Аҳоли пунктлари, ер ва бино - иншоотлар турлари ва улардан фойдаланиш хусусиятлари - Arxitektura - Referatlar

Аҳоли пунктлари, ер ва бино - иншоотлар турлари ва улардан фойдаланиш хусусиятлари

Yuklangan vaqt:

23.11.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

38.89453125 KB

Ko'chirib olish

Аҳоли пунктлари, ер ва бино - иншоотлар турлари ва улардан фойдаланиш хусусиятлари Reja : 1. Ер ва бино- иншоотлар рўйхати ва ҳисоби фанининг вазифаси ва мақсади 2. Шаҳар, қишлоқ аҳоли пунктлари турлари ва улардан фойдаланиш хусусиятлари 3. Шаҳар (шахарча) аҳоли пунктларидаги ер турлари ва улардан фойдаланиш 4. Қишлоқ аҳоли пунктларидаги ва бошқа мақсаддаги ер турлари ва улардан фойдаланиш 5. Шаҳар , қишлоқ аҳоли пунктларидаги бино ва иншоотлар турлари ва улардан фойдаланиш хусусиятлари

1. Ер ва бино- иншоотлар рўйхати ва ҳисоби фанининг вазифаси ва мақсади Таянч сўзлар: Шаҳар, посёлка, қишлоқ, аҳоли пунктлари, бош режа, шаҳарсозлик, геодезия, картография, кадастр, ер тузиш, ер кадастри, ҳуқуқий, иқтисодий, экологик. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2005 йили 30 августдаги “Шаҳар, шаҳар посёлкалари ва қишлоқ аҳоли пунктлариниг бош режалари амалга ошириш жараёнлари такомиллаштириш тўғрисида” қарор талабларини ва Ўзбекистон Республикаси “Шаҳарсозлик кодекси”ни ҳисобга олган ҳолда қишлоқ аҳоли пунктларини шаҳарсозлик ҳужжатлари билан имкон қадар қисқа муддатларда ва кам харажатлар эвазига таьминлаш мақсадида қишлоқ фуқаролари йиғини ҳудудининг архитектура–режавий ташкиллаштириш бўйича комплекс лойиҳа ишлаб чиқишда қишлоқ турар жойларини географик жойлашуви, иқлим шароити, маиший хизмат кўрсатиш объектларини жойлашуви ишлаб чиқариш ва табиатни ҳисобга олган ҳолатда замонавий шаҳарсозлик хужжати билан таъминлаш зарурияти қайд қилинган. Ушбу фан геодезия, картография ва кадастр, ер тузиш ва ер кадастри соҳалари бўйича Ер кадастрига доир ахборотларни, Шаҳар ва қишлоқларда ер ва биноларни рўйхатга олиш, ерни ҳисобга олиш ва ер баҳосига оид ахборотлар мажмуини ташкил этишини, ҳамда давлат ҳокимияти ва бошқарув органлари, шунингдек манфаатдор юридик ва жисмоний шахслар фойдаланиши учун мўлжалланган бўлиши тўғрисидаги билимларни қамраб олади. Ер, бино ва иншоотлар рўйхати ва ҳисобини юритиш тарихи. Экин ерлари ҳакида маълумотларни тўплаш, ундан ассосан солиқ солиш мақсадида фойдаланиш тарихи беш минг йиллар нарига бориб тақалади. Бу борада геодезия фанининг пайдо бўлиши тарихига мурожаат қилишнинг ўзи кифоя. Қадимда ҳам, ўрта асрларда ҳам барча мамлакатларда экин мойдонларига солиқ солиш одат тусига кирган. Зеро, давлат қудрати солиққа

боғлиқ. Ишни бажариш учун эса фойдаланиладиган ерлар ўлчанган, ҳисобга олинган. Демак ер ҳисоби, ундан олинган ҳосил ҳисоби бўлган. Қадимги Римда ерларни рўйхатга олиш ҳисоби (кадастр) ҳақидаги маьлумотлар эрамиздан олдинги V асарларга мансуб. Англияда ер солиғи 991 йилдан бошлаб жорий этилган. 1066 йилда эса кадастр тузилган. Францияда биринчи кадастр “Ҳисоб китоби” 1269 йилдан бошлаб ёзилган. Ерлар рўйхати ва ҳисобининг қўлланилиши, ер майдонларини ўлчаш билан доимий равишда узвий боғлиқ бўлиб келган. Қадимда ҳам, ўрта асрларда ҳам барча мамлакатларда экин майдонларига солиқ солиш одат тусига кирган. Чунки, ҳар бир давлатнинг қудрати солиқка боғлиқ бўлиб, фойдаланадиган ерлар ўлчанган ва ҳисобга олинган. Ерлар рўйхати ва ҳисоби Қадимий Римда мавжуд бўлиб, ердан олинадиган солиқлар белгиланиб борилган. Қадимий Миср ва Византия мамлакатларида ер ресурсларини ҳисобга олиш ва ерларнинг ҳақиқий баҳосини белгилаш учун ерларни рўйхатга олиш ҳисоби маълумотларидан фойдаланилган. Шарқий Европада илк бор ерни баҳолаш XVIII асрнинг бошларида амалга оширила бошланган. Европа мамлакатларида кўргазма сифатида “Милан кадастри” деб номланган дастур қабул қилинган. Ушбу дастурда ер участкалари рўйхати ва ҳисобининг қуйидаги вазифалари кўрсатилган эди: ҳар бир ер участкаларининг режалари тузилиб, ер майдонларининг чегаралари, ерларнинг сифати, ердан олинадиган ўртача ҳосилдорлиги ва олинадиган соф фойда миқдори аниқланиб борилган ва кадастр китобига киритилган. Англияда ер солиғи 991 йилдан бошлаб жорий этилган. Францияда биринчи “Ер участкалари ҳисоб китоби” 1269 йилдан бошлаб ёзила бошлаган.

1790 йилда Франциянинг Миллий мажлиси томонидан ўта номутаносиб бўлган солиқлар бекор қилиниб, ҳар бир ер участкаларидан олинган соф фойдага нисбатан ер солиғини олиш қабул қилинди. Бошида баҳолаш комиссияси томонидан ер эгаларининг фикрлари билиниб, ҳақиқий ер ҳолати аниқланган, ҳамда қўшимча солиқлар белгиланиб, даромад миқдорига қараб тенг равишда тақсимланган. Аммо соф виждонлиликка қаратилган ҳисоб-китоблар ўзини оқламади. Шу сабабли 1798 йилда бу мамлакатда ерни баҳолашнинг янги усули белгиланди: яъни ерни баҳолаш баҳоловчиларнинг виждонийлигига қараб эмас, балки соф фойдани аниқлаш орқали амалга ошириладиган бўлди. Мамлакатнинг ҳар бир жойларидан бир нечта ер участкалари ажратилиб олиниб суратга туширилар ва ерлар баҳоланар эди. Тез орада ерларни суратга олиш ва баҳолаш танлаб эмас, балки барча ер участкаларида амалга оширила бошланди. Бу эса, улар орасида солиқларни тенг равишда бўлинишига имкон яратди. Шу сабабли 1807 йилда қабул қилинган қонунга асосан “парцелляр” ли ер участкаларини “ҳисоб-китоб” қилиш кадастрига ўтилди. Ер участкалари тўлиқ суратга туширилиб, режалари тузилгандан кейин, ҳужжатлар баҳолаш-эксперт комиссиясига берилган. Баҳолаш экспертлари ернинг ҳақиқий ҳолатини кўздан кечириб, ернинг сифатини, қайси экин тури экилишини ва қайси синфга мансублигини аниқлаб, ўртача соф фойда миқдорини белгилаб берган. Бунда қишлоқ хўжалик махсулотларининг баҳоси кейинги 15 йилдаги ўртача миқдорига қараб олинган. Ер участкаларининг рўйхати ва ҳисоби билан шуғулланувчи кишилар (Кадастр хизмати) га Молия вазирлиги раҳбарлик қилган. Ер участкаларининг рўйхати ва ҳисоби билан шуғулланувчилар икки гуруҳга бўлинган: биринчи гуруҳга ерни ўлчаб берувчи геометрлар, иккинчисига солиқ назоратчилари ва ерларни синфларга бўлувчи шахслар кирган. Австрияда ер участкаларини рўйхатга олиш ва ҳисоб ишлари XIX асрнинг биринчи ярмида илк бор ўтказилган. У пайтларда бу мамлакатда қонуний равишда ерларни чегаралаш ер участкаларини рўйхатга олиш ва

ҳисоб билан боғлиқ эмас эди. Кадастр томонидан берилган маълумотлар асосида солиқлар бўлинар ва ҳар бир шахсга еткизилар эди. Француз ва Австрияликларнинг энг катта ва асосий камчиликлари шундан иборат эдики, улар ҳар бир ер участкалари учун махсус мураккаб ишлаб чиқилган таърифлар асосида ерларни баҳолаганлар. Шунинг учун кадастрни киритиш ишлари бу давлатларда узоқ муддатга чўзилган. Пруссия кадастрини ташкил этишда сезиларли даражада олга кетилди, уни амалга ошариш учун атига 4 йил зарур бўлди холос. Бу мамлакатда солиқларни тенг равишда бўлинишига сабаб ҳар бир ер майдони бирлик сифатида қабул қилиниб, ундан соф фойда олинган. Шунинг учун соф фойдани аниқлашда ҳар қайси ер участка майдонини баҳолаш зарурияти керак бўлмади. Ерларни баҳолашни амалга ошириш учун мамлакат миқёсида мавжуд бўлган барча ерлар суратга туширилиб, кадастр ишлари тез, арзон ва жуда соддалаштирилган ҳолда бажарилди. Энг асосийси кадастрлаш процессида ерларни бир турлиликка олиб келиниб ва бир вақтда баҳолашга эришилди, бу эса иқтисодий таққослаш учун жуда муҳимдир. Кейинчалик Пруссия кадастри кўриниши жиҳатдан ўзгариб борди, ер участкаларининг чегаралари қонуний равишда ҳужжатлаштирилди ва кадастр китобига киритилиб борилди. Россия давлатида ер участкалари рўйхати ва ҳисоб ишларини тадбиқ этиш 1842 йилдан бошланиб, 20 йил давом этган. Ер участкаларини рўйхатга олиш ва ҳисоб ишларини ўша даврда Россиянинг давлат мулки вазирлигининг кадастр гуруҳлари амалга оширган. Улар ер майдонларини тоифаларга бўлишда қишлоқ хўжалик махсулотларининг ҳосилдорлиги қакидаги маълумотларига таянган ҳолда иш олиб борган. Россияда ерларни баҳолашда ўртача ҳосилдорлик сўраб-суриштириш йўли билан ёки тўғри назорат қилиш орқали аниқланиб, умумий даромад миқдори белгиланган. Бундан ишлов учун қилинган харажатлар ҳисобланиб, ҳар бир турдаги ер майдонидан олинадиган соф фойда аниқланган. 1899 йилда Россиянинг Давлат Мулки вазирлиги ерни баҳолашнинг янги қоидаларини киритди,

унинг асосига шартли равишда ишлов бериладиган ерларни бешта классификацияга бўлган, яъни энг яхши ерлардан то энг ёмон турдаги ерларгача бўлинган. АҚШда ер участкаларини рўйхатга олиш ва ҳисобини жорий этиш 1785 йилдан бошланган. Ер участкаларини рўйхатга олиш ва ҳисоб ишларини бошқариш давлат томонидан назорат қилиниб, икки гуруҳга бўлинган. Геодезия хизматидаги гуруҳ вакиллари, ерларнинг чегараларини майдонларини, қурилган биноларнинг ўлчамларини, ҳажмини аниқлаш билан шуғулланган. Иккинчи гуруҳ хизматчилари ҳуқуқшунослардан иборат бўлиб, улар ер ва кўчмас мулк эгаларининг мулкка бўлган эгалик ҳуқуқини аниқлашган, ҳамда махсус кадастр китобларига киритиб, суд идораларида сақланган. Амир Темурнинг “Темур тузуклари” китобида келтирилишича ер майдонининг миқдори, ундан олинадиган ҳосил солиқ миқдорини белгиланган, экин ерлари ўлчанган ва олинадиган ҳосил ҳисобга олинган. Агарда нотўғри маьлумотлар йиғилган бўлса хизматчилар жазоланган. Ўлчаш натижаларини махсус давлат ходимлари ва ерлар билан шуғулланувчи олий мансабдорлардан иборат - холиса деб аталувчи хайъат текширган. Холиса эгасиз қолган ерларни обод қилишга ёрдам берган. Ўзининг моҳияти бўйича кадастрни учта катта тоифага бўлиш мумкин: солиқ ёки фиксал-солиққа тортиш тартиби ва миқдорларини аниқлаш мақсадида кўчмас мулкка тавсиф бериш учун; ҳуқуқий ёки юридик – мулкка эгалик қисми ҳуқуқини ҳимоя қилиш учун; кўп мақсадли –кенг кўламдаги ҳуқуқий, иқтисодий,экологик, шаҳарсозлик масалаларини ҳал қилиш, шунингдек худудни ривожланишини бошқариш ва режалаштириш муаммоларини ҳал қилиш учун кўп мақсадли турли типдаги объектлар, жумладан ер, ўрмон ва бошқа табиий ресурслар, инфратизимлар, ижтимоийиқтисодий воцеиликлар тўғрисидаги маълумотларни ўз ичига олади.

Фанни ўқитишдан мақсад – талабаларни қишлоқ лойиҳалашнинг асослари ва якка тартибида амалга оширлаётган турар жой қурилишининг ривожланиши, қишлоқ инфратузилмаси яхшилаш, ва бундан барча қишлоқ аҳоли пунктлариниг схематик бош режалари ишлаб чиқилади, ер ресурслари, турар жой фонди, ижтимоий ва муҳандислик инфра тузилмалардан оқилона тарзда фойдаланиш масалалари ҳал қилинди. Фаннинг вазифаси – талабаларга ҳар бир аҳоли пунктини ривожланиш истиқболининг ҳал қилинишини асоси ҳисобланган комплекс шаҳарсозлик ҳужжатидир. Бу лойиҳа қишлоқ фуқаролари йиғини ёки қишлоқ хўжалик корхонаснинг бутун ҳудуди, шу жумладан қишлоқ аҳоли пунктлари, ишлаб чиқариш майдонлари, муҳандислик иншоотлари, экинзорлар ва бошқалар учун ишлаб чиқилади. Бу ҳужжат тасодифий, ижтимоийиқтисодий зарурати тасдиқланмаган обьектлариниг қурулишга йўл қўймайди ва ниҳоят, қишлоқ фуқаролари йиғини ҳудудиниг меьморий –режавий ташкиллаштириш лойиҳаси барча қишлоқ фуқаролари йиғини бош режаларини ишлаб чиқишда асос бўлиб хизмат қилади. Фан бўйича талабаларнинг билим, кўникма ва малакаларига қўйиладиган талаблар қуйидагилар:  умумий ва қишлоқ хўжалигидаги фойдаланиладиган ерлар;  махсус мақсадларга мўлжалланган ерлар;  шаҳар ва аҳоли пунктларида хусусий уй-жой фонди; - давлат уй-жой фонди, коммунал уй-жой фонди ҳақида тасаввурга эга бўлиши;  шаҳар ва қишлоқ аҳоли пунктларида ер участкаларини тақсимлашни;  шаҳар ва қишлоқ аҳоли пунтларида ерга оид муносабатларни тартибга солишда маҳаллий давлат ҳокимияти органларининг ваколатларини билиши ва улардан фойдалана олиши;  ер ва бино-иншоотлар муаммолари ва уларни ечиш йўллари;

 шаҳар ва қишлоқ аҳоли пунктларида ер ва бино-иншоотларни муҳофаза қилиш ва улардан оқилона фойдаланишни ташкил этиш кўникмаларига эга бўлиши лозим. Фаннинг ўқув режадаги бошқа фанлар билан ўзаро боғлиқлиги ва услубий жиҳатдан узвийлиги “Ер ва бино иншоотлар рўйхати ва ҳисоби” фани асосий умумкасбий фани ҳисобланиб, 6-7-8-семестрларда ўқитилади. Дастурни амалга оширишда ўқув режасида режалаштирилган умумкасбий (ер кадастри, Давлат кадастри асослари, бино ва иншоотлар кадастри, геодезия, топографик-картографик чизмачилик) фанларидан етарли билим ва кўникмаларга эга бўлишлик талаб этилади. Фаннинг ишлаб чиқаришдаги ўрни- Республикамизнинг иқтисодиёт тармоқларида бозор ислоҳотларини чуқурлаштириш ва аграр соҳани ривожлантиришнинг асосий йўналишларидан бири барча мавжуд ресурслардан, хусусан ер ресурсларидан, бино ва иншоотлардан оқилона ва самарали фойдаланишни ташкил этишни такомиллаштириш ҳисобланади. Шунинг учун “Ер ва бино иншоотлар рўйхати ва ҳисоби” фани ер ва бино-иншоотларнинг ҳисобини белгилашда ва уларнинг ўринларини аниқлашда, кадастр маълумотларини асослашда муҳим аҳамият касб этади. Ушбу фан умумкасбий фани ҳисобланиб ишлаб чиқаришда геодезия, ер тузиш ва ер кадастри соҳаларининг ажралмас бўғинидир.

2. Шаҳар, қишлоқ аҳоли пунктлари турлари ва улардан фойдаланиш хусусиятлари Ахоли тураржой худуди халк хужалиги сохаси буйича шахар, шахар типидаги поселка ва қишлоқларга булинади: Шахар деб - асосан ахолиси, саноат корхоналари, майиший хизмат кўрсатиш, бошқарув маданий ва илим фан сохаларида шуғулланувчи тураржой худудига айтилади. Шахар ва қишлоқ оролигида жойлашган тураржой, худуд шахар типидаги шахарча дейилади ва улар қуйидагиларга бўлинади: а) Ишчилар шахарчаси - бу поселкалар катта заводлар, фабрикалар шахталар, табий ер ости казилма бойликлари, электростанциялар темир йул станциялари, катта курилиш ва бошка иктисодий жихатдан жуда керакли бўлган иншоотлар жойларда, ахоли 3 мингдан 12 минг гача бўлган тураржой худудига айтилади. б) Дала ховлили /дачние/ шахарчалар шахар худудидан ташкарида жойлашган бўлиб, асосий вазифаси шахар ахолисининг сойларида дам олиш озик-овкат махсулотлари билан маълум % таъминлаш учун мулжаланган, қишлоқ хўжалик ишлари билан поселка ахолисининг 25%-дан ками шугуланган булиш керак. в) Дам олиш санатория шахарчалари / курортние поселки/ - бундай поселкалар табий шароити инсон соглигини согламлантирувчи жойларга ахолиси 2 минг кишидан кам булмаган ва бу ахолининг 50% Вақтинча келиб даволанувчи ахоли бўлган жойларга айтилади. Қишлоқлар деб - шахар ва шахар типидаги поселка статушга эга булмаган ишлаб чикаришидан ваа кактта кичиклигидан катий назар ахоли тураржой худудига айтилади. Қишлоқ ахоли пунктини уч хил турга булинади:

а) Қишлоқ хўжалик ахоли пункти -бундай жойга қишлоқ хўжалик ташкилотларини, бирлашмалар маркази ва уларнинг хўжаликлар-аро булимлари жойлашган қишлоқлар киради. б) Қишлоқ-хужалигида боғлиқ булмаган қишлоқ ахоли пункти - бундай жойга алохида саноат корхоналари, курилиш ташкилотлари, урмон хужалиги ва транспортларга хизмат килувчи қишлоқлар киради. в) Аралаш шакддаги қишлоқ ахоли пункти -бундай жойга район маркази ва жамоа хужалиги еридан фойдаланмойдиган ахоли пунктини киради. Бу қишлоқ ахолисининг асосий кисми худудидан ташкарида жойланган, саноат корхоналарида, транспорт сахосида ва бошка ишлаб чикариш ташкилотларида ишлайди. Хамма қишлоқ ахоли пункитлари СНиП 2.07.01.97 да курсатилганидек куйидаги қишлоқ ахоли пунктларига булинади: 1. Улкан ахоли пункити-ахолиси 5 мингдан куп булса. 2. Катта______________________ 2 мингдан 5 мингача. 3. Уртача_____________________ 5 дан 1 мингача. 4. Кичик______________________ 500 киши ва ундан кам. Хамма тураржой пункти ахолиси 3 та гуруҳга булинади: яъне қишлоқни ташкил килувчи ахоли, хизмат килувчи ва ишлаб чикаришда катношмайдиган ахолиларга- булинади . а) Қишлоқни ташкил килувчи ахоли гуруҳига -қишлоқ хўжалик курилишда, к/хўжалик машиналарини ремонт килишда, к/хўжалик махсулотларини кайта ишлашда,к/хўжалик ишларида ва чорвочилик сохасида ишлаетган ишчилар киради. б) Хизмат килувчи ахоли гуруҳига- шу қишлоқ ахолисига хизмат курсатадиган жамоа бинолари, ташкилотлар ва корхоналарда ишлаетган ишчилар киради.

в) Ишлаб чикаришда катнашмайдиган ахолилар гуруҳига- богча, мактаб ештдаги болалар, нафака ешидаги уй иши билан шугулланувчилар, коледж, лице ва институт талабалари киради. Аҳоли пунктларининг чегараси. Аҳоли пунктларининг чегараси — шаҳар, посёлка, қишлоқ аҳоли пункти ерларининг ташқи чегаралари бўлиб, улар ана шу ерларни бошқа ерлардан ажратиб туради. Аҳоли пунктларининг чегарасини белгилаш тасдиқланган шаҳарсозлик ва ер тузиш ҳужжатлари асосида амалга оширилади. Аҳоли пунктларининг чегараси юридик ва жисмоний шахслар ер участкаларининг чегаралари бўйича белгиланиши лозим. Шаҳар атрофи худудлари. Шаҳар атрофи худудлари шаҳар билан ягона ижтимоий, табиий ва хўжалик ҳудудини ташкил этувчи шаҳар чегарасидан ташқаридаги ерларни ўз ичига олади. Шаҳар атрофи худудларида шаҳар атрофидаги қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқариши ҳудуди, аҳоли дам олиш худудлари, шаҳарни ривожлантириш учун захира ерлар ажратилади. Шаҳар атрофи худудларининг чегаралари ва ҳуқуқий режими қонун ҳужжатлари билан белгиланади. 3. Шаҳар (шахарча) аҳоли пунктларидаги ер турлари ва улардан фойдаланиш Шаҳар (шахарча) ерларининг таркиби Шаҳар (шахарча)ларнинг маъмурий чегараларидаги барча ерлар шаҳар (шахарча)ларнинг ерлари жумласига киради. Бу ерлар таркибига қуйидагилар киради: 1) шаҳар (шахарча) қурилиши ерлари; 2) умумий фойдаланишдаги ерлар; 3) қишлоқ хўжалигида фойдаланиладиган ерлар ва бошқа ерлар; 4) дарахтзорлар эгаллаган ерлар;

5) саноат, транспорт, алоқа, мудофаа ва бошқа мақсадларга мўлжалланган ерлар; 6) алоҳида муҳофаза этиладиган ҳудудларнинг ерлари; 7) сув фонди ерлари; 8) захира ерлар. Шаҳар (шахарча) қурилиши ерлари Шаҳар (шахарча) қурилиши ерларига уй-жой, коммунал-маиший, маданий-маърифий, саноат, савдо, маъмурий ва бошқа бинолар ҳамда иншоотлар қурилган ёки шундай бино ва иншоотлар қуриш учун берилган ҳамма ерлар киради. Шаҳар (шахарча) қурилиши ерлари корхоналар, муассасалар ва ташкилотларга уй-жой, маданий-маиший, саноат объектлари қуриш ва капитал қурилишнинг бошқа турлари учун фойдаланишга, фуқароларга эса, якка тартибда уй-жой қуриш ва уй-жойни ободонлаштириш учун мерос қилиб қолдириладиган умрбод эгалик қилишга берилади. Шаҳар (шахарча)нинг қурилиш учун ажратилган, лёкин вақтинча шу мақсадда фойдаланилмаётган ерлари енгил турдаги объектлар (савдо чодирлари, дўкончалар, реклама иншоотлари ва шу кабилар) қуриш ва ўзга эҳтиёжлар учун вақтинча фойдаланишга шаҳар ёки туман ҳокими қарори билан берилиши мумкин. Ер участкасининг ёхуд ундаги иморатнинг у ёки бу қисми коммунал хизматдан (ёритиш, канализация, трубопровод, суғориш қурилмалари ва шу кабилар), ер участкаларининг эгалари ёки ундан фойдаланувчилар эса, мустақил равишда ўзича ёки транспортда кириб-чиқиш имконидан маҳрум бўлиб қоладиган бўлса, ер участкасининг бўлинишига йўл қўйилмайди. Агар ер участкасига хўжалик бинолари (гараж, отхона, оғилхона, омборхона, ертўла ва шу кабилар) қуриш ушбу участкада жойлашган юридик шахслар ёки уй-жойларда яшовчи жисмоний шахсларнинг манфаатларига зарар келтирса, бундай қурилишни амалга оширишга йўл қўйилмайди.

Табиий офат ёки бошқа сабаблар билан иморат бузилган тақдирда бузилган иморатнинг мулкдори иморат бузилган кундан бошлаб икки йилдан кечиктирмасдан иморатни тиклашга ёки ана шу участкада янги иморат қуришга киришса, бузилган иморат мулкдорининг ер участкасига эгалик қилиш ёки ундан фойдаланиш ҳуқуқи сақланиб қолади, шаҳарни ёки посёлкани режалаштириш ва уни қуриш лойиҳасида ана шу ер участкасидан бошқача тарзда фойдаланиш назарда тутилган ҳоллар бундан мустасно. Бундай ҳолларда бузилган иморатнинг мулкдорига ушбу шаҳар, посёлка чегараси доирасида бошқа ер участкаси ёки бошқа обод уй-жой берилади. Кўп квартирали уйлар атрофидаги ер участкалари Кўп квартирали уйлар атрофидаги ер участкалари мазкур уйлар бошқарувини амалга оширувчи ташкилотларга доимий фойдаланиш учун берилади. Кўп квартирали уйлар атрофидаги ер участкаларидан фойдаланиш тартиби қонун ҳужжатлари билан белгиланади. Шахар аҳоли пунктларининг умумий фойдаланишдаги ерлари Аҳоли пунктларининг умумий фойдаланишдаги ерларига қуйидагилар киради: майдонлар, кўчалар, тор кўчалар, йўллар, суғориш тармоғи, соҳил бўйи ерлари ва шу каби ерлар; аҳолининг маданий-маиший эҳтиёжларини қондириш ва дам олиши учун фойдаланиладиган ерлар (дарахтзорлар, боғлар, сайилгоҳлар, хиёбонлар, шунингдек ариқ тармоқлари эгаллаган ерлар); коммунал-маиший аҳамиятга молик ерлар (қабристонлар, чиқиндиларни зарарсизлантириш ва улардан фойдаланиш жойлари ва бошқа шу каби жойлар). Умумий фойдаланишдаги ерлар муайян юридик ва жисмоний шахсларга бириктириб қўйилмайди ҳамда бевосита шаҳар, туман давлат ҳокимияти органларининг ихтиёрида бўлади.

Аҳоли пунктларидаги сув ҳавзаларининг соҳил бўйи ерлари ва қирғоқ худудсидан биринчи навбатда дам олиш ва спорт мақсадларида фойдаланилади. Умумий фойдаланишдаги ерларда бу ер қайси мақсадга хизмат қилса, фақат шунга мос келадиган иморат ва иншоотлар қуришга рухсат берилади. Йўллар ва ариқ тармоқлари эгаллаган ерлардан ташқари умумий фойдаланишдаги ерлардан туман ёки шаҳар ҳокимининг қарорига биноан юридик шахслар ва фуқароларга енгил иморат ва иншоотлар (савдо чодирлари, дўкончалар, реклама иншоотлари ва шу кабилар) қуришда вақтинча фойдаланишга ижара шартлари асосида ер участкалари берилиши мумкин. Шаҳар (шахарча)лардаги қишлоқ хўжалигида фойдаланиладиган ва бошқа ерлар Шаҳар (шахарча)лардаги қишлоқ хўжалигида фойдаланиладиган ва бошқа ерларга қишлоқ хўжалиги корхоналари, муассасалари ҳамда ташкилотларининг эгалигидаги ҳайдаладиган ерлар, боғлар, узумзорлар, тутзорлар, мевазорлар, полизлар, питомниклар, яйловлар, пичанзорлар, суғориш, зах қочириш ва йўл тармоғи, иморатлар, ҳовлилар, майдонлар эгаллаб турган ва бошқа ерлар киради. Шаҳар (шахарча)ларнинг чегарасидаги қишлоқ хўжалигида фойдаланиладиган ва бошқа ерларга қишлоқ хўжалиги ҳамда ўрмон хўжалиги корхоналари, муассасалари ва ташкилотлари уй-жойлар, маданиймаиший ҳамда ишлаб чиқариш иморатлари қуришни шаҳар ёки туман ҳокими билан келишилган ҳолда амалга оширадилар. Шаҳарлардаги дарахтзорлар эгаллаган ерлар Шаҳарлардаги дарахтзорлар эгаллаган ерлар аҳолининг дам олишини ташкил этишга, шаҳардаги микроиқлимни, атмосфера ҳавосининг ҳолатини ва санитария-гигиена шароитларини яхшилашга, аҳолининг маданий-эстетик эҳтиёжларини қондиришга, шаҳар ҳудудини сув ва шамол эрозиясидан

муҳофаза қилишга мўлжалланади. Улар таркибидаги, дарахтзорлар эгалламаган ер участкаларидан спорт майдончалари ташкил этиш ва бошқа эҳтиёжлар учун фойдаланилади. Шаҳар (шахарча)лардаги саноат, транспорт, алоқа, мудофаа ҳамда бошқа мақсадларга мўлжалланган ерлар Шаҳар (шахарча)лардаги саноат, транспорт, алоқа, мудофаа ҳамда бошқа мақсадларга мўлжалланган ерларга тегишли вазифаларни бажариш учун корхоналар, муассасалар, ташкилотларга ва фуқароларга берилган ерлар киради. Фойдаланиш учун бериладиган ер участкасида жойлаштирилиши лозим бўлган иморат ва иншоотлар рўйхати ер участкаси ажратиш учун талабнома бериш чоғидаги бошланғич маълумотларда белгиланади. Фойдаланиш даврида қўшимча иморатлар ва иншоотларни жойлаштириш шаҳар ёки туман ҳокими ана шу ишлар хусусида қўшимча қарор қабул қилганидан кейин амалга оширилади. Шаҳар (шахарча)ларда ер участкаларини бериш, олиб қўйиш ва қайта сотиб олиш тартиби Шаҳар (шахарча)ларда ер участкалари туман ёки шаҳар ҳокимининг қарорига асосан берилади, бу қарорларда режалаштириш ва қурилиш олиб боришнинг тасдиқланган лойиҳаларига мувофиқ ерларни эгалик қилишга, фойдаланишга ва ижарага бериш шартлари белгиланади. Юридик шахслар ўзларига бириктириб қўйилган ерлардан туман ёки шаҳар ҳокимининг қарорига мувофиқ бошқа юридик шахсларга, фуқароларга ер участкаларини вақтинча фойдаланишга беришлари мумкин. Шаҳарларда ва посёлкаларда ер участкаларини олиб қўйиш, қайта сотиб олиш ушбу Кодекснинг 37 - моддасига мувофиқ амалга оширилади. Шаҳарларда, шахарчаларда қишлоқ хўжалиги ва ўрмон хўжалиги корхоналари, муассасалари ва ташкилотларининг қишлоқ хўжалиги мақсадлари учун фойдаланиладиган ерлари ва бошқа ерларини олиб қўйиш

ушбу Кодекснинг 37 - моддасида белгиланган тартибда туман, шаҳар ва вилоят ҳокимининг қарорлари билан тасдиқланади. Фуқаролар эгалигидаги, кўп йиллик дов-дарахтлар эгаллаган ер участкаларини олиб қўйиш ёки фуқароларга мулк ҳуқуқи асосида қарашли бўлган уй-жойларни бузиш билан боғлиқ ҳолда ер участкаларини олиб қўйиш ушбу Кодекснинг 86 - моддасига мувофиқ амалга оширилади. ер участкаларини бериш, олиб қўйиш ва қайта сотиб олиш тартиби? 4. Қишлоқ аҳоли пунктларидаги ва бошқа мақсаддаги ер турлари ва улардан фойдаланиш Қишлоқ аҳоли пункти ерларига ер тузиш тартибида шу тоифа аҳоли пункти учун белгилаб қўйилган чегаралар доирасидаги ерлар киради. Қишлоқ аҳоли пункти ерларининг ҳуқуқий; ҳолати Ўзбекистон Республикаси Ер кодексининг 68-моддасида белгиланган. Қишлоқ аҳоли пункти ерларида яшовчи аҳолининг кўпчилик қисми қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқариши билан банд бўлади. Қишлоқ аҳоли пункти ерларининг бош мақсади шаҳар аҳоли пункти ерлариникидан фарқли ўлароқ, нафақат шу ерда яшовчи аҳолининг маданиймаиший эҳтиёжларини қондиришдан иборатгина эмас, балки қисман қишлоқ хўжалик маҳсулотларини ишлаб чиқариш, қайта ишлаш ва сақлашдан ҳам иборатдир. Шунинг учун қишлоқ аҳоли пункти ерларининг ҳуқуқий ҳолати баъзи ўзига хос ҳусусиятларга эга бўлади. Буларни қуйидагиларда кўриш мумкин: 1. Қишлоқ аҳоли пункти доирасидаги ерларнинг маълум қисми қишлоқ хўжалик маҳсулотларини (полиз, боғ, ферма) етиштиришга мўлжалланган. Бу ерларнинг ҳуқуқий ҳолати қишлоқ хўжалигига мўлжалланган ерларнинг ҳуқуқий мақомига ўхшаш бўлади ёки унга яқинлаштирилган бўлади.

2. Қишлоқ аҳоли пунктларида фуқароларга бериладиган ер участкаларининг миқдори шаҳар аҳоли пунктларидагига нисбатан анча кўп бўлади. Бундан ташқари, қишлоқ аҳоли пунктларида ер участкалари иккита жойда ажратиб берилиши, яъни уй олдида ва аҳоли пункти уй-жойдан четда берилиши мумкин. 3. Аҳоли пункти ерлари ҳуқуқий ҳолатида ер ва бошқа мулкий муносабатлар узвий алоқадорлик ҳусусиятига эга бўлади. Аммо, бу муносабатлар нисбати шаҳар ва қишлоқ жойларда тамом ила бир биридан фарқ қилади. Асосий фарқ шундаки, шаҳар аҳоли пунктида ер участкасидаги қурилишдан фойдаланиш автоматик равишда шу қурилишларга эгалик ҳуқуқини келтириб чиқаради, қишлоқ аҳоли пунктида эса қурилишга мулк ҳуқуқини қўлга киритиш учун аввал ер участкасидан фойдаланиш ҳуқуқига эга бўлиш керак. Шундай қилиб, қишлоқ аҳоли пунктларида биринчи навбатда ердан фойдаланиш ҳуқуқини кўлга киритиш асосий роль ўйнаса, шаҳар аҳоли пунктларида эса асосий ролни уй-жойга мулкчилик ҳуқуқига эга бўлиш ўйнайди. Ўзбекистон Республикаси Ер кодексининг 68-моддасида кўрсатилишича, қишлоқ аҳоли пункти ерлари қуйидагилардан иборат бўлади: 1) қишлоқ аҳоли пунктларининг қишлоқлар ва овуллар ҳудудидаги ерлари; 2) қишлоқ аҳоли пунктларининг қишлоқ хўжалиги ҳамда ўрмон хўжалиги корхоналари, муассасалари ва ташкилотлари ҳудудидаги ерлар. Қишлоқ аҳоли пункти ерлари уй-жойлар, маданий-маиший, савдо, хизмат кўрсатиш ва бошқа иншоот ва бинолар қуриш, йўллар ўтказиш, дам олиш масканларини жойлаштириш, ҳовузлар қуриш ва бошқа мақсадларда фойдаланилиши мумкин. Қишлоқ аҳоли пунктлари ерларини келгуси тараққиёт истиқболига эга бўлган ва истиқболи бўлмаган ерларга бўлиш мумкин. Келгуси тараққиёт истиқболига эга бўлган аҳоли пунктлари қаторига киритилган қишлоқ аҳоли пунктларининг ерлари туманларнинг давлат ҳокимлиги органлари томонидан

шу аҳоли пунктларининг режалаштириш ва қурилиш лойиҳаларига мувофиқ равишда фойдаланилади. Келгуси тараққиёт истиқболи бўлмаган қишлоқ аҳоли пунктлари ерларидан хўжаликнинг ички ер тузиш лойиҳасига мувофиқ равишда фойдаланилади. Уларни сунъий равишда келгуси тараққиёт истиқболига эга бўлган аҳоли пунктларига ўтказиш мақсадга мувофиқ эмас. Чунки, қишлокларни янгидан планлаштириб, қайтадан қуриш натижасида кўпчилик боғ-роғлар пайҳон бўлиб, йўқ бўлиб, қайтадан уй-жойлар қуриш катта ҳаражатларни талаб этади. Шу мақсадда эски қишлоқларни сақлаб қолиш мақсадга мувофиқдир. Қишлоқ аҳоли пункти ерлари асосан қишлоқ хўжалик корхоналари эгаллаб турган ерларда жойлашган бўлиб, улар ушбу корхоналарнинг жамоат (асосий) ерларидан натура тарзида ажратиб қўйилади. Лекин шуни айтиш керакки, бу иккала ер фонди ўртасида ўтиб бўлмайдиган чегара йўқ эмас. Аҳолининг ўсиб бораётган эҳтиёжларини эътиборга олиб аҳоли пунктлари ерларини жамоа ерлари хисобига тегишли органлар қарорига мувофиқ кенгайтириш мумкин. Қишлоқ аҳоли пункти ерлари ўз таркибига кўра бир хил эмас. Улар қишлоқ хўжалигига мўлжалланган ва қишлоқ хўжалигига мўлжалланган ерларга бўлинади. Бундан ташқари, бу ерларни кимнинг эгалигидалигига, қараб ҳам туркумлаш мумкин. Булар маҳаллий ҳокимият органлари ихтиёридаги ерлар ва қишлоқ хўжалик ҳамда ўрмон хўжалиги корхоналари, муассасалари ва ташкилотлари ихтиёридаги ерлардир. Шунингдек, қишлоқ аҳоли пунктлари ерлари келгуси истиқболига эга бўлган ва келгуси тараққиёт истикболи бўлмаган ерларга бўлинади. Маҳаллий ҳокимият органлари ихтиёрида бўлган қишлоқ аҳоли пункти ерларидан майдонлар, кўчалар, соҳил бўйлари, боғлар, парклар, хиёбонлар, дарахтзорлар барпо қилиш, шунингдек маданий-маиший, уй-жой эҳтиёжлари учун фойдаланилади.

Қишлоқ аҳоли пункти ерлари доирасида қишлоқ хўжалик корхоналари ўзларига берилган ер участкаларидан уй-жой бинолари, маданий-маиший бинолар, ишлаб-чиқариш бинолари ва иншоотлари қуриш ҳамда қонунда белгиланган тартибда фуқароларга деҳқон хўжалиги юритиш учун ер участкалари бериш мақсадида фойдаланилади. Қишлоқ аҳоли пунктларининг ер доиралари, чегаралари мазкур туманнинг тасдиқланган режалаштириш, қуриш лойиҳаларига мувофиқ белгиланади. Бу ерлардан фойдаланиш эса қонунда белгиланган тартибда амалга оширишди. Маҳаллий ҳокимият органлари ихтиёрида бўлган қишлоқ аҳоли пунктлари ерларини бериш шу идоралар томонидан амалга оширилади. Ширкат хўжалиги эгаллаб турган ерларни бериш уларнинг юқори органлари қарорларига асосан амалга оширилади. Қишлоқ аҳоли пунктларининг ерлари шаҳар ерлари доирасига фақат Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг қарорига мувофиқ равишда ўтказилиши мумкин. Бундай ҳолларда ушбу ер майдонлари қишлоқ аҳоли пункти ерлари таркибидан чиқарилиб, шаҳар ерлари таркибига киритилади. Шаҳар таркибига кирган ер участкаларида ширкатларнинг бино ва иншоотлари учун ҳақ маҳаллий бюджет ҳисобидан тўланади. Юқорида айтилганларидан келиб чиқиб, қишлоқ аҳоли пункти ерлари деганда туман давлат ҳокимияти органлари томонидан режалаштириш, қуриш ва ички хўжалик ер тузилиши режаларига мувофиқ равишда тасдиқланган ва белгиланган чегара доираларида жойлашган, аҳолининг турар-жой, бошқа маданий-маиший эҳтиёжларига керакли бинолар, шунингдек деҳқон хўжалиги учун бериладиган ер участкалари тушунилади. Саноат, транспорт, алоқа, мудофаа ва бошқа мақсадларга мўлжалланган ерларнинг таркиби Саноат мақсадларига мўлжалланган ерлар жумласига саноат корхоналарига, шу жумладан кон саноати, энергетика корхоналарига ишлаб

чиқариш ва ёрдамчи бинолар ҳамда иншоотлар қуриш учун доимий фойдаланишга берилган ерлар киради. Транспорт мақсадларига мўлжалланган ерлар жумласига темир йўл, ички сув транспорти, автомобиль, ҳаво ва трубопровод транспорти корхоналари, муассасалари ва ташкилотларига транспорт иншоотлари, қурилмалари ва бошқа объектларидан фойдаланиш, сақлаш, қуриш, реконструкция қилиш, таъмирлаш, такомиллаштириш ва ривожлантириш соҳасида улар зиммасига юклатилган вазифаларни амалга ошириш учун доимий фойдаланишга берилган ерлар киради. Алоқа мақсадларига мўлжалланган ерлар жумласига алоқа линияларини ҳамда уларга тегишли иншоотларни жойлаштириш учун алоқа, радиоэшиттириш, телевидение ва ахборот корхоналари, муассасалари ва ташкилотларига доимий фойдаланишга берилган ерлар киради. Транспорт мақсадларига мўлжалланган ерларга, кабель, радиореле ва алоқа ҳаво линиялари ва электр узатиш линиялари ўтган ерларга туташ ерларда қонун ҳужжатлари билан белгиланадиган тартибда муҳофаза худудлари ўрнатилади. Қуролли Кучлар, чегара, ички ишлар ва темир йўл қўшинларининг ҳарбий қисмлари, ҳарбий ўқув юртлари, корхоналари, муассасалари ва ташкилотларининг жойлашуви ҳамда доимий фаолияти учун берилган ерлар мудофаа эҳтиёжлари учун мўлжалланган ерлар деб эътироф этилади. Бошқа мақсадларга мўлжалланган ерлар жумласига корхоналар, муассасалар ва ташкилотлар фойдаланиб келаётган, қишлоқ хўжалигига мўлжалланган ерлар, аҳоли пунктларининг ерлари, саноат, транспорт, алоқа, мудофаа, табиатни муҳофаза қилиш, соғломлаштириш, рекреация мақсадларига мўлжалланган ва тарихий-маданий аҳамиятга молик ерлар, шунингдек ўрмон ва сув фондлари ерлари таркибига кирмаган қолган барча ерлар киради.

Саноат, транспорт, алоқа, мудофаа ва бошқа мақсадларга мўлжалланган ерлардан фойдаланиш тартиби қонун ҳужжатлари билан белгиланади. Саноат, транспорт, алоқа, мудофаа ва бошқа йўналишдаги корхоналар, муассасалар ва ташкилотларга ер бериш Саноат, транспорт, алоқа, мудофаа ва бошқа йўналишдаги корхоналар, муассасалар ва ташкилотларга фойдаланиш учун ер бериш тартиби қонун ҳужжатлари билан белгиланади. Саноат, транспорт, алоқа ва халқ хўжалиги бошқа тармоқларининг корхоналари, муассасалари ва ташкилотлари ўзлари фойдаланмаётган ерларни туман ва шаҳар ҳокимларининг қарорига биноан қонун ҳужжатларида белгиланадиган тартибда ва шартларда юридик ва жисмоний шахсларга вақтинча фойдаланишга берадилар. Алоҳида муҳофаза этиладиган ҳудудлар ерларининг таркиби Алоҳида муҳофаза этиладиган ҳудудларнинг ерлари жумласига қуйидагилар киради: 1) табиатни муҳофаза қилиш мақсадларига мўлжалланган ерлар; 2) соғломлаштириш мақсадларига мўлжалланган ерлар; 3) рекреация мақсадларига мўлжалланган ерлар; 4) тарихий-маданий аҳамиятга молик ерлар. Алоҳида муҳофаза этиладиган ҳудудларнинг ерларини бошқа тоифага ўтказиш, улардан фойдаланиш ва уларни муҳофаза қилиш тартиби қонун ҳужжатлари билан белгиланади. Табиатни муҳофаза қилиш мақсадларига мўлжалланган ерлар Табиатни муҳофаза қилиш мақсадларига мўлжалланган ерлар жумласига давлат қўриқхоналари, миллий ва дендрология боғлари, ботаника боғлари, заказниклар (овчиликка мўлжалланган ерлар бундан мустасно), табиат ёдгорликларининг белгиланган тартибда корхоналар, муассасалар ва

ташкилотларга махсус мақсадлар учун берилган ерлари киради. Мазкур ерларда уларнинг белгиланган мақсадига зид бўлган фаолият тақиқланади. Давлат қўриқхоналари, миллий ва дендрология боғлари, ботаника боғлари, заказниклар (овчиликка мўлжалланган ерлар бундан мустасно), табиат ёдгорликлари режимини таъминлаш учун муҳофаза худудлари таъсис этилиб, ушбу зоналарнинг ерларида уларнинг режимига риоя этилишини таъминлашга зарарли таъсир этадиган фаолият тақиқлаб қўйилади. Табиатни муҳофаза қилиш мақсадларига мўлжалланган ерлардан фойдаланиш тартиби қонун ҳужжатлари билан белгиланади. Соғломлаштириш мақсадларига мўлжалланган ерлар Соғломлаштириш мақсадларига мўлжалланган ерлар жумласига табиий шифобахш омилларга эга бўлган, касалликларнинг олдини олиш ва даволашни ташкил этиш учун қулай, белгиланган тартибда тегишли муассасалар ва ташкилотларга доимий фойдаланишга берилган ер участкалари киради. Аҳолининг даволаниши ва дам олиши, шунингдек табиий шифобахш омилларни муҳофаза қилишнинг зарур шарт-шароитини таъминлаш учун соғломлаштириш мақсадларига мўлжалланган ерларда санитария муҳофазаси округлари белгиланади. Ана шу округлар доирасида табиий шифобахш хоссаларни ва аҳолининг дам олиши учун қулай шароитни муҳофаза қилишга зид фаолият тақиқланади. Соғломлаштириш мақсадларига мўлжалланган ерлардан фойдаланиш ҳамда санитария муҳофазаси округларини белгилаш тартиби қонун ҳужжатлари билан белгиланади. Рекреация мақсадларига мўлжалланган ерлар Рекреация мақсадларига мўлжалланган ерлар аҳолининг оммавий дам олиши ва туризмни ташкил этиш учун тегишли муассасалар ва ташкилотларга берилган ерлардир.

Рекреация мақсадларига мўлжалланган ерларда улардан белгиланган мақсадда фойдаланишга халақит берадиган фаолият тақиқланади. Рекреация мақсадларига мўлжалланган ерлардан фойдаланиш тартиби қонун ҳужжатлари билан белгиланади. Тарихий-маданий аҳамиятга молик ерлар Тарихий-маданий аҳамиятга молик ерлар жумласига тарихий-маданий қўриқхоналар, мемориал боғлар, мозорлар, археология, тарих ва маданият ёдгорликларининг тегишли муассасалар ва ташкилотларга доимий фойдаланишга берилган ерлари киради. Бу ерларда уларнинг белгиланган мақсадига зид бўлган ҳар қандай фаолият тақиқланади. Тарих ва маданият ёдгорликлари атрофида муҳофаза худудлари ва бинолар қуришни тартибга солиш худудлари белгиланади. Тарихий-маданий аҳамиятга молик ерларни ажратиш ва бундай ерлардан фойдаланиш, улар атрофида муҳофаза худудлари ҳамда бинолар қуришни тартибга солиш худудларини белгилаш тартиби қонун ҳужжатлари билан белгиланади. Ўрмон фонди ерлари Ўрмон хўжалиги эҳтиёжлари учун берилган ерлар ўрмон фонди ерлари деб эътироф этилади. Бошқа мақсадларга мўлжалланган ерлар ўрмонзорлар барпо этиш, жарликларнинг кенгайишини тўхтатиш, шаҳарлар ва саноат марказлари атрофида иҳота ўрмонзорлар ва кўкаламзор зоналар яратиш учун белгиланган тартибда ўрмон фонди ерлари таркибига ўтказилиши мумкин. Туман ҳокими ўрмон хўжалиги давлат органлари билан келишиб, ўрмон фонди ерларини қишлоқ хўжалиги юритиш учун қишлоқ хўжалиги корхоналари, муассасалари ва ташкилотларига вақтинча фойдаланишга ижара шартлари асосида бериши мумкин. Ўрмон фонди ерларидан фойдаланиш тартиби махсус қонун ҳужжатлари билан белгиланади.

Сув фонди ерлари Сув ҳавзалари (дарёлар, кўллар, сув омборлари ва шу кабилар), гидротехника ва бошқа сув хўжалиги иншоотлари эгаллаб турган, шунингдек сув ҳавзаларининг ва бошқа сув объектларининг қирғоқлари бўйлаб ажратилган худуддаги сув хўжалиги эҳтиёжлари учун корхоналар, муассасалар ва ташкилотларга белгиланган тартибда берилган ерлар сув фонди ерлари жумласига киради. Дарёлар, магистрал каналлар ва коллекторлар, сув омборлари ва бошқа сув ҳавзаларининг, шунингдек ичимлик ва рўзғор сув таъминоти, аҳолининг даволаш ҳамда маданий-соғломлаштириш эҳтиёжларига хизмат қиладиган манбалар қирғоғи бўйлаб қонун ҳужжатларида белгиланадиган тартибда сувни муҳофаза қилиш худудлари ва қирғоқ бўйи худудлари ажратилади. Дарёлар, магистрал каналлар, коллекторлар, сув омборлари ва бошқа сув ҳавзаларининг қирғоқ бўйи худудлари табиатни муҳофаза қилиш эҳтиёжлари учун ер эгаларидан ва ердан фойдаланувчилардан олиб қўйилиши мумкин. Сув фонди ерларида сув объектларига салбий таъсир кўрсатадиган хўжалик фаолияти юритиш ва қурилиш ишлари олиб бориш тақиқланади. Сув фонди ерларидан фойдаланиш тартиби қонун ҳужжатлари билан белгиланади. Захира ерлар Ер кодекси 8-моддасининг 1 - 7 - бандларида кўрсатилган ер фонди тоифаларига киритилмаган ҳамда юридик ва жисмоний шахсларга эгалик қилиш, фойдаланиш учун, ижарага ва мулк қилиб берилмаган (реализация қилинмаган) барча ерлар захира ерлардир. Захира ерлар туман, шаҳар давлат ҳокимияти органларининг тасарруфида бўлади ва ушбу Кодексга мувофиқ асосан қишлоқ хўжалиги мақсадлари учун эгалик қилишга, фойдаланишга ва ижарага беришга мўлжалланади.

5. Шаҳар, қишлоқ аҳоли пунктларидаги бино ва иншоотлар турлари ва улардан фойдаланиш хусусиятлари Функционал моҳияти бўйича бино ва иншоотлар қуйидаги 4 гуруҳга бўлинадилар: - уй – жой бинолари; - бинолар; - иншоотлар; - меъморий ва тарихий ё дгорликлар ҳисобланган бино ва иншоотлар. Бино ва иншоотларнинг меъморий-конструктив схемалари ўзларининг конструкциялари ҳамда конструктив ечимлари бўйича кескин фарқланадилар. Конструктив схемаларига қараб бино ва иншоотлар қуйидагиларга бўлинадилар: - антисейсмик тадбирларсиз қурилган бинолар; - антисейсмик тадбирлар билан қурилган бинолар. Конструктив ечимлари бўйича улар қуйидагиларга бўлинадилар: - ғиштдан ёки тошдан терилган ушлаб турувчи деворли бинолар; - яхлит бетондан тикланган ушлаб турувчи деворли бинолар; - йирик блокли бинолар; - йирик панелли бинолар; - каркасли бинолар; - ҳажмли-блокли бинолар; - ёғочли бинолар; - ғишт-панелли бинолар; - мустаҳкамлиги паст материаллардан қурилган бинолар (тупроқ материаллар). Бино ва иншоотлар шунингдек конструктив элементлари ва инженерли жихозланиши бўйича ҳам таснифланадилар. Бино ва иншоотларнинг конструктив элементлари ҳамда инженерли жихозланиши тавсифи қуйидаги элементлари бўйича техник кузатувларнинг натижалари бўйича тузилади:

асоси, пойдевори, тиргович деворлари, ертўла деворлари, колонналар, деворлар ва ажратувчилар, балконлар, ригеллар, фермалар, устёпғичлар ва тўшамлар, томи, нарвонлар, потолоклар, поллар, дераза, эшик, дарвоза, витражлар, витриналар, ички пардозлар, ташқи пардозлар, рамалар, крантаги балкалари, крантаги йўллари, осма йўллар, чироқлар, ташқи нарвонлар, сантехник жихозлари, электр-жихозлари, иссиқ ва совуқ сув таъминоти, газ таъминоти ва бошқалар. Бинолар инсон ҳаёт-фаолияти учун зарур бўлган хоналарнинг мавжудлиги билан тавсифланадилар. Мақсадли моҳиятига қараб улар қуйидагиларга бўлинадилар: Жамоат бинолари: болалар боғча-яслилари, мактаблар, ўқув муассасалари, дўконлар, касалхоналар ва поликлиникалар, санаториялар, спорт иншоотлари, ўт ўчириш деполари, ҳаммомлар, кир ювиш бинолари, кинотеатрлар, меҳмонхоналар, театрлар, умумий овқатланиш ва маиший хизмат кўрсатиш корхоналари, маъмурий муассасалар ва лойиҳалаш ташкилотларининг бинолари ва бошқалар. Тижорат бинолари: ресторанлар офислари, дўконлар, меҳмонхоналар, ижара учун гаражлар, омборхоналар, мулкий мажмуа сифатидаги бинолар ва иншоотлар. Ишлаб чиқариш бинолари: воситалари жойлашган ҳамда саноат маҳсулотлари ишлаб чиқариладиган саноат (ишлаб чиқариш) бинолари. Ёрдамчи бинолар: трансформатор жойлашган, насослар жойлашган бинолар, айвонлар ва х.з. Қишлоқ хўжалик бинолари: чорвачилик, паррандачилик фермаларнинг бинолари, иссиқхоналар, парниклар, минерал ўғитлар омборхоналари, силосхоналар, катрошка ва сабзавотлар сақлаш бинолари ва иншоотлар ва ҳ.з.

Омборлар : нефт ва нефт маҳсулотларини сақлаш учун резервлар, дон омборлари ва элеваторлар, турли моҳиятдаги ерости омборлари. Иншоотлар бошқача конструктив ечимлар натижасида биноларга кирмайдиган хоналарининг йўқлиги билан тавсифланадилар. Иншоотларнинг қуйидаги турлари ажратилади: - инженерли-кўприклар, плотиналар, радиомачталар; - ҳажмли – барча тур ва моҳиятдаги бинолар; - майдонли –спорт майдончалари, филтрлаш майдони; - чизиқли-йўллар, электр узатиш линиялари, ташқи қувурлар; - ер усти баландли-лойиҳалаш нуқтасидан юқори жойлашган, минора кўринишидаги иншоотлар; - ер усти-лойиҳалаш нуқтасида жойлашган йўллар, қувурлар; - ер ости – лойиҳавий нуқтадан пастда жойлашган ертўлалар, хоналар; - чуқурли – лойиҳавий нуқтадан пастда жойлашган қудуқлар. Уй-жойлар: камкаватли уйлар (3 қаватгача), кўп қаватли уйлар ( 4 дан 9 қаватгача), юқори қаватли уйлар ( 10 дан 20 қаватгача), минорали уйлар ( 20 қаватдан баланд), кондоминиумлар, секциялар ( подъездлар), подъездаги қаватлар, хонадонлар, хоналар, чорбоғ уйлар ҳам уй-жой. Уй-жой фонди – инсон яшаши учун яроқли бўлган турар жойдан, шу жумладан уйлар, квартиралар, хизмат турар жойлари, махсус уйлардан (ётоқхоналар, вақтинчалик уй-жой фонди уйлари, ногиронлар, фахрийлар, ёлғиз қариялар учун интернат-уйлар, шунингдек болалар уйлари ва бошқа махсус мақсадли уйлардан) иборат бўлган фонд. Уйларда жойлашган савдо, маиший ва носаноат йўналишидаги ўзга эҳтиёжларга мўлжалланган, яшаш учун мўлжалланмаган жойлар уй-жой фондига кирмайди. Уй-жой фонди турлари- Ўзбекистон Республикаси Уй-жой кодексининг 7-моддасига асосан уй-жой фонди – инсон яшаши учун яроқли

бўлган турар жойдан, шу жумладан уйлар, квартиралар, хизмат турар жойлари, махсус уйлардан (ётоқхоналар, вақтинчалик уй-жой фонди уйлари, ногиронлар, фахрийлар, ёлғиз қариялар учун интернат-уйлар, шунингдек болалар уйлари ва бошқа махсус мақсадли уйлардан) иборат бўлган фонд. Уйларда жойлашган савдо, маиший ва носаноат йўналишидаги ўзга эҳтиёжларга мўлжалланган, яшаш учун мўлжалланмаган жойлар уй-жой фондига кирмайди. Уй-жой фонди хусусий ва давлат уй-жой фондларидан иборат бўлади. Хусусий уй-жой фондига қуйидагилар киради: - фуқароларнинг мулки бўлган уй-жой фонди (якка тартибдаги турар- жой бинолари, хусусийлаштирилган, қурилган ҳамда сотиб олинган квартиралар ва уйлар, уй-жой ҳамда уй-жой қурилиш кооперативларига қарашли уйлардаги пай бадаллари тўлиқ миқдорда тўланган квартиралар, ҳадя, айирбошлаш шартномалари ҳамда мерос ҳуқуқи ва фуқаролар томонидан қонун ҳужжатларида назарда тутилган бошқа асосларда олинган квартиралар ва уйлар); - хўжалик ширкатлари ва жамиятлари, кооперативлар, жамоат бирлашмалари, жамоат фондлари ҳамда бошқа нодавлат юридик шахсларнинг мулки бўлган ҳамда уларнинг маблағлари ҳисобидан қурилган ёки ким ошди савдосида ёхуд қонун ҳужжатларида назарда тутилган бошқа асосларда (олди-сотди, ҳадя, мерос, ва ҳ.к. шартномалар) олинган квартиралар ва уйлар. Давлат уй-жой фондига қуйидагилар киради: - маҳаллий давлат ҳокимияти органлари ихтиёрида бўлган, маҳаллий бюджетга тушган солиқлар, йиғимлар ва бошқа тўловлар, шунингдек, қонун ҳужжатларида назарда тутилган асослар бўйича бошқа тушумлар ҳисобидан барпо этилган уй-жойлар фонди;

- маҳаллий давлат ҳокимияти органлари ихтиёрида бўлган, маҳаллий бюджет маблағлари ҳисобидан барпо этилган, хусусий, муниципал уй-жой фондидан олиб уларнинг балансига берилган фуқароларнинг ижтимоий жиҳатдан ҳимояланмаган, кам таъминланган тоифалари учун хусусийлаштириш ҳуқуқисиз ижара шартномалари асосида фойдаланилаётган аниқ мақсадли коммунал уй-жой фонди;  давлат корхоналари, муассаса ва ташкилотларнинг тўла хўжалик юритувида ёки оператив бошқарувида бўлган идорага қарашли бўлган уйжой фонди. Уйлар ва турар жойларни уй-жой фондидан чиқариш- э скирганлиги, авария ҳолатидалиги ёки бошқа асосларга кўра яшаш учун яроқсиз бўлган уйлар ва турар жойларни уй-жой фондидан чиқариш Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси томонидан белгиланган тартибда амалга оширилади. Яшаш учун яроқсиз бўлган уйлар ва турар жойлар келгусида бошқа мақсадларда фойдаланиш учун қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда қайта қурилиши мумкин ёки бундай уйлар Қорақалпоғистон Республикаси Вазирлар Кенгаши, вилоятлар ва Тошкент шаҳар ҳокимларининг қарорига биноан бузиб ташланади. Давлат томонидан текинга уй-жой бериш- турар жойлари авария ҳолатида эканлиги ёки табиий офатдан зарар кўрганлиги белгиланган тартибда тан олинган фуқароларга Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси томонидан белгиланган тартибда текинга уй-жой берилади. Эгасиз қолган мол-мулк- агар қонун бўйича ҳам, васиятнома бўйича ҳам меросхўрлар бўлмаса ёхуд меросхўрлардан ҳеч қайсиси ворислик ҳуқуқига эга бўлмаса ёхуд уларнинг ҳаммаси меросдан воз кечган бўлса, мерос молмулк эгасиз деб ҳисобланади.

Мерос мол-мулк мерос очилган жойдаги маҳаллий давлат ҳокимияти органи ёки фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органининг аризаси бўйича мерос очилган кундан эътиборан уч йил ўтганидан кейин суднинг қарори асосида эгасиз деб топилади. Мерос мол-мулк, агар уни қўриқлаш ва бошқариш билан боғлиқ харажатлар унинг қийматидан ошиб кетса, кўрсатилган муддат ўтишидан олдин эгасиз деб топилиши мумкин. Эгасиз мол-мулк у турган жойдаги фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органи мулкига ўтади, бу орган мол-мулкдан воз кечган тақдирда, давлат мулкига ўтади. Турар жой, ундан фойдаланиш мақсади- Ўзбекистон Республикаси Уй-жой кодексининг 9-моддасига асосан- Фуқароларнинг доимий яшашига мўлжалланган, белгиланган санитария, ёнғинга қарши, техник талабларга жавоб берадиган, шунингдек белгиланган тартибда махсус уйлар (ётоқхоналар, вақтинчалик уй-жой фонди уйлари, ногиронлар, фахрийлар, ёлғиз қариялар учун интернат-уйлар, шунингдек болалар уйлари ва бошқа махсус мақсадли уйлар) сифатида фойдаланишга мўлжалланган жойлар турар жой деб ҳисобланади. Кўп квартирали уйлардаги турар жойларни саноат эҳтиёжлари учун ишлатиш, ижара ёки арендага бериш ман этилади. Кўп квартирали уйдаги турар жойга бошқа корхоналар, муассасалар ва ташкилотларни ушбу жой яшаш учун мўлжалланмаган жойлар туркумига белгиланган тартибда ўтказилганидан кейингина жойлаштириш мумкин. Белгиланган тартибда касаначилик меҳнати амалга оширилаётган турар жойларни яшаш учун мўлжалланмаган жойлар тоифасига ўтказиш талаб этилмайди. Турар жойларга қуйидагилар киради: -уйлар; -кўп квартирали уйлардаги квартиралар;

-бошқа иморатлардаги яшаш учун мўлжалланган хоналар ва ўзга турар жойлар. Турар жойни яшаш учун мўлжалланмаган жойга ўтказиш- алоҳида ҳолларда, турар жойни яшаш учун мўлжалланмаган жойга ўтказиш мулкдорнинг ёки у ваколат берган органнинг (шахснинг) аризасига кўра туманлар ва шаҳарлар ҳокимларининг қарорига биноан, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси томонидан белгиланган тартибда амалга оширилади. Кўп квартирали уйлардаги яшаш учун мўлжалланмаган жойлардан фойдаланиш- фуқаролар ва юридик шахслар кўп квартирали уйлардаги яшаш учун мўлжалланмаган жойлардан бевосита белгиланган мақсадда фойдаланишлари шарт. Фуқаролар ва юридик шахслар яшаш учун мўлжалланмаган жойларни, қурилмаларни ҳамда инвентарни тегишли тартибда сақлашлари, зарур таъмирлаш ишларини бажаришлари, санитария ва ёнғинга қарши қоидаларга риоя этишлари, ёқилғи-энергетика ресурсларини тежаш чораларини кўришлари шарт. Кўп квартирали уйлардаги яшаш учун мўлжалланмаган жойларга саноат ишлаб чиқаришини жойлаштиришга йўл қўйилмайди. Бундай жойларда амалга оширилиши рухсат этилган фаолият турларининг рўйхати Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси томонидан белгиланади. Кўп квартирали уйлардаги яшаш учун мўлжалланмаган жойларга носаноат йўналишидаги корхона, муассаса, ташкилотларни, офисларни қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда жойлаштиришга йўл қўйилади. Боғдорчилик ва бошқа ер участкаларида жойлашган иморатларни уйлар деб тан олиш- Боғдорчилик ва бошқа ер участкаларида жойлашган ҳамда фуқароларнинг доимий яшашига мўлжалланган талабларга жавоб

берадиган иморатларга эга бўлган шахслар шу иморатларни уйлар сифатида расмийлаштиришни талаб қилишга ҳақлидирлар. Бу иморатлар қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда Бино- иншоотка бўлган ҳуқуқларни ва унга доир битимларни рўйхатдан ўтказувчи органда давлат рўйхатидан ўтказилган пайтдан бошлаб уйлар деб тан олинади.

Адабиётлар: 1. Мирзиёев Ш.М. Экин ва фаровон, демократик Ўзбекистон давлатини биргаликда барпо этамиз. Тошкент . “ Ўзбекистон ”. 2016 йил . 2. Мирзиёев Ш . М . Буюк келажагимизни мард ва олижаноб халқимиз билан бирга қурамиз . Тошкент. “Ўзбекистон”. 2017 йил. 3. Рустамбоев М.Ҳ., ва бошкалар. “Ер хуқуқи”. Дарслик. Тошкент давлат юридик институти, 2002 й. 4. Негматов А. “Ер хуқуқи”. Ўқув қўлланма. Тошкент Ислом университети 2001 й 5. Раклов В.П, Лебедев П.П, Сафаров Э.Ю. “Разработка картографических систем для целей кадастров”. Москва. 2005 (монография). 6. Авчиев Ш.К. “Амалий геодезия”. Тошкент. “Ворис” нашриёти МЧЖ. 2010. 7. Бабажанов А.Р, Рахмонов К.Р, Ғофиров А. “Ер кадастри”. Тошкент. ТИМИ, 2008. 8. Қурбонов Э.К., Бабажанов А.Р., Рахмонов К.Р. “Ер кадастри асослари”. Тошкент. ТТЕСИ. 1999. 9. Нишонбоев Н.М. “Давлат кадастри асослари”. Тошкент, ТАҚИ, 2008. 10. Магрупов Ю.Д, Ахмедов И.С. “Градостроительный кадастр”. 3-4 том. Мониторинг градострителной деятельности. Рекомендации. Ташкент. ИВС “Акатм”. 2008.

O'xshashlar

Шаҳар, қишлоқ аҳоли пунктларидаги ер ва бино-иншоотлар хатлови

Ер ва бино-иншоотлар кадастр йиғмажилди ва кадастр рақами

Аҳоли пунктлари ва шаҳар атрофи зоналари ҳудудларидан фойдаланиш

Шаҳар, қишлоқ аҳоли пунктларидаги бино- иншоотлар ҳисоби

Ер ва бино - иншоотлар хисобининг электрон маълумотлар базасини яратиш