Сонлар кетма – кетлигини лимитини хисоблаш сони - Algebra - Referatlar

Сонлар кетма – кетлигини лимитини хисоблаш сони

Yuklangan vaqt:

11.09.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

346 KB

Ko'chirib olish

Сонлар кетма – кетлигини лимитини хисоблаш сони Режа: 1. Л имитини хисоблаш 2. Ф ункция лимити таърифлари

Сонлар кетма – кетлигини мавзусининг асосий масалаларидан бири унинг лимитини топишдан иборат. Кетма – кетликнинг лимитини топишда таърифлар ва хоссаларпдан фойдаланамиз. Мисол. Ушбу ) ( ... ..., , , : const с с с с с с хп   кетма – кетликни қарайлик, с нуқтанинг ихтиёрий атрофи ) , (     c c ни олайлик. Берилган кетма – кетликнинг барча ҳадлари шу атрофга тегишли бўлади. Унда таърифга кўра с с x n n n     lim lim Бўлиши келиб чиқади. Мисол. Ушбу )0 (   а а х п п кетма – кетликни қарайлик. 1. а > 1 бўлсин. Бу холда а n = 1 na дейилса, унда а n >0 бўлиб  nn n n n n a a a a a а         1 1 1 бўлади. Ньютон биноми формуласидан        nn n n n nn a a n nn a nn a n a               ... 3 2 1 2 1 2 1 1 1 1 3 2 Бу тенгликнинг ўнг томонидаги ҳар бир қўшилувчи мусбатдир. Шунинг учун   n n n a     1 1 тенгсизлик ўринли бўлади. Демак, n n a   1 . Кейинги тенгсизликдан n a xn 1  бўлиши келиб чиқади. Шундай қилиб, n a an 1 0    бўлади. 0 0 lim  n 0 1 lim    n a n . Унда 7 0 – хоссага кўра 0 lim   n n  бўлади. Демак n  - чексиз кичик миқдор. (1) муносабатдан топамиз: n na  1 3 0 – хоссага мувофиқ 1 lim   n n a бўлади. 2) а=1 бўлганда 1 1 n nа бўлиб 1 lim   a n бўлади.

3) 0 < a <1 бўлсин. Бу холда 1 1  а б ў лади. 5 0 - хоссадан фойдаланиб топамиз. 1 1 1 1 lim 1 lim 1 1 lim lim         n n n n n n n a a a Демак, а>0 бўлганда 1 lim   n n a Иккита {x n } ва {y n } кетма – кетликда берилган бўлиб, 0 lim   n n x 0 lim   n n y бўлсин.       n n y x кетма – кетликни лимитини топишда 5 0 – хоссадан фойдаланиб бўлмайди, чунки мазкур хоссада келтирилган шарт 0 lim   n n y бажарилмайди.  n да       n n y x кетма – кетликнинг лимити {x n } ва {y n } кетма – кетликлардан ҳар бирининг нолга қандай интилишига қараб турлича бўлади. Шунинг учун     0 0 кўринишдаги аниқмаслик деб юритилади. 3 – мисол. Ушбу 1 3 1 1 1 lim 3 3     n n n n ни хисобланг Берилган кетма-кетлик лимити қуйидагича топилади. 3 1 3 1 1 lim 1 1 3 lim 1 1 1 1 3 lim 1 1 1 1 3 lim 1 1 3 lim 1 3 1 1 1 lim 3 3 2 3 3 2 3 3 3 2 3 3 3 3 3                                          n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n 2.  СОНИ

Монотон чегараланган кетма – кетликнинг лимити ҳақидаги теоримани ушбу мухим        n n n 1 1 lim лимитни келтириб чиқаришга татбиқ этамиз             n n X 1 1 4 кетма-кетликни қараймиз. Ньютон биномига кўра                                                                        n n n n n n n n n n n n n nn n nn n n n x n n n 1 1 ..... 2 1 1 1 ...3 2 1 1 ..... 2 1 1 1 3 2 1 1 1 1 2 1 1 1 1 1 ....3 2 1 1 ...2 1 ..... 1 2 1 1 1 1 1 1 1 2 (1) Бу кетма-кетлиги ўсувчи. 1 1 ,.....2,1       n R y R m эканини айтиб ўтамиз. У холда n n x n m ...3 2 1 1 ..... 3 2 1 1 2 1 1 1 1 1 1                  бўлади. Сўнгра 1 3 2 2 1 ....2 1 1 ......, 2 1 4 3 2 1 1 , 2 1 3 2 1 1           n n Эканлигини ҳисобга олсак, юқоридаги формулани бундай ёзиш мумкин.                        1 1 2 2 2 1 .... 2 1 1 1 2 1 .... 2 1 2 1 1 1 2 1 1 n n n nx Қавсга олинган хадлар махражи 2 1 q ва биринчи хади 1 бўлган геометрик прогрессия ҳосил қилади. Шу сабабли 3 2 1 2 1 1 1 1 1 1             n n n x (1) тенгликдан 2 1 1        n n n x экани келиб чиқади. Шундай қили, ушбу тенгсизликларни ҳосил қилдик: 3 1 1 2        n n (3)

Демак кетма-кетликнинг чегараланган ўсувчи, чегараланган кетма-кетлик лиминтга эга. Бу лиминтки  ҳарфи билан белгилаймиз 2 3  шартини қаноантиради 2 7182018,  . ФУНКЦИЯ ЛИМИТИ ТАЪРИФЛАРИ Функция лимитини ўрганишдан 1 – таъриф . Агар R а нуқтанинг ихтиёрий  аторфида  0 X тўпламнинг чексиз кўп элементлари ётса, а нуқта катта Х тўпламнинг лимит нуқтаси дейилади. Масалан:   n X 1  N n тўплам учун О лимит нуқтадир. Агар а нуқта Х тўпламнинг лимит нуқтаси бўлса, у холда Х да а га яқинлашувчи кетма-кетлик ажратиш мумкин. Ҳақиқатдан хам а нуқта Х тўпламнинг лимит нуқтаси бўлсин. У холда а нуқтанинг ихтиёрий  - атрофида Х нинг чексиз кўп элементлари ётади.  нинг ,....1 ,...3 1,2 1 ,1 n нуқталари учун а нуқтанинг  - атрофларини қарайлик  =1 учун (а-1, а+1) оралиқда Х тўпламнинг чексиз кўп элементлари ётади. Бу атрофдан Х тўпламнинг 1kа элементини оламиз 2 1  учун а нуқтанинг       2 1 ,2 1 a a атрофидан Х тўпламининг 1kа элементини оламиз ва хакозо  1 2 k k  . Натижада ушбу .... ..... , , 1 2 nk k k k x x x x кетма-кетлик хосил бўлади. Бу кетма-кетлик учун n a x nk 1   бўлади. Бу тенгсизликдан { nkx } кетма- кетликнинг а нуқтага яқинлашиши келиб чиқади. Энди Х тўпламдан а га яқинлашувчи {х п } кетма-кетлик ажратиш мумкин бўлсин. У холда яқинлашувчи кетма-кетлик таърифига биноан а нуқтанинг ихтиёрий  атрофида {х п } кетма-кетликнинг, жумладан Х тўпламнинг чексиз кўп элементлари ётади. Демак, таърифга кўра а нуқта Х

тўплам учун лимит нуқтаси бўлади. Шундай қилиб, Х тўпламнинг лимит нуқтаси тушунчасини қуйидагича таърифлаш мумкин. 2 – таъриф. Агар Х тўпламдан а га яқинлашувчи кетма-кетлик ажратиш мумкин бўлса, а нуқта Х тўпламнинг лимит нуқтаси дейилади. 3 – таъриф. Агар Х тўпламдан мусбат элементлардан иборат (манфий элементлардан иборат) чексиз катта кетма-кетлик ажратиш мумкин бўлса,   “нуқта” Х тўпламнинг лимит нуқтаси дейилади. f ( x ) функция Х тўпламда берилган бўлиб, а нуқта Х тўпламнинг лимит нуқтаси бўлсин. (Умуман айтганда а Х тўпламга тегишли бўлиши шарт эмас). 4 – таъриф. Агар Х тўпламнинг нуқталаридан тузилган, а а яқинлашувчи хар қандай {x n } кетма-кетлик олинганда ҳам, функция қийматларидан иборат {f(x n )} кетма-кетлик ягона (чекли ёки чексиз) в лимит интилса, шу в га f(x) функциянинг а нуқтадаги (х нинг а га интилгандаги) лимити дейилади ва     x f nlim каби белгиланади. Функциянинг лимитига берилган таъриф Гейне таърифи дейилади. Мисоллар. Ушбу  3x x f  функциянинг х = 2 нуқтадаги лимити 8 га тенг эканлигини кўрсатинг. Ҳар бир ҳади 2 дан фарқли бўлган 2 га интилувчи ихтиёрий {x n } кетма-кетлик олайлик.   ,......2,1 ,2 2 lim     n x x n n n У холда   3n n x x f  кетма-кетликни хосил қиламиз. Яқинлашувчи кетма-кетликлар устида амалларга кўра   8 2 2 2 lim lim lim lim lim 3              n n x n n x n n x n n x n n x x x x x x f n n n n n

бу эса 4-таърифга кўра  3x x f  функциянинг 2 x даги лимити 8 га тенглигини билдиради. Энди функция лимитининг яна бир таърифини келтирамиз. 5-таъриф. Агар 0   сон учун шундай 0 сон топилсаки аргумент х нинг    a x 0 тенгсизликни қаноатлантирувчи барча қийматларида    x f тенгсизлик бажарилса в сон f(x) функциянинг а нуқтада ( 2 x ) лимити дейилади ва     x f nlim каби белгиланади. Функция лимитига берилган ушбу таъриф коши таърифи дейилади. Мисол.   x x f sin функциянинг 6 x нуқтадаги лимити 2 1 эканлигини кўрсатинг. 0   сонни олайлик. Бу  га кўра    ни деб олсак, у ҳолда      6 0 x тенгсизликни қаноатлантирувчи х ларда қуйидаги                       6 26 2 26 cos 26 sin2 6 sin sin 2 1 sin 2 1 x x x x x x xf тенгсизлик бажарилади. Бундан 2 1 sin lim 6   x x  эканлиги келиб чиқади. 1-теорема. Функция лимити учун берилган Гейне ва Коши таърифлари ўзаро эквивалентдир. Исбот.1) f(x) функция а нуқта 4-таърифга кўра лимитга эга бўлсин, яъни Х тўпламнинг нуқталаридан тузилган а га интилувчи ҳар қандай    ,...2,1 ,   n a x x n n кетма-кетлик олинганда ҳам мос {f(x n )} кетма-кетлик ягона в лимитга интилсин. Биз шу в сон функциянинг х =а нуқтада 5- таърифга кўра ҳам лимити бўлишини кўрсатамиз.

Тескарисини фараз қилайлик, яъни f(x) функция х=а нуқтада 4- таърифга кўра в лимитга эга бўлса хам, функция шу нуқта 5-таърифга кўра влимитга эга бўлсин. Унда бирор 0 0   сон учун ихтиёрий кичик мусбат  сон олинганда хам аргумент х нинг    a x 0 тенгсизлигини қаноатлантирадиган бирор х 1 қийматида   0 1   x f бўлади.Нолга интилувчи мусбат сонлар кетма-кетлиги (  n ) ни олайлик. У холда юқоридагига кўра хар бир  ... 2,1 0   n n учун х аргументнинг тенгсизликни қаноатлантирувчи шундай  ... 3,2,1  n x x n қиймати топиладики n na x  0 ва   0  x f бўлади. Аммо 0 n дан a xn бўлиши, бундан эса 4-таърифга кўра в лимитга эга бўлишидан унинг шу нуқтада 5-таърифга кўра ҳам в лимитга эга бўлиши келиб чиқади. 2) f(x) функция 2-таърифга кўра лимитга лимитга эга бўлсин, яъни 0   сон учун шундай 0 сон топиладики,    a x 0 тенгсизликлар бажарилганда    x f тенгсизлик хам ўринли бўлади. Х тўпламнинг нуқталаридан тузилган ҳар бир ҳади а дан фарқли ва а га интилувчи ихтиёрий {х n } кетма-кетлик олайлик Сонлар кетма-кетлиги лимитининг таърифига кўра, юқоридаги 0 учун шундай N n 0 сон топиладики, барча 0n n  лар учун  a xn тенгсизлик ўринли бўлади. Натижада   ,....3,2,1  n a xn муносабатга кўра    a x 0 тенгсизликлар келиб чиқади. Бу тенгсизликлардан эса 5-таърифга кўра     nx f тенгсизлик келиб чиқади. Демак, a xn ва     nxf бўлади. Биз юқоридаги f(x) функция a xn даги чекли в лимитга эга бўлишнинг Коши таърифини келтирдик.         , бўлган ҳолда функция лимитининг Коши таърифи қуйидагича ифодаланади. 6-таъриф. Агар 0    сон учун шундай 0  сон топиладики х аргументнинг    a xn 0 тенгсиликларни қаноантлантирувчи барча қийматларида    x f       1 f x E f x E   

тенгсизлик бажарилса, f ( x ) функциянинг а нуқтадаги лимити   ,   деилади ва         lim lim , limx x x f x f x f x           каби белгиланади. Енди f (x) функциянинг а нуқтадаги ўнг ва чап лимитдлари тушунчаларини киритамиз. 7-Таъриф: (Тейие таърифи) агар Х тўпламнинг нуқталаридан тузилган, ҳар бир ҳади а дан катта (кичик) бўлиб, a<a интилувчи ҳар қандай (х n ) кетма- кетлик олинганда ҳам мос     nf x функциянинга нуқтадан ўнг (чап) лимити дейилади ва қўйидагича белгиланади:   lim n f x в    ёки   0f a в        0lim n f x в ёки f a в    8-Таъриф: (Коши таърифи). Агар 0   сон учун шундай 0   сон топилсаки, аргумент х нинг тенгсизлигини қаноантлантирувчи барча қийматларда   f x в   тенгсизлик бажарилса в сон f (x) функциянинг а нуқтадаги ўнг (чап) лиминти дейилади ва қўйидагича белгиланади:   lim n f x в    ёки   0f a в        0lim n f x в ёки f a в    Функция лимити, функциянинг ўнг ва чап лимитлари таърифларидан бевосита қуйидаги теоремага келамиз. 2-Теорема: Агар f (x) функция бирор а нуқтада в лимитга эга бўлса, бу функция шу нуқтада ўнг ва чап лимитга эга бўлиб,   0f a в  муносабат ўринли ва аксинча f (x) функция а нуқтада ўнг ва чап лимитларга эга бўлиб, бу лимитлар ўзаро тенг (в га тенг) бўлса, у ҳолда бу нуқтада функция лимитга эга ва бу лимит ҳам в га тенг бўлади.

Энди   ,х х х        да функция лимитини тушунчасини келтирамиз. 9-Таъриф: (Гейни таърифи). Агар Х тўпламнинг нуқталаридан тузилган хар қандай чексиз (катта) (мусбат чексиз катта, манфий чексиз катта)   nх кетма-кетлик олинганда ҳам мос     nf x кетма-кетлик в га интилса, в сон f (x) нинг х  даги   ,х х      лимити деилади ва   0f a в        0lim lim n n f x в f a в      каби белгиланади. 10-Таъриф: (Коши таърифи). Агар 0   сон учун шундай  сон топилмаси, х аргументнинг   , ,х x x        тенгсизликнини қаноантлантирувчи барча қийматларида   f x в   тенгсизлик бажарилса в сон f (x) функциянинг   ,х х х        даги лимити дейилади. Мисол: Ушбу   2 2 1 2 1 x f x x    функциянинг х  даги лимити 1 2 га тенг эканлиги кўрсатинг. Агар 0   учун 3 1 4 2    деб олинса, у ҳолда х   тенгсизликнинг қаноантирквчи барча х ларда   2 2 1 1 1 2 2 1 2 x f x x        бўлади. Ҳақиқатан ҳам.     2 2 2 2 2 2 1 1 2 2 2 1 3 2 1 2 2 2 1 2 1 x x x x x x           бўлиб   2 3 2 1 x    тенгсизликда 2 3 1 4 2x   3 1 4 2x    бўлишини топамиз. Демак, 3 1 4 2   

O'xshashlar

Хисоблаш тизимларини тадбик этиш усуллари

Сонли кетма-кетликлар

Бутун сонлар халкаси. Рационал сонлар майдони хоссалари

Комплекс сонлар туплами

Rm фазода кетма-кетлик ва унинг лимити