқларни тан олиш тўғрисидаги қарори; н) мулкий ҳуқуқларни тан олиш, тақсимлаш ва бошқалар тўғрисидаги суд қарорлари. о) уй жойнинг олди сотдиси, алмашилиши ёки гаровга берилиши, агар уй жойни сотиб олувчи томон чет эл фукороси, МДХ давлатларининг фукороси ёки фукоролиги булмаган фукоролар бўлса, бошқа ҳужжатлар қаторига биргаликда яшаш турини асословчи ҳужжатни тақдим этиши зарур; уй жой хадя қилинганда, чет эл фукороси, МДХ давлатларининг фукороси ёки фукоролиги булмаган фукоро хадя олувчининг якин кариндоши ва Ўзбекистон Республикасида биргаликда яшаш тури булмаганда, уй жойнинг инвентаризация қийматининг 100 фоизлик йигин тўлови туланганлигини тасдиқловчи тўлов чёкини тақдим этиши зарур. Махсус камиссиянинг рўйхатга қўйиш қарори, агар уй жой сотиб олувчи томон Ўзбекистон Республикасининг бошқа ҳудудларидаги фукороларнинг Тошкент шахридан уй жой сотиб олиш, олмашилиши ёки гаровга бериши. Турар жой бўлмаган бино ва иншоотларга бўлган ҳуқуқларни ва битимларни тасдикловчи ҳужжатлар Турар жой булмаган (нотурар) бино ва иншоотларига бўлган ҳуқуқлар ва битимларни тасдикловчи хужжатлар мулк эгаларига ер участкаларини ажратиш карорлари ва куйидаги хужжатлардан бири асосида вужудга келади: Давлат мулкидаги хусусийлаштирилмаган объектлар: а) ер участкасини ажратиб бериш тўғрисидаги қарор; б) ер участкаси, бинолар, иншоотлар учун кадастр ҳужжати; в) инвентаризация (кадастр) плани.

Хусусийлаштирилган объектлар: а) ер участкаси ажратиш тўғрисидаги қарор (бошланғич рўйхатдан ўтказишда); б) ер участкаси, бинолар, иншоотлар учун кадастр ҳужжати; в) инвентаризация (кадастр) плани. Тузиладиган битим турига қараб, қуйидаги ҳужжатлардан бири: г) ер участкаси ижара шартномаси; д) нотариал тасдиқланган ер участкасини қайта сотиб олиш тўғрисидаги ҳужжат; е) давлат тасарруфидан чиқарилган ва хусусийлаштирилган давлат мулкига бўлган мулкий ҳуқуқ учун давлат ордери; ж) олди-сотди шартномаси; з) нотариал тасдиқланган ҳадя қилиш шартномаси; и) алмашиш шартномаси; к) нотариал тасдиқланган рента шартномаси; л) ишониб топширилган бошқариш шартномаси; м) нотариал орган томонидан берилган мерос қилиб олиш ҳуқуқи тўғрисидаги гувоҳнома; н) шаҳар ёки туман ҳокимининг мулкий ҳуқуқларни тан олиш тўғрисидаги қарори; о) юридик ёки жисмоний шахснинг мулкий ҳуқуқларни тан олиш тўғрисидаги суд қарори. 5. Шаҳар, қишлоқ аҳоли пунктларидаги муоммоли бино-иншоотлар Таянч сўзлар: Мулк ҳуқуқи, умумий мулкчилик, ашёвий ҳуқуқ, кадастр йиғмажилди, битим, давлат реестри, мерос, ўзга шахс, юридик, жисмоний, ўзбошимчалик, маҳаллий ҳокимият, мусодара, ҳуқуқни чеклаш, умумий улушли.

Муоммоли бино-иншоотлар (1-2-3-4-5-6-7-8-9-расмлар): -Ўзбошимчалик билан солинган бино ва иншоотлар; -Шахарсозлик талабларига зид равишда қурилган бино-иншоотлар; -Қурилиш нормалари талабларига риоя қилинмасдан қурилган биноиншоотлар; -Мухандислик иншоотлари худудига қурилган бино-иншоотлар; -Ҳуқуқий ҳужжатларсиз қурилган бино-иншоотлар; 1-расм.

2-расм. 3-расм.

4-расм. 5-расм.

6-расм.

7-расм. 8-расм.

9-расм. ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ПРЕЗИДЕНТИНИНГ ФАРМОНИ 2018-ЙИЛ 20-АПРЕЛ ФУҚАРОЛАРНИ ИЖТИМОИЙ ҚЎЛЛАБ-ҚУВВАТЛАШ БЎЙИЧА ҚЎШИМЧА ЧОРА-ТАДБИРЛАР ҲАМДА ЎЗБОШИМЧАЛИК БИЛАН ҚУРИЛГАН ТУРАР ЖОЙЛАРГА НИСБАТАН МУЛК ҲУҚУҚИНИ эъТИРОФ эТИШ БЎЙИЧА БИР МАРТАЛИК УМУМДАВЛАТ АКСИЯСИНИ ЎТКАЗИШ ТЎҒРИСИДА Хусусан, 2009-2017 йиллар давомида 81 992 та уй қурилди, 6 624 та уй- жой массиви барпо этилди, зарур муҳандислик-коммуникатсия инфратузилмалари ўтказилиши таъминланди. 2016-йилдан қишлоқ аҳолиси учун янгиланган намунавий лойиҳалар бўйича арзон уй-жойлар қурилишини назарда тутувчи сифат жиҳатидан янги давлат дастури амалга оширилмоқда. 2017-йилнинг ўзида қишлоқ жойларида 18 мингдан ортиқ қулай шартшароитга эга бўлган уйлар барпо этилди. Хусусан, уй-жойга эга бўлиш ва қуришнинг қонуний механизмлари мавжуд бўлишига қарамасдан минглаб фуқаролар кўп йиллар давомида ўзбошимчалик билан эгаллаб олинган ер участкаларида якка тартибда уйжойларни ноқонуний барпо этишган. Фуқароларга ер участкаларини уй-жой қуриш учун муайян тўлов эвазига ноқонуний бериш юзасидан фермер ва деҳқон ҳўжаликларининг тил бириктириши бўйича кўплаб ҳолатлар мавжуд. Натижада ушбу муаммо бутун республика бўйича оммавий тус олди ва уй- жой учун зарур ҳужжатларнинг мавжуд эмаслиги аҳолида бошқа ижтимоий муаммоларнинг келиб чиқишига, хусусан, ҳақиқатда яшаб турган жойга прописка қилиниши, мулк ҳуқуқига эга бўлиш ва уни амалга ошириш имконияти мавжуд эмаслигига олиб келди.

1. Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлиги ҳамда Ер ресурслари, геодезия, картография ва давлат кадастри давлат қўмитасининг фуқароларнинг ўзбошимчалик билан эгаллаб олинган ер участкалари ёки иморат қуриш учун рухсатном а олмасдан қурилган турар жойларига нисбатан мулк ҳуқуқини эътироф этиш бўйича бир марталик умумдавлат аксиясини (кейинги ўринларда бир марталик аксия деб юритилади) эълон қилиш тўғрисидаги таклифига розилик берилсин. 2. Белгилаб қўйилсинки, 2019-йил 1-майга қадар: енг кам иш ҳақининг беш баравари миқдорида бир марталик йиғим тўлангандан кейин амалга оширилади;

Мулк ҳуқуқини тасдиқловчи ҳужжатлар мавжуд бўлмаган тақдирда, шунингдек тақдим этилган ҳужжатларнинг ҳақиқийлиги ёки тўғрилиги ҳақида шубҳа туғилган ҳолларда хамда умумий мулкчилик ёки фойдаланишда бўлган бино, иншоотга бўлган мулк ҳуқуқи ёки бошқа ашёвий ҳуқуқ масаласини хал этиш ва унинг “Кадастр йиғмажилди”ни тайёрлашдан олдин кадастр хизматида куйидаги ишлар амалга оширилиши зарур: 

Аризани ва унга илова қилинган кадастр йиғмажилдини ўрганади, аризадаги ахборотни Бино- иншоотга бўлган ҳуқуқлар ва у ҳақда тузилган битимлар давлат реестридаги ахборот билан таққослайди;  ўзга шахсга ёки мерос бўйича ўтадиган бинолар ва иншоотларни, уларнинг ҳақиқатдаги таркиби ҳамда ҳолатини аниқлаш мақсадида жойда текширади;  бино, иншоотга бўлган мулк ҳуқуқи ёки бошқа ашёвий ҳуқуқнинг вужудга келиши учун асос мавжудлигини ҳамда унинг юридик ва жисмоний шахсларга ўтказилишининг қонунийлигини аниқлайди;  бинолар ва иншоотлар ўзга шахсларга ўтказилиши бўйича ҳужжатларнинг расмийлаштирилиши қонунийлигини, уларнинг ўзга шахсларга ўтказилиши учун мулк ҳуқуқлари ёки бошқа ашёвий ҳуқуқнинг мавжудлигини аниқлайди;  умумий улушли мулк ҳуқуқи иштирокчиларининг сонини ва, тегишли ҳужжатлар мавжуд бўлган тақдирда, уларнинг улушларини аниқлайди;  ҳуқуқларнинг давлат рўйхатидан ўтказилиши учун тўсқинлик қиладиган омилларни, бу объект ҳуқуқнинг бошқа шахсларга ўтказилиши учун тўсқинлик қилувчи гаровга қўйилганлиги ва ҳуқуқни чеклаш борлигини аниқлайди;  хўжасиз (Ўзбекистон Республикаси Фуқаролик кодексининг 191- моддаси), мерос ҳуқуқи бўйича давлатга ўтадиган (Ўзбекистон Республикаси Фуқаролик кодексининг 1157-моддаси) ёки мусодара қилинган (Ўзбекистон Республикаси Фуқаролик кодексининг 204-моддаси) бино ва иншоотлар, бу бино ва иншоотларни қонунда белгиланган тартибда давлат фондига топшириш учун улар тўғрисида маҳаллий ҳокимият органига хабар қилган ҳолда;  ўзбошимчалик билан солинган бино ва иншоотлар, Ўзбекистон Республикаси Фуқаролик кодексининг 212-моддасида назарда тутилган

чораларни кўриш учун ҳуқуқи бузилган маҳаллий ҳокимият органига ёки шахсга бу ҳақда хабар қилган ҳолда;  бошқа шахслардан айнан шу бинолар ва иншоотлар бўйича давлат рўйхатидан ўтказиш бўйича ариза бор ёки йўқлигини Бино- иншоотка бўлган ҳуқуқлар ва у ҳақда тузилган битимлар давлат реестридан аниқлайди. Агар тақдим этилган материалларда аҳамиятсиз камчиликлар ва уларни бартараф этиш имконияти бор бўлса, кадастр хизмати «кадастр ҳужжати тўплами»ни тайёрлашни тўхтатиб туриш тўғрисида қарор қабул қилади. Қарорда муайян камчиликлар ва «кадастр ҳужжати тўплами»ни тайёрлашни тўхтатиб туриш сабаблари ҳамда юридик ва жисмоний шахслар кўрсатилган сабабларни бартараф этиб, ҳужжатларни қайта кўриб чиқиш учун тақдим этишлари учун етарли бўлган муддат кўрсатилади. Юридик ва жисмоний шахслар томонидан «кадастр ҳужжати тўплами»ни тайёрлашни тўхтатиб туриш учун асос бўлган сабаблар бартараф этилган тақдирда, ҳужжатларни қайта кўриб чиқиш тузатилган ҳужжатлар олинган кундан эътиборан«кадастр ҳужжати тўплами»ни тайёрлаш амалга оширилади. Тақдим этилган билвосита ҳужжатларнинг ҳақиқийлигини текшириш учун кадастр хизмати бино ва иншоотларни текширув ишини амалга оширади ва текширув натижалари бўйича 1Ф ва 2Ф шаклларга мувофиқ ёзма хулоса ва далолатнома тузади. Кадастр хизмати хулосаси барча ҳужжатлар ва лойиҳалар билан биргаликда 7 кун муддат ичида шаҳар ёки туман ҳокимига кўриб чиқиш учун тақдим этилади. Ариза берувчи томонидан бинони, иншоотни мулкий ҳуқуқ ёки бошқа ашъёвий ҳуқуққа, бу ҳуқуқни билвосита тасдиқловчи ҳужжатлар асосида рўйхатдан ўтказа олиш имконияти масаласи ҳар бир айрим ҳолда манфаатдор шахсларнинг даъвоси бўйича суд қарори билан ҳал этилади. 1Ф шакл

Бино, иншоотларни текшириш ДАЛОЛАТНОМАСИ Шаҳар --------------------------------- 20---- й. «----» ----------- - Туман----------------------------------- Қишлоқ кенгаши-------------------- Поселка-------------------------------- Маҳалла------------------------------ Мен, (кадастр хизмати) ____________________ нинг ходими томонидан 20---й. «----« -куни --------сон даҳадаги_---------------------------------------кучаси. ------ сон уй бўйича биноларни, иншоотларни текшириш утказилди. ---------------сон эгалик, -------------сон участка. Бинолар,иншоотларнинг тафсифи Бинолар, иншоотлар- нинг номлари Материаллари Майдони.кв.м 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 Жами: 1Ф шакл давоми Қуйидаги фуқаролар сўраб чиқилди: 1. Фуқаро _________________________________________________кучаси, (фамилияси, исми, отасининг исми) ______-уйда яшайди,паспорт сер.____________, рақами ________, _________________томонидан ___________________ да берилган маълум қилди: ____________________________________________________ 2. Фуқаро _________________________________________________кучаси, (фамилияси, исми, отасининг исми) ______-уйда яшайди,паспорт сер.____________, рақами ________, ______________томонидан _______________ да берилган План бўйича литерлари Хоналар сони Турар жой майдони, кв.м Инвентаризацион баҳоси (сум) М устақил чиқиш жойининг мавжудлиги Эслатма пойдевор деворлар том иморатлар эгаллаган ҳовли эгаллан ж ами

маълум қилди: ____________________________________________________ Текшириш ва сураб чикиш натижасида қуйидагилар аниқланди: (Бинони, иншоотни қуриш, фойдаланиш учун қабул қилиш вақти, узга шахсларга утиш кетма-кетлиги, _________________________________________________________________ Тақдим этилган бино, иншоотга оид ҳужжатлар рўйхати ва бошқалар курсатилсин) Юқорида баён этилганлар асосида (кадастр хизмати) ____ -сон дахадаги бино, иншоотни, ____ -сон эгалик, ____ - сон участка, __________________кучаси, -уй, _____________________________________________________ҳуқуқи билан (мулкий ёки бошқа ашёвий ҳуқуқлар) ___________________________________________________________номига (юридик ёки жисмоний шахснинг номи) рўйхатдан ўтказиш масаласини хокимиятдан куриб чикишни илтимос қилиш уринли деб ҳисоблайди. _________________________________________________________________ (улуш ёки бутун бино, иншоот курсатилсин) Текшириш далолатномасини тасдиқлайман: Бошлиқ _____________________________________ (рўйхатдан ўтказувчи органнинг номи) Шаҳар ______________________ Туман ______________________ 20___й. «___» _______________ 2Ф шакл УЙ ЭГАЛИГИНИ ТЕКШИРИШ ДАЛОЛАТНОМАСИ Мен,______________________________________________________ кадастр хизматининг ходими томонидан 201__ й. «___» ___________ куни ________ - сон дахадаги, ____________________ кўчаси бўйича___-сон уй, ____-сон эгалик ___-сон участка эгалиги мустақил бинолар, иншоотларга тақсимлаш имкониятини аниқлаш учун текширилди. Текшириш натижасида қуйидагилар аниқланди: 1. Эгалик қуйидаги фуқаролар (юридик шахслар) номига ______________ ҳуқуқи билан рўйхатдан ўтказилган:

Т/ р Улушдошларнинг фамилияси, исми, отасининг исми (жисмоний, юридик шахсларнинг Умумий эгалик даги улуши Ҳуқуқ белгиловчи ҳужжат номи, ким томондан, қачон ва қандай рақам билан 1 номлари) 2 3 берилган 4 Жами: 2. Ер участкасининг умумиймайдони: а) кадастр (инвентаризация) йиғмажилди маълумотлари бўйича ____________________________________________________________ кв.м. б) кадастр, реестр (оклад) дафтарларидаги ёзувларнинг маълумотлари бўйича______________________________________________________кв.м. в) текшириш вақтидаги натура ўлчовлари бўйича _________________ кв.м. Ер участкаси майдонининг ўлчамларидаги тафовутлар _________________________________________________________________ ҳисобига юз бсрган. 3. Бутун эгалик таркиби ва улушдошлар ўртасида ҳақиқатда вужудга келган фойдаланиш тартиби: 2Ф шакл давоми Бино ва иншоотларни нг номлари Материалла ри Ер участкасини нг майдони.кв. м Пла нбаҳоси н бўйича литерлар Қурилган йили Хоналар сони фойдалан ишдаги турар жой, турар жой булмаган нг инвента ризацио Кучага чикиш жойи

Жами: Текшириш натижасида эгаликни тақсимлашнинг мазкур далолатномага илова қилинган схема ва улушдошлик қилувчиларнинг розилиги бўйича мумкин бўлган варианти таклиф қилинади. Кадастр хизматининг ходими _______________________ Улушдошлик килувчилар: ______________________ Умумий мулкчилик ёки фойдаланишда бўлган бинолар ва иншоотларни таксимлашни расмийлаштириш Умумий мулкчиликда бўлган бинони ёки иншоотни тақсимлаш томонларнинг келишуви бўйича ёки суд қарори бўйича, Ўзбекистон Республикаси Фуқаролик кодексининг 223- ва 226-моддаларида назарда тутилган тартибда амалга оширилади. Бино ёки иншоотни алоҳида мустақил қисмларга тақсимлашни расмийлаштириш, бинони, иншоотни мустақил ер участкаси ва кўчага, тор кўчага алоҳида чиқиш жойи билан бирга ажратиб бериш имконияти мавжуд- пойдевор деворлар том Иморатлар эгалла ган Ховли эгаллаган

бўлган ҳолда, ҳуқуқ белгиловчи ҳужжатларга эга бўлган барча улушдошлик қилувчиларнинг ёзма розилиги билан амалга оширилади. Бинони ёки иншоотни тақсимлашни расмийлаштириш учун шахслар аризалар билан туман, шаҳар ҳокимликларига мурожаат этадилар. Аризага барча улушдошлик қилувчиларнинг тақсимлашга розилиги ҳар бир улушдошнинг улуши кўрсатилган ҳолда илова қилиниши лозим. Туман, шаҳар ҳокимининг топшириғи бўйича рўйхатдан ўтказувчи бўлим тақсимлаш имконияти тўғрисида материаллар ва хулоса тайёрлайди. Ер участкасининг архитектура-режалаштириш бошқармалари (шаҳар архитектори), ёнғин ва санитария нозирликлари билан келишувдан ўтказилган, бинолар, иншоотлар, мумкин бўлган тақсимлаш чегаралари чизиб кўрсатилган схемаси илова қилинган хулоса туман, шаҳар ҳокимига кўриб чиқиш учун киритилади (2Ф ва 3Ф шакллар). Туман, шаҳар ҳокимининг қарорида қайси эгалик тақсимланаётгани, у кимларга ва қандай улушда тегишли бўлган и, шунингдек янгидан ташкил этилган ер участкалари ва бинолар, иншоотлар уларга берилган янги рақамлар билан бирга кўрсатилади. Ер участкаларини тақсимлаш натижасида улушдошлик қолиши мумкин, уларнинг улушлари ҳам ҳоким қарорида кўрсатилади. Бино ва иншоотлар эгаларининг розилигига эришилмаган тақдирда, тақсимлаш суд тартибида амалга оширилади. 3Ф шакл Эгаликни тақсимлаш имконияти тўғрисида ХУЛОСА Шаҳар _________________ Туман _________________ 20__ й. «___» ____________ __________________________________________________томонидан (рўйхатдан ўтказувчи органнинг номи) _____________________________ шаҳар ҳокимлигининг топшириғи бўйича___________________________________________________туман

____-сон даҳада, ____-сон эгалик, ____-сон участка, ________________ кўчаси бўйича____ сон уйда жойлашган эгалик тақсимлаш имконияти мавзуида текширувдан ўтказилди. 20___ й. «___» ________даги текшириш далолатномаси ва барча улушдошлик қилувчиларнинг эгаликни тақсимлашга розилиги бўйича ҳисоблаймиз: Бошлиқ_________________________ ________________ (рўйхатдан ўтказувчи органнинг номи) (имзо) Муҳр ________________________________нинг ____________ ____хулосаси (рўйхатдан ўтказувчи органнинг номи) қуйидагилар билан келишувдан ўтказилди: 1.Архитектура-режалаштириш бошқармаси билан__________________ ______________________________________________________________ (лавозими, имзо, фамилияси, мухр) 2. Ёнғин нозирлиги билан ___________________________________ (лавозими, имзо, фамилияси, мухр) 3.Санитария нозирлиги билан ________________________________ (лавозими, имзо, фамилия, мухр) Назорат саволлари: 1. Мулк ҳуқуқини тасдиқловчи ҳужжатлар мавжуд бўлмаган бинолар ва иншоотларни расмийлаштириш тартиби ва шартлари? 2.Бино ва иншоотларни текширув ишини амалга ошир тартиби ва шартлари? 3. Уй эгалигини текшириш далолатномасининг мазмуни ва расмийлаштириш тартиби? 4.Бино, иншоотларни текшириш далолатномасининг мазмуни ва расмийлаштириш тартиби? 5. Умумий мулкчилик ёки фойдаланишда бўлган бинолар ва иншоотларни таксимлашни расмийлаштириш 6. Эгаликни тақсимлаш имконияти тўғрисида хулосасининг мазмуни ва расмийлаштириш тартиби?

Адабиётлар: 1. Мирзиёев Ш.М. Экин ва фаровон, демократик Ўзбекистон давлатини биргаликда барпо этамиз. Тошкент. “Ўзбекистон”. 2016 йил. 2. Мирзиёев Ш . М . Буюк келажагимизни мард ва олижаноб халқимиз билан бирга қурамиз . Тошкент. “Ўзбекистон”. 2017 йил. 3. Рустамбоев М.Ҳ., ва бошкалар. “Ер хуқуқи”. Дарслик. Тошкент давлат юридик институти, 2002 й. 4. Негматов А. “Ер хуқуқи”. Ўқув қўлланма. Тошкент Ислом университети 2001 й 5. Раклов В.П, Лебедев П.П, Сафаров Э.Ю. “Разработка картографических систем для целей кадастров”. Москва. 2005 (монография). 6. Авчиев Ш.К. “Амалий геодезия”. Тошкент. “Ворис” нашриёти МЧЖ. 2010. 7. Бабажанов А.Р, Рахмонов К.Р, Ғофиров А. “Ер кадастри”. Тошкент. ТИМИ, 2008. 8. Қурбонов Э.К., Бабажанов А.Р., Рахмонов К.Р. “Ер кадастри асослари”. Тошкент. ТТЕСИ. 1999. 9. Нишонбоев Н.М. “Давлат кадастри асослари”. Тошкент, ТАҚИ, 2008. Магрупов Ю.Д, Ахмедов И.С. “Градостроительный кадастр”. 3-4 том. Мониторинг градострителной деятельности. Рекомендации. Ташкент. ИВС “Акатм”. 2008

O'xshashlar

Шаҳар, қишлоқ аҳоли пунктларидаги ер ва бино - иншоотларга бўлган хуқуқларни давлат рўйхатига олиш тизими

Шаҳар, қишлоқ аҳоли пунктларидаги ер ва бино-иншоотлар хатлови

Шаҳар, қишлоқ аҳоли пунктларидаги бино- иншоотлар ҳисоби

Шаҳар, қишлоқ аҳоли пунктларида ер ҳисоби

Шаҳарсозлик шаҳар ҳудудлари ва қишлоқ аҳоли пунктларини қуриш ва режалаштиришни ривожлантириши