Transport masalasi - Algebra - Referatlar

Transport masalasi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

140.5 KB

Ko'chirib olish

Transport masalasi Reja: 1.Transport masalasining matematik modeli 2.Transport masalasini yechish usullari 3.Ochiq turdagi transport masalasini yechish

1.Transport masalasining matematik modeli Yuklarni jo‘natish punktlaridan berilgan qabul qilish punktlariga tashib berishning optimal planini topish masalasiga transport masalasi deyiladi va u quyidagicha formulirovka qilinadi: Aytaylik А 1 , А 2 ,.., А m punkitlarida ularga mos а 1 , а 2 ,..., а m miqdordagi bir jinsli yuklar joylashgan bo‘lsin. Bu А 1 , А 2 ,.., А m -larga jo‘natish punktlari deymiz. Bu yuklarni n-ta В 1 , В 2 ,..., В n punktlari qabul qilishi kerak bo‘lib va ularning talablari mos ravishda b 1 ,b 2 ,...,b n bo‘lsin. Har bir x ij -birlikdagi yukni i-chi jo‘natish punitidan j-chi qabul qilish punitiga olib borish narxi (xarajati) c ij -ma'lum bo‘lsin. Bu yuklarni tashish planini shunday tuzishimiz kerakki talabgor punktlar maksimal qoniqish olsin va hamma yuklarni olib borish uchun ketgan xarakatlar yig‘indisi minimal bo‘lsin. Transport masalasini shartli ravishda jadval ko‘rinishda beramiz. Jadvalda quyidagilar ko‘rsatiladi: qabul qilish punitlari, jo‘natish punktlari, yuk zapaslari, yukka bo‘lgan ehtiyoj va har bir i-chi jo‘natish punktidan j-chi qabul qilish punktiga yuboriladigan yuk birliklarining narxi (ya'ni tarif matritsasi) beriladi. Jo‘natish Qabul qilish punktlari Yuk punkitlari B 1 B 2 . . . . B n zapastlari A 1 с 11 x 11 c 12 x 12 . . . . c 1n x 1n a 1 A 2 с 21 x 21 c 22 x 22 . . . . c 2n x 2n a 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A m с m1 x m 1 c m2 x m2 . . . . c mn x mn a n Yukka bo‘lgan ehtiyoj b 1 b 2 . . . . b n å a i = å b j Bu yerda C=  c ij } matritsasiga tarif matritsasi yoki transport xarajatlari deyiladi. X=  x ij } matritsaga esa transport masalasining plani deyiladi. Bu yerda x ij -

i-chi punktdan j-chi punktga yetkaziladigan yuklar hajmi (soni). Tashish plani bilan bog‘liq ketgan xarajatlarning umumiy yig‘indisi quyidagi maqsad funksiyasi orqali ifodalanadi. Z= c 11 x 11 +c 12 x 12 + . . . +c 1n x 1n + c 21 x 21 +c 22 x 22 + . . . +c 2n x 2n + . . . c m1 x m1 +c m2 x m2 + . . . +c mn x mn . Bu yerda x ij -o‘zgaruvchilar yuk zapasi, yukga bo‘lgan ehtiyoj va manfiy bo‘lmaslik shartlarini (chegaralanishlarni) bajargan bo‘lishi kerak. Yuqoridagilarni hisobga olgan holda transport masalasining matematik modelini quyidagicha yozish mumkin.min ),1 ( ) ,1 ( 0 ),1 ( , ) ,1 ( , 1 1 1 1          å å å å     n j m i ijij ij m i j ij n j i ij xc Z n j m i x n j b x m i a x Transport masalasining matematik qo‘yilishi quyidagicha talqin qilinadi: Chegaraviy tizimlar, manfiy bo‘lmaslik sharti va maqsad funksiyasi berilgan deylik. Talab qilinadiki tizimning yechimlar to‘plamidan shunday manfiy bo‘lmagan yechimlarini (planini) topish kerakki, maqsad funksiyasi minimal qiymatga erishsin. Transport masalasi ikki turga bo‘linadi, ochiq va yopiq turdagi. Agar yuk zapaslari yig‘indisi talab qilingan yuklar yig‘indisiga teng bo‘lsa, ya'ni å å    n j j m i i b a 1 1 masala yopiq turdagi masala bo‘ladi Agar yuk zapaslari yig‘indisi talab qilingan yuklar yig‘indisiga teng bo‘lmasa, ya'ni å å    n j j m i i b a 1 1 masala ochiq turdagi masala bo‘ladi.

2.Transport masalasini yechish usullari Transport masalasini yechish ikki bosqichdan iborat. 1.Boshlang‘ich tayanch planni topish. 2.Tayanch planlar ichidan optimal planni topish. Tayanch planni tuzishning bir necha usullari mavjud: "Shimoliy-g‘arb burchak", "Kichik elementlar", "Fogel'" va boshqalar. "Shimoliy-g‘arb burchak" usuli. Yuklarni tashishning boshlang‘ich planni tuzishda "shimoliy-g‘arb burchak" usulidan foydalanish quyidagicha amalga oshiriladi: 1.Tarif jadvali tuziladi. b 1 b 2 . . . . . b n a 1 с 11 c 12 . . . . . c 1n a 2 с 21 c 22 . . . . . c 2n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a m с m1 c m2 . . . . . c mn 2.Chap tomondagi yuqoridagi burchak, ya'ni (shimoliy-g‘arb burchak) dan boshlab satr bo‘yicha yoki ustun bo‘yicha siljiymiz. (1,1) katakga a 1 va b 1 ning eng kichigini joylashtiramiz, ya'ni x 11 =min(a 1 ,b 1 ). 3.Agar a 1 >b 1 bo‘lsa x 11 =b 1 ni beramiz, birinchi ustun shu bilan yopiladi, ya'ni x i1 =0 (i=2,m). (Birinchi qabul qiluvchining talabi to‘liq qanoatlantirildi). 4.Birinchi satr bo‘yicha siljiymiz (1;2) katakga, bu yerga a 1 -b 1 ,b 2 ning eng kichigini joylashtiramiz, ya'ni x 12 =min(a 1 -b 1 ,b 2 ). 5.Agar b 1 >a 1 bo‘lsa 1-chi satr yopiladi, ya'ni x 1j =0 (j=2,n).

6.Qo‘shni kataklarni to‘ldirishga o‘tamiz (2.1), ya'ni x 21 =min(a 2 ,b 1 -a 1 ). 7.Ikkinchi satr yoki ikkinchi ustun kataklarini to‘ldirishga o‘tamiz va hakazo.Bu jarayon toki resurslar tugamaguncha davom etadi. "Kichik elementlar" usuli. "Kichik elementlar" usuli yordamida tayanch planni topish quyidagicha amalga oshiriladi: 1.Yuklar qabul qiluvchilarga tarif jadvalidagi eng kichik cij tashish narxiga mos katakni to‘ldirishdan boshlanadi. 2.Eng kichik tarif c ij katagiga a i yoki b j ning eng kichigi joylashtriladi. 3.Keyin to‘lig‘icha yuk zapaslari sarf qilingan satr yoki qabul qilish punkti talabi qondirilgach mos ustun yo‘qotiladi. 4.Agar jo‘natish punktidagi yuk zapaslari to‘liq taqsimlangan bo‘lsa va qabul qiluvchi talabi to‘liq qanotlantirilsa ularga mos satr va ustun yo‘qotiladi. 5.Qolgan satr va ustunlardan yana kichik ta'rif olinadi. Yuk zapaslarini taqsimlash jarayoni, toki yuk zapasi tugaguncha va talablar qanoatlantirilguncha davom etadi. Potensiallar usuli. Agar yuqoridagi usullar yordamida boshlang‘ich tayanch plan topilgan bo‘lsa optimal planni topish potensiallar usulida bajariladi. Transport masalasi optimal planni topishning potensiallar usuli quyidagilardan iborat: 1.Yuqoridagi keltirilgan usullar yordamida yuklarni tashishning tayanch plani aniqlanadi. 2.Mos ravishda yuklarni qabul qiluvchi va jo‘natuvchi punktlar uchun u i va v j potensiallari aniqlanadi. 3.Bo‘sh kataklarda potensiallar yig‘indisi hisoblanadi с ¢ ij = u i +v j . 4.Bo‘sh kataklarda c ij va с ¢ ij tariflar farqi hisoblanadi. S ij = c ij + с ¢ ij = c ij -( u i +v j ).

5.Agar hamma bo‘sh kataklardagi fark S ij >0 bo‘lsa olingan plan optimal bo‘ladi. 6.Agar bo‘sh kataklardan birortasida S ij <0 bo‘lib qolsa, bo‘sh bo‘lmagan kataklarga x ij o‘zgaruvchi qiymati kiritiladi, ya'ni yuqoridagi farq minimal bo‘lsin. Shu katak uchun bo‘sh bo‘lmagan kataklar yordamida yopiq kontur xosil qilinadi va yuklar shu konturda qayta taqsimlanadi. Natijada yangi tashish planga ega bo‘lamiz. Bu jarayon toki farq S ij >0 bo‘lmaguncha davom etadi va oxirgi olingan yuklarni tashish plani optimal bo‘ladi. Misol. Quyidagi jadvalda berilgan transport masalasini yeching b k a i 40 25 20 50 60 5 4 1 2 40 4 2 6 3 35 7 3 5 4 Yechish: Boshlang‘ich tayanch planni "Shimoliy-g‘arb burchak" va "Kichik elementlar" usulida topamiz. "Shimoliy-g‘arb burchagi" usuli qoidasiga binoan jadvalning (1,1) katagiga X 1,1 =min(60,40)=40 sonini joylashtiramiz, keyingi X 12 =min(60-40,25)=20 sonini (1,2) katagiga joylaymiz. Shu bilan birinchi punktda yuk tugadi va keyingi kataklar (1,3) va (1,4) yopildi. Keyingi punktdagi yuklarni taqsimlashni boshlaymiz. (2,2) katakga X 22 =min(40,5)=5 sonini joylashtiramiz. Shu bilan 1-chi va 2-chi talabgorlar talabi qondirildi, yani 1-chi va 2-chi ustun yopildi. (2,3) katakka X 23 =min(35,20)=20 joylashtiriladi. 3-chi talabgor talabi bajarildi. qolgan yukni (2,4) katakka joylashtiramiz, ya'ni X 24 =min(15,50)=15 va ikkinchi jo‘natish punktida yuk tugadi. 3-chi jo‘natish punktidagi yukni taqsimlashni boshlaymiz. (3,1),(3,2),(3,3) kataklar yopilgan, ya'ni 1,2 va 3 talabgorlar talabi qondirilgan. (3,4) katakka X 34 =min(35,35)=35 yozamiz. Shu bilan yuklar to‘liq taqsimlandi, ya'ni quyidagi planga ega bo‘ldik.

       35 0 0 0 15 20 5 0 0 0 20 40 X Maqsad funksiyasi qiymati Z=595 ni tashkil qiladi. Qo‘yilgan masalaning tayanch planini endi "Eng kichik elementlar" usuli bilan topamiz. Yechish: Ustun yoki satr bo‘yicha eng kichik xarajatni topamiz. Satr bo‘yicha bu element (1;3) katakda joylashgan, ya'ni c 13 =1. Shuning uchun bu katakga X 13 =min(60,20)=20 yukni joylaymiz. Uchinchi talabgorning talabi qanoatlantirildi. Shu tufayli keyingi hisoblashlarda 3-chi ustun qaralmaydi. Keyingi eng kichik elementni topamiz. Bu element (1,4) va (2,2) kataklarda joylashgan, ya'ni с 14 =2 va с 22 =2. Yuklarni bu kataklarga joylaymiz. X 14 =min(60- 20,50)=40, X 22 =min(40,25)=25. Ikkinchi talabgor talabi qanoatlantirildi, shu tufayli keyingi hisoblashlarda 2-chi ustun qaralmaydi. Keyingi eng kichik elementlar (2,4) va (3,2) kataklarda joylashgan, ya'ni с 24 =3 va с 32 =3. Bu kataklarga yuklarni joylashtiramiz X 24 =min(40-25,50-40)=10. (3,2) katak qaralmaydi, chunki bu ustun hisobdan chiqarilgan. Keyingi eng kichik elementni izlaymiz, bu element с 21 =4. Yukni bu katakga joylaymiz X 21 =min(15-10, 40)=5. Eng oxirgi kichik element с 31 =7. Bu katakga ham yukni joylaymiz X 31 =min(35,40-5)=35. Natijada yuklarni taqsimlab, boshlang‘ich tayanch planga ega bo‘ldik, ya'ni        0 0 0 35 10 0 25 5 40 20 0 0 X Maqsad funksiyasini hisoblaymiz Z=415. Endi masalaning optimal planini topamiz. Optimal planni topish uchun potensiallar usulidan foydalanamiz. Boshlang‘ich tayanch plan "Eng kichik elementlar" usulida topilgan deylik. Uni quyidagi jadval ko‘rinishida yozamiz. b k a i 40 25 20 50 u 60 5 4 1 2 0

20 40 40 + 4 5 - 2 25 6 3 10 1 35 - 7 35 + 3 5 4 4 V 3 1 1 2 Jadvalda bo‘sh bo‘lmagan kataklar quyidagi shartni qanoanlantiradi. r=3+4-1=6 Yukni jo‘natuvchi va talabgorlar potensialini aniqlaymiz va quyidagi tenglamalarga ega bo‘lamiz. u 1 +v 3 =1; u 1 +v 4 =2 ; u 2 +v 1 =4; u 2 +v 2 =2; u 2 +v 4 =3 ; u 3 +v 1 =7 Ma'lumki tenglamalar soni noma’lumlar sonidan 1 ta kam,ya'ni noma’lumlar 1 tasi ozod va u istalgan qiymat olishi mumkin. Misol uchun aytaylik u 1 =0. U holda qolgan potensiallar quyidagicha aniqlanadi u 1 =0, v 3 =1, v 4 =2, u 2 =1, v 2 =1, v 1 =3, u 3 =4. Bo‘sh kataklarda s ij qiymatini quyidagi formula bilan aniqlaymiz S ij =c ij - (u i +v j ). U holda S 11 =5-(0+3)=2; S 12 =4-(0+1)=3; S 23 =6-(1+1)=4; S 32 =3-(4+1)=-2; S 11 =5-(4+1)=0; S 34 =4-(4-+2)=-2. Olingan plan optimal bo‘la olmaydi, chunki s ij lar ichida manfiylari ham mavjud S 32 =S 34 ==-2. Bu kataklar uchun yopiq kontur (sikl) hosil qilamiz. (3,2) katak uchun kontur (3,2),(3,1),(2,1),(2,2). Konturni soat strelkasi bo‘yicha yoki unga teskari yo‘nalishda (3,2) katakdan boshlab ketma-ket + va - ishoralarini qo‘yib chiqamiz. Manfiy kataklardan eng kichigini tanlaymiz min(25;35)=25, ya'ni x 22 =25. Kataklarda yuklarni qayta taqsimlaymiz. Taqsimlanishda umumiy balans bu kataklarda buzilmasin va xarajatlar minimal bo‘lsin. Minusli katak (2,2) dagi yukni keyingi musbat katakdagi yukga qo‘shamiz. U holda (2,1) katakda yuk 5+25=30 bo‘ladi. Balans buzilmaslik uchun (3,1) katakdagi yukdan 25 birligini

(3,2) katakga yuklaymiz. Shunday qilib yangi planga ega bo‘ldik. Bu jadval uchun potensiallarni aniqlaymiz va bo‘sh kataklarda s ij larni hisoblaymiz: S 11 =5-(0+3)=2; S 12 =4-(0+1)=3; S 23 =6-(1+1)=4; S 22 =2-(2+1)=0; S 33 =5-(4+1)=0; S 34 =4-(4-+2)=-2; b k a i 40 25 20 50 u 60 5 4 1 20 2 40 0 60 5 4 1 20 2 40 0 40 + 4 30 2 0 6 - 3 10 1 35 - 7 10 3 25 5 + 4 4 v 3 1 1 2 Yangi olingan plan ham optimal emas, chunki S 34 =-2. Yopiq kontur tuzamiz va yuklarni bu kontur ichida qayta taqsimlaymiz va natijada quyidagi planga ega bo‘lamiz. b k a i 40 25 20 50 u 60 5 4 1 20 2 40 0 40 4 40 2 0 6 3 1 35 7 3 25 5 4 10 2 V 3 1 1 2 Olingan plan optimal plan, chunki barcha bo‘sh kataklarda S ij lar musbat. Demak, optimal plan quyidagicha bo‘ladi.

       10 0 25 0 0 0 0 40 40 20 0 0 X Maqsad funksiyasining qiymati z min =375. 3.Ochiq turdagi transport masalasini yechish Ba'zi transport masalalarida yuk zapaslari talablar yig‘indisidan kichik yoki katta bo‘lishi mumkin. Bunday masalalar ochiq turdagi transport masalasi deyiladi. Bunday hollarda soxta (fiktiv) m+1 jo‘natish yoki n+1 qabul (iste’mol) qiluvchi punktlari kiritiladi, ya'ni 0 1 1 1    å å    m i i n j j m a b a yoki å å       n j j m i i n b a b 1 1 1 0 Bu punktlarda transport xarajatlari nolga teng qilib olinadi, ya'ni c m+1 , j =0 ёки c i,n+1 =0 . Misol. Quyidagi ochiq modelli transport masalasini yeching. b k a i 3 3 3 2 2 4 3 2 1 2 3 5 5 4 3 1 1 7 0 2 3 4 5 Bu masalada 13 16 5 1 3 1    å å   j j i i b a Shuning uchun oltinchi soxta talabgorni kiritamiz, uning talabi b 6 =16-13=3 bo‘ladi. Bu soxta punktni kiritib, masalani quyidagicha yozamiz. b k a i 3 3 3 2 2 3 4 3 2 1 2 3 0 5 5 4 3 1 1 0 7 0 2 3 4 5 0 Bu masalani yechib 7-siklda optimal yechimni topamiz, ya'ni

x 12 =1, x 13 =3,x 24 =2, x 25 =2, x 26 =1,x 31 =3, x 32 =2, x 36 =2, y min =1·2+1·3+1·2+1·2+1·0+0·3+2·2+2·0=13 Amaliy mashg‘ulot uchun misollar Uchta А 1 , А 2 , А 3 paxta punktlarida mos ravishda а 1 , а 2 , а 3 tonnadan paxta bor. Bu paxtalarni В 1 , В 2 , В 3 , В 4 bazalarga mos ravishda в 1 , в 2 , в 3 , в 4 tonnadan taqsimlash zarur. Agar bir tonna paxtani tashish narxi d ij bulsa, tashishning optimal planini tuzing. 1. a 1 =330 b 1 =180 10 13 16 9 a 2 =260 b 2 = 220 d= 11 14 17 8 a 3 = 310 b 3 =300 12 15 18 7 b 4 =200 2. a 1 =240 b 1 =150 9 12 15 18 a 2 =230 b 2 = 160 d= 10 13 16 19 a 3 = 230 b 3 =170 11 14 17 10 b 4 =220 3. a 1 =390 b 1 =240 18 15 12 15 a 2 =290 b 2 = 230 d = 17 13 16 17 a 3 = 320 b 3 =310 16 9 17 16 b 4 =220 4. a 1 =330 b 1 =320 19 11 18 12 a 2 =420 b 2 = 210 d = 16 9 15 10 a 3 = 350 b 3 =290 13 17 14 20 b 4 =280 5. a 1 =340 b 1 =270 20 13 15 12

a 2 =410 b 2 = 260 d = 19 17 10 13 a 3 = 350 b 3 =290 9 16 11 14 b 4 =280 6. a 1 =200 b 1 =180 6 9 10 8 a 2 =250 b 2 = 120 d = 4 5 9 7 a 3 = 150 b 3 =130 7 6 14 21 b 4 =170 7. a 1 =250 b 1 =130 12 15 14 17 a 2 =200 b 2 = 110 d = 13 8 11 20 a 3 = 150 b 3 =190 19 16 12 21 b 4 =170 8. a 1 =280 b 1 =180 3 20 15 16 a 2 =220 b 2 = 270 d = 12 14 21 10 a 3 =300 b 3 =310 16 19 17 13 b 4 =200 9. a 1 =250 b 1 =180 20 15 16 13 a 2 =200 b 2 = 120 d = 3 14 21 10 a 3 = 150 b 3 =130 12 16 19 17 b 4 =170 10. a 1 =350 b 1 =230 15 16 13 10 a 2 =400 b 2 = 270 d = 20 14 21 17 a 3 = 250 b 3 =200 3 12 16 19 b 4 =300 11. a 1 =250 b 1 =200 16 13 10 17 a 2 =250 b 2 = 120 d = 15 21 14 19

a 3 = 250 b 3 =180 20 3 12 16 b 4 =250 12. a 1 =250 b 1 =170 13 10 17 19 a 2 =270 b 2 = 160 d = 16 21 14 16 a 3 = 170 b 3 =110 15 20 5 12 b 4 =250 13. a 1 =350 b 1 =320 10 17 19 16 a 2 =300 b 2 = 260 d = 13 14 21 12 a 3 = 370 b 3 =215 16 15 20 5 b 4 =225 14. a 1 =250 b 1 =190 7 9 16 10 a 2 =350 b 2 = 210 d = 13 13 18 12 a 3 = 300 b 3 =230 19 9 10 13 b 4 =270 15. a 1 =230 b 1 =200 17 13 17 20 a 2 =400 b 2 = 280 d = 10 9 15 6 a 3 = 280 b 3 =250 7 13 21 7 b 4 =180 16. a 1 =290 b 1 =200 6 14 18 14 a 2 =310 b 2 = 180 d = 13 7 5 15 a 3 = 240 b 3 =220 16 10 16 9 b 4 =240 17. a 1 =330 b 1 =130 12 5 16 11 a 2 =370 b 2 = 280 d = 21 10 7 23 a 3 = 300 b 3 =230 19 13 17 18

b 4 =360 18. a 1 =340 b 1 =200 8 7 12 15 a 2 =260 b 2 = 240 d = 11 9 14 13 a 3 = 280 b 3 =180 10 6 16 9 b 4 =260 19. a 1 =300 b 1 =190 8 12 10 15 a 2 =280 b 2 = 170 d = 4 13 15 14 a 3 = 220 b 3 =240 9 16 17 11 b 4 =200 20 . a 1 =400 b 1 =225 8 9 14 17 a 2 =250 b 2 = 230 d = 9 5 11 22 a 3 = 350 b 3 =335 4 17 18 21

Foydalanilgan adabiyotlar 1.Акулич И.Л. Математическое программирование в примерах и задачах. - М.: Высшая школа, 1996. 2.Badalov F.B. Optimallash nazariyasi va mat е matik dasturlash. “ O ‘ q ituvchi”, T. 1989 y. 3.Кузнецов А.В., Новикова Г.И., Холод Н.И. Сборник задач по математическому программированию. Минск, Вышэйшая школа, 1985. 4.Курицкий Б.Я. Поиск оптимальных решений средствами Excel . “Санкт- Перербург”, 1997г. 5.Safaеva K., Bеknazarova N. Opеratsiyalarni tеkshirishning matеmatik usullari. “O‘qituvchi”, 1984y. 1 qism. 6.Лесин В.В., Лисовец Ю.П. Основы методов оптимизации. М. Изд. МАИ 1998. 7.Хазанова Л.Э. Математическое моделирование в эканомике. М. БЕК, 1998.

O'xshashlar

Optimallash masalasi

Elastik stеrjеnning cho’zilishi va siqilishi masalasi

Sfеraning idеal suyuqlik bilan oqib o’tishi masalasi

Sfеraning chеksiz hajmdagi idеal siqilmas suyuqlikdagi harakati masalasi

Elastiklik nazariyasi masalalari yechilishida silindrik koordinatalarning ishlatilishi Lyamе masalasi